Haritacılık ve CBS temel konuları hakkında derleme, nedir, nereden başlanır, neler gereklidir.???

1. Temel CBS
2018
Hazırlayan
Zeki ÇELİK
Harita Mühendisi
e-mail:zeki40@gmail.com

2. • CBS nedir, kullanım alanları nelerdir?
Coğrafi Bilgi Sistemleri hakkında genel bilgiler, kullanım alanları, OGC
standartları hakkında bilgi verilecektir.
• Harita ile ilgili temel kavramlar, koordinat sistemleri
Haritacılık terimlerinin tanımları, koordinat sistemi nedir bileşenleri nelerdir,
EPSG kodu (SRID) ne demektir, ülkemizde kullanılan koordinat sistemleri
hakkında genel bilgilendirme yapılacaktır.
• Koordinat sistemleri arasındaki dönüşümler
Koordinat dönüşümü nedir, farklı koordinat sistemleri arasında dönüşüm
masaüstü yazılımlarda ve veri tabanında nasıl yapılır.
Genel Konu Başlıkları

3. • Coğrafi veri tipleri (nokta, çizgi, alan)
Nokta, çizgi ve alan kavramlarının masaüstü yazılımlarda gösterimi ve çizim
kuralları hakkında bilgilendirme.
• Topoloji tanımı, kuralları
Topoloji nedir, alan, çizgi ve nokta geometriler için topoloji kuralları nelerdir.
• Coğrafi veri üretiminde dikkat edilmesi gereken hususlar
Coğrafi veriler oluşturulurken dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir,
öznitelik ve geometrik olarak izlenmesi gereken yol nedir.
• Hatalı geometriler ve düzeltme yöntemleri
Hatalı geometri nedir, nasıl tespit edilir, elle tek tek veya toplu olarak düzeltme
yolları nelerdir.
• Coğrafi edit işlemleri
Coğrafi verilerde sık kullanılan edit işlemleri nelerdir, masaüstü yazılımlarda
edit işlemleri nasıl yapılır.

4. • Attribute nedir, amacı nedir nasıl kullanılır?
Attribute tanımı, CBS sistemlerinde attribute tanımlama ve sorgulama işlemleri, ilişkisel veri
yapısının kurulması hakkında bilgilendirme.
• Feature nedir?
Feature kavramının açıklanması ve uygulamada kullanım şekilleri.
• Metadata nedir?
Metadata kavramının tanımı, bileşenleri ve kuralları hakkında bilgilendirme.
• Veri İlişkileri ve Veri Rolleri
Verilerin birbirleri ile ilişkilerinin kurulması ve kullanım amaçları.
• WKT ve WKB kavramları nedir?
WKT ve WKB kavramlarının tanımı, coğrafi verinin bu yöntemlerle saklanması, çeşitleri
hakkında bilgilendirme.
• Coğrafi veriler ver itabanında nasıl tutulur? (Postgres, PostGIS)
Coğrafi verinin veri tabanında saklanması, sorgulanması, SQL sorgulama dili ile ilgili temel
örnekler.
• Veri Tabanı üzerinde ki coğrafi işlemler
SQL sorgulama dili ile coğrafi işlemlerin (buffer, intersect) veri tabanı üzerinde yapılması.

5. • Coğrafi veri formatları ve yapıları (shp, xml, gml)
Farklı yazılımlar tarafından üretilen dosya formatlarının tanıtımı, kullanım
alanları hakkında bilgilendirme.
• Coğrafi veriler arasında dönüşümler
Farklı dosya formatındaki verilerin birbiri arasındaki dönüşümleri hakkında
bilgilendirme.
• Harita servisleri ve kullanımları
Web harita servislerinin (wms, wfs, wmts) tanımı ve kullanım şekilleri hakkında
bilgilendirme.

6. • Web harita sunucusu (Geoserver) tanımlar ve kullanımı
Geoserver harita sunucusunda workspace, store, layer, layer group tanımlarının
yapılması, SLD stil oluşturma işlemi hakkında bilgilendirme.
• Harita tile işlemleri
Harita tile işlemi nedir, ne amaçla yapılır, kısıtları nedir konularında
bilgilendirme yapılacaktır.
• INSPIRE nedir
Inspire sisteminin tanıtımı ve kuralları hakkında bilgilendirme yapılacaktır.

7. • CBS nedir, kullanım alanları nelerdir?
Coğrafi Bilgi Sistemleri hakkında genel bilgiler, kullanım alanları, OGC
standartları hakkında bilgi verilecektir.
• Harita ile ilgili temel kavramlar, koordinat sistemleri
Haritacılık terimlerinin tanımları, koordinat sistemi nedir bileşenleri nelerdir,
EPSG kodu (SRID) ne demektir, ülkemizde kullanılan koordinat sistemleri
hakkında genel bilgilendirme yapılacaktır.
• Koordinat sistemleri arasındaki dönüşümler
Koordinat dönüşümü nedir, farklı koordinat sistemleri arasında dönüşüm
masaüstü yazılımlarda ve veri tabanında nasıl yapılır.
Bölüm - 1

8. CBS(GIS) Nedir?
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), aslı İngilizce’de
Geographical Information Systems (GIS) olan;
harita tabanlı çok disiplinli bir bilgi sistemidir.

9. CBS Nedir?
Tanım olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri,
mekanla ilişkili grafik ve grafik olmayan
verilerin ve bilgilerin toplanması, derlenmesi,
saklanması, işlenmesi ve değerlendirilmesi
çalışmalarını yapan, bunun sonucunda ortaya
çıkan sonuçların, harita ya da raporlar olarak
sunulması işlemini gerçekleştiren bir
disiplindir.

10. Coğrafi Bilgi Sistemleri Bileşenleri Nelerdir?
CBS 5 temel bileşenden oluşmaktadır.

11. 1-İNSAN FAKTÖRÜ
CBS projesinin hayata geçmesi ve
sürdürülebilir olması için temel faktördür.
İnsanlar CBS projelerine adapte olmakta
ciddi sorunlar yaşamaktadır. Bu sorunların
aşılması için kullanıcı eğitimi,
bilinçlendirme ve yönlendirme teknikleri
çok önemlidir.

12. Başlıca Adaptasyon Sorunları
• Geçmişten gelen alışkanlıklar,
• Yeniliklere kapalı olma,
• İnsan gücü ihtiyacının ortadan kalkması korkusu,
• Sistemi kullanamama ve hata yapma korkusu,
• Sistemin iş kuralları getirmesi,
• İzlenme düşüncesi…vs

13. 2-VERİ
Bir CBS sisteminde amaca uygun, ihtiyaçları
karşılayan nitelikli bir veritabanı modelinin
oluşturulması ve kaliteli güvenilir verinin bu
veritabanına işlenmesi çok önemlidir.
Veri toplama işleri konusunda uzman
kişilerce kontrollü olarak yapılmalıdır. Bir
sistemin sorgulanabilir bir veritabanına sahip
olması için bütün kaynaklardan ihtiyaca uygun
olarak beslenmesi gerekir.
CBS uygulamalarında kullanılan veriler
Vektör(çizgisel) ve Raster(resim formatı) olarak
incelenir.

14. a) Vektör Veriler
Vektörel veriler çizimle elde edilen grafik
verilerdir. CBS nin konusu olan vektörel veriler
koordinat bilgisinede sahiptirler.
Vektörel veriler noktalardan türerler, yani
bir çizgi veya alan oluşturulmak istendiğinde
noktalar birleştirilerek bu çizgi ve alan
geometriler elde edilir.

15. Vektör Veri Tipleri
Çizgi ve alan geometrilerin sahip olduğu her
bir noktaya kırık nokta(Vertex) denir.

16. İçme Suyu Hatları Vektör Veri Örneği

17. Yapı ve Yollar, Direkler Vektör Veri Örneği

18. Vektörel veriler arazi ölçümleri ile elde
edilen noktalardan CAD programları
yardımı ile oluşturulabilir veya raster
görüntüler üzerinden çizilerek
oluşturulabilir.
Konuyla ilgili detaylar ilgili eğitim ilerki
safhalarında verilecektir.

19. b) Raster Veriler
Raster veriler bir koordinat sistemine göre
konumlandırılmış .tiff, .jpg…vs fortmatlardaki
resimlerdir. Görüntüdeki her pixel bir x,y
koordinat bilgisi tutar, görüntünün özelliğine
göre z(Yükseklik) koordinatınıda tutabilir.
Raster görüntüler uçaktan ve uydudan
çekilen işlenmiş görüntüler olabilir, bir paftanın
taranmış koordinatlandırılmış görüntüsüde
olabilir.

20. Raster Veri Pixel Detayında Gösterimi
Görüntüde görüldüğü üzere noktasal veriler
tek pixel, çizgi ve alan geometriler ise birden
fazla pixelin renk değerlerine göre yanyana
koordinatlı olarak işaretlenmesiyle ifade edilir.

21. Taranmış İmar Paftası Raster Örneği

22. Farklı Özellikte Uydu Görüntüsü Raster Örneği

23. Uçaktan Çekilmiş Raster Veri Örneği

24. 2-YAZILIM FAKTÖRÜ
CBS yazılımları masaüstü, web, tablet ve
telefon uygulamaları olarak hizmet
vermektedir.

25. CBS yazılımları harita görüntüleme, coğrafi
ve sözel veri işleme, veri girişi sağlama, analiz
etme, istatistik veri oluşturma, raporlama gibi
daha çok konuma dayalı işlemleri
gerçekleştirmektedir.
CBS yazılımları artık iş süreçlerini yönettiği
için aşağıdaki özelliklere sahip olmalı;

26. Yazılımların Sahip Olması Gereken Özellikler
• Kullanıcı ihtiyaçlarının tam karşılanması,
• Performanslı çalışma,
• Pratik olma,
• Sorunsuz çalışma,
• Güncelleme maliyetinin düşük olması…
gibi

27. CBS nin gelişim sürecinin ilk aşamalarında
masaüstü yazılımlar etkin kullanılırken, gelişen
teknolojiler, hızlanan internet ağları, büyük
datalar üzerinde edit, analiz, dönüşüm… gibi
gereksinimlerin artması, uzaktan erişebilirlik
ihtiyaçlarının artmasıyla WEB ortamında CBS
yazılımlarının kullanımı arttı ve ciddi ilerleme
kaydetti.

28. 4-DONANIM FAKTÖRÜ
CBS yazılımları donanımla bütündür, iyi
bir yazılıma sahip olunabilir fakat donanım
tarafındaki eksiklikler ciddi performans
sorunlarına yol açabilir.

29. Coğrafi veriler sözel verilere göre çok daha
fazla yer kaplar ve işlenmesi zordur bu sebeple
CBS uygulamalarında daha fazla donanım
ihtiyacı vardır.
CBS sistemi kurulurken işlenecek ve
çalışılacak veri büyüklükleri dikkatli
hesaplanarak donanım yatırımı ona göre
yapılmalıdır, tabi verinin zamanla ne kadar
büyüyeceği de önemlidir.

30. Yatırım yapılan donanımlar yeni
teknolojilere uygun olmalıdır. Gerektiğinde
sorunsuz modifiye edilebilmeli, servis sorunu
yaşanmamalıdır.

31. 4-ANALİZ FAKTÖRÜ
CBS yazılımlarının en güzel tarafı yapılan
analiz çalışmaları sonuçlarını harita üzerinde
görsel ve konumsal olarak sunmasıdır.

32. Harran Ovası Potasyum Analizi Örneği

33. Türkiye Nitrata Hassas Bölgeler Analizi Örneği

34. Arazi Toprak Sınıflaması Tematik Görünüm Örneği

35. Isı Akışı Yoğunluk Haritası Örneği

36. Coğrafi Bilgi Sistemleri Faaliyet Alanları
CBS gelişen teknolojilerle birlikte
hayatımızın birçok alanında bize kolaylıklar
sağlamaktadır.

37. Web Haritaları
Google Etiketli Uydu Görüntüsü Örneği

38. Web Haritaları
Bilgisayarlarımızda ve mobil cihazlarda
kullandığımız Google, Bings Map, OSM, Yandex,
Here Map… gibi haritalar hayatımızın
vazgeçilmezleri durumuna geldi. Bankamatik
nerede? hastane nerede? havaalanına nasıl
giderim? gibi her türlü soruya cevap verir
duruma gelmiştir.

39. Sosyal Medya Uygulamaları
Foursquare Check in Uygulaması Örneği

40. Sosyal Medya Uygulamaları
Sosyal Medya uygulamaları ciddi bir
konumsal analiz ortamı haline geldi, insanlar
bu uygulamalar üzerinde yapmış oldukları
konuma bağlı etkinlikler; yemek, eğlence,
alışveriş, akaryakıt, spor… vs pazarlama
konusunda müthiş istatistikler sağlamakta.
İnsanlar hem eğlenip, hemde yapmış
oldukları fotoğraf çekimleri, mekan yorumları
ile veritabanına katkıda bulunmaktadır.

41. Trafik Yoğunluk Haritaları
Yandex Trafik Haritası Örneği

42. Trafik Yoğunluk Haritaları
Trafik yoğunluk haritaları insanlara zaman
ve maliyet konusunda kolaylık sağlamakta,
ayrıca trafik yönetimi konularında emniyet,
belediye gibi kurumlara karar verme imkanı
sağlamakta.

43. Araç Takip Sistemleri

44. Araç Takip Sistemleri
Araç Takip Sistemleri filo, ambulans, kargo
takip işleri gibi konularda müthiş kolaylıklar
sağlar, aracın nerede olduğu, aracın hızı… vs
bilgileri telefondan bile anlık izlemeyi mümkün
kılmıştır.

45. Kamu İşlerinde Kullanım Alanları
CBS Uygulamları kamu işlerinde de birçok
ihtiyacı karşılamış, vatandaş ve kamu
çalışanlarının işlerini kolaylaştırmıştır. Başlıca
kullanım alanları;

46. Belediyecilik Hizmetleri
Kent yönetimi, imar planları, ulaşım
hizmetleri, numarataj, su ve kanalizasyon
hizmetleri, emlak-ruhsat işleri, kaçak yapı
takibi gibi konularında kolaylıklar sağlar

47. Çevre Yönetimi
Çevre düzeni planları, çevre koruma alanları,
ÇED raporu hazırlama, göller, göletler, sulak
alanların tespiti, çevresel izleme, hava ve
gürültü kirliliği, kıyı yönetimi, meteoroloji,
hidroloji.

