1. Vai troø cuûa ngöôøi phoùng vieân
Phoùng vieân laø nhöõng ngöôøi giöõ moät
trong nhöõng coâng vieäc quan troïng nhaát
trong baát cöù moät xaõ hoäi naøo.
Hoaøn caûnh laøm vieäc cuûa caùc phoùng vieân
khaùc nhau tuøy töøng quoác gia. Taïi moät vaøi
nöôùc, chính phuû hay caùc chính ñaûng laøm
chuû ngaønh truyeàn thoâng. Taïi moät soá nöôùc
khaùc, caùc caù nhaân hay coâng ty laøm chuû. Taïi
nhieàunöôùc,ngaønhtruyeànthoânggoàmcaûhailoaïi.
Nhöng cho duø hoaøn caûnh cuûa hoï ra sao
ñi nöõa, thì taát caû caùc phoùng vieân gioûi ñeàu coù
cuøng chung moät muïc ñích cô baûn. Hoï cung
caáp cho ngöôøi ñoïc nhöõng tin töùc caàn thieát
ñeå hieåu veà theá giôùi chung quanh vaø ñeå ñi
ñeán caùc quyeát ñònh trong ñôøi. Ngöôøi ñoïc
döïa vaøo caùc phoùng vieân ñeå bieát tin töùc veà
coäng ñoàng cuûa hoï, veà chính phuû, thöông nghieäp, theå
thao, söùc khoeû v.v... Vôùi caùc tin töùc ñoù, ngöôøi ñoïc
quyeát ñònh neân xem nhöõng gì treân truyeàn hình, aên
uoáng nhöõng gì, mua xe gaén maùy loaïi gì, cho con caùi
ñi hoïc ôû ñaâu, boû phieáu cho ai trong cuoäc tuyeån cöû
saép tôùi, vaø hôn theá nöõa.
Thænh thoaûng, nhöõng tin naøy mang tính chaát soáng
coøn. Moät chính trò gia Thaùi Lan cho raèng cô quan döï
baùo thôøi tieát ñaõ khoâng kòp thôøi thoâng baùo cho daân
laøng ôû moät tænh mieàn Baéc bieát raèng saép coù baõo,
khieán cho 30 ngöôøi boû maïng vì luït. Theo oâng caùc
nhaø döï baùo thôøi tieát caàn ñeán caùc phöông tieän truyeàn
1
Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc
Phaàn I:
NHÖÕNG ÑIEÀU CÔ BAÛN CUÛA NGAØNH BAÙO CHÍ
CHÖÔNG 1: PHOÙNG VIEÂN VAØ TIN TÖÙC
Ngöôøi daân troâng
caäy vaøo chuùng ta

2. thoâng ñeå loan ñi nhöõng tin töùc cuûa hoï moät caùch
nhanh choùng vaø höõu hieäu cho moïi ngöôøi cuøng bieát.
Vì nhieàu ngöôøi thöôøng ñoïc hay nghe caùc tin cuûa
hoï cho neân caùc phoùng vieân caàn phaûi toû ra coù traùch
nhieäm. Traùch nhieäm ñaàu tieân cuûa moät phoùng vieân
gioûi laø traùch nhieâm ñoái vôùi ngöôøi ñoïc.
Haõy xem xeùt ñeán caùc ñònh nghóa sau ñaây cuûa caùc
phoùng vieân Vieät Nam, Campuchia, Thaùi Lan, Laøo vaø
Myanmar taïi moät cuoäc hoäi thaûo veà tin töùc ñöôïc toå
chöùc gaàn ñaây.
Ñöôïc hoûi: ‘vai troø cuûa phoùng vieân laø gì?’, hoï ñaõ
traû lôøi:
* Töôøng thuaät söï thaät.
* Baéc caàu giöõa chính phuû vaø ngöôøi daân
* Thoâng baùo cho ngöôøi daân bieát veà caùc vaán ñeà môùi
* Giaùo duïc, giaûi trí, giaûi thích
* Baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi daân
Caùc phoùng vieân naøy ñoàng yù raèng coâng vieäc cuûa
hoï laø cho ngöôøi daân bieát tin töùc chính xaùc vaø kòp
thôøi. Hoï cuõng noùi hoï vieát tin cho ngöôøi ñoïc.
Taàm quan troïng cuûa ñoäc giaû
Raát nhieàu phoùng vieân queân maát ñoäc giaû. Thay
vaøo ñoù, hoï vieát baøi ñeå laøm vöøa loøng chuû bieân hay
nguoàn cung caáp tin cuûa hoï, nhöõng ngöôøi hoï döïa vaøo
ñeå laáy tin vieát baøi, keå caû caùc vieân chöùc chính phuû.
Nhieàu phoùng vieân coù haønh ñoäng nhö vaäy vì hoï gaëp
chuû bieân vaø nhöõng ngöôøi cung caáp tin cho hoï haøng
ngaøy. Hoï muoán laøm vöøa loøng nhöõng ngöôøi naøy.
Nhöng khi caùc phoùng vieân vieát baøi cho chuû bieân vaø
nhöõng ngöôøi cung caáp tin, hoï hay coù thoùi quen bao
goàm caû nhöõng chi tieát chæ nhöõng giôùi naøy quan taâm
ñeán. Nhieàu ñoäc giaû khoâng hieåu noåi baøi cuûa hoï. Hoaëc
2
Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc

3. caùc baøi vieát cuûa caùc phoùng vieân ñoù khoâng coù nghóa
lyù gì ñoái vôùi ñôøi soáng cuûa baïn ñoïc.
Caùc phoùng vieân gioûi khoâng bao giôø queân raèng hoï
vieát cho ai. Moät nhaät baùo coù soá phaùt haønh lôùn -
chaúng haïn nhö baùo Thai Rath taïi Thaùi Lan - coù
nhieàu loaïi ñoäc giaû, ñoù laø caùc vieân chöùc haøng ñaàu
trong chính phuû, caùc thöông gia giaàu coù, taøi xeá taéc
xi, ngöôøi baùn haøng rong. Baùo Thai Rath töôøng thuaät
veà nhieàu vaán ñeà chính trò, kinh teá, xaõ hoäi khaùc nhau.
Caùc phoùng vieân cuûa baùo naøy coá gaéng vieát moät caùch
roõ raøng vaø ñôn giaûn ñeå taát caû ñoäc giaû ñeàu hieåu caâu
chuyeän.
Maët khaùc, caùc phoùng vieân cuûa nhöõng taïp chí vaên
hoùa phoå thoâng vaø giaûi trí - chaúng haïn nhö tôø
Tuosanavadei Pracheaprey taïi Campuchia - bieát
raèng nhieàu ñoäc giaû cuûa hoï coøn treû vaø ñeå yù nhieàu ñeán
thôøi trang, aâm nhaïc vaø caùc ngoâi sao maøn aûnh. Vì theá
hoï chuù troïng ñeán caùc ñeà taøi naøy, vaø vieát veà caùc ñeà
taøi ñoù moät caùch dí doûm. Hoï khoâng chuù troïng ñeán
chính trò hay chính phuû.
Caùc phoùng vieân gioûi bieát raèng hoï phaûi bieát keå
chuyeän kheùo. Neáu hoï khoâng trình baày caùc tin töùc
cuûa hoï moät caùch kheùo leùo thì ngöôøi ñoïc seõ khoâng
ñoïc baøi cuûa hoï vaø coù theå seõ mua baùo khaùc.
Phaåm chaát cuûa ngöôøi phoùng vieân gioûi
Theo nhöõng ngöôøi tham gia hoäi thaûo thì moät
ngöôøi phoùng vieân gioûi caàn coù nhöõng phaåm chaát sau:
* Hoûi nhieàu caâu hoûi
* Bieát caân ñoái vaø coâng baèng
* Ñaùng tin caäy vaø coù traùch nhieäm vôùi ñoäc giaû
* Laáy tin töø nhieàu nguoàn tin vaø kieåm chöùng caùc
tin cuûa hoï
* Chaân thaät vaø khoâng ñaùnh caép tin cuûa caùc
phöông tieän truyeàn thoâng khaùc
3
Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc

4. Taát caû ñeàu ñuùng.
Caùc phoùng vieân gioûi cuõng ñeàu coù tính toø moø. Hoï
luoân luoân muoán bieát söï vieäc xoay vaàn ra sao, vaø luùc
naøo cuõng theo doõi tin töùc. Hoï ñeå yù quan saùt. Hoï nhaän
ra nhöõng ñieåm khaùc thöøông treân ñöôøng phoá maø
nhöõng ngöôøi khaùc khoâng ñeå yù. Hoï bieát laéng nghe,
nhöng nghe moät caùch thaän troïng. Hoï khoâng chaáp
nhaän moät ñieàu gì ñoù laø ñuùng chæ vì giôùi chöùc chính
quyeàn noùi laø ñuùng. Hoï ñoäc laäp. Hoï khoâng ñeå cho
nhöõng ngöôøi khaùc lôïi duïng hoï vaøo lôïi ích rieâng. Hoï
tìm bieát caû hai maët cuûa vaán ñeà vaø kieåm tra laïi xem
tin cuûa hoï coù thöïc söï chính xaùc hay khoâng.
Caùc phoùng vieân gioûi raát coù kyû luaät: Hoï khoâng ñeå
cho mình bò maát taäp trung ñeå coù theå vieát xong baøi
kòp vôùi kyø haïn. Khi coù caùc chöôùng ngaïi vaät, hoï
khoâng boû cuoäc. Hoï tìm caùch khaùc ñeå bieát söï thaät. Hoï
chæ vieát veà söï thaät vì ñoù laø ñieàu ñoäc giaû cuûa hoï muoán
bieát vaø caàn bieát; hoï khoâng ñöa yù kieán rieâng vaøo
trong baøi.
Nhieàu phoùng vieân gioûi cuõng raát coù loøng thöông
ngöôøi. Hoï khoù chòu khi thaáy ngöôøi naøy aùp böùc ngöôøi
kia. Hoï caûm nhaän nhöõng thoáng khoå cuûa nhöõng ngöôøi
khaùc vaø hieåu nhöõng vaán ñeà cuûa ngöôøi khaùc. Hoï
muoán vieát veà nhöõng vaán ñeà ñoù ñeå theá giôùi bieát ñeán
vaø coù bieän phaùp giaûi quyeát.
Theá naøo laø tin töùc?
Coâng vieäc cuûa phoùng vieân laø ‘laáy tin’. Nhöng
trong moät ngaøy coù bieát bao nhieâu söï kieän xaåy ra.
Khoâng phaûi taát caû ñeàu ñaùng töôøng thuaät. Nhö vaäy,
nhöõng gì laø tin töùc? Ñoäc giaû muoán bieát vaø caàn bieát
nhöõng tin nhö theá naøo?
Ñaây laø ñieàu caùc phoùng vieân phaûi quyeát ñònh
haøng ngaøy. Tröôùc khi saên tin veà moät vaán ñeà naøo ñoù,
hoï töï hoûi: ‘ñaây coù phaûi laø chuyeän ngöôøi ta seõ baøn taùn
ñeán hay khoâng?’ vaø ‘ñaây coù phaûi laø tin hoï caàn hay
khoâng?’ Tin töùc laø nhöõng döõ kieän quan troïng hay
4
Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc

5. ñaùng ñeå yù, ñöôïc moät soá
ñoâng ngöôøi quan taâm.
Nhöõng tin naøy khaùc vôùi
nhöõng ñieàu thoâng thöôøng
xaåy ra haøng ngaøy.
Tin töùc laø nhöõng gì
khaùc thöôøng. Moät ñònh
nghóa löøng danh veà tin
töùc laø: ‘moät con choù caén
ngöôøi khoâng phaûi laø tin,
nhöng neáu moät ngöôøi
caén choù thì ñoù laø tin’.
Moät tin treân trang nhaát
cuûa nhaät baùo Bangkok
Post keå laïi raèng moät
ngöôøi ñaøn oâng bò baét vì oâng ñaõ caén vaøo coå con choù
cuûa oâng ta. Ngöôøi naøy muoán chöùng toû oâng laø chuû
cuûa con choù.
Tin töùc cuõng laø nhöõng gì aûnh höûông ñeán nhieàu
ngöôøi. Coù theå moät traän luït lôùn phaù hoaïi nhaø cöûa vaø
muøa maøng. Coù theå giaù daàu moû taêng, coù nghóa laø
chaïy xe gaén maùy seõ toán keùm nhieàu hôn. Thoâng
thöôøng nhöõng tin lôùn nhaát laø nhöõng gì aûnh höôûng
ñeán moät soá ngöôøi ñoâng ñaûo nhaát.
Ñoâi khi, tin töùc chæ laø nhöõng gì nhöõng ngöôøi quan
troïng, nhöõng ngöôøi noåi tieáng noùi hoaëc laøm. Caùc
phoùng vieân theo saùt caùc vieân chöùc toái cao nhö thuû
töôùng, toång thoáng vaø ngoaïi tröôûng. Ñaây laø caùc nhaân
vaät quyeàn theá vì vaäy caùc yù kieán cuûa hoï ñöôïc töôøng
thuaät roäng raõi hôn yù kieán cuûa ngöôøi daân thöôøng. Moät
soá phoùng vieân ñuoåi theo caùc ngoâi sao maøn baïc vaø ca
só vì hoï bieát raèng ñoäc giaû cuûa hoï chuù yù ñeán ñôøi soáng
cuûa nhöõng ngöôøi giaàu coù, noåi tieáng.
Tin töùc coù tính caùch nhaát thôøi. Thoâng thöôøng, tin
töùc laø nhöõng gì xaåy ra hoâm nay, khoâng phaûi töø thaùng
tröôùc. Ñoäc giaû muoán bieát veà nhöõng gì caäp nhaät nhaát,
vaø hoï muoán bieát caøng sôùm caøng toát. Neáu coù ñaùm
5
Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc
Moät tieâu ñeà toát loâi
cuoán söï chuù yù

6. chaùy lôùn xaåy ra trong thaønh phoá, moät phoùng vieân
truyeàn hình phaûi laäp töùc töôøng thuaät trong baûn tin
ngaøy hoâm ñoù. Moät phoùng vieân baùo in phaûi vieát baøi
cho aán baûn ra saùng hoâm sau.
Tin töùc laø veà nhöõng cuoäc xung ñoät. Xung ñoät gaây
xaùo troän cho cuoäc soáng haøng ngaøy. Ngöôøi ta xung
ñoät vôùi nhau ñeå tranh daønh ñaát ñai. Caùc chính ñaûng
ganh ñua vôùi nhau ñeå naém chính quyeàn. Caùc quoác
gia xung ñoät vôùi nhau trong chieán tranh.
Tin töùc cuõng laø veà caùc khía caïnh ñòa phöông.
Ngöøôi ñoïc muoán bieát veà caùc dieãn bieán xaåy ra ngay
taïi choã hoaëc nôi gaàn choã hoï soáng. Moät nhaät baùo taïi
Vieân Chaên (Laøo) chuù troïng ñeán moät traän luït gaàn
Vieân Chaên. Baùo naøy khoâng chuù yù ñeán luït ôû Baéc
Kinh. Ngöôøi ñoïc cuõng muoán bieát veà caùc dieãn bieán
aûnh höûông ñeán nhöõng ngöôøi gioáng hoï. Ngöôøi Laøo ñeå
yù ñeán nhöõng gì xaåy ra cho nhöõng ngöôøi Laøo khaùc.
Moät chieác maùy bay bò rôi ôû Trung Quoác coù theå
khoâng ñöôïc baùo chí Laøo töôøng thuaät nhieàu. Nhöng
neáu coù ba ngöôøi Laøo treân maùy bay thì ñoù seõ laø moät
tin lôùn.
Ñoâi khi tin töùc laø nhöõng gì höõu ích. Coù theå laø tin
veà caùch kieám vieäc laøm môùi. Hoaëc tin veà caùch taäp
theå duïc ñeå giöõ gìn söùc khoûe.
Roài coøn coù caùc tin chæ ñeå giaûi trí. Caùc tin naøy
goàm coù caùc maåu chuyeän veà suùc vaät, nhöõng haønh
ñoäng buoàn cöôøi cuûa ngöôøi naøy hay ngöôøi kia, tieán
trieån cuûa vieäc quay moät cuoán phim môùi, vaø cöù
theá.v.v..
Khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñònh nghóa ñöôïc tin töùc.
Moät phoùng vieân môùi vaøo ngheà coù theå caûm thaáy luùng
tuùng khi chuû bieân cuûa anh hay chò ta baûo raèng ‘haõy
ra ngoøai ñeå ñem tin veà’. Nhöng vôùi kinh nghieäm,
ngöôøi phoùng vieân naøy seõ coù khaû naêng nhaän bieát
ngay ñaâu laø tin.
6
Chöông 1: Phoùng vieân vaø tin töùc

7. CHÖÔNG 2: TÌM NGUOÀN TIN
VAØ YÙ TÖÔÛNG ÑEÅ VIEÁT BAØI
Thoâng thöôøng tin töùc dieãn ra ngay beân ngoaøi cöûa
soå cuûa chuùng ta: moät toøa nhaø boác chaùy, caûnh saùt baét
keû gian, luït loäi treân ñöôøng phoá sau nhöõng traän möa
lôùn. Tuy nhieân, nhieàu tin khoâng roõ reät nhö vaäy. Baïn
khoâng neân ngoài chôø cho caùc dieãn bieán xaåy ra, hay
chôø chuû bieân giao cho baïn coâng vieäc. Baïn neân töï
mình nghó ra caùc yù töôûng ñeå vieát baøi.
Baïn coù theå tìm yù baèng caùch thöôøng xuyeân lieân
laïc vôùi caùc cô quan thoâng tin cuûa chính phuû hay caùc
boä ngaønh. Moät soá caùc cô quan coâng boá lòch trình
hoaït ñoäng trong ngaøy.
Moät soá caùc thoâng caùo baùo chí coù theå laø nguoàn
goác ñeå vieát caùc tin hay. Moát soá tin do caùc toå chöùc phi
chính phuû hay caùc toå chöùc quoác teá nhö Lieân Hieäp
Quoác ñöa ra. Nhöõng thoâng caùo khaùc do caùc doanh
nghieäp, tröôøng hoïc, v.v.. phoå bieán. Caùc chính phuû vaø
toå chöùc khaùc cuõng thöôøng xuyeân phoå bieán caùc thoâng
caùo, taøi lieäu vaø caùc baûn baùo caùo.
Caùc phoùng vieân gioûi bieát tính tröôùc. Baïn neân tìm
hieåu thaät kyõ caøng ñeå hieåu bieát veà caùc ñeà taøi hay cô
caáu toå chöùc maø baïn vieát baøi. Laøm sao ñeå chaéc chaén
raèng baïn bieát seõ xaåy ra söï kieän naøo keá tieáp. Haõy
chuaån bò saün saøng caùc tin töùc veà boái caûnh thoâng tin
döõ lieäu baïn caàn ñeán khi quoác hoäi thoâng qua moät ñaïo
luaät môùi veà ñaàu tö, hay khi ngaân haøng trung öông
loan baùo caét giaûm laõi xuaát moät laàn nöõa.
Caùc baïn cuõng coù theå laáy yù töôûng baèng caùch ñoïc
caùc baùo khaùc, nghe radio vaø xem TV. Haõy ñeå yù ñeán
7
Chöông 2: Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi

8. caùc caâu hoûi maø caùc phöông tieän truyeàn thoâng khaùc
chöa giaûi ñaùp. Tìm moät khía caïnh môùi cho caâu chuyeän.
Moät soá caùc phoùng vieân ñoïc caùc taïp chí ñònh kyø
veà kyõ thuaät ñeå tìm hieåu veà caùc tieán trieån trong lónh
vöïc hoï quan taâm ñeå vieát tin. Moät phoùng vieân vieát
veà moâi tröôøng coù theå ñoïc tôø Watershed, moät taäp san
chuyeân veà caùc vaán ñeà moâi tröôøng taïi Campuchia,
Laøo, Myanmar, Thaùi Lan vaø Vieät Nam. Haõy töï trau
doài kieán thöùc caøng nhieàu caøng toát veà caùc vaán ñeà baïn
vieát. Khi baïn hoïc ñöïôc ñieàu gì môùi, baïn coù theå chia
xeû vôùi ñoäc giaû cuûa baïn.
Taïi Campuchia, nhieàu phoùng vieân ñoïc baûn tin
haøng thaùng cuûa Quoác Vöông Norodom Sihanouk.
Trong baûn tin, Quoác Vöông cho bieát yù kieán cuûa ngaøi
veà nhieàu vaán ñeà, chaúng haïn nhö caùc phieân toøa xöû
Khmer ñoû hay caùc vaán ñeà cuûa noâng daân ngheøo. Caùc
yù kieán naøy ñoâi khi laø taøi lieäu toát ñeå
vieát baøi.
Baïn cuõng coù theå tìm ñöïôc yù
vieát baøi baèng caùch noùi chuyeän vôùi
ngöôøi khaùc-taïi nhaø, nôi chôï buùa
hay tieäc tuøng. Ngöôøi ta noùi chuyeän
veà nhöõng gì? Caùc yù kieán vaø nhöõng
moái quan taâm cuûa hoï coù theå laø neàn
taûng ñeå vieát baøi.
Baïn cuõng coù theå tìm ra bieát bao
nhieâu yù nhôø quan saùt. Laàn tôùi treân
ñöôøng ñi laøm, baïn neân ñeå yù xem coù toøa nhaø naøo
môùi, troâng coù veû hay hay, ñang baét ñaàu ñöôïc xaây.
Goïi ñieän thoïai cho cô quan caáp giaáy pheùp xaây döïng
cuûa thaønh phoá ñeå hoûi theâm. Coù theå baïn seõ bieát ñöôïc
ñoù laø moät vieän baûo taøng hay moät raïp xi neâ môùi laï.
Ñoù laø chuyeän maø nhieàu ngöôøi trong thaønh phoá muoán
ñoïc.
8
Chöông 2: Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi
Toøa nhaø naøy coù theå
laø moät caâu chuyeän
hay

9. Coù nhieàu nguoàn tin, nhöng laø nguoàn tin toát
Qua nhöõng ngöôøi khaùc baïn coù theå tìm yù ñeå vieát
baøi. Hoï cuõng cho baïn caùc thoâng tin baïn caàn ñeå vieát
baøi. Nhöng ñieàu quan troïng laø caùc nguoàn tin ñoù phaûi
toát. Baïn phaûi chaéc chaén laø baïn coù caùc nguoàn tin
chính xaùc vaø khaùch quan hoaëc caùc tin trung laäp. Lieäu
nhöõng tin hoï cung caáp cho baïn tröôùc ñaây coù ñuùng
hay khoâng? Nhöõng ngöôøi khaùc coù tin töôûng vaøo caùc
nguoàn tin ñoù hay khoâng? Lieäu hoï coù ôû vaøo ñòa vò ñeå
bieát veà nhöõng ñieàu hoï noùi ñeán hay khoâng? Hoï coù lyù
do gì ñeå noùi doái baïn hay khoâng?
Baïn cuõng caàn phaûi coù caùc nguoàn tin chuyeân moân
veà moät soá vaán ñeà naøo ñoù. Keå caû caùc chuyeân gia kinh
teá. Neáu baïn vieát veà moät tin kinh teá maø khoâng hieåu
caùc töø chuyeân moân, baïn coù theå ñieän thoaïi hoûi hoï.
Ñeå gaây döïng caùc nguoàn tin toát, baïn
caàn phaûi noùi chuyeän vôùi moïi ngöôøi
thöôøng xuyeân, baèng caùch gaëp taän maët hay
qua ñieän thoïai. Khi hoï ñaõ bieát baïn roài, hoï
seõ tin baïn. Vaø baïn cuõng seõ bieát coù tin
ñöôïc hoï hay khoâng.
Moät soá phoùng vieân thöôøng laøm quen
vaø giao thieäp vôùi caùc vieân chöùc caáp trung
taïi caùc cô quan hoï quan taâm ñeå vieát baøi.
Ñaây laø nhöõng ngöôøi thöôøng naém ñöôïc
nhöõng gì ñang xaåy ra. Caùc thö kyù cuõng coù
theå laø nhöõng nguoàn tin toát vì hoï bieát caùc
vieân chöùc laøm gì. Hoï cuõng coù theå daøn xeáp
ñeå baïn phoûng vaán caùc vieân chöùc ñoù.
Phoùng vieân gioûi vieát baøi döïa vaøo tin töùc do nhieàu
nguoàn tin cung caáp. Khi moät nguoàn tin cho baïn moät
thoâng tin naøo ñoù, baïn haõy kieåm tra laïi vôùi nhöõng
nguoàn tin khaùc ñeå chaéc chaén raèng tin ñoù ñuùng. Hoaëc
baïn neân yeâu caàu nhöõng nguoàn tin khaùc nhaän xeùt hay
9
Chöông 2: Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi
Anh ta coù theå laø
nguoàn cung caáp
khoâng chæ laø thuoác laù
cho baïn

10. bình luaän ñeå baïn coù theå vieát baøi moät caùch hoaøn haûo
hôn. Khoâng neân chæ trích rieâng lôøi caùc vieân chöùc
chính phuû. Haõy noùi chuyeän vôùi caùc chuyeân gia,
chaúng haïn nhö vôùi caùc nhaân vieân thuoäc caùc toå chöùc
phi chính phuû hay caùc giaùo sö ñaïi hoïc. Haõy noùi
chuyeän vôùi nhöõng ngöôøi daân thöôøng maø caùc söï kieän
ñoù aûnh höôûng tôùi hoï.
Thöôøng xuyeân lieân laïc vôùi caùc nguoàn tin cuûa baïn
ñeå bieát xem nhöõng gì ñang xaåy ra.
Döôùi ñaây laø moät soá nhöõng nguoàn tin cho caùc
phoùng vieân taïi Ñoâng Nam aù:
* Thoâng caùo baùo chí
* Caùc cô quan chính phuû
* Caûnh saùt vaø nhaø thöông
* Caùc toå chöùc quoác teá
* Caùc nhaø ngoïai giao
* Caùc Toå chöùc phi chính phuû.
* Caùc doanh nghieäp vaø hieäp hoäi nghieäp vuï
* Tröôøng hoïc
* Thö thoâng tin, taïp chí, nhaät baùo, Internet
* Caùc baûn tin ñòa phöông vaø quoác teá treânTV vaø Radio
* Ngöôøi daân choã chôï buùa.
Giöõ moät danh saùch nguoàn tin
Löu giöõ moät danh saùch caùc nguoàn tin ñöôïc saép
xeáp goïn gaøng nôi baøn giaáy cuûa baïn ôû phoøng tin laø
ñieàu heát söùc quan troïng. Luoân luoân xin danh thieáp
cuûa ngöôøi cung caáp tin cho baïn. Xeáp danh thieáp naøy
vaøo moät chieác hoäp treân baøn cuûa baïn. Cuøng luùc, baïn
neân giöõ saün moät cuoán nieân giaùm ñieän thoaïi vaø caùc
soå ghi soá ñieän thoïai cuûa chính phuû, caùc doanh
nghieäp vaø caùc toå chöùc phi chính phuû. Thöôøng thöôøng
baïn phaûi goïi ñieän ngay laäp töùc cho moät ngöôøi naøo
ñoù. Baïn khoâng coù ñuû thì giôø ñeå ñi tìm teân ngöôøi ñoù
ôû nhöõng choã khaùc.
10
Chöông 2: Tìm nguoàn tin vaø yù töôûng ñeå vieát baøi

11. CHÖÔNG 3:
CAÁU TRUÙC CÔ BAÛN CUÛA BAØI VIEÁT
Tin thôøi söï vaø phoùng söï
Coù hai loaïi tin cô baûn: tin
thôøi söï, ñoâi khi coøn goïi laø tin
soát deûo, tin ñang dieãn bieán,
vaø phoùng söï, ñoâi khi coøn goïi
laø tin nheï.
Tin thôøi söï laø veà caùc söï
kieän vöøa xaåy ra vaø caàn thoâng
baùo ngay cho caùc ñoäc giaû. Coù
theå ñaây laø moät ñaùm chaùy lôùn,
moät lôøi loan baùo cuûa chính
phuû, moät quyeát ñònh cuûa toøa
aùn, moät ngöôøi noåi tieáng vöøa qua ñôøi vì beänh AIDS.
Phoùng söï khoâng nhaát thieát laø noùi veà caùc dieãn
bieán vöøa xaåy ra. Phoùng söï khoâng nhöõng nhaèm muïc
ñích thoâng tin cho ñoäc giaû bieát, maø coøn gôïi cho ñoäc
giaû phaûi suy nghó nhieàu veà moät tình huoáng hay moät
vaán ñeà naøo ñoù. Hoaëc phoùng söï chæ ñeå giaûi trí maø
thoâi. Tin thôøi söï töôøng thuaät caùc bieán chuyeån, söï
kieän, coøn phoùng söï giaûi thích roõ theâm.
Haàu heát caùc phoùng söï laø veà nhöõng ñieàu gôïi söï
chuù yù töï nhieân cuûa con ngöôøi. Coù theå ñoù laø veà moät
traøo löu xaõ hoäi, chaúng haïn nhö söï laây lan cuûa beänh
AIDS taïi Haø Noäi, hoaëc thaân theá moät ngöôøi naøo ñoù,
chaúng haïn moät baùc só daãn ñaàu coâng cuoäc phoøng
choáng beänh AIDS taïi Haø Noäi. Cuõng coù theå nhöõng
ñieàu naøy laø veà taâm tính cuûa moät ngöôøi naøo ñoù, hay
caûm nghó veà moät nôi choán.
Phoùng söï ñi saâu vaøo chi tieát hôn laø caùc tin thôøi söï.
Ñeå vieát moät baøi phoùng söï, phoùng vieân coù theå caàn
phaûi phoûng vaán vaø nghieân cöùu trong nhieàu ngaøy.
11
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát
Binh lính vaø tuø nhaân:
Moät caâu chuyeän thôøi
söï soát deûo giaù trò

12. Môû ñeà vaø thaân baøi
Taát caû moïi baøi vieát ñeàu coù hai phaàn chính. Phaàn
ñaàu laø ñeå giôùi thieäu, ñoâi khi goïi laø môû ñeà. Phaàn coøn
laïi goïi laø thaân baøi. Haàu heát caùc baøi vieát laø veà moät
chuû ñeà chính. Caû phaàn môû ñeà laãn thaân baøi ñeàu neân
theo saùt chuû ñeà ñoù.
Trong moät baûn tin thôøi söï, ñoaïn môû ñeà thoâng
thöôøng chæ coù moät caâu. Caâu naøy cho chuùng ta bieát tin
ñoù laø veà nhöõng gì, vaø chöùa ñöïng nhöõng ñieåm quan
troïng nhaát. Môû ñeà hay caàn haáp daãn ngay ñöôïc söï
chuù yù cuûa ñoäc giaû vaø kích thích hoï ñoïc tieáp phaàn coøn
laïi.
Thaân baøi chöùa ñöïng caùc yeáu toá giaûi thích cho
phaàn môû ñeà. Goàm coù caùc chi tieát, trích daãn vaø boái
caûnh ñöa ñeán dieãn bieán ñöôïc töôøng thuaät. Tin töùc
quan troïng nhaát ñi ñaàu, tieáp ñeán laø caùc tin keùm quan
troïng hôn.
Sau ñaây laø thí duï veà moät baûn tin thôøi söï hay. Haõy
ghi nhaän ngoân ngöõ trong saùng, giaûn dò vaø caùch saép
xeáp hôïp lyù cuûa caùc döõ kieän.
Coâng nhaân may maëc Campuchia ñang khoán khoå
PHNOM PENH, Cambodia (AP)- Tình traïng suy
thoaùi kinh teá taïi Hoa Kyø laøm cho ít nhaát 12 xöôûng
may taïi Campuchia phaûi taïm ñoùng cöûa trong naêm
nay, Boä Tröôûng Thöông Maïi Cham Prasidh thoâng
baùo nhö vaäy vaøo ngaøy hoâm qua.
Coù tôùi 3000 coâng nhaân bò taïm nghæ vieäc vaø coù theå
seõ coù theâm, nhieàu ngöôøi bò maát vieäc neáu tình hình
khoâng ñöôïc caûi thieän, oâng noùi.
Theâm vaøo ñoù, haøng ngaøn ngöôøi khaùc phaûi giaûm
giôø laøm, vì nhieàu trong toång soá 200 xöôûng may phaûi
caét bôùt giôø laøm theâm vaø chuyeån giôø laøm töø hai ca
xuoáng coøn moät ca, ñoù laø theo lôøi oâng boä tröôûng naøy.
12
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

13. ‘Caùc vaán ñeà kinh teá taïi Hoa Kyø khieán cho chuùng
toâi raát lo ngaïi veà hoaït ñoäng cuûa caùc xöôûng may vaø
vieäc laøm cuûa coâng nhaân’, oâng noùi.
Coâng nghieäp may maëc taïi Campuchia söû duïng
200.000 coâng nhaân, vôùi löông boång trung bình laø
40ñoâ la Myõ moät thaùng. Treân 80% saûn phaåm ñöôïc
xuaát sang Hoa Kyø ñeå baùn leû.
OÂng Boä Tröôûng noùi: Nay ñaõ quaù nöûa naêm maø
Campuchia môùi giao ñöôïc khoâng ñaày 40% quota
haøng may xuaát khaåu cuûa naêm nay sang Hoa Kyø,
trong khi ñoù naêm ngoaùi, toaøn boä quota haøng may
xuaát khaåu sang Hoa Kyø ñaõ ñöôïc giao xong xuoâi vaøo
cuoái thaùng saùu.
Phoùng söï coù tính caùch uyeån chuyeån hôn. Coù
nhieàu caùch vieát.
Phoùng söï thöôøng laø nhöõng baøi khoâng
caàn gaáp vì vaäy ñoäc giaû khoâng caàn phaûi
bieát ngay tin quan troïng nhaát cuûa baøi
vieát. Môû ñeà coù theå moâ taû veà moät ngöôøi
hay moät ñòa ñieåm naøo ñoù, hoaëc veà caùc tin
töùc khaùc nhaèm gôïi söï toø moø cuûa ñoäc giaû.
Nhöng ñeán khoaûng ñoaïn thöù 6 cuûa baøi thì
baïn phaûi cho ñoäc giaû bieát ñieåm chính cuûa
caâu chuyeän laø gì.
Sau ñaây laø moät thí duï veà moät baøi
phoùng söï hay. Haõy ñeå yù raèng ñaàu baøi,
ñoaïn giöõa vaø keát cuïc cuûa caâu chuyeän ñaõ
ñöôïc ñònh tröôùc vaø keát hôïp laïi vôùi nhau.
Ñoàng thôøi, baïn haõy ñeå yù veà caùch duøng lôøi trích daãn
vaø caùch moâ taû.
Teát ñeán caäu beù ñaùnh giaày Vieät Nam chaúng
heà vui.
HANOI, Vietnam (AP)- Ñinh Vaên Tuaán, naêm nay
13
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát
Caùi cuõ vaø caùi môùi:
moät phoùng söï hay

14. 16 tuoåi, chöa heà nghe noùi ñeán ngaøy Teát bao giôø.
Nhöõng tieáng phaùo noå raâm ran khaép Haø Noäi chæ laøm
cho em sôï haõi maø thoâi vì theâm moät ngaøy buoàn tuûi nöõa
saép tôùi vôùi moái baän taâm chính laø laøm sao kieám ñuû
tieàn mua côm.
Môùi saùng sôùm em ñaõ ñöùng tröôùc vaên phoøng cuûa
Associated Press, hai tay naém chaët nhöõng song saét
cöûa, chieác ñaàu nhoû beù cuûa em coá laùch vaøo giöõa hai
song saét, ñeå loä khöoân maët in haèn nhöõng neùt van lôn
ñau khoå maø ñaùng leõ khoâng moät ñöùa treû naøo treân theá
giôùi phaûi gaùnh chòu. Em maëc moät boä quaàn aùo baån
thæu- boä ñoà duy nhaát cuûa em mua taïi saïp baùn ñoà cuõ
- em chæ muoán xin ñöôïc ñaùnh giaày.
Thaáp beù, gaày goø, Tuaán troâng chæ baèng ñöùa treû leân
9 hay 10, chæ khaùc ôû choã mieäng em phì pheøo ñieáu
thuoác laù. Coù ai hoûi gì, em traû lôøi baèng caùch nhaên
maët nhìn xuoáng ñaát roài hoûi laïi xem ngöôøi ñoù coù
muoán ñaùnh giaày khoâng. Hai chaân em nhöùc nhoái vì
ngaøy ngaøy em phaûi lang thang khaép phoá phöôøng Haø
Noäi suoát 11 tieáng ñoàng hoà trong tieát trôøi muøa ñoâng
giaù laïnh ñeå tìm khaùch haøng.
Trong ngaøy Teát naøy, em vöøa ñöôïc aên coù moät
chieác baùnh chöng cuûa moät phoùng vieân vaø chuùt nöôùc
maø nhöõng ngöôøi baùn haøng rong ñaõ thöông tình roùt cho.
‘Hoâm nay em coù caùi aên, nhöng ngaøy mai coù theå
chaúng coù gì’, em noùi. ‘Em hy voïng moät ngaøy naøo ñoù
seõ kieám ñöôïc nhieàu tieàn cho ba meï, mua moät chieác xe
hôi, moät caên nhaø vaø vui höôûng cuoäc ñôøi cho ñeán
ngaøy em cheát.’
Tuaán laø moät trong ñaùm caùc em tuoåi vò thaønh nieân
tay xaùch chieác hoäp goã thoâ ñöïng ñoà ngheà ñaùnh giaày
luaån quaån quanh caùc nhaø haøng, quaùn röôïu, vaên
phoøng coâng ty vaø caùc ñaïi söù quaùn nöôùc ngoaøi.
Caùc em tìm nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp thöông
gia môùi xuaát hieän trong coâng cuoäc caûi caùch kinh teá
14
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

15. cuûa Vieät Nam, nhöõng ngöôøi nay ñaõ truùt boû nhöõng ñoâi
deùp nhöïa coá höõu ñeå xoû chaân vaøo nhöõng ñoâi giaøy da
môùi. ‘Shoeshine, shoeshine’, ñoù laø taát caû voán lieáng
Anh ngöõ cuûa caùc em.
Tuaán laø moät trong nhieàu em nhoû ñaõ rôøi boû gia
ñình ôû nhöõng vuøng thoân queâ ñeå leân Haø Noäi kieám
soáng. Caùc em soáng suoát ngaøy ngoaøi ñöôøng, khoâng coù
ngöôøi lôùn chaêm soùc, chæ baûo hay ngay caû möøng tuoåi
caùc em trong ngaøy Teát.
Tuaán cuøng vôùi moät caäu baïn, naêm nay 15 tuoåi, leân
Haø Noäi caùch ñaây hai naêm. Hai ñöùa cuøng nhau lang
thang treân ñöôøng phoá. Tröôùc tieân em baùn mía, sau
ñoù mua ñöôïc chieác hoäp ñaùnh giaày vôùi giaù khoûang 30
xu Myõ.
Tuaán noùi em raát gaàn guõi vôùi cha meï vaø cha meï em
muoán em trôû veà nhaø nhöng em khoâng theå trôû veà vì gia
ñình em quaù ngheøo. Em khoâng theå ñaùnh giaày ôû Haûi
Höng ñöôïc vì ôû ñaáy ‘chaúng ai ñi giaày’.
Em ñöôïc ñi hoïc coù hai naêm, em khoâng bieát ñoïc
bieát vieát. Em khoâng caû bieát vui chôi laø gì, ngoaïi tröø
thænh thoaûng ñaù moät quaû boùng ñôn sô laøm baèng rôm
cuoän, vaøi mieáng ñoän cao su vaø giaây thun.
Moãi ngaøy Tuaán traû khoaûng 5 xu Myõ cho moät choã
nguû cuøng vôùi 20 ngöôøi khaùc ôû moät caên nhaø troï hai
phoøng, phaàn ñoâng nhöõng ngöôøi naøy cuõng baùn haøng
rong. Nhaø troï khoâng coù nhaø xí. Moãi ngaøy Tuaán ñi boä
maát moät tieáng ñoàng hoà ñeán ñöôøng Traàn Höng Ñaïo
vaø moät tieáng ñeå trôû veà moãi toái. Ngaøy ngaøy cöù 6 giôø
saùng em ñaõ coù maët ngoaøi ñöôøng.
Moãi ngöôøi khaùch traû cho em khoaûng 11 xu Myõ:
ngaøy naøo may maén em coù ñöôïc hai ba ngöôøi khaùch.
Ñôøi soáng ngaøy moät khoù khaên hôn cho Tuaán vì coù
theâm nhieàu treû ñaùnh giaày treân ñöôøng phoá. Ñeâm giao
thöøa, Tuaán chæ coù moãi moät khaùch laø anh chaøng
phoùng vieân muoán phoûng vaán em.
15
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

16. Gôïi cho Tuaán noùi chuyeän laø ñieàu khoù, em caûm thaáy
chaúng coù gì ñaùng ñeå noùi. Em ngoài vaét veûo treân quai
chieác hoøm ñoà ngheà, hai maù laám veát baån, chaân ñi ñoâi deùp
nhöïa reû tieàn, hai baøn chaân caùu baån buïi ñöôøng. Thænh
thoaûng, em ngöûng ñaàu nhìn quanh quaát vôùi veû hoang
mang, moãi khi coù traøng phaùo ñaâu ñoù noå vang phoá.
Chuùng ta seõ xem xeùt roõ raøng theâm veà caùc ñoaïn
môû ñeà vaø caáu truùc cuûa tin thôøi söï vaø phoùng söï trong
caùc chöông 8 vaø 9.
Naêm chöõ W vaø moät chöõ H
Taát caû moïi baøi vieát ñeàu phaûi trình baøy ñaày ñuû veà
caùc ñieãm then choát. Nhöõng ñieåm naøy thöôøng ñöôïc
goïi trong tieáng Anh laø naêm chöõ W vaø moät chöõ H:
Who (ai) - Trong tin naøy coù nhöõng ai?
What (söï gì): - Söï kieän quan troïng hay
ñaùng löu yù gì ñaõ xaåy ra?
Where(ôû ñaâu) - Tin naøy xaåy ra ôû ñaâu?
When(khi naøo) - Chuyeän xaåy ra vaøo luùc naøo?
Why (taïi sao) - Taïi sao laïi xaåy ra söï kieän ñoù?
How (nhö theá naøo) - Chuyeän xaåy ra nhö theá naøo?
Ñaây laø caùc caâu hoûi taát caû moïi
ngöôøi ñeàu muoán hoûi khi hoï muoán
bieát roõ theâm veà moät söï kieän naøo ñoù
vöøa xaåy ra. Moät baøi khoâng theå
ñöôïc coi laø ñaày ñuû neáu khoâng ít
nhaát traû lôøi ñöôïc naêm chöõ W vaø
moät chöõ H. Ngay caû caùc phoùng
vieân giaàu kinh nghieäm cuõng kieåm
laïi xem hoï ñaõ duøng ñuû nhöõng chöõ
naøy hay chöa tröôùc khi noäp baøi.
Trong caùc tin thôøi söï, caùc caâu traû
lôøi cho naêm chöõ W vaø moät chöõ H thöôøng ñöôïc ñaët
leân ñaàu. Haõy xem baøi vieát sau ñaây treân tôø baùo tieáng
16
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát
Ñöøng queân hoûi coâ 5
chöõ W vaø chöõ H

17. Anh Bangkok Post:
Ñaïi hoäi theå thao ngöôøi khuyeát taät: Haøng
traêm ngöôøi tham gia theá vaän hoäi taïi Khu theå thao
Hua Mark
Ñaïi hoäi theå thao ngöôøi khuyeát taät toaøn quoác
laàn thöù 22 khai maïc hoâm qua taïi khu theå thao Hua
Mark vôùi haøng traêm vaän ñoäng vieân tham gia trong 17
boä moân.
Coâng Chuùa Siriwanvaree Mahidol, thay maët cho
cha laø Hoaøng Thaùi Töû Maha Vajiralongkorn, ñaõ
chính thöùc khai maïc cuoäc tranh taøi.
Trung Töôùng Pisal Wattanawongkiri, Chuû tòch
Hieäp Hoäi Theå Thao Nhöõng Ngöôøi Khuyeát Taät taïi
Thaùi Lan, tuyeân boá: taøi naêng maø caùc vaän ñoäng vieân
theå hieän taïi ñaây seõ coù tính quyeát ñònh trong vieäc choïn
vaän ñoäng vieân cho caùc ñoäi tuyeån quoác gia tham döï
Theá vaän hoäi nhöõng ngöôøi khuyeát taät trong hieäp hoäi
ASEAN taïi Malaysia vaø cuoäc tranh taøi FESPIC taïi
Haøn Quoác naêm nay.
Ñoïan tin naøy cho thaáy ai (caùc vaän ñoäng vieân
khuyeát taät, Coâng Chuùa Siriwanvaree Mahidol, Trung
Töôùng Pisal Wattanawongkiri), söï kieän gì (khai maïc
ñaïi hoäi theå thao toaøn quoác laàn thöù 22 cuûa caùc vaän
ñoäng vieân khuyeát taät), ôû ñaâu (Khu theå thao Hua
Mark taïi Bangkok), khi naøo (hoâm qua). Taïi sao vaø
nhö theá naøo khoâng coù yù nghóa trong caâu truyeän.
Sau ñaây laø moät tin nöõa treân tôø Bangkok Post:
Trat bò maát ñieän
TRAT - Caùc traän möa lôùn ñaõ laøm maát ñieän treân
khaép tænh vaøo ñeâm Chuû Nhaät.
Vuï maát ñieän xaåy ra töø 10 giôø toái Chuû nhaät ñeán 5
giôø saùng hoâm qua, do moät vaøi buïi tre bò nöôùc möa
chaûy xoái xaû laøm troác goác ñoå truùng caùc ñöôøng daây
ñieän cao theá taïi Ban Thung Roi Roo, Quaän Khao
17
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

18. Saming.
Vuï maát ñieän khoâng gaây aûnh höôûng maáy cho caùc
doanh nghieäp trong tænh, ngoaïi tröø caùc traïi nuoâi toâm
vaø nhöõng nôi duøng caùc heä thoáng ñoâng laïnh, oâng
Sunthorn Chansong, Quaûn Lyù cuûa Cô Quan Ñieän
Löïc tænh Trat, cho bieát.
Tin naøy ñaõ giaûi ñaùp chöõ Söï kieän gì (maát ñieän), ôû
ñaâu (treân khaép tænh vaø Ban Thung Roi Roo), khi naøo
(ñeâm chuû nhaät), taïi sao (vì möa lôùn), nhö theá naøo
(Caùc buïi tre ñoå truùng ñöôøng daây ñieän cao aùp). Ai
(goàm coù nhöõng ngöôøi sinh soáng vaø chuû caùc doanh
nghieäp trong tænh vaø vieân quaûn lyù cô quan ñieän löïc).
Baây giôø haõy xem xeùt ñeán ñoaïn ñaàu cuûa moät baûn
tin treân tôø baùo tieáng Campuchia ôû Phnompenh:
Boä coâng vuï vaø vaän taûi naèm treân ñaïi loä Norodom
ôû Sangkat Srah Chak, Khan Daun Penh, gaàn Wat
Phnom, ñaõ bò ñoå saäp, laøm cho 7 ngöôøi bò thöông
trong ñoù coù ba ngöôøi bò thöông naëng.
Theo lôøi oâng Uk Chan, Quoác Vuï Khanh cuûa Boä
Coâng Vuï vaø Vaän Taûi, toøa nhaø naøy laø nôi hoïp cuûa Boä
Tröôûng Khy Taing Lim vaø ñaõ bò saäp vaøo luùc 8:30
saùng hoâm thöù saùu, 23 thaùng 3, 2001.
Tin naøy tieáp tuïc khoaûng maáy traêm chöõ nöõa,
nhöng khoâng heà cho thaáy ai ñaõ bò thöông. Coâng nhaân
vieân? Ngöôøi qua ñöôøng? Ñaøn oâng? Ñaøn baø? Treû em?
Taát caû nhöõng gì chuùng ta bieát naèm trong caâu môû ñeà.
Ngöôøi vieát tin ñaõ daønh nhieàu thì giôø ñeå moâ taû toøa
nhaø duøng vaøo vieäc gì, xaây ñaõ bao laâu, vaø töï hoûi laø
neáu toøa nhaø bò ñoå xaäp trong khi ñang coù moät cuoäc
hoïp dieãn ra beân trong thì seõ ra sao. Anh ñaõ queân maát
7 naïn nhaân vaø coù veû chuù yù hôn ñeán ñeán vieäc laø ñaõ
khoâng coù vieân chöùc quan troïng naøo bò thöông tích.
Baây giôø haõy xem ñeán tin sau treân moät tôø baùo
18
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

19. tieáng Anh cuûa Vieät Nam:
Hai tay ñua xe ñaïp ñoaït aùo vaøng trong voøng ñua
Thaùi Lan
Hai tay ñua xe ñaïp, Hoaøng Thò Thanh Taâm vaø
Nguyeãn Nam Cuc, ñaõ ñoaït aùo vaøng trong voøng ñua
xe ñaïp Thaùi Lan.
Hoaøng Thò Thanh Traâm ñoaït chieác aùo vaøng ñaàu
tieân trong giaûi thieáu nieân. Trong khi ñoù, Nguyeãn
Nam Cuc ñoaït aùo vaøng trong giaûi quoác teá nam.
Cuøng tham gia trong voøng ñua Thaùi Lan coù 145
tay ñua töø Thaùi Lan, Uzbekistan, Phi Líp Pin, Hong
Koâng, Malaysia, Vieät Nam vaø Coäng Hoaø Trieàu Tieân.
Caùc tay ñua tham döï caùc giaûi thieáu nieân nam, nöõ
vaø caùc cuoäc ñua quoác teá nam.
Teân cuûa voøng ñua laø gì? Ñaây coù
phaûi laø moät cuoäc ñua lôùn hay khoâng?
AÙo vaøng laø gì? cuoäc ñua keùo daøi bao
nhieâu caây soá? Toå chöùc khi naøo, taïi ñaâu
ôû Thaùi Lan, coù giaûi thöôûng khoâng?
Neáu baïn vieát cho moät tôø baùo Vieät
Nam, lieäu baïn coù neân cho ñoäc giaû bieát chuùt ít veà hai
tay ñua ngöôøi Vieät khoâng? Thaân theá vaø tuoåi taùc cuûa
hoï? Hoï xuaát thaân töø vuøng naøo ôû Vieät Nam? Cuõng
neân ñeå yù: hai teân ñaùnh vaàn khaùc nhau ‘Taâm’ vaø
‘Traâm’.
Sau ñoù thì sao?
Cuõng quan troïng khoâng keùm naêm chöõ W vaø moät
chöõ H laø ‘Vì sao?’. Baïn cho ñoäc giaû bieát tin töùc, nhöng
hoï cuõng muoán bieát: taïi sao hoï laïi phaûi ñeå yù ñeán tin
naøy? Taïi sao hoï laïi phaûi ñoïc tin ñoù? Coâng vieäc cuûa
baïn khoâng nhöõng laø cho ñoäc giaû bieát tin, maø coøn laø
giaûi thích cho hoï taàm quan troïng cuûa tin ñoù nöõa.
19
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát
Anh ta thaéng ñöïôc
nhöõng gì

20. Nhieàu khi caùc phoùng vieân töôøng thuaät veà dieãn
bieán môùi nhaát cuûa moät vaán ñeà chính trò phöùc taïp
nhöng khoâng giaûi thích veà taàm quan troïng cuûa söï
kieän ñoù. Hoaëc hoï vieát caùc thoâng tin chöùa ñaày nhöõng
lôøi buoäc toäi laãn nhau cuûa caùc phe phaùi nhöng khoâng
giaûi thích taïi sao cuoäc tranh caõi ñoù quan troïng.
Trong moïi tin, haõy töï hoûi:
* Caùi gì quan troïng ôû ñaây, ngoaøi nhöõng lôøi leõ vaø
haønh ñoäng?
* Dieãn bieán naøy aûnh höôûng ra sao ñeán ñôøi soáng
cuûa ngöôøi ñoïc?
Neáu baïn khoâng tìm ra caâu traû lôøi veà ñieåm taïi sao
caùc ñoäc giaû laïi neân löu yù ñeán tin naøy thì coù leõ tin ñoù
khoâng ñaùng töôøng thuaät.
Trong baûn tin chuùng ta ñoïc tröôùc ñaây veà vieäc caùc
xöôûng may ôû Campuchia ñoùng cöûa, ñoaïn thöù nhì ñaõ
traû lôøi caâu hoûi ‘Vì sao?’:
Coù tôùi 3000 coâng nhaân ñaõ bò taïm nghæ vieäc vaø coù
theå moät soá nöõa cuõng bò maát vieäc neáu tình hình khoâng
ñöôïc caûi thieän, oâng noùi.
Toaøn caûnh vaø boái caûnh
Ñöøng queân raèng ñoäc giaû cuûa baïn thöôøng quan
taâm ñeán caùc döõ kieän khaùc nöõa ñeå hieåu veà bieán
chuyeån söï kieän môùi maø baïn töôøng thuaät. Trong baøi
vieát, baïn neân toùm löôïc toaøn caûnh vaø boái caûnh cuûa
caâu truyeän. Toaøn caûnh coù nghóa laø tình hình chung
hieän taïi coù lieân quan ñeán dieãn bieán söï kieän môùi naøy.
Boái caûnh coù nghóa laø nhöõng gì xaåy ra trong quaù khöù
coù lieân quan ñeán dieãn bieán söï kieän naøy. Laáy thí duï,
neáu baïn vieát veà chính saùch kinh teá môùi cuûa chính
phuû, baïn neân bao goàm caû moät ñoaïn giaûi thích raèng
chính phuû ñang tìm caùch ñöa möùc taêng tröôûng kinh
20
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

21. teá trong nöôùc ngang haøng
vôùi caùc nöôùc khaùc taïi Ñoâng
Nam AÙ (ñoù laø toaøn caûnh) vaø
moät ñoaïn nöõa giaûi thích veà
chính saùch kinh teá cuõ cuûa
chính phuû (boái caûnh)
Moät baûn tin treân tôø baùo
tieáng Anh Vietnam
Investment Review cuûa Vieät
Nam baøn veà vieäc nhöõng
ngöôøi Vieät töøng sinh soáng taïi
Ñoâng AÂu hoài höông coù theå
laøm cho giaù nhaø ñaát taêng leân taïi Haø Noäi. Ngöôøi vieát
bao goàm boái caûnh sau ñaây:
Vaøo ñaàu thaäp nieân 1990, moät laøn soùng coâng nhaân
ngöôøi Vieät töø Ñoâng Ñöùc cuõ traøn veà ñaõ mua nhaø ñaát
taïi Haø Noäi vaø laøm cho giaù nhaø taêng gaáp ñoâi.
Tuy nhieân, ñeán cuoái thaäp nieân 1990, do muoán
nhanh choùng kieám lôøi töø nhu caàu nhaø cöûa môùi taêng
cuûa Haø noäi, moät loaït nhaø môùi ñöôïc xaây traøn lan cho
ngöôøi Vieät hoài höông, ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø ngöôøi Haø
Noäi môùi giaàu leân laøm cho cung vöôït quùa caàu.
Haõy xem xeùt ñeán caùch vieát caùc ñoaïn ñaàu cuûa baøi
vieát sau ñaây, thuoäc haõng tin AP, keát hôïp moät caùch
thieän ngheä ñieåm ‘thì sao?’ (Ñoaïn 1-2), boái caûnh
(ñoaïn 1), toaøn caûnh (ñoaïn 3-4). ‘shore up’ coù nghóa
laø choáng ñôõ, hoã trôï, laøm cho vöõng chaéc theâm. Ñoåi
chaùc tieàn teä coù nghóa laø moät thoaû thuaän vay ngoaïi teä
ñeå choáng ñôõ cho ñoàng tieàn trong nöôùc.
HONOLULU (AP) - Nhaät Baûn ñaõ kyù thoaû thuaän
vôùi Thaùi Lan, Haøn Quoác vaø Malaysia ñeå cho caùc
nöôùc naøy nhanh choùng vay haøng tyû Ñoâ La Myõ nhaèm
choáng ñôõ cho ñoàng tieàn cuûa nöôùc hoï trong tröôøng
hôïp caùc nöôùc naøy gaëp nhöõng söï coá nhö trong cuoäc
21
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát
Boái caûnh thaân theá
cuûa em coù theå laø
caâu chuyeän ñeå vieát

22. khuûng hoaûng taøi chính taïi chaâu AÙ naêm 1997-1998.
Caùc thoaû thuaän naøy seõ cho Thaùi Lan vay toång
coäng 3 tyû ñoâ la Myõ, Haøn Quoác hai tyû, vaø Malaysia
1 tyû vôùi laõi xuaát thaáp, ñeå choáng ñôõ cho ñoàng tieàn cuûa
hoï neáu caùc ñoàng tieàn naøy baát ngôø bò suït gíaù treân caùc
thò tröôøng quoác teá.
Caùc thoaû thuaän trao ñoåi tieàn teä naøy laø daáu hieäu
ñaàu tieân cho thaáy moät maïng löôùi baûo veä an toaøn tieàn
teä treân khaép Chaâu AÙ baét ñaàu ñöôïc thaønh laäp. Maïng
löôùi naøy ñöôïc ñeà xuaát laàn ñaàu tieân caùch ñaây hôn
moät naêm.
Caùc thoaû huaän ñöôïc thoâng baùo hoâm thöù tö giöõa
luùc nhieàu thò tröôøng chