Intelligence meaning, Intelligent Quotient, tests of intelligence, theories of intelligence

1. Prof. Dr. Makarand Joshi
Professor & Head
MSM’s COPE, Aurangabad

2.  Definition of intelligence –
Intelligence is the unique and highest
attribute of human species because of which
, he is proved to be supreme. He has used
his talent to achieve development. Different
psychologists have defined intelligence in
different ways –
Intelligence is a person’s capacity to
i. Acquire knowledge(i.e. to learn and
understand)
ii. Apply knowledge to solve problems
iii. Engage in abstract reasoning
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

3.  आपणास बुद्धिमत्तेचे सामान्य स्वरूप माहीत असले तरी ततची
व्याख्या करणे अवघड जाते.
 मानसशास्त्रामधील प्रायोतिक संशोधनामुळे बुद्धिमत्तेाा व्याख्येत
बदल होत िेलेले तदसतात. जुन्या व्याख्या आत्मतनरीक्षण, तनरीक्षण
व मानतसक तियेचे तवश्लेषण यावर आधारलेल्या होत्या. अतलकडे
क
े लेल्या व्याख्या प्रायोतिक तनष्कषाावर आधारलेल्या आहेत.
 1921 मध्ये एका पररवासंवादामध्ये बुद्धिमत्तेाा स्वरूपातवषयी
तवचार करण्यात आला. थॉनडाइक,िीमन,तपंटनर, प्रेस्सी,
टमान,थर्स्ान, वड
र ो इ. मानसशास्त्राची अनेक मानसशास्त्रज्ांची
आपली मते मांडली, पण त्यांाात एकमत होऊ शकले नाही.
 काही महत्त्वाचे व्याख्यांचा आपण तवचार करू .
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

4.  William Stern – “Intelligence is a general capacity of an
individual consciously to adjust his thinking to new
requirements”.
 David Weschler – defined intelligence as, “The
aggregate or global capacity of an individual to act
purposefully, to think rationally and to deal effectively
with his environment”.
 Howard Gardner – defined as, “the ability or skill to
solve problems or to create products, that are valued
within one or more cultural settings”.
 Robert Sternberg – he says, “intelligence is not merely
reacting to the environment but it also involves actively
selecting and sharping the environment”.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

5.  बुिीाा व्याख्यांतवषयी मानसशास्त्रात एकता आढळत नाही.
 र्स्ना :- या मानसशास्त्रज्ााा मते बुद्धिमत्ता म्हणजे बदलत्या पररद्धथथतीत नव्या िरजा
भािवण्यासाठी वेिवेिळ्या प्रकारे तवचार करण्याची शक्ती होय. जीवनातील नवीन समस्या
व बदलती पररद्धथथती यांची समायोजन करण्याची सवामान्य शक्ती म्हणजे बुिी होय.
 बँतक
ं ि हॅम :- यांाा मते, 'तशकण्याची क्षमता म्हणजे बुिी होय.' Ability to learn.
 टरमन :- यांाा मते अमूतााचा तवचार करण्याची क्षमता ज्या व्यक्तीत जास्त असते, ती
व्यक्ती अतधक बुद्धिमान असते, असे टरमन या मानसशास्त्रज्ाचे मत आहे. बुद्धिमत्ता म्हणजे
अमूता पातळीवर तवचार करण्याची शक्ती होय.
 Ability of abstract thinking is said to be intelligence. Terman.
 वेश्लर :- बुद्धिमत्तेची क
े लेली व्याख्या बरीच समाधानकारक वाटते. "बुिी म्हणजे प्रयोजन
पूवा काया करणे, तक
ा संित तवचार करणे, स्वतःाा पररद्धथथतीशी पररणामकारक समायोजन
करणे, या संबंधीची समुदायात्मक योग्यता होय."
 या व्याख्यांाा स्वरूपावरून आपणास असे तदसते की मानसशास्त्रज्ाने समायोजन क्षमता
तशक्षण क्षमता व मूता तवचार शक्ती यांाावर अतधक भर तदला आहे या तवतवध व्याख्यांमध्ये
तनरतनराळ्या वैतशष्ट्ांवर भर तदला असल्यामुळे व्याख्येाा बाबतीत एकमत होणे शक्य
नाही वरील व्याख्या परस्पर तवरोधी नसून एकमेकांना पूरक आहेत या व्याख्यांचा समन्वय
साधल्यास तशवाय बुद्धिमत्तेाा स्वरूपाची स्पष्ट कल्पना येणार नाही.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

6.  आल्फ्र
े ड बीने ( Alfred Binet ) हा र
ें च मानसशास्त्रज् बुद्धिमापनाचा
जनक िणला जातो. बीनेाा बुद्धिमत्तेचा संकल्पनेनुसार "बुद्धिमत्ता ही एक
वैचाररक शक्ती आहे त्यामुळे च व्यक्तीला एखादी तवतशष्ट वृत्ती धारण
करणे, तटकवणे, उतिष्ट साध्य करण्यासाठी समायोजन करणे आतण
आत्मटीका व आत्मपरीक्षण करणे याचे सामर्थ्ा प्राप्त होते.
 Intelligence is a thought process having three
characteristics Its tendency to make and maintain a
definite direction, the capacity to make adaptations for
the purpose of attaining a desired end and the Power of
auto criticism.
 २. र्स्ना (Stern) -"बुद्धिमत्ता म्हणजे बदलत्या पररद्धथथतीत नव्या िरजा
भाितवण्यासाठी वेिळ्या प्रकारे तवचार करण्याची शक्ती होय. जीवनातील
नवीन समस्या व बदलती पररद्धथथती यांााशी समायोजन करण्याची
सवासामान्य शक्ती म्हणजे बुद्धिमत्ता होय"
 ३.तवल्यम जेम्स - सापेक्ष दृष्ट्ा नवीन पररद्धथथतीशी यशस्वीररत्या
समायोजन करण्याची क्षमता म्हणजे बुद्धिमत्ता
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

7.  It is an important concept in the
field of psychological testing.
Concept of mental age was first
introduced by Alfred Binet. Mental
age can be defined as a measure of
mental development as determined
by intelligence tests.
For example – if a 5 year old does well
on an intelligence test as an average
child of 7, his mental age is 7.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

8.  The concept of I.Q was for the first time
introduced by German psychologist William Stern
in 1912 and employed in 1916.
 Stern computed IQ by the formula
Mental age
I.Q. = ----------------- x 100
Chronological age
I.Q is a ratio of mental age to chronological age.
Where,
Mental age - ( level of intellectual)
Chronological age - ( biological age from birth)
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

9.  wide variety of intelligence tests are
available. They can be categorized as
individual or group tests, on the basis of their
administration procedure and can be
categorized as verbal or non verbal test on
basis of nature of items used.
 Some of most widely used tests of
intelligence including Stanford- Binet , The
Weschler intelligence scale for children , The
Kaufman assessment battery for children.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

10.  Verbal Intelligence refers to specific human
language based skills which are considered to
reflect latent general abilities. A person’s
Verbal Intelligence is assessed involving
receptive and/or expressive spoken
language.
 Non-Verbal Intelligence- describes thinking
skills and problem solving abilities that do
not fundamentally require verbal language
production and comprehensions.
 Performance Test :- Koh’s block Test,
Alexander pass along Test.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

11. Individual Test Group test
A individual test can be
administered to only one person
at time.
Group test can be administered to
a group
Expensive to administered Cheap to administered
Example – intelligence test by
school psychologists
Example – traditional college
exams
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

12.  Different researchers have proposed a variety
of theories to explain the nature of
intelligence.
Here are some of the major theories of
intelligence that have emerged during the last
100 years.
 Charles Spearman: General Intelligence
 Howard Gardner : Multiple Intelligences
 Robert Sternberg : Triarchic Theory of
Intelligence
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

13.  British psychologists Charles Spearman
described a concept he referred to as general
intelligence or the G factor.
 After using a technique known as factor
analysis to examine some mental aptitude
test, spearman concluded that scores on
these tests were remarkably similar i.e People
who performed well on one cognitive test
performed well on other tests, while those
who scored bad on one tests tend to score
bad in others as well.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

14.  द्धस्पयरमन या इंद्धिश मानसशास्त्रज्ाने 1904 मध्ये हा तसिांत मांडला. या तसिांतानुसार बुद्धिमत्तेचे
दोन प्रकारचे घटक मानले जातात. अ. सामान्य घटक (General factor or G) ब. इतर अनेक
तवतशष्ट घटक.(Specific factor or S)
 प्रत्येक बौद्धिक कायाात कमी अतधक प्रमाणात सामान्य घटक असतोच. आतण कायाााा
स्वरूपानुसार S हा तवतशष्ट घटकही असतो. तवतशष्ट घटक अनेक प्रकारचे असतात, द्धस्पयरमने त्यांना
S1 ,S2 ,S3 ,S4 ..........अशी नावे तदली आहेत. बौद्धिक कायाााा स्वरूपानुसार तवतशष्ट S घटक
उपयोिात आणला जातो.
 सवासाधारण घटक हा बुद्धिमत्ता ठरवणारा प्रमुख घटक होय. या घटकामुळे आपल्यासमोर
असलेल्या कल्पनां मधील संबंध व िुणधमा शोधणे व्यक्तीला शक्य होते. तसेच तवतशष्ट पररद्धथथतीत
अनुमान काढणे ही या साधारण घटकामुळे शक्य होते. सवा व्यक्तीत "G" घटक सारख्या प्रमाणात
प्रभावी नसतो. त्यामुळे कल्पनांमधील संबंध शोधणे, अनुमान काढणे या बौद्धिक कायााने व्यक्ती भेद
तदसतात.
 "G" घटका प्रमाणे "S" घटकाचे प्रमाणही तनरतनराळ्या व्यक्तीत वेिवेिळे आढळते. एखाद्या व्यक्तीत
S1 घटक जास्त प्रभावी असेल, दुसऱ्या व्यक्तीत S2 जास्त व S1 कमी असेल. यामुळे च आपणांस
तनरतनराळ्या क्षेत्रात तनरतनराळ्या व्यक्ती प्रावीण्य दाखवून प्रकषााने चमकलेल्या तदसतात. एखाद्या
तवतशष्ट घटकाचे प्रमाण जास्त असणारी मुले तचत्रकलेत चमकतात. तर दुसऱ्या तवतशष्ट घटकाचे
प्रमाण जास्त असणारी मुले संिीतात श्रेष्ठत्व तमळवतात. तचत्रकला व संिीत यासारख्या तवषयांमधील
श्रेष्ठत्व तवतशष्ट घटकावर अवलंबून असते. परंतु ितणतासारख्या तवषयात तक
ा अनुमानावर अतधक भर
असल्याने साधारण घटक महत्त्वाचा ठरतो.
 प्रत्येक बौद्धिक कायाात G व S या दोन घटकांचा संबंध येत असल्याने या उपपत्तीला तिघटक
तसिांत असे म्हटले आहे. हा तसिांत पुढील समीकरणाने दाखतवता येईल.
 Intelligence = G+ S-1 + S2 + S3 + S4........
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

15.  . Thorndyke's multifactor theory :-
 हा तसिांत थाॅॅ ना डाईक या मानसशास्त्रज्ाने मांडला. त्याने
द्धस्पयरमंनाा मतांचे खंडन करून असे सांतितले की,
बुद्धिमत्तेने मध्ये साधारण घटक व तवतशष्ट घटक अशा
प्रकारचे घटक नसतात. बुद्धिमत्ते मध्ये अनेक घटक
असतात. व ते स्वतंत्र असतात. या स्वतंत्र घटकााा
सरासरीने बुद्धिमत्ता ठरतवली जाते. प्रत्येक बौद्धिक कायाात
हे सवा स्वतंत्र घटक संघतटतरीत्या काया करतात. मज्जातंतू
एकमेकांशी ज्या प्रमाणात तनिडीत असतील त्यावर
बुद्धिमत्तेची पातळी अवलंबून असते.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

16. अनेक बुद्धिमापन कसो्ा यांचा संख्याशास्त्रााा आधाराने थर्स्ान याने
अभ्यास क
े ला. तेव्हा त्यास असे आढळले की, तनरतनराळ्या बौद्धिक
व्यापारात कोणताही एक सामान्य घटक नसून अनेक मूलभूत घटक
आहेत. या मूलभूत घटकांना त्याने प्राथतमक मानतसक क्षमता असे नाव
तदले. घटक तवश्लेषण पितीाा सहाय्याने त्याने असे प्रततपादन क
े ले की,
प्रत्येक बौद्धिक कायाात अनेक स्वतंत्र घटक असतात. त्यााा मते,
व्यक्तीाा बौद्धिक कायाात पुढील प्राथतमक क्षमता आढळतात.
 १. भाषातवषयक क्षमता / Verbal ability
 २. संख्या तवशेष क्षमता / Numerical ability
 ३. शब्द सौकया / Word fluency
 ४. स्मृतत / Memory
 ५. संवेदनात्मक क्षमता / Perceptual ability
 ६. अवकाशात्म क्षमता / Spatial ability
 ७. तक
ा शक्ती / Reasoning.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

17.  एका व्यक्तीाा तठकाणी या सवा प्राथतमक मानतसक क्षमता
सारख्या प्रमाणात प्रभावी असतात असे नाही. एका व्यक्तीत
भाषा तवषयक क्षमता व शब्द सौकया हे प्रमुख घटक
आढळतील. तर दुसर्या व्यक्तीाा तठकाणी संख्या तवषयक
क्षमता हा प्रमुख घटक असेल. बुद्धिमापन चाचण्यां िारा
बुद्धिमत्तेचे मापन क
े ल्यावर दोन व्यक्तींचा बुद्धििुणांक समान
आढळला तरी त्या व्यक्ती वेिवेिळ्या क्षेत्रात का चमकतात?
हे यावरून स्पष्ट होईल
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

18.  Gardner described 8 different types of
intelligence
1. Visual-spatial intelligence
2. Verbal-linguistic intelligence
3. Bodily-kinesthetic intelligence
4. Logical-mathematical intelligence
5. Interpersonal intelligence
6. Musical intelligence
7. Intrapersonal intelligence
8. Naturalistic intelligence
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi

19.  Psychologists Robert Sternberg defined
intelligence as Mental activity directed toward
purposive adaptation to , selection , and shaping
of real world environments relevant to one’s life.
 Sternberg’s proposed 3 different Factor theory ,
he also referred it as successful intelligence
1. Analytical intelligence- Problem solving abilities
2. Creative intelligence- ability to deal with new
situation using past experiences.
3. Practical intelligence- ability to adapt to
changing environment.
4/9/2024
Prof. Dr.Makarand Joshi