48. Doğal Kaynak Yönetimi
Arazi yapısı, su kaynakları, akarsular, havza
analizleri, yabani hayat, yer altı ve yer üstü
doğal kaynak yönetimi, madenler, petrol
kaynakları…

49. Mülkiyet‐İdari Yönetim
Tapu‐Kadastro, vergilendirme, seçmen
tespiti, nüfus, kentler, beldeler, kıyı sınırları,
idari sınırlar, tapu bilgileri, mücavir alan dışında
kalan alanlar, uygulama imar planları…

50. Bayındırlık Hizmetleri
İmar faaliyetleri, otoyollar, devlet yolları,
demiryolları ön etütleri, deprem zonları, afet
yönetimi, bina hasar tespitleri, binaların
cinslerine göre dağılımları, bölgesel kalkınma
dağılımı…

51. Eğitim
Araştırma‐inceleme, eğitim kurumlarının
kapasiteleri ve bölgesel dağılımları,
okuma‐yazma oranları, öğrenci ve eğitmen
sayıları, planlama…

52. Sağlık Yönetimi
Sağılık‐coğrafya ilişkisi, sağlık birimlerinin
dağılımı, personel yönetimi, hastane vb.
birimlerin kapasiteleri, bölgesel hastalık
analizleri, sağlık tarama faaliyetleri, ambulans
hizmetleri…

53. Ulaşım Planlaması
Kara, hava, deniz ulaşım ağları, doğal gaz
boru hatları, iletişim istasyonları, yer seçimi,
enerji nakil hatları, ulaşım haritaları…

54. Turizm
Turizm bölgeleri alanları ve merkezleri,
turizm amaçlı uygulama imar planları, turizm
tesisleri, kapasiteleri, arkeoloji çalışmaları…

55. Tarım ve Orman Yönetimi
Eğim‐bakı hesapları, orman amenajman
haritaları, orman sınırları, peyzaj planlaması,
milli parklar, orman kadastrosu, arazi örtüsü,
toprak haritaları…

56. Ticaret ve Sanayi
Sanayi alanları, organize sanayi bölgeleri,
serbest bölgeler, bankacılık, pazarlama, sigorta,
risk yönetimi, abone, adres yönetimi…

57. Savunma ve Güvenlik
Askeri tesisler, tatbikat ve atış alanları, yasak
bölgeler, sivil savunma, emniyet, suç analizleri,
suç haritaları, araç takibi, trafik sistemleri, acil
durum…

58. CBS nin Faydaları
CBS birçok alanda hayatımızı
kolaylaştırmaya devam etmektedir.
Örneklerle inceleyelim;

59. CBS nin Faydaları
• Bilgiye hızlı erişim sağlar, özellikle “Proje
Yönetim Uygulamalarında” yöneticiler için
konuma bağlı görsel ürünler sayesinde hızlı ve
doğru karar alma imkanı sağlar,
• CBS sistemi düzenli versiyonlu veri arşivi
tutulmasını sağlar, bu sayede istatistik sonuç
alma kolaylaşır,

60. CBS nin Faydaları
• Manuel yapılan işlerdeki kullanıcı hatalarını
azaltır, kurallı çalışma ortamı sağlar,
• Sahip olduğu veri yapısına göre hızlı ve doğru
analizler yaparak acil durum yönetimini
kolaylaştırır,

61. CBS nin Faydaları
• Verilerin güncel kalmasını sağlayarak, güncel
veriye anlık erişim sağlar,
• Evrak trafiğini ve işgücü maliyetini azaltır,
zamandan tasarruf sağlar.

62. OGC (Open Geospatial Consorsium) STANDARTLARI
Açık Kaynaklı Coğrafi Konumsal
Konsorsiyumu OGC bir endüstri birliği olup,
konumsal bilgi içinde yer alan teknolojilerin
birlikte işlerliğini sağlamak ve bunu iyileştirmek
için çalışan üyelerden oluşmaktadır. Kar
gütmeyen bir birlik olarak çalışmalarını
sürdürmektedir.

63. OGC (Open Geospatial Consorsium) STANDARTLARI
OGC’nin vizyonu, coğrafi bilgi ve konum
bilgisini kullanan ya da ihtiyaç duyan herkesin
yararlanabildiği bir ağ, uygulama veya
platformun oluşmasını sağlamaktır. Misyonu
ise konumsal arayüz ve kodlama teknik
standartlarının tüm kullanıcılara açık hale
getirilmesidir.

64. OGC (Open Geospatial Consorsium) STANDARTLARI
25 Eylül 1994 yılında 8 katılımcı ile "Open
Geospatial Consortium, Inc. (OGC) kurumunun
katılımcı sayısı aynı yıl 20'ye, günümüzde de
300'ün üzerine çıkmıştır. Bu yazılımcılar
arasında gerek ülkemizden gerekse
yurtdışından yazılım firmaları, üniversiteler,
kamu kurumları ve askeri kurumlar
bulunmaktadır. OGC 1994 yılından bu zamana
kadar birçok coğrafi konuda standartları
koymuştur ancak bunların hepsi şu anda yaygın
olarak kullanılmamaktadır. Şu anda en yaygın
kullanılan standartlar WMS,WFS ve GML dir;

65. İnternet Harita Servisi (Web Mapping Server – WMS)
Harita istekleri ve görselleştirmelerini
HTTP yoluyla yapmaya yarayan, sonuçları
istemciye raster formatlarda (jpeg, png…)
gönderebilen servistir. İstenen özellik;
Koordinatlandırma ve farklı kaynaklardaki
görüntüleri üst üste bindirme özelliklerinin
desteklenmesidir.

66. İnternet Özellik Servisi (Web Feature Service – WFS)
Sunucularda farklı formatlarda tutulan
vektör verileri, istemciye GML (Geography
Markup Language) formatında göndermeyi
sağlayan servistir. Vektör veriye erişme, veri
sorgulama, basit mekânsal analizler özelliklerini
içerir.

67. Coğrafi İşaretleme Dili (Geography Markup Language – GML)
Coğrafi İşaretleme Dili (GML-Geography
Markup Language); OGC tarafından geliştirilen,
XML şema tanımına göre coğrafi varlıkların
geometri ve öznitelik bilgilerinin
modellenmesi, depolanması ve iletilmesini
sağlayan bir dildir.

68. OGC’ nin Temel Hedefleri
• Coğrafi nesnelerin ve uygulama
şemalarının tanımı yazılım/donanımdan
bağımsız açık kaynak kodlu yaklaşımı
sağlamak,
• Farklı sistemler arası coğrafi verilerin
birlikte çalışabilirliğini sağlamak,
• Farklı kullanıcılara yönelik uygulama
şemalarının tanımlanmasını desteklemek.

69. OGC’ nin Temel Hedefleri
• Elektronik iletişim ağı ve internette,
verilerin depolanması ve iletilmesini
kolaylaştırmak,
• Coğrafi veri tanımlamasından analiz
yapmaya kadar tüm coğrafi işlemlerin geniş bir
kısmını destekleyebilecek kadar yeterli
esneklikte olmak,
• Coğrafi varlıklara ait geometrik ve özellik
bilgilerinin birlikte yönetilmesini sağlamak
şeklinde sıralanabilir.

70. Harita Temel Bilgileri ve Koordinat Sistemleri
CBS alanında çalışmak için harita ile ilgili temel kavramları ve
uygulama yöntemlerini bilmek gerekir

71. Harita Tanımları
Geoid:
Karaların altında da devam ettiği varsayılan
durgun deniz yüzeyidir.

72. Harita Tanımları
Geometrik olarak tanımlanamayan geoid üzerinde
işlem yapılamadığı için, hesap yüzeyi olarak farklı
geometrik yüzeyler kullanılır.

73. Harita Tanımları
Elipsoid(Spheroid):
Elipsoid bazı kaynaklarda sfereoid olarak geçen
yüzey olup dünyanın basit matematiksel biçimidir.

74. Harita Tanımları
Elipsoid bazı kaynaklarda sfereoid olarak
geçen yüzey olup dünyanın basit matematiksel
biçimidir.
• Ekvatordaki yarıçap (a)
• Kutup yarıçapı (b)
• Basıklık (f) ile ifade edilmektedir.
• f=a-b/a

75. Harita Tanımları
Dünya için seçilen elipsoidler kutuplardan
basık (oblate ellipsoid) elipsoittir.
REFERANS ELİPSOİDLER VE PARAMETRELERİ:
Elipsoid Yıl a b f
Everest 1830 637304 6356102.856 1/300.8
Bessel 1841 6377394.32 6 356075.986 1/299.153
Clarke 1866 6378206 6 356584.963 1/295
Hayford 1910 6378388 6 356911.946 1/297
Krassovsky 1938 6378245 6 356863.019 1/298.3
Fischer 1968 6378150 6 356768.337 1/298.3
GRS80 1979 6378137 6 356768.337 1/298.257222101
WGS84 1984 6378137 6 356752.314 1/298.257223563

76. Harita Tanımları
Datum:
Herhangi bir noktanın yatay ve düşey
konumunu tanımlamak için başlangıç olarak
alınan referans yüzeyidir.
Yatay Datum:
Koordinatlar için referans alınan başlangıç
yüzeyi.
Düşey Datum:
Yükseklikler için referans alınan başlangıç
düzeyidir.

77. Harita Tanımları
Datum Parametreleri:
• Referans Elipsoidi,
• Başlangıç noktasının koordinatları ve
dönüklüklerdir.
Datum Alan
Kullanılan
Elipsoid
Kullanıma
Başlangıç
NAD 27 Kuzey Amerika Clarke 1866 1866
ED 50
Avrupa, Orta
Doğu, Kuzey
Afrika
International 1924
ITRF Küresel GRS80 1980
WGS84 Küresel WGS84 1984
Örnek Datumlar ve Elipsoidleriİki Datum Arasındaki Fark

78. Koordinat Sistemleri
Harita koordinat sistemlerinin birçok uygulaması
vardır, CBS alanında Coğrafi ve Projeksiyon Koordinat
Sistemlerinin kullanımı yaygındır.
Harita Koordinat Sistemleri Çeşitliliğinin Sebepleri
• GPS gibi teknolojik cihazlardan önce dünyanın her
tarafında lokal çözümler aranması,
• Kullanılan tekniklerin dünyanın şekli sebebiyle farklı
bölgelerde farklı sonuçlar vermesi,
• Gelişen dünya düzeni içerisinde ölçü tekniklerinin
gelişmesi ile eski versiyon haritaların mülkiyet değeri
olduğu için silinip atılamaması, yeni versiyonlarla
uyumlandırma gereksinimi
konularını temel faktörler olarak görebiliriz.

79. EPSG Kodu Nedir? (http://www.epsg.org)
European Petroleum Survey Group (EPSG) 1986
yılında kurulmuştur. Avrupa'da bulunan ve
uluslararası operasyonlara sahip Petrol
Şirketlerinden uzman araştırmacılar, jeodeziciler
ve kartograflardan oluşmaktadır. Petrol
araştırmaları sırasında karşılaştıkları koordinat
sistemi karmaşasını düzenlemek için dünya
üzerinde kullanılan bütün koordinat sistemlerini
bir veritabanında toplayarak her biri için ayrı kod
tanımlamışlardır.Resmi olarak dünya üzerinde
bütün harita çalışmalarında artık bu kodlar
kullanılmaktadır.
EPSG Kodu veya SRID olarak anılır.

80. Coğrafi Koordinat Sistemi
Yeryüzü üzerindeki bir noktanın konumunun
enlem ve boylam büyüklükleri ile referans
elipsoidine göre tanımlandığı sistemdir.
Yer 180 adet paralel ve 360 adet meridyen
dairesi ile ifade edilir.
Londra Greenwich Gözlemevi’nde bulunan gök
dürbünün ekseninden geçtiği varsayılan 0o
başlangıç meridyeninin doğusundakiler doğu
meridyenleri, batısındakiler batı meridyenleridir.
Ekvator’un kuzeyindeki paraleller kuzey
paralelleri, güneyindekiler güney paralelleridir.

81. Coğrafi Koordinat Sistemi
Boylamlar başlangıç meridyeninden itibaren
doğu yönünde ve batı yönünde artarlar. Dolayısıyla
180° Doğu ve 180° Batı boylamına sahip
meridyenler aynı meridyendir.

82. Coğrafi Koordinat Sistemi
Bir noktadan geçen paralel dairesinin ekvatora olan
açısal uzaklığına enlem, bir noktadan geçen meridyenin
başlangıç meridyeni düzlemi ile arasındaki açıya boylam
denir. Yeryüzü üzerindeki bir noktanın coğrafi
koordinatları, seçilen elipsoide göre değişir.

83. Projeksiyon Koordinat Sistemi
Projeksiyon:
Fiziksel yeryüzünün geometrik bir yüzey
üzerine izdüşürülmesidir. Yerküre’nin tamamı veya
bir bölümü harita üzerine aktarılırken projeksiyon
sistemleri kullanılır.

84. Projeksiyon Koordinat Sistemi
Projeksiyon Koordinat Sistemi ise Coğrafi
Koordinat Sisteminin; bir projeksiyon metodu ve
ona ait parametreler kullanılarak yapılan
dönüşümün sonucudur.
Projeksiyon Koordinat Sistemi, 2 boyutlu
düzlem yüzeydir.
Projeksiyon, açılabilir bir yüzey üzerine yapılır.
Açılabilir yüzeyler düzlem, silindir veya koni olabilir.

85. Projeksiyon Koordinat Sistemi

86. Projeksiyon Koordinat Sistemi
Projeksiyon yüzeylerinin konumuna göre 9
temel durum ortaya çıkar;

87. Projeksiyon Koordinat Sistemi
Çok fazla projeksiyon yöntemi mevcuttur, CBS
uygulamalarında temel olarak bilinmesi gereken
projeksiyonlar;
• Mercator Projeksiyonu,
• Web Mercator Projeksiyonu,
• UTM Projeksiyonu (Universal Transverse
Mercator)

88. Mercator Projeksiyonu
Normal konumlu silindirik konform bir
projeksiyon olup, 1569 yılında kartograf Gerardus
Mercator tarafından sunulmuştur.

89. Mercator Projeksiyonu
Mercator Projeksiyonunda kutuplara doğru
hızla büyüyen alan deformasyonu nedeniyle
kartografik açıdan uygun özelliklere sahip
olmamasına karşın navigasyon amaçlı çalışmalarda
da yaygın olarak kullanılmıştır ve günümüzde
İnternet harita hizmetlerinin projeksiyonu olarak
(Web Merkator) kullanılmaya devam etmektedir.

90. Web Mercator Projeksiyonu
Web tabanlı harita uygulamalarında genellikle
Web Merkator olarak isimlendirilen projeksiyon
sistemi kullanılmaktadır. İlk olarak 2005 yılında
Google tarafından kullanılmasıyla tanınmaya
başlayan Web Merkator projeksiyonu, internet
tabanlı harita hizmeti sunan, Google Maps, Bing
Maps, OpenStreetMap, MapQuest, ESRI, Mapbox
gibi, neredeyse tüm yaygın web haritalama
servisleri için bir standart haline gelmiştir.

91. Web Mercator Projeksiyonu
Web Mercator Projeksiyonu, Mercator
projeksiyonunun değiştirilmiş bir şekli olup, web
ortamında oldukça fazla kullanım alanına sahip
olmasına rağmen, projeksiyonun sahip olduğu
özellikler çok fazla tanınmamaktadır.
Google, Yandex, Bing (Microsoft) ve OSM gibi
harita hizmeti sunan sistemler harita projeksiyonu
olarak Web Merkator projeksiyonunu
kullanmaktadır. Bu sistemde referans yüzeyi
WGS84 elipsoididir.

92. UTM Projeksiyonu (Universal Transverse Mercator)
Mercator projeksiyonu kürenin, kendisine
ekvatorda teğet olan silindire izdüşümüdür. UTM
(Gauss-Kruger) projeksiyonu ise kürenin, bir
başlangıç meridyenine teğet olan silindire
izdüşümüdür. Bu nedenle Gauss-Kruger
projeksiyonuna Transversal (yatık eksenli)
Merkator projeksiyonu da denir.

93. UTM Projeksiyonu (Universal Transverse Mercator)
UTM Projeksiyonun özellikleri şu şekilde;
• Projeksiyonda, teğet meridyen boyunca dünya
üzerindeki uzunluklar projeksiyondaki uzunluklara
eşit olur. Teğet meridyenden uzaklaştıkça
deformasyon artar.
• Buna göre dünya, başlangıç meridyenleri 6
derecede bir değişen 60 dilime (zone) ayrılır ve
referans enlemi ekvatordur.

94. UTM Projeksiyonu (Universal Transverse Mercator)

95. UTM Projeksiyonu (Universal Transverse Mercator)
• Her dilimin ayrı bir koordinat sistemi vardır. Dilim
orta meridyenleri X ekseni, ekvator da Y eksenidir.
İkisinin kesişimi başlangıç noktasıdır.
• X değerleri dünyadaki uzunluklarla aynı, Y
değerleri ise dünyadakinden biraz büyüktür. Bu
farkı azaltmak için X,Y değerleri mo = 0,9996 ile
çarpılır.
• Y değeri başlangıç meridyeninin solunda negatif
olur. Bundan kurtulmak için Y değerine 500000
eklenir.

96. UTM Projeksiyonu (Universal Transverse Mercator)
• Bu durumda koordinatlara Sağa ve Yukarı değer
denir. Uzunluk birimi metredir.
• Gauss-Kruger projeksiyonu ile UTM projeksiyonu
aynıdır. Gauss-Kruger projeksiyonunda başlangıç
meridyenleri 6o ve 3o ’de bir değiştirilir. 3o lik
dilimlerde mo=1’dir.
• Türkiye, 26o -45o doğu boylamları ve 36o -42o
kuzey enlemleri arasındadır.Boylam farkı 19
derecedir. Bu nedenle;
6o lik 4 dilim (4 ayrı koordinat sistemi) =ZONE
3o lik 7 dilim (7 ayrı koordinat sistemi) vardır.

97. UTM Projeksiyonu (Universal Transverse Mercator)
3o ’lik dilimler için başlangıç meridyenleri:
27o, 30o, 33o, 36o, 39o, 42o, 45o
Yukarı değerler; Ekvatordan başladığı için 4000000m
civarındadır.
Sağa değerler;
6o için: 200000-800000m arasında,
3o için: 350000-650000m arasındadır.

98. Türkiye’ de Kullanılan Koordinat Sistemleri
ED50 (European Datum):
Türkiye’de 1950 yılından itibaren kullanılmaya
başlanmıştır. 2001 yılına kadar 1/25.000, 1/50.000
ve 1/100.000 ölçekli topoğrafik haritalar Avrupa
Datumu-‐1950 (European Datum-‐1950: ED--
‐50) sisteminde üretilmiştir. GPS teknolojisinde
yaşanılan gelişmelere bağlı olarak 2002 yılından
itibaren WGS-84 sisteminde üretimine karar
verilmiştir.

99. Türkiye’ de Kullanılan Koordinat Sistemleri
ITRF (International Terrestial Reference Frame):
GRS80, 1979 yılında Uluslararası Jeodezi
Jeofizik Birliği (IUGG) tarafından referans elipsoidi
olarak kabul edilmiştir. Türkiye Ulusal Temel GPS
Ağı (TUTGA) 1997- 1999 yılları arasında ITRF96
(Uluslararası Yersel Koordinat Çerçevesi)
datumunda oluşturulmuştur. 2005 yılında
yürürlüğe giren Büyük Ölçekli Harita Yönetmeliği
ile kullanımı resmileşmiştir.

100. Türkiye’ de Kullanılan Koordinat Sistemleri
WGS-‐84 (World Geodetic System):
Amerika Savunma Bakanlığı Harita Dairesi
(NIMA) tarafından ulusal datum olarak
tanımlanmıştır. Ülkemizde GPS, CBS, Navigasyon…
gibi konularda kullanılmaktadır. ITRF96 ile WGS84
koordinat farkı birçok işte aynı kabul edilecek
kadar küçüktür.

101. Türkiye’ de Kullanılan Koordinat Sistemleri
TUREF(Türkiye Ulusal Referans Çerçevesi):
Türkiye Ulusal Datumu olarak işlev görebilecek,
dört boyutlu, global referans sistemleri uyumlu,
ITRS’in gelecek sürümlerinden bağımsız ve tek
anlamlı olabilecek bir referans çerçevesi ihtiyacını
karşılamak amacıyla Türkiye Ulusal Referans
Çerçevesi (TUREF) tanımlanmıştır. Tarım Bakanlığı
LPIS (Arazi Parsel Tanımlama Sistemi) Projesi gibi
büyük işlerde kullanılmaktadır. EPSG kodları resmi
olarak kabul edilmiştir.

102. Koordinat Dönüşümleri
Koordinat Sistemlerinin çeşitliliği kullanım amacına
göre bu sistemlerin birbirine dönüşüm ihtiyacını ortaya
çıkarmıştır. Bu dönüşümler çoğu zaman yüzde yüz
başarıyla sonuçlanmaz. Yapılan işin hassasiyetine göre bu
dönüşüm sonuçları değerlendirilir, hassas işlerde
revizyona gidilebilir.

103. Yaygın Kullanılan Koordinat Dönüşüm Yöntemleri
Benzerlik(Helmert) Dönüşümü:
Benzerlik dönüşümü, açı koruyan olması
sebebiyle, dönüşümden sonraki geometrik şekiller,
dönüşümden önceki şekle benzerdir. Kadastro
parsellerinin diğer bir sisteme dönüştürülmesi
gerektiğinde, açı koruyan özelliği nedeniyle
benzerlik dönüşümü kullanılması uygun
olmaktadır. Benzerlik dönüşümünde dönüşümden
önceki şekil bir kare ise dönüşümden sonra da bir
karedir. Sadece ölçeği veya dönüklüğü değişebilir.

104. Yaygın Kullanılan Koordinat Dönüşüm Yöntemleri
Affine Dönüşümü:
Affine dönüşümü, X ve Y eksenleri yönünde
farklı ölçek ve dönüklük parametreleri olması
sebebiyle açı koruma özelliğine sahip değildir.
Dönüşümden sonraki şekil dönüşümden önceki
şekle benzemez. Deforme olmuş paftaların
sayısallaştırılmaları sırasında affine dönüşümü
uygun bir çözüm sağlayabilmektedir.

105. Yaygın Kullanılan Koordinat Dönüşüm Yöntemleri
Projektif Dönüşüm:
En genel dönüşüm modelini içermektedir.
Farklı projeksiyon düzlemlerinin birbirlerine
paralel olmadığı düşünüldüğünde, projeksiyon
sistemleri farklı olan koordinat sistemlerinin
dönüşümlerinde kullanımı uygundur.

106. • Coğrafi veri tipleri (nokta, çizgi, alan)
Nokta, çizgi ve alan kavramlarının masaüstü yazılımlarda gösterimi ve çizim
kuralları hakkında bilgilendirme.
• Topoloji tanımı, kuralları
Topoloji nedir, alan, çizgi ve nokta geometriler için topoloji kuralları nelerdir.
• Coğrafi veri üretiminde dikkat edilmesi gereken hususlar
Coğrafi veriler oluşturulurken dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir,
öznitelik ve geometrik olarak izlenmesi gereken yol nedir.
• Hatalı geometriler ve düzeltme yöntemleri
Hatalı geometri nedir, nasıl tespit edilir, elle tek tek veya toplu olarak düzeltme
yolları nelerdir.
• Coğrafi edit işlemleri
Coğrafi verilerde sık kullanılan edit işlemleri nelerdir, masaüstü yazılımlarda
edit işlemleri nasıl yapılır.
Bölüm - 2

107. Coğrafi Veri Tipleri
1 – Nokta (Point)
Noktasal veriler tek koordinata sahiptir, harita
üzerinde direk, nirengi, poligon, adres… gibi
işaretlemelerde kullanılır.
2 – Çizgi (Linestring)
Çizgi geometri en iki noktadan oluşur, harita
üzerinde yol, kanal, dere gibi objelerin
gösteriminde kullanılır.
3 – Alan (Polygon)
Alan geometriler en az 3 noktadan oluşur,
parsel, ada, mahalle gibi objelerin gösteriminde
kullanılır.

108. Coğrafi Veri Tipleri
Alan ve çizgi geometriler için bir x, y noktasına
vertex(kırık nokta) adı verilir. Çizgi geometrilerde
çizgi ikiden fazla noktaya sahip ve tek parça ise
Çoklu Doğru olarak anılır.

109. TOPOLOJİ
Genel anlamıyla topoloji kavramı varlıkların,
birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen bir
matematik dalıdır.

110. TOPOLOJİ
Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımlarını diğer Bilgisayar
Destekli Çizim(CAD) yazılımlardan ayıran en önemli
özellik coğrafi analiz, diğer bir ifade ile konumsal
analitik işlemleri gerçekleştirebilme yeteneğidir.
Coğrafi analizler ise, bu yazılımların içerdiği
topolojik yaklaşımlar sonucunda gerçekleştirilir.
Dolayısı ile herhangi bilgisayar destekli çizim
yazılımı için zorunlu olmasa da, bir Coğrafi Bilgi
Sistemi yazılımı topolojik ilişkileri kapsamaya
mecburdur.

111. TOPOLOJİ
Grafik nesneler arasında benzerlik dönüşümü,
affine dönüşümü ve projektif dönüşüm olarak
isimlendirdiğimiz, temelde üç farklı dönüşüm
yöntemi vardır. Bu dönüşümler nesnelerin
şekillerinde deformasyona sebep olmaktadır.
Her dönüşümün sonucunda ortaya koyduğu
nesne, asıl nesnenin farklı bir takım özelliklerini
korurken bir takım özelliklerini ise kaybetmesine
sebep olur.

112. TOPOLOJİ
Geometrik şekillerin topolojik dönüşümler sonucu
korunan özelliklerine topolojik özellikler denir. Bu
özellikleri inceleyen bilim dalına topolojik geometri yada
sadece topoloji denir.

113. TOPOLOJİ
Topolojik dönüşümü daha kolay kavramak
bakımından “Esnek yüzey” (rubber sheet) örneği
verilmektedir. Buna göre geometrik nesnenin
bulunduğu yüzey elastik bir sayfa olarak düşünülür.
Katlamamak ve yırtmamak kaydı ile bu sayfayı
istendiği kadar sündürmek, esnetmek yada
gevşetmek serbesttir. Bu işlem esnasında
geometrik nesnenin alacağı her bir yeni şekil, bir
diğerinin topolojik olarak dönüşüme uğramış
halidir.

114. TOPOLOJİ
Örneğin, bir karenin bir çember üzerine resmedilmesi
veya tersine bir çemberin bir kare üzerine resmedilmesi
birer topolojik dönüşümdür (Şekil 2). Burada dönüşüm
birebirdir ve uzunlukları korumaz. Şekil deforme olmakta,
bununla beraber şekiller üzerindeki noktalara ait sıralama
korunmaktadır. Basit kapalı bir eğri olma özelliği de
korunur, nitekim kare ve çember kendi kendilerini
kesmeyen birer eğridirler. Bütün topolojik dönüşümlerde
basit kapalı şekiller yine kapalı şekil olarak kalırlar.
Şekil-2 Topolojik Dönüşüm

115. TOPOLOJİ
Sıralama topolojisine bir örnek verecek olursak, yolcuları
bilgilendirmek amacı ile çıkış kapılarının üstündeki,
durakların dizilişini gösteren şemalar aslında tamamen
topolojik bir yaklaşımla çizilmiştir. Şekil 5‘de de görüldüğü
gibi, sözkonusu olan sadece durakların sıralanışıdır ve
şemanın bu haliyle yolculara verdiği bilgi hangi duraktan
sonra hangisinin geldiğidir. Duraklar arasındaki mesafe,
birbirlerine göre doğrultuları, yönleri yani metrik bilgilerin
tamamı ihmal edilmiş ve metronun yol haritası topolojik
bir dönüşüm geçirerek yukarıdaki hale getirilmiştir.

116. TOPOLOJİ
Bir haritayı “görüntülemek” için gerekli olan asgari veri, köşe
noktalarına ait koordinatlar ve bu noktaları birleştirecek olan
doğrulara ait bilgilerdir. Örneğin Şekil 6‘daki imar adası bilgisayar
ekranında görüntülenmek istendiğinde, Tablo 1 ve Tablo 2’deki
veriler şekli çizmek için yeterli olacaktır. Buna göre çizgilerin
başlangıç ve bitiş noktalarını Tablo 2’den, koordinatlarını ise Tablo
1’den alarak imar adası görselleştirilebilir.

117. TOPOLOJİ
Yukarıdaki örnek dikkatle incelenirse Tablo
1’deki verilerin metrik bilgiler, Tablo 2 ve Tablo
3’deki verilerin ise topolojik özellikler olduğu
görülecektir. Gerçekten de, Bölüm 2 ‘de anlatılan
“Esnek yüzey” tekniği uygulanır, şekil elastik bir
yüzeye çizilip, esnetilerek, deformasyona
uğratılırsa, koordinatların değiştiği, fakat Tablo 2 ve
Tablo 3’te belirlenen topolojik ilişkilerin korunduğu
görülecektir. Alansal detaylar, yine aynı çizgilerle
çevrili kapalı alan olarak kalacak ve çizgilerin uç
noktaları da kesinlikle değişmeyecektir.

118. TOPOLOJİ
CBS’de topoloji konusunu bir başka örnekle daha da
detaylandırılırsa, Şekil 7’deki haritaya bakan bir kişi,
Ankara’dan Sivas’a ulaşmak için en kısa yolun Ankara-
Aksaray-Nevşehir-Kayseri-Sivas güzergahından gitmek
olduğunu rahatlıkla görecektir. Bu bilgi haritayı inceleyen
bir kimse için “aşikar”dır.

119. TOPOLOJİ
Aynen ilk örnekte olduğu gibi şekli bilgisayar
ekranında “görüntülemek” için kırık noktalarına ait
koordinatlar ile bu noktaları birleştiren doğrulara
ait bilgiler yeterlidir. Fakat bilgisayardan,
Ankara’dan Sivas’a giden “en kısa yol”u bulması
istendiğinde sözkonusu veriler bu analizi yapmak
için yetersiz kalacaktır. Aynı şekilde alan ve
komşuluk ilişkilerini de bu verilerle elde etmek
mümkün değildir. Dolayısı ile sözkonusu analizleri
yapabilecek veri yapılarına ihtiyaç vardır.

120. TOPOLOJİ
Düğüm (node) ve Hat (arc); Yukarıdaki örnekte şehir
isimleri ile ifade edilmiş olan, güzergah tercihinin yapıldığı
yol ayrımı noktalarının her biri, gerçekte “düğüm” (node)
noktası olarak adlandırılmaktadır. İki düğüm noktasını
birleştiren ve bir yada birden fazla doğru parçasının
birleşimine ise “hat” (arc) adı verilmektedir. Burada dikkat
edilmesi gereken düğüm noktalarının, doğru parçalarının
değil hatların birleşim noktaları olduğudur.
Bu tanımlar gözönüne alınarak, sözkonusu analizleri
yapabilmek amacıyla yukarıdaki örnek topolojik olarak
ifade edilir ve veri yapıları oluşturulursa Şekil 8 ve Tablo 4,
5, 6 ve 7 elde edilecektir.

121. TOPOLOJİ

122. TOPOLOJİ
Düğüm (node) ve Hat (arc): Yukarıdaki örnekte
şehir isimleri ile ifade edilmiş olan, güzergah
tercihinin yapıldığı yol ayrımı noktalarının her biri,
gerçekte “düğüm” (node) noktası olarak
adlandırılmaktadır. İki düğüm noktasını birleştiren
ve bir yada birden fazla doğru parçasının
birleşimine ise “hat” (arc) adı
verilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken
düğüm noktalarının, doğru parçalarının değil
hatların birleşim noktaları olduğudur.

123. Hat-Düğüm (arc-node) Topolojik Veri Yapısı
Tablo 4, Şekil 8’deki kırık noktalarına ait nokta
koordinatlarını, Tablo 5 ise her bir hattın başlangıç
ve bitiş düğüm noktaları ile bu hattı oluşturan
kırıkların nokta numaralarını içermektedir. Dolayısı
ile Tablo 4 haritaya ait metrik özellikleri, Tablo 5 ise
topolojik özellikleri vermektedir.

124. Hat-Düğüm (arc-node) Topolojik Veri Yapısı
Ankara ve Sivas’ı temsil eden A ve I noktaları
arasındaki en kısa mesafenin analiz edilmesi
istendiğinde, Tablo 5’den öğrenilen hat üzerindeki
noktaların koordinatları Tablo 4’den elde edilerek,
her bir hattın uzunluğu hesaplanacak, daha sonra
bu hatların olabilecek tüm kombinasyonları
denenerek A ve I arasındaki en kısa yol ortaya
çıkarılacaktır.

125. Hat-Düğüm (arc-node) Topolojik Veri Yapısı
Tablo 5’de tanımlanmış olan veri yapısına “Hat-Düğüm
(arc-node) topolojik veri yapısı” denmektedir ve bağlantı
yapısını (connectivity) bilgisayarda saklayan bir topolojik
veri yapısıdır. Bu yapı ile metro-demiryolu güzergahları ile
istasyonlar arasındaki ilişkilerle, kanalizasyon, su, elektrik,
telefon hattı, akarsu- yol kesişimi gibi, bağlantı yapısına
sahip her türden ağ analizlerinin yapılması mümkün
olmaktadır.

126. Poligon-Hat (polygon-arc) Topolojik Veri Yapısı
Hat-Düğüm topolojik veri yapısı optimum güzergah
analizlerine yanıt vermekle birlikte, bu veri yapısında şu
türden soruların karşılıkları yoktur (Şekil 8’deki alanlar
birer mahalle olarak düşünülürse):
• 2 no’lu mahallenin çevresinden hangi yollar
geçmektedir?
• 3 nolu mahallenin komşuları hangi mahallelerdir?
• Bu şehirde toplam kaç mahalle vardır ve bunlar
nelerdir?

127. Poligon-Hat (polygon-arc) Topolojik Veri Yapısı
Tablo 6’te tanımlanmış olan, ve bu türden sorulara
cevap veren veri yapısına “Poligon-Hat (polygon-arc)
topolojik veri yapısı” denmektedir. Poligon-Hat (polygon-
arc) topolojik veri yapısı, poligonların (alanların)
tanımlanmasını (area definition) sağlayan ve bunların
bilgisayarda saklanmasını sağlayan bir veri yapısıdır.
Poligonlar birer kapalı şekildir ve sınırlarını hatlar (arc)
belirler. Buna göre, numaralandırılan her bir poligona ait,
o poligonu çevreleyen hatların bir listesi oluşturulur. Şekil
8‘ye göre c,d,e,k,l hatları 2 numaralı poligonu
oluşturmaktadır.

128. Poligon-Hat (polygon-arc) Topolojik Veri Yapısı
Bu yaklaşım aynı zamanda, özellikle poligon
bindirmesini ve aynı sınırı paylaşan poligonların sınır
koordinatlarının tekrarlanmasını önlemektedir. Örneğin c
hattı 1 ve 2 numaralı poligonların sınırını oluşturmasına
karşın, bu hattı oluşturan noktalara ait koordinatlar Tablo1
‘de sadece bir kez yer almaktadır. Poligonlar arasında uzun
ve karmaşık sınırlar olduğu kabul edilirse, poligon-hat
topolojik yaklaşımıyla, bu sınırdaki koordinatlar bilgisayar
belleğine bir kez kayıt edilmiş olacaktır.

129. Sol-Sağ (left-right) Topolojik Veri Yapısı
Poligon-Hat (polygon-arc) topolojik veri yapısında
komşulukları belirlemek mümkün olmakla birlikte, bu
işlem poligonları çevreleyen ortak hat(lar)ın olup olmadığı
analiz edilerek yapılmakta, bu da oldukça vakit almaktadır.
Bundan başka bu model ile sınırın hangi tarafında, hangi
poligonun oduğunu belirlemek de mümkün değildir. “Bu
güzergah boyunca yolun sağında kalan mahalleler
hangileridir?” gibi bir soruyu ancak Tablo 4’de görülen
“Sol-Sağ (left-right) topolojik veri yapısı” cevaplayacaktır.
Bu veri yapısı geometrik varlıklar arasındaki komşuluk
ilişkilerini (contiguity) bilgisayar ortamında saklayan
topolojik veri yapısıdır. Sol-Sağ (left-right) topolojik veri
yapısında, komşu poligonlar aralarındaki hattı ortak bir
şekilde paylaşırlar.

130. TOPOLOJİ
Sonuç olarak coğrafi bilgi sistemlerinde konumsal
ilişkileri topolojik veri yapısı ile saklamak;
• Konumsal analizlerin (etkin bir şekilde)
gerçekleştirilmesine,
• Çakışıklık (detay tanımlarında ortak hat ve düğümlerin
yer alması) bir kez tanımlandığından, ortak detayların bir
yerde toplanması suretiyle veri tekrarının önüne
geçilmesine,
• Geometrik verilerin kendi içinde tutarlı kalmasına ve
veriye çok daha hızlı erişilmesine sebep olur.

131. Topoloji Kuralları (Topology Rules)
Topoloji kurallarının yapılan işlere göre çeşitli
kullanımları vardır. Farklı yazılımlarda farklı topoloji
algoritmaları kullanılır fakat ortak noktaları
topolojik ilişkilerin kontrolünü sağlamaktır. Aşağıda
temel topolojik kuralları inceleyelim;

132. Topoloji Kuralları (Alan)
Must Not Overlap
Alan geometrilerde üst üste binme olmamalı

133. Topoloji Kuralları (Alan)
Must Not Have Gaps
Alan geometriler içerisinde boşluklar olmamalı

134. Topoloji Kuralları (Alan)
Must Be Covered By Feature Class Of
İlk katmandaki alan ikinci katmandaki alanlar ile
kaplanmalı

135. Topoloji Kuralları (Alan)
Must Be Covered By
İlk katmandaki alanlar ikinci katmandaki bir alanın
içerisinde kalmalı

136. Topoloji Kuralları (Alan)
Must Not Overlap With
İki farklı alan katmanı birbiriyle çakışmamalı

137. Topoloji Kuralları (Alan)
Must Cover Each Other
İki farklı poligon katmanı birbiriyle örtüşmeli / aynı
sınırlara sahip olmalı

138. Topoloji Kuralları (Alan)
Area Boundary Must Be Covered By Boundary Of
İlk alan katmanının sınırları diğer alanın sınırları ile
örtüşmeli

139. Topoloji Kuralları (Alan)
Boundary Must Be Covered By
Alan sınırları çizgi katmanıyla örtüşmeli

140. Topoloji Kuralları (Alan)
Contains One Point
Her alan içerisinde sadece bir nokta olmalı

141. Topoloji Kuralları (Alan)
Contains Point
Her polygonda en az bir nokta olmalı

142. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Have Dangles
Çizgi katmanında uçları açık çizgiler olmamalı

143. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Overlap
Çizgi katmanında çizgiler üst üste gelmemeli

144. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Intersect
Çizgi katmanında çizgiler birbirleriyle kesişmemeli,
üst üste gelmemeli

145. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Have Psoudonodes
Çizgi katmanında gereksiz düğümler olmamalı

146. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Self Overlap
Çizgi katmanında çizgiler kendisi üzerinden
geçmemeli

147. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Self Intersect
Çizgiler kendini kesmemeli

148. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Be Single Part
Çizgi katmanında çizgiler tek parça olmalı

149. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Intersect or touch interior
Çizgi katmanında çizgiler birbirleriyle çakışmamalı,
kesişmemeli

150. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Intersect with
İki farklı çizgi katmanında çizgiler birbirleriyle
çakışmamalı, birbirini kesmemeli

151. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Not Overlap With
İki farklı çizgi katmanının çakışan çizgileri olmamalı

152. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Be Covered By Features Class Of
İlk çizgi katmanı ikinci çizgi katmanı ile örtüşmeli

153. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Be Covered By Boundary Of
Çizgiler poligon sınırları ile örtüşmeli

154. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Must Be Inside
Çizgiler poligonların içerisinde olmalı

155. Topoloji Kuralları (Çizgi)
Endpoint Must Be Covered By
Çizgi sonlarında nokta olmalı

156. Topoloji Kuralları (Nokta)
Must Be Coincident With
İlk nokta katmanı ikinci nokta katmanının
elemanlarının alt kümesi olmalı

157. Topoloji Kuralları (Nokta)
Must Be Disjoint
İki farklı nokta katmanında ortak nokta olmamalı

158. Topoloji Kuralları (Nokta)
Must Be Covered By Endpoint Of
Bir katmandaki noktalar diğer katmandaki çizgilerin
uçlarında olmalı

159. Topoloji Kuralları (Nokta)
Point Must Be Covered By Line
Bir katmandaki noktalar diğer katmandaki çizgilerin
üzerinde olmalı

160. Topoloji Kuralları (Nokta)
Must Be Covered By Boundary Of
Bir katmandaki noktalar diğer katmandaki
poligonların sınırları üzerinde yer almalı

161. Coğrafi Veri Üretiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Coğrafi veri üretiminde şu konular önemlidir;
• Yapılacak işin hassasiyeti belirlenmeli, yani üretilecek veri
tescile esas bir veri ise hata şansı çok azdır ona göre
üretim teknikleri belirlenmeli, ama örneğin harita
üzerinde tematik bir gösterim yapılacaksa daha kaba
çalışma imkanı vardır,
• Çalışılacak konuya uygun koordinat sistemi belirlenip
projede tanımı yapılmalıdır,
• Veri sayısallaştırma işinde topoloji kurallarına dikkat
edilmeli, örneğin yapılan iş bir içme suyu projesi ise hatlar
arasında ve bağlantı noktalarında kopukluk olmamalıdır,
• Coğrafi veride komşuluk ilişkileri kurarken Snap(Kırık
Yakalama) modunda çalışmak gerekir.

162. Hatalı Geometriler
Hatalı geometriler özellikle veritabanı
işlemlerinde ciddi sıkıntılara sebep olmaktadır. Bu
tür geometrilere sahip veriler sorgulamalarda, veri
export işlemlerinde, kesişim, birleştirme gibi
işlemlerde uygulamaların hataya düşmesine sebep
olmaktadır. Hatalı geometriler daha çok yazılımlar
tarafından yapılan otomatik işlemlerde ortaya çıkar
mesela bir sınıra göre parselleri kes gibi, bunun
dışında kullanıcı kaynaklı hatalarda olmaktadır.

163. Hatalı Geometri Örnekleri

164. Hatalı Geometri Örnekleri
Aşağıdaki örneklerde A geometrisindeki hatayı
düzeltme şansınız yok çünkü bunu yaptığınızda alan
ve konum değişikliği ortaya çıkar, B geometrisinde
dışardaki noktayı silmekle bu durumlar söz konusu
olmaz.

165. Coğrafi Edit İşlemleri
Coğrafi veriler konum değişikliği ihtiyacı veya
topolojik hatalarının giderilmesi durumlarında edit
işlemlerine tabi olur. Eskiden masaüstü yazılımlarda
yapılan editleme işlemleri web haritalarında da
yaygınlaşmaktadır.

166. Coğrafi Edit İşlemleri
CBS dünyasında sık kullanılan edit işlemleri şu
şekildedir:
•Obje Silme(Delete),
Coğrafi veriler içerisinden seçilen bir veya birden
fazla objeyi silme imkanı sağlar,
•Obje Kaydırma(Move),
Coğrafi veriyi farklı koordinatlara taşıma imkanı
sağlar,
•Obje Döndürme(Rotate),
Coğrafi veriyi döndürmeye yarar,

167. Coğrafi Edit İşlemleri
Obje Kesme(Split),
Coğrafi veriyi kesme imkanı sağlar,
Sınır Düzeltme(Vertex Edit),
Coğrafi veriye ait kırık noktaları taşıma imkanı sağlar,
Alan Çıkarma(Clip),
Bir alan geometri içerisinden başka bir alanı çıkarma imkanı
sağlar,
Obje Birleştirme(Merge),
Farklı iki coğrafi nesneyi tek ID ile birleştirir,
Sınır Tamamlama(Reshape),
Alan çizerken komşu alanlara bitişik kenarları otomatik çizer.
Obje Sadeleştirme(Simplify)
Kırık noktalarını tolerans değer göre seyrekleştirir.

168. • Attribute nedir, amacı nedir nasıl kullanılır?
Attribute tanımı, CBS sistemlerinde attribute tanımlama ve sorgulama işlemleri, ilişkisel veri
yapısının kurulması hakkında bilgilendirme.
• Feature nedir?
Feature kavramının açıklanması ve uygulamada kullanım şekilleri.
• Metadata nedir?
Metadata kavramının tanımı, bileşenleri ve kuralları hakkında bilgilendirme.
• Veri İlişkileri ve Veri Rolleri
Verilerin birbirleri ile ilişkilerinin kurulması ve kullanım amaçları.
• WKT ve WKB kavramları nedir?
WKT ve WKB kavramlarının tanımı, coğrafi verinin bu yöntemlerle saklanması, çeşitleri
hakkında bilgilendirme.
• Coğrafi veriler veritabanında nasıl tutulur? (Postgres, PostGIS)
Coğrafi verinin veri tabanında saklanması, sorgulanması, SQL sorgulama dili ile ilgili temel
örnekler.
• Veri Tabanı üzerinde ki coğrafi işlemler
SQL sorgulama dili ile coğrafi işlemlerin (buffer, intersect) veri tabanı üzerinde yapılması.
Bölüm - 3

169. Attribute Nedir?
Attribute CBS dilinde öznitelik manasındadır.
Veritabanına kaydolan coğrafi bir nesnenin sözel
bilgilerinin kaydedildiği tablolara Attribute Table
(Öznitelik Tablosu) denir.

170. Attribute Kavramı
CBS veritabanlarında Attribute’ lar çok önemlidir,
bunlar özenle belirlenip veritabanı tasarlanmalıdır.
Öznitelik Tabloları oluşturulurken dikkat edilmesi
gereken konular;
•İlişkisel veritabanı bağlantı noktalarına dikkat
edilmeli,
•Öznitelik alanları ihtiyaç analizlerine göre
belirlenmeli,
•Zorunlu doldurulması gereken alanlar mutlaka
işaretlenmeli ve kuralları konulmalı,
•Tip alanları için elle doldurmadan kaçınılmalı mutlaka
tip tabloları oluşturulup tablolar ilişkilendirilmeli

171. Feature Kavramı
Feature sözlük anlamı özelliktir, CBS uygulamalarında
ise coğrafi objeleri ifade eder. Feature’ lar Öznitelikleri
ile birlikte CBS için anlamlı olurlar.

172. Metaveri Kavramı
•Metadata ya da metaveri, üst veri; bir kaynağın ya da
verinin öğelerini tanımlayan bilgilerdir. Kısaca veri
hakkında veri/bilgi olarak özetlenebilir.
•Metaveri, coğrafi veri hakkındaki tanımlayıcı bilgidir.
•Coğrafi verinin kullanım amacına uygunluğu hakkında
kullanıcıya bilgi sunar.
•Kullanıcılar metaveriler sayesinde veriyi kullanmadan
önce, verinin amacına uygun olup olmadığına karar
verirler,
•Verinin kullanımı esnasında veri hakkında bilgi sahibi
olurlar.
•Kullanım sonrası bu verilere dayalı olarak verdikleri
kararların doğruluğu ve güvenirliğini irdeleyebilirler

173. Metaveri Kavramı
Metaveriler 3 gruba ayrılabilir;
1-Tamamlayıcı Metaveri
Kaynak veriyi tanımlama ve belirtme ifadeleri içerir,
2-Yapısal Metaveri:
Veriyi oluşturan bileşenlerin nasıl bir araya geldiği
hakkında bilgi verir,
3-İdari Metaveri:
Kaynak yönetimine yardımcı olacak bilgiler sağlar,
örneğin üretim tarihi, üretim yöntemi dosya türü…

174. Metaveri Kavramı
ISO 19115 Metaveri Standartları
Konumsal veri setleri ile ilgili metaveri tanımlarının standardını belirler.12
adet temel metaveri sınıfında yaklaşık olarak 300 öznitelik içermektedir.
Metaveri Elementleri
• Metaveri dili
• Metaveri karakter grubu
• Metaveri dosya kimliği
• Metaveri standart versiyonu
• Metaveri tarihi
• Metaveri iletişim noktası
• Veri seti başlığı
• Veri seti referans tarihi
• Veri seti dili
• Veri seti konu kategorisi

175. Metaveri Kavramı
• Soyut veri seti tanımı
• Veri setinin coğrafi konumu
• Veri setinin konumsal çözünürlüğü
• Veri seti sınırları ek bilgisi
• Veri seti standart ismi
• Veri kökeni
• Çevrimiçi kaynak
• Dağıtım formatı
• Referans sistemi
• Konumsal gösterim tipi

176. İlişkisel Veritabanı
İlişkisel veritabanları sağladıkları veri ilişkilendirme yetenekleri
sayesinde veri yönetimi ve analizi konularında kullanıcılara veriyi
yönetmede ciddi imkanlar sağlarlar.
Entity Relationship(Varlık İlişki) ER modeli ve ER diagram
ihtiyaçlar doğrultusunda nasıl bir sistemin oluşacağını belirtir ve
veritabanı modelinin temelini oluşturur.

177. İlişkisel Veritabanı
OGC tarafından Entity Relationship (Varlık İlişkisi)
dışında konumsal verinin yönetim ve analizi için ilişki
rolleri tanımlanmıştır. Aşağıdaki grafikte F denizi, A, B, C,
D, E, F ise nehirleri ifade etmektedir. Bu nesneler
arasında akış ilişkisi mevcuttur.

178. İlişkisel Veritabanı
Akışlar A-> C, B-> C, C-> F, D-> F, E-> F yönündedir. Burada
gelen-akış ve giden-akış olarak 2 rol tanımlanır, nehirler akış alıp
akış verebiliği için 2 rol’e sahiptir, ama deniz sadece akış alabilir
ama dışarıya akış veremez onun için tek role sahiptir. Aşağıda
grafiksel gösterimi mevcuttur.

179. İlişkisel Veritabanı
İlişkisel veritabanı tasarımı yapılırken tablo tasarımlarının
önemi büyüktür. Tabloların arasındaki ilişkiler en az tablo
oluşturmak kadar önemlidir. Tablolar arasındaki ilişkilere nasıl
karar verilir;
1’e 1 Veri İlişkisi
1’e N Veri İlişkisi
Çoktan Çoğa Veri İlişkisi
Tasarımı yaparken bunlardan hangisini kullanacağımızı iyi
belirlememiz gerekiyor. Şimdi bu ilişki türlerini tek tek
inceleyelim;

180. 1’ e 1 Veri İlişkisi
Örnek üzerinden konuyu anlatmaya çalışalım.
Mesela il ve valilik bilgilerinin saklandığı iki tablo
düşünelim, her ilde bir adet valilik olduğunu
varsaydığımızda il tablosunda her bir kayıt valilik
tablosundaki bir adet kayıta bağlanacaktır. Bu
ilişkiyi sağlamak için valilik tablosunun
özniteliklerine ilid bilgisi eklenir.

181. 1’ e N Veri İlişkisi
En sık karşılaşılan veri ilişkisidir. Mahalle ile
Parsel verilerinin ilişkisi bunun için güzel bir
örnektir. Her mahalle kaydına karşılık o
mahalleye ait ne kadar parsel var ise o kadar
kayıt karşılık gelir.

182. Çoktan Çoğa Veri İlişkisi
Bu veri ilişkisi türünde 1. tablodaki kayıtlar 2.
tabloda birden fazla kayıtla eşleşebilir aynı
şekilde 2. tablodaki kayıtlarda 1. tabloda birden
fazla kayıtla eşleşebilir. Buna örnek olarakta bir
toplulaştırma projesindeki proje ve köy ilişkisini
verebiliriz. Bu ilişkiyi sağlama için cross ara
tablolara kullanılır, cross tabloya bir kayıt eklenir
ve bu kayıta proje tablosundaki Id ProjeId olarak
ve köy tablosundaki Id KoyId olarak eklenir.

183. Well Known Text(WKT)
WKT bir harita üzerinde vektör geometri
nesnesini temsil etmek için ve mekansal referans
sistemleri arasında dönüşümler yapabilmek için
geliştirilmiş bir metinsel işaretleme dilidir.
WKT’nin binary karşılığı Well Known Binary
(WKB)’dir. WKB ile WKT ile tanımlanan bilgilerin
transferi ve veri tabanlarında saklanması için
kullanılır. Bu formatlar OGC tarafından ISO/IEC
13249-3:2011 standardı olarak tanımlanmıştır.

184. Well Known Text(WKT)
WKT ile temsil edilen 18 adet geometri türü vardır. Bunlar:
• Geometry
• Point, Multipoint
• LineString, MultiLineString
• Polygon, MultiPoygon, Triangle
• CircularString
• Curve, MultiCurve, CompundCurve
• CurvePolygon
• Surface, MultiSurface, PolyhedralSurface
• TIN, TINZ
• GeometryCollection
• Geometri koordinatları 2D (x,y), 3D (x,y,z), 4D (x,y,z,m) şeklinde temsil edilir.

185. Well Known Text(WKT)
Örnek WKT geometri gösterimleri:
POINT(25 18)
LINESTRING(10 15, 20 25, 50 55)
POLYGON((20 25, 50 55, 80 95, 20 25))
POLYGON((20 25, 50 55, 80 95, 20 25), (10 15, 18 22, 17 23, 10 15))
MULTIPOINT((11 12), (24 60), (40 40), (75 80))
MULTIPOINT(11 12, 24 60, 40 40, 75 80)
MULTILINESTRING((15 15, 23 80, 10 40), (16 16, 33 10, 25 50, 38 09))

186. Well Known Binary(WKB)
Well Known Binary(WKB)
Geometri nesnelerini taşınabilir ve veritabanlarında
depolanabilir hale getirmek amacıyla bitişik byte dizisi şeklinde
temsil eden ve OGC tarafından standartlaştırılan bir gösterim
şeklidir. İki boyutlu(2D) geometrileri temsil eden bir kodlama
şeklidir. WKB gösterimleri genellikle onaltılık sayı sistemindeki
dizelerle yapılmaktadır.
SQL veritabanında WKB şeklinde depolanan geometrilere
ODBC Client gibi veri sağlayıcılar aracılığı ile erişilebilmektedir.
Konumsal veri üzerinde geometrik işlemleri gerçekleştirebilen
fonksiyonlar SQL, Java veya C-API tarafından sağlanmaktadır.

187. Well Known Text(WKT)
Örneğin:
POINT(2.0, 4.0) geometrisi
000000000140000000000000004010000000000000
şeklinde 21 byte ile temsil edilir. Burada:
1 byte integer 00 veya 0: Düşük son haneli
4 byte integer 00000001 veya 1: POINT 2D
8 byte float 4000000000000000 veya 2.0: X koordinatı
8 byte float 4010000000000000 veya 4.0: y koordinatı

188. Coğrafi Veritabanları
Well Known Text(WKT) ve Well Known Binary(WKB)
teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte büyük geometrik ve sözel CBS
verileri veritabanları içerisinde saklama imkanı doğmuştur.
Masaüstü yazılımlarda ancak lokal olarak çalışılabilirken
veritabanlarında ülke bazlı veya global veriler hızlı şekilde
yönetilir hale gelmiştir.

189. Coğrafi Veritabanları
Veritabanları SQL sorgulama yetenekleri ile çok hızlı analiz veri
erişimi sağlamıştır. Ayrıca veritabanları masaüstü CBS yazılımları
tarafından yapılan birçok coğrafi işlemi yapar hale gelmiştir ve
kendilerini bu konularda geliştirmektedirler.
Microsoft MsSql, Oracle ücretli veritabanlarıdır, Postgresql,
MySql, SQLite açık kaynak kodlu piyasada en çok bilinen
veritabanıdır.

190. Coğrafi Veritabanları
Postgresql açık kaynaklı bir veritabanı olup CBS dünyasında en
yoğun kullanılan veritabanıdır. Sağlamış olduğu Postgis eklentisi
ile sayısız coğrafi işlemi yapar duruma gelmiştir.
Ayrıca raster verininde veritabanında saklanması ve üzerinde
işlem yapılması imkanını sağlamıştır.
Açık kaynak kodlu yazılımlarla uyumuda tercih sebebidir.

191. Coğrafi Veritabanları
Veritabanlarında en çok kullanılan coğrafi işlemlere örnekler;
• Geometri işlemler kesiştirme, kesme, birleştirme…
• Tampon bölge oluşturma, bound hesaplama, merkezi bulma…
• Alan ve Uzunluk hesapları,
• Topolojik ilişkilerin kontrolü overlap, touch…
• Geometrik hataların tespiti,
• Koordinat dönüşümü...
Veritabanında işlem yapabilmek için SQL sorgulama diline
hakim olmak gerekir.

192. • Coğrafi veri formatları ve yapıları (shp, xml, gml)
Farklı yazılımlar tarafından üretilen dosya formatlarının tanıtımı, kullanım
alanları hakkında bilgilendirme.
• Coğrafi veriler arasında dönüşümler
Farklı dosya formatındaki verilerin birbiri arasındaki dönüşümleri hakkında
bilgilendirme.
• Harita servisleri ve kullanımları
Web harita servislerinin (wms, wfs, wmts) tanımı ve kullanım şekilleri hakkında
bilgilendirme.
Bölüm - 4

193. Coğrafi Veri Formatları ve Format Dönüşümleri
CBS dünyasında veri formatı çeşitliliği en büyük
sorunlardan biridir. Özellikle ticari yazılımların veri
içeriklerini binary olarak saklaması kullanıcılara ciddi
maliyetler çıkarmaktadır.
Şöyleki coğrafi veriyi temin ediyorsunuz, fakat
sisteminize kısmen veya tamamen entegre
edemediğiniz için ticari yazılım firmalarına bedel
ödemek zorunda kalıyorsunuz.
Son yıllarda ISO ve OGC tarafından yapılan
çalışmalar veri paylaşımı ve ortak formatların
kullanımını hızlandırmıştır.

194. Coğrafi Veri Formatları ve Format Dönüşümleri
CBS alanında en çok kullanılan vektör veri formatları:
•.shp
•.tab
•.kml
•.geojson
•.dgn
•.gml
•.dxf

195. Coğrafi Veri Formatları ve Format Dönüşümleri
CBS alanında en çok kullanılan raster veri formatları:
•.geotiff
•.ecw
•.jpg
•.MrSID

196. Coğrafi Veri Formatları ve Format Dönüşümleri
Dosya Görüntüleme ve Dönüşümünde Kullanılan
Açık Kaynak Kodlu Uygulamalar:
•Quantum GIS,
•GDAL Kütüphaneleri
•Udig
•gVSIG
•SAGA GIS
•GRASS GIS
•OpenJump

197. XML Veri Yapısı
Bağımsız bir kuruluş olan W3C (World Wide Web
Consortium) organizasyonu tarafından tasarlanan ve herhangi bir
kurumun tekelinde bulunmayan XML (eXtensible Markup
Language), kişilerin kendi sistemlerini oluşturabilecekleri, kendi
etiketlerini tanımlayarak çok daha rahat ve etkin programlama
yapabilecekleri ve bu belirlenen etiketleri kendi yapıları
içerisinde standardize edebilecekleri esnek, genişleyebilir ve
kolay uygulanabilir bir meta dildir.

198. XML Veri Yapısı
Çok farklı tipteki verileri orjinal formatlarında tek bir
havuzda tutabilen XML, bilgiye hızlı, kolay ve ortamdan
bağımsız olarak erişebilme imkanı sunar. Günlük
yaşantımızda kullanmakta olduğumuz verilerin %80’ini
oluşturan ve “unstructured” olma özellikleri nedeniyle
kendi bulundukları medya dışında veri özelliklerini
koruyamayan (kelime işlem, elektronik tablo çıktıları, PDF
dokümanları, ses,resim vb) farklı tipteki verilerin,
oryantasyona gerek duymadan hiyerarşik bir yapıda
kullanılabilmelerine olanak vermekte ve bu verilerin hızlı bir
şekilde sorgulanabilmelerini sağlamaktadır. Öncelikle veri
transferinin kolaylaşmasını ve verinin içerik bilgisiyle
saklanabilmesini hedefleyen XML, içerik ve sunum bilgilerini
birbirinden ayırır. Bu özelliği ile de HTML’den farklılaşır.

199. XML Veri Yapısı
• XML bir document’in(belgenin) yapısını ve görünümünü
tanımlamak için kullanılan uluslararası bir standartdır,
• XML (Extensible Markup Language – Genişletilebilir İşaretleme
Dili) yapılandırılmış belge ve verilerin evrensel formatıdır,
• XML text tabanlı markup dilidir ve data alış verişinde kullanılan
bir standard’ır,
• XML bilginin yapısını tanımlamak için kullanılan bir teknolojidir,
• XML bilgiyi tanımlayan ve web’te bilgi alış verişi için kullanılan
standard bir biçimdir,
• XML markup dillerini tanımlayan bir metadilidir,
• XML verinin yapılandırılması ve tanımlanması için kullanılan bir
teknolojidir,
• XML herhangi bir verinin biçimlenmesi, tanımlanması için
kullanılan bir teknolojidir.

200. XML Veri Yapısı
Günümüzde XML, İnternet üzerinde kullanıcıların farkına
varmadığı uygulamaların programlanmasında ve verilerin
uygulamalar arasında birbirlerine aktarılmasında kullanılan bir
dildir. Bir bankanın web sitesinde yapılan işlemler veya bir
kitap satışı yapan web sitesindeki uygulamalar çoğunlukla XML
tabanlı hale gelmiştir.
CBS dünyasında da XML kullanımı çalışmaları devam
etmektedir. Bu çalışmalar ışığında CBS’in genel amaçlarından
biri olan “sorgulama” da, XML ile kolay bir şekilde yapılır hale
gelmiştir. Şöyle ki, “Özellikleri söylenen bölgeyi 100m
tamponla ve cevabı bana gönder.” Burada cevap, XML olarak,
“Cevabı gösteren harita şuradadır.” diyerek
gönderilebilmektedir. Burada aynı XML dökümanı içerisinde,
istenen geometrik özelliklere sahip bölge (coğrafi veri) ve
tamponlanmış hali (istek) istemciye basit bir URI (Uniform
Resource Identifier) harita bağlantısı olarak
ulaştırılabilmektedir.

201. CBS`ler Arasında Güncellenen Bilgilerin Aktarımında XML Kullanımı
Günümüzde hemen hemen her alanda faaliyet
gösteren birçok şirket, kurum ve kuruluşlar CBS`leri
konusundaki yatırımlarına artan bir önem
göstermektedirler. Bu gerçeğin altında, CBS lerin oldukça
uzmanlık gerektiren verileri kullanarak analitik karar
verme mekanizması sağlaması gerçeği yatmaktadır.
Bununla beraber, günümüz CBS`leri içerisine
güncellemeleri devamlı ve kolaylı bir şekilde entegre
edecek bir sistem mevcut değildir.
CBS kullanan kurum, kuruluş ve şirketler verilerini
kendileri elle güncelleştirmektedirler. Bu durum, veri
içerisinde olabilecek birçok tutarsızlıklara ve veri kaybına
yol açabilmektedir. Şirketlerin verilerini güncellemek
amacıyla kullandığı bir diğer yöntem, coğrafi veri üreten
firmalardan veri setleri satın alınmasıdır.

202. CBS`ler Arasında Güncellenen Bilgilerin Aktarımında XML Kullanımı
Fakat, bu tür veri güncellemesi esnasında veri
tabanlarının küçük bir bölümünün yenilenmesi gerekirken,
henüz uygun bir aktarma formatının olmamasından dolayı
büyük veri setleri satın almak zorunda kalınmaktadır.
COGIT laboratuvarı, coğrafi verilerin, özellikle vektörize
edilmiş ve kesin coğrafi referansların nasıl yönetileceği,
yaygınlaştırılacağı, temsil edileceği ve kullanılacağı üzerine
araştırmalar yapan IGN'de (Fransa Ulusal Haritacılık Ajansı)
görev yapmaktadır. CBS`lerin birbirleri arasında güncelleme
bilgilerini aktarımı konusundaki çalışmaları vardır.

203. CBS`ler Arasında Güncellenen Bilgilerin Aktarımında XML Kullanımı
XML tabanlı olarak gerçekleştirilen bu çözüm, coğrafi
verilerde meydana gelen yapısal ve detaylı değişiklikleri,
tutarlı ve kolay bir şekilde sistemlere entegre etme amacı
gütmektedir. Bu transfer metodu uygulanırken, CBS`lerin
birbirleri arasında veri aktarma zorluğu ve
istemci/sunucu yapısı içerisinde veri tabanlarının gerçek
zamanlı olarak verilerin güncellemesinin zorluğu
üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada, veri güncellemede
XML kullanımının, yakın bir gelecekte CBS`ler arasında
ortak bir yer tutacak olması belirtilmeye çalışılmıştır.
Bunun, özellikle, web tabanlı istemci/sunucu veri iletişimi
ve Java teknolojisi yardımıyla gerçekleştirileceği
belirtilmiştir.

204. CBS`ler Arasında Güncellenen Bilgilerin Aktarımında XML Kullanımı
Günümüzde sorun haline gelen bir diğer konu ise,
XML ile gerçekleştirilen bir dökümanın diğer bir
uygulamaya gönderilmesi ve bu uygulamanın onu
anlayabilmesidir. XML dökümanına yerleştirilmesi
kararlaştırılan bazı alanlar, diğer uygulamalar
tarafından dikkate alınmakta ve anlaşılmaktadır. Bu
standartlar Open GIS Consorcium (OGC) tarafından
CBS topluluğuna sunulmuştur. Bunun sonucunda,
Geographic Markup Language (GML) fikri ortaya
çıkmıştır. GML, günümüz CBS teknolojisi için iyi bir
başlangıç sayılmaktadır. Arazi detaylarının (nokta,
hat, alan vb.) İnternet üzerinde gösteriminde ve
coğrafi verilerin paylaşımında çok yeni bir teknoloji
sayılmaktadır.

205. GML Veri Yapısı
Coğrafi İşaretleme Dili (GML-Geography
Markup Language); OGC tarafından geliştirilen,
XML şema tanımına göre coğrafi varlıkların
geometri ve öznitelik bilgilerinin modellenmesi,
depolanması ve iletilmesini sağlayan bir dildir.
GML şeması ISO 19136 standardı içerisinde
tanımlanan öğelerden oluşmaktadır.
Uygulamacılar, coğrafi uygulama şemalarını
ve bilgileri GML formatında depolayabilir ve
istedikleri zaman diğer depolama formatına
çevirmek amacıyla şema ve bilgi aktarımı için
GML kullanabilirler.

206. GML Veri Yapısı
GML kendi içinde gelişmeye devam
etmektedir. Gml 2 Sürümünde sadece Nokta
Poligon Çizgi tipleri tanımlayabilirken GML3 ile
daha fazla geometrik şekili
tanımlayabilmekteyiz.
GML3 ile Eğri, Yüzey, yüzey kaplamaları gibi
özellikler tanımlanabilmektedir.
Gml, Kml Vb. uygulamalar Xml işaretleme
dilinden türetilmektedir. Coğrafi standartlar için
Gml dili kullanılmaktadır ve bu standartlar
Dünya üzerinde geçerli olmak üzere standart
hale gelmiştir.

207. GML Veri Yapısının Gelişim Süreci
• 2.1.1 sürümü Open Geospatial Consortium tarafından
Nisan 2002 de yayınlanmıstır.
• GML 3.2.1 sürümü 23 Agustos 2007 te aynı zamanda
artık ISO TC211 standardı olarak ta yayınlanmıstır.
• GML 2 sürümüne göre yapılmıs mekansal obje
tanımları sürüm 3 ve sürüm 3.2.1 için de geçerlidir.
• Sürüm 2 den itibaren tanımlar DTD(Dokumenttyp-
Definitions) ile degil direk XML ile yapılmaktadır.
• Mekansal veriler basit geometri yanında onları daha
yakından tanıtan özelliklere sahiptirler.
• Obje geometrileri “SimpleFeatures” kavramı ile ifade
edilir.

208. GML Veri Yapısı
Detaylar, her bir özelliğin {name, type, value} üçlüsü
ile ifade edilebildiği özellikler kümesi olarak
tanımlanmaktadır. Bir detayın ismi ve tipinin yanında,
sahip olabileceği özelliklerin sayısı, tipinin tanımlanması
ile belirtilir. Coğrafi detaylar da bunların geometrik
değeri olan özelliklere sahiptirler.
GML, gerçek dünyayı nasıl ifade edip
gösterebilmektedir? Örneğin, diyelim ki Hatay şehrinin
sayısal gösterimini oluşturmak istiyoruz. Şehir; nehirler,
caddeler, binalar, okullar vb. bir detaylar topluluğu
olarak gösterilebilir. Dolayısıyla, böyle bir tanımlama
sonucu detay tiplerinin de tanımlanması gereği ortaya
çıkmaktadır. Nehir detayı içerisinde string tipinde “ismi”
özniteliği tanımlanmalıdır.

209. GML Veri Yapısı
Benzer olarak, yol detayı için string tipinde sınıfı ve
integer tipinde “numarası” özniteliği olmak zorundadır.
Basit tiplerdeki özelliklerin (örneğin integer, string,
float, boolean) hepsine birden “Basit Özellikler” denir.

210. GML Veri Yapısı
Dünya üzerinde ISO 19136 GML standardına uygun
olarak kullanılan bazı şemalar kullanılarak yapılan
çalışmalar..
Aşağıdaki bilinen, kamuya açık GML uygulama şemasına
bir listesidir.
• AIXM Havacılık Bilgi Santral Modeli (bkz.
http://aixm.aero - Ticari Havacılık İlgili Şeması)
• CAAML - Kanada Çığ Derneği İşaretleme Dili
• Kapsamlı - soyut modeline dayalı (örneğin sensör,
görüntü, maket, ve istatistik verileri gibi) uzay-zamansal
değişen olayların dijital temsili için birlikte çalışabilir,
kodlama-tarafsız bilgi modeli, ISO 19123

211. GML Veri Yapısı
• İklim Bilimi Modelleme Dili (CSML)
• DAFIF - savunma havacılık
• Darwin Çekirdek GML uygulama şeması. Biyoçeşitlilik olay veri
paylaşımı için GML Darwin Çekirdek şemasının bir uygulama.
• GeoSciML - dan Yerbilimleri Bilgi IUGS ​Komisyonu
• GPML - GPlates İşaretleme Dili, liderliğindeki bir
konsorsiyumdan levha tektoniği-için bir bilgi modeli ve uygulama
şeması, EarthByte e-araştırma projesi Sidney, Avustralya
Üniversitesi'nde
• İLHAM mevcut üzerinde uygulama şemaları,
http://inspire.ec.europa.eu/schemas/
• IWXXM - Havacılık hava GML uygulama şeması
• LandGML - Bir GML uygulama eşdeğer LandXML

212. GML Veri Yapısı
• NcML / GML - NetCDF-GML
• Gözlemler ve Ölçümler gözlem meta ve sonuçlar için şema
• OS MasterMap GML
• SensorML aletleri ve işleme zincirleri açıklayan şema
• SoTerML Toprak ve Arazi verilerini açıklayan şema
• TigerGML - ABD Nüfus Sayımı
• Vmap - kara savunma veri
• Su Kalitesi Veri Projesi Doğal Kaynaklar Bölümü, New South
Wales
• WXXM - Hava Bilgi Değişim Modeli

213. GML Geometrik Veri Tipleri
OGC tarafından belirtilen basit detay modellerine göre, GML
aşağıdaki geometri sınıflarına karşılık gelen geometrik
elementleri sağlamaktadır.
• Point
• LineString
• LinearRing
• Polygon
• MultiPoint
• MultiLineString
• MultiPolygon
• MultiGeometry
Bunlara ek olarak koordinat kodlaması amacıyla
gerçekleştirilen <coordinates> ve <coord> elemanları ve
sınırların (extends) belirtilmesi amacıyla geliştirilen bir box
elemanı vardır.

214. GML’in Getirdiği Faydalar
Coğrafi verileri işleme ve saklama amacıyla
geliştirilen GML ile, coğrafi bilgiler ayrı birer özellik
(feature) olarak sunulabilmekte ve İnternet gezgini
üzerinde gösterimi kontrol edilebilmektedir. GML’in
getireceği faydalar şu şekilde sıralanabilir;
•GML, kodladığı coğrafi özellik (feature) ve nesneleri,
gerekli olan en ayrıntılı çözünürlükte gösterilmesine
olanak sağlar. Aynı zamanda, bilgisayar monitöründe
gösterilen bu haritalar, gösterildiği bilgisayarın sabit
diskine kaydedilebilir, elektronik posta yardımıyla
başka bir kullanıcıya gönderilebilir ve yazıcıdan çıktısı
alınabilir.

215. GML’in Getirdiği Faydalar
• GML dosyalarını görüntülemek için başka bir CBS
yazılımına ihtiyaç yoktur. Kullanıcı tarafından bir GML
dosyası indirildiğinde, bu dosya bir grup çizim
nesnelerine dönüştürülür ve kullanıcı gezgini üzerinde
bir harita haline getirilir. Tipik olarak, çizim dili olarak
SVG (Scalable Vector Graphics) kullanılır. Kullanılan
Internet gezgini vektör grafikleri desteklediği ölçüde,
haritalar ek bir yazılıma ihtiyaç olmaksızın
görüntülenebilir.

216. GML’in Getirdiği Faydalar
• GML, haritanın içeriğinde neler olduğunu (örneğin,
arazi arızalarının-feature nerede olduğunu,
geometrilerini, tip ve öz niteliklerini-attribute) içerir.
Fakat, harita verilerinin nasıl gösterileceği hakkında hiç
bir bilgi sağlamaz. Esasında bu bir avantajdır. Çünkü,
böylelikle farklı “stil”ler, kullanıcının görüntülenmesini
istediği coğrafi veriler üzerine uygulanabilmektedir.
GML verilerisinde “stil” seçimi, otomatik olarak
yapılabilmekte ya da kullanıcılara farklı “stil seçme
imkanı verilebilmektedir.

217. GML’in Getirdiği Faydalar
• İnternet üzerinden indirilen ve bir tarayıcı yardımıyla
gösterilen, GML tabanlı haritalara, açıklayıcı bilgiler
ilave etmek oldukça basittir. GML, SVG`ye çevrildiği
zaman kullanıcı, kendi bilgisayarı üzerinde elde etmiş
olduğu grafik resmi üzerinde çeşitli değişiklikler
yapabilir, şekiller çizebilir ve istediği font, renk ve
büyüklükte yazılar yazabilir. Bu şekildeki harita
resimleri, kullanıcı bilgisayarına bir dosya olarak
kaydedilebilmekte, elektronik posta ile başkalarına
gönderilebilmekte veya yazıcıdan çıktısı
alınabilmektedir.

218. GML’in Getirdiği Faydalar
• GML`in sağladığı kolaylıklardan birisi de arazi detayları
ile ilişkilendirilmiş bağlantılar oluşturabilmesidir. Bu
bağlantılar, basit URL adresleri olabildiği gibi daha da
karmaşık bağlantılar olabilmektedir. Harita üzerindeki
bir detay üzerine imleç ile tıklandığında onunla ilgili
bilgi alınabilmektedir. Şayet, üzerine tıklanan detay bir
web adresi ile ilişkilendirilmiş ise o adrese geçiş
yapılabilmektedir. Buna bir örnek vermek gerekirse,
harita üzerinde bulunan bir tiyatro binasına
tıklandığında bununla ilgili web sitesine ulaşılabilir ve
o akşam gösterimde olan oyun ile ilgili bilgi
edinilebilmektedir.

219. GML’in Getirdiği Faydalar
• Kullanıcılar, ne zaman harita okumaya başlasalar, o
harita üzerindeki detaylar ile ilgili bilgiler edinmek
isterler. Örneğin; “Bu nehrin ismi nedir?”, “ Bu yol kaç
şeritlidir?” vb. JPEG veya GIF tipindeki haritalar
üzerinde bu tür sorgulama yapılamamakta, yapılsa bile
çok basit kalmaktadır. Şöyle ki, imlecin piksel
pozisyonu ölçülmekte ve bu değer sunucu üzerinde
coğrafi koordinatlara dönüştürülüp sunucuda bulunan
CBS`inde istenen detaya ulaşılmaktadır. Piksel
çözünürlüklerinin sınırlı kabiliyette olması ve
“browser” ların farklı tasarımlarda olması nedeniyle
bu metodun doğruluğu sınırlı olmaktadır.

220. GML’in Getirdiği Faydalar
Bunun sonucunda kullanıcı, haritada üzerine tıklayarak
arzu ettiği detay ile ilgili bilgilere ulaşamamaktadır.
Detay tabanlı GML kullanıldığında bu sorun ortaya
çıkmamakta ve bir detay üzerine tıklandığında o detay
ile ilgili belirgin özellikler elde edilmektedir. Birçok farklı
tematik detayları aktif hale getirerek detay içerisinde
detay tanımlamak kolaylaşmaktadır. (Örneğin, bir çok
ev içerisinden bir tanesini seçmek gibi.)

221. GML’in Getirdiği Faydalar
•GML, detay tabanlı olduğundan, kullanıcılar istedikleri
detaya göre filtreleme yapıp haritaları o şekilde
indirebilir ve görüntüleyebilirler. Örneğin eğer
demiryolları ile ilgileniyorsanız, sadece demiryollarına
ait bilgileri sunucudan indirebilirsiniz. Bu filtreleme
işlemi sonucunda veri transfer zamanı azalacaktır.
Harita içeriği, harita kullanıcı bilgisayarına indirilip,
İnternet gezginci üzerinde açıldığında da
değiştirilebilir. Üzerine tıklandığında aktif hale gelen
lejant kullanımı ile bu tematik detaylar, sunucu
üzerinden yeni bir harita indirmeye gerek kalmadan,
görüntülenebilir veya şayet aktif halde ise ekrandan
kaldırılabilir. Bu özellik, GIF/JPEG tipi haritalarda
yapılamaz.

222. GML’in Getirdiği Faydalar
•Animasyonlu detaylar GML ile kolaylıkla yapılabilir.
Zaman içerisinde değişiklik gösteren detay ve
nesneler, GML ile çok kolay bir şekilde ve SVG formatlı
animasyonlu grafikler yardımıyla gösterilebilirler.
Örneğin, bir uçağın rotasını harita üzerinde
gösterilmek istenirse, uçağın farklı zamanlardaki
konumu, farklı detaylar olarak GML’de kayıt edilir.
Kullanıcı bilgisayarında yazılacak basit bir kod ile bir
uçak imgesi yaratılıp, harita üzerinde hareket eden bir
nesne olarak gösterilebilir. Kullanıcı, uçağı hareket
halinde gösterebilmek için zaman kayıcı çubuğu
kullanmalıdır.

223. GML’in Getirdiği Faydalar
GML, aynı zamanda bir nesnenin konumunu algoritmik
olarak tanımlamaya da imkan verir. Bir GML dosyası,
petrol kuyusunu gösteren bir detay ve bu detayın bir
özniteliği olarak da kuyudaki petrol dağıtım
algoritmasını içerebilir. Daha sonra, kullanıcı tarafına
kurulacak basit bir program ile petrol kuyusu harita
üzerine yerleştirilir ve zaman içerisinde nasıl petrol
dağıtıldığı gösterilebilir.

224. GML’in Getirdiği Faydalar
•GML, birçok çeşitteki coğrafi bilgilerin kodlanabildiği,
herhangi bir şirket veya kuruluşun tescilli ürünü
olmayan coğrafi dosya formatıdır. Coğrafi verileri
birbirine çevirmede, genel bir format (biçim) olarak
kullanılabilir. Aslında, genel bir coğrafi-uzaysal verileri
birbirine çevirme formatı (biçimi) olarak kullanılabilir.
GML formatındaki coğrafi veriler, XML arayüzü olan
herhangi bir kullanıcıya gönderilebilir. Böylelikle, bir
CBS den diğerine, GML kullanarak coğrafi veri aktarımı
yapılabilmektedir. Aynı zamanda GML, yeni nesil
PDA’ler ve cep telefonları gibi XML tabanlı cihazlarda
da gösterilebilmektedir. GML’den elde edilen fayda;
tek bir formatın anlatılan bütün bu kullanımlara uygun
olmasıdır.

225. GML’in Getirdiği Faydalar
•Coğrafi-Uzaysal veriler, alındığı yerde sahip olduğu bir
referans sisteminden diğer bir referans sistemine
çevirmek amacıyla başka bir siteye gönderilebilir.
Ayrıca, coğrafi koordinatlardan UTM koordinatlarına
çevirmek için ise bir başka siteye, il idari sınırları ve
demografik bilgileri eklemek için bir başka siteye ve
son olarak görüntülenmek veya depolanmak
maksadıyla bir başka siteye gönderilebilir. Burada her
web sitesi ayrı bir servis sunmaktadır. İşte bu kavram
GML tarafından oldukça iyi desteklenmektedir. Çünkü,
(1) GML, genel bir formatdır. Dolayısıyla, şirket
sitelerinin patentli veri formatlarını desteklemeye
ihtiyaç duymazlar. (2) GML, içeriğine eklemeler
yapılabilen, değiştirilebilen ve işlenebilen XML tabanlı
uzatılabilir bir dildir.

226. GML’in Getirdiği Faydalar
Sonuç olarak,
XML, web uygulamalarıyla birlikte CBS teknolojisine
girmektedir. XML’in İnternet ortamında kullanımının
artmasıyla, CBS kullanıcı ve üreticileri GML formatında
coğrafi veri depolamak zorunda kalacakları
kaçınılmazdır. Bunun doğal sonucunda, CBS
veritabanları orijinal yaratıldığı şekilde saklanabilecek,
diğer kullanıcıya aktarımı esnasında XML
kullanılabilecektir. Aynı zamanda, XML yardımıyla
yapılacak coğrafi sorgulamalar neticesinde “en yakın
yerin bulunması” ve “yönlerin tarif edilmesi” daha
kolay, çabuk ve güvenilir olmaktadır.

227. KML Veri Yapısı
En Popüler Xml tabanlı Coğrafi Etiketleme dili olarak
Kml, Google Maps ve Earth uygulamalarında kullanılan
bir formattır.
Temel olarak Xml yapısını kullanır ve Google Earth yer
imlerini kolayca taşımanıza, paylaşmanıza ve
kaydetmenize olanak sağlar.
Bir Kml dosyasında Koordinat bilgisi, çizgi, nokta ve alan
tipleri, çizgi stilleri ve alan bilgileri tutulur.
Kolayca, kaydedilir, taşınabilir ve paylaşılabilir olması
yanında Web sunucu üzerinde çalışarak veri alışverişi
yapılabilir.

228. Coğrafi Veriler Arasında Dönüşümler
CBS Uygulamalarında veri formatı dönüşümü ciddi
sorunlardandır. Özelikle CAD verilerinin CBS verilerine
dönüşümünde veri kayıpları yaşanır. Fakat öznitelik
verisi saklayan CBS yazılımlarında üretilmiş verilen
birbirine dönüşümü daha kolaydır.

229. Bölüm - 5
• Web harita sunucusu (Geoserver) tanımlar ve kullanımı
Geoserver harita sunucusunda workspace, store, layer, layer group tanımlarının
yapılması, SLD stil oluşturma işlemi hakkında bilgilendirme.
• Harita tile işlemleri
Harita tile işlemi nedir, ne amaçla yapılır, kısıtları nedir konularında
bilgilendirme yapılacaktır.
• INSPIRE nedir?
Inspire sisteminin tanıtımı ve kuralları hakkında bilgilendirme yapılacaktır.

230. Web Harita Sunucuları
OGC’ nin sağlamış olduğu standartlar sayesinde
harita servis kullanımları global olarak ciddi oranda
artmıştır.
İnsanlar artık üretmiş oldukları coğrafi veri ve bunlara
ait sözel verileri web ortamında paylaşma imkanı
bulmuştur.
Bu servisleri sağlayan en yaygın harita sunucu
örnekleri;
• Geoserver
• QGIS Server
• ArcGIS Server
• MapServer

231. Web Harita Sunucuları
Web Harita Sunucuları haritaları OGC servis
standartlarına göre yayınlarlar, bu temel servisler;
WMS (Web Map Service ):
Harita istekleri ve görselleştirmelerini HTTP yoluyla
yapmaya yarayan, sonuçları istemciye raster
formatlarda (jpeg, png…) gönderebilen servistir.
http://gis.odakgis.com.tr/geoserver/hataynumarataj/wms?
WFS (Web Feature Service ):
Harita istekleri ve görselleştirmelerini HTTP yoluyla yapmaya
yarayan, sonuçları istemciye raster formatlarda (jpeg, png…)
gönderebilen servistir.
http://gis.odakgis.com.tr/geoserver/hataynumarataj/wfs?

232. Web Harita Sunucuları
WMTS (Web Map Tile Service):
Her ölçek aralığı için karolanan vektör ve raster
verilerin, sunucuda disklerde imaj olarak saklanması ve
kullanıcının sadece görüntülediği yere ait verinin,
görüntülediği ölçekteki verisinin görüntülendiği
servistir.

233. Web Harita Sunucuları
WMS, WFS ve WMTS harita servislerini masaüstü
yazılımlar okuyabilir, web haritalarında yayınlanabilir. Bu
işlevi yapan popüler
Masaüstü yazılımları;
•Quantum GIS
•UDIG
•ArcGIS
Web Yazılımları;
•Open Layers
•Leaflet

234. INSPIRE (Avrupa Birliği Mekansal Veri Altyapısı)

235. INSPIRE (Avrupa Birliği Mekansal Veri Altyapısı)
AB’de genişlemenin sonucu olarak çevresel,
ekonomik, sosyal ve politik meselelerde ortak karar
alma süreci zorlaşmaktadır. AB’nin ötesinde daha geniş
bir perspektiften düşünmek gereksinimi ortaya
çıkmıştır. Avrupa düzeyinde KVA(Konumsal Veri
Altyapısı) kurmak için birçok girişim ortaya çıkmış,
ancak coğrafi veri setleri, destekleyen teknoloji ve bilgi
altyapısı koordine edilememiş, farklı kaynaklardan gelen
veriyi birbirine uyumlu hale getirmek zorlaşmıştır.

236. INSPIRE
AB üyesi ülkelerin gelişmişlik düzeyine paralel olarak
geliştirilen KVA(Avrupa Konumsal Veri Altyapısı)
bileşenleri arasında farklılıklar ortaya çıkmıştır. Avrupa
Komisyonu tarafından Avrupa’da coğrafi bilgi için bir
altyapının teknik olarak koordinasyonunu sağlamak
amacıyla Eylem 2142–European Spatial Data
Infrastructure (ESDI) (Avrupa KVA) başlatılmıştır. ESDI,
yerelden küresel düzeye birçok kaynaktan gelen coğrafi
veri setlerini koordine ederek kullanıcıya sunmayı
hedefler. Bu eylem, küresel veri paylaşımı hedefiyle,
bölgesel, ulusal ve yerel ölçekteki coğrafi bilginin etkin
kullanımı ve paylaşımı için, kullanılacak teknoloji ve
standartlarla ilgili politikaları belirlemeyi
hedeflemektedir.

237. INSPIRE
INSPIRE - Avrupa Birliği Konumsal Bilgi Altyapısı
Girişimi, 2001 yılında Avrupa Komisyonu Çevre Genel
Müdürlüğü’nün kontrolünde INSPIRE kurulmuştur.
INSPIRE, AB’nin yasal bir girişimi olarak coğrafi veri
üretimi, veriye erişim ve kullanılması ile ilgili teknik
standartlar, protokoller, kurumsal koordinasyon ve
coğrafi veri politikalarını belirleyerek, Avrupa KVA
çalışmalarında yönlendirici bir rol almıştır. Yerel,
bölgesel ve ulusal düzeylerde; çevresel, tarım,
taşımacılık ve birçok sektörde Avrupa politikasını
desteklemek için tutarlı ve paylaşılabilir bilgi sağlamayı
amaçlamaktadır. Avrupa’da Ulusal düzeydeki KVA
çalışmalarını göz önüne alarak gerçekleştirilmesi
planlanan Avrupa KVA için INSPIRE’in belirlediği temel
prensipler şöyle;

238. INSPIRE’in Belirlediği Temel Prensipler
• Veri, en etkin olarak toplandığı ve bakımının yapılabildiği
düzeyde saklanmalıdır.
• Avrupa’da farklı kaynaklardan gelen coğrafi bilgiyi
bütünleştirmek, birçok kullanıcı ve uygulama arasında
paylaştırmak mümkün olmalıdır.
• Bir düzeyde toplanan bilginin bütün farklı düzeyler arasında
paylaşımı mümkün olmalıdır.
• Bütün düzeylerde etkin bilgi yönetimi için yeterli coğrafi bilgi
olmalı ve kapsamlı kullanımını engellemeyecek koşullar
sağlanmalıdır.
• Hangi coğrafi bilginin kullanılacağı, kullanım için ihtiyaçlar ve ne
durumlarda elde edilip kullanılabileceğini belirlemek kolay
olmalıdır.
• Coğrafi Veri, anlaşılır ifadelerle tanımlandığından kullanılması
kolay olmalıdır.

239. INSPIRE - Bileşenleri ve Gereksinimleri
INSPIRE Yönergesi, AB parlamentosu tarafından 14 Mart 2007
tarihinde kabul edilmiştir. Bu yönerge Avrupa’da KVA kurulması
ve işler hale getirilmesi için yasal bir çerçeve sağlamayı, birlik
politikaları için coğrafi verinin üye ülkelerde tüm düzeylerde
daha etkin kullanılmasını hedeflemektedir. Üye devletler
INSPIRE’ı ulusal kanunlarında etkin hale getirmekte, gerekli
yapılar ve mekanizmalar üye devletler tarafından kurulmakta ve
AB düzeyinde koordinasyonu sağlamak için gerekli çalışmalar
yürütülmektedir. 2009-2013 arasındaki uygulama düzeyinde,
INSPIRE üye devletler tarafından kabul edilir edilmez, belirlenen
yol haritalarına göre uygulanacak ve izlenecektir. Sistemin çatısı
üye ülkeler tarafından kurulan ve uygulanan KVA’ları temel
almaktadır. INSPIRE Yönergesi’nde belirlenen gereksinimlere
göre INSPIRE Bileşenleri şu şekilde;

240. INSPIRE - Bileşenleri ve Gereksinimleri
•Coğrafi veri temaları ve servisleri,
•Metaveri,
•Elektronik ağ servisleri ve teknolojileri,
•Veri paylaşımı, erişim ve kullanımda anlaşmalar,
•Koordinasyon ve izleme mekanizması,
•Yöntem ve Prosedürlerden oluşur.

241. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
Ek-1
1. Referans Koordinat Sistemi
(x,y,z) koordinat kümesi ve/veya jeodezi ile ilgili yatay ve düşey veriye
dayanan enlem, boylam ve yükseklik olarak mekânsal bilgiye ilişkin mekânda
özel referans sistemleri.
2. Coğrafi Grid Sistemleri
Grid hücrelerinin standartlaştırılmış konumu, büyüklüğü ve ortak bir
başlangıç noktası ile uyumlu çoklu çözünürlüklü grid.
3. Coğrafi İsimler
Alan, bölge, yer, şehir, banliyö, kasaba veya yerleşim birimleri isimleri ile
kamusal veya tarihsel yerlere ait coğrafi veya topoğrafik özellikler.
4. İdari Birimler
İdari sınırlarla ayrılmış, yerel, bölgesel ve ulusal yönetimlere ait, Üye
Ülkelerin temsil hakkına sahip oldukları veya temsil hakkını kullandıkları
bölünmüş alanlardaki idari birimler.

242. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
5. Adres
Genellikle, cadde adı, bina numarası ve posta kodu gibi adres bilgileri ile
belirlenen gayrimenkulün yeri.
6. Kadastro
Kadastro kayıtları veya buna eşdeğer kayıtlarla tanımlanmış alanlar.
7. Ulaşım Ağları
Karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyolu taşımacılığı ağları ve ilgili
altyapılar. Farklı ağlar arasındaki bağlantıları içerir. Bu ağlar, Avrupa
Parlamentosu’nun Avrupa dahili taşımacılık ağının geliştirilmesi konusundaki
1692/96/EC sayılı kararı ve Avrupa Konseyi’nin 23 Temmuz 1996 tarihli Topluluk
ilkeleri rehberinde [1] ve sonraki düzeltmelerde belirtilen, Avrupa dahili
taşımacılık ağını kapsamaktadır.
8. Hidroğrafi
Hidrografik unsurlar, deniz alanları, nehir havzaları ve alt havzalar dahil su ile
ilgili cisim ve maddeler. Uygun olduğu hallerde, su politikası konusunda ve ağların
oluşturulmasında, 2000/60/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve 23 Ekim 2003
tarihli Konsey Direktifinde[2] belirtilen tanımlar doğrultusunda Topluluğun
faaliyet alanının belirlenmesi.

243. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
9. Koruma Alanları
Koruma konusunda belirlenen hedefleri gerçekleştirmek için, Topluluk ve
Üye ülkelerin mevzuatına uygun uluslararası bir çerçevede belirlenen ve
yönetilen alanlar.
Ek-2
1. Sayısal Yükseklik Verileri
Kara, buzul ve okyanus yüzeyleri için sayısal yükseklik örnekleri. Karasal
yükseklik ile batimetri ve kıyı şeridini içerir.
2. Arazi Örtüsü
Yapay yüzeyler, tarım alanları, ormanlar, (kısmen) doğal alanlar, sulak alanlar,
su yapıları dahil yeryüzünün fiziksel ve biyolojik örtüsü.
3. Ortogörüntü
Uydu veya hava sensörlerinden elde edilen Yeryüzünün coğrafi kaynaklı
görüntü verisi.
4. Jeoloji
Bileşim ve yapıya göre belirlenmiş jeoloji. Anakaya, akifer ve jeomorfolojiyi içerir.

244. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
Ek-3
1. İstatistik Veriler
İstatiksel bilginin kullanımı ve dağıtımı için birimler
2. Binalar
Binaların coğrafi konumu
3. Toprak
Derinlik, yapı, doku, tanelerin içeriği, organik malzeme, sertlik, erozyon,
uygun olduğu durumlarda ortalama eğim ve beklenen su depolama
kapasitesine göre nitelenen toprak ve toprak altı katmanlar.
4. Arazi Kullanımı
Mevcut durumda veya gelecek için planlanan işlevsel boyuta veya
sosyoekonomik amaca göre (örneğin, yerleşime uygun, endüstriyel, ticari,
tarımsal, ormanlık, dinlenme amaçlı ) nitelenen arazi.

245. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
Ek-3
5. İnsan Sağlığı ve Güvenliği
Hastalıkların görülme sıklığının coğrafi dağılımı (alerji, kanser, solunum
hastalıkları vs.), çevre kalitesiyle doğrudan (hava kirliliği, kimyasal maddeler,
ozon tabakasının azalması, gürültü, vs.) veya dolaylı olarak bağlantılı olan
(yiyecek, genetiği değiştirilmiş organizmalar, vs.) insanların sağlıklı olmasına
ilişkin (bitkinlik, yorgunluk) veya sağlık üzerindeki etkileri belirten bilgi.
6. Kamu Hizmeti ve İdari Hizmetler
Atık su, atık yönetimi, enerji ve su temini gibi kamu hizmetleri ile sivil
savunma bölgeleri, okullar ve hastaneler gibi idari ve sosyal devlet
hizmetlerini içermektedir.
7. Çevresel İzleme Tesisleri
Çevre izleme tesislerinin konumu ve işletimi, yetkili kamu kurumu tarafından
veya bu kurum adına egzos gazı salımının izlenmesi ve ölçümü, çevresel ortam
ve ekosistem değişkenlerinin( bio-çeşitlilik, bitkiler için çevre koşulları, vs.)
izlenmesi ve ölçümünü içermektedir.

246. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
Ek-3
8. Üretim ve Sanayi Tesisleri
24 Eylül 1996 tarihli Konsey Direktifi 96/61/EC nin kapsamı içinde bulunan
bütünleşik hava kirliliğinin önlenmesi ve denetimi[1] ile ilgili donanımlar, yeraltı
sularının çıkarılması için tesisler, madenler ve depolama alanları dahil sanayi ile
ilgili üretim alanları.
9. Zirai ve Su Ürünleri Tesisleri
Çiftçilik gereçleri ve üretim tesisleri (sulama sistemleri, seralar, ahırlar dahil )
10. Nüfus Dağılımı ve Demografi
Nüfus özellikleri ve etkinlik düzeyleri dahil, grid, bölge, idari birim veya diğer
çözümsel birimlere göre toplanmış kişilerin coğrafi dağılımı

247. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
Ek-3
11. Alan Yönetimi
Uluslararası, Avrupai, ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde, bilgilendirme amacıyla
yönetilen, düzenlenen veya kullanılan alanlar. Çöplük, içme suyu kaynakları
civarındaki yasak alanlar, nitrata karşı hassas bölgeler, deniz veya iç sularda
düzenlenmiş geçiş yolları, atıkların boşaltılması için alanlar, gürültü tahditli
alanlar, araştırma ve madenciliğe izin verilen alanlar, nehir havzası bölgeleri, ilgili
bilgilendirme birimleri ve kıyı bölgesi yönetim alanları.
12. Doğal Afet Bölgeleri
Sel, heyelan ve çökme, çığ, orman yangını, deprem ve volkanik patlamalar gibi
doğal afetlere(yerleri, şiddet ve sıklıkları nedeniyle toplumu ciddi olarak
etkileyecek atmosferik, hidrolojik, sismik, volkanik olaylar ve büyük
yangınlar)göre hassas olarak nitelenen bölgeler.
13. Atmosferik Durumlar
Atmosferdeki fiziksel koşullar. Ölçümlere, örneklere veya bunların birleşimine
dayanan mekânsal veriler ve ölçüm noktalarının konumlarını içerir.

248. INSPIRE Coğrafi Veri Temaları
Ek-3
14. Metorolojik Detaylar
Hava şartları ve ölçümleri; yağış, sıcaklık, buharlaşma ve su kaybı, rüzgârın
hızı ve yönü
15. Okyanuslarla (oşinografi ) İlgili Coğrafi Özellikler
Okyanusların fiziksel özellikleri (akıntılar, tuz yoğunluğu, dalga yükseklikleri,
vs.)
16. Deniz Bölgeleri
Denizlerin fiziksel özellikleri, genel özellikleri ile bölge ve alt bölgelere
ayrılmış tuzlu su kütleleri.
17. Biyocoğrafik Bölgeler
Genel özellikleri ile kısmen homojen çevre şartlarına uygun alanlar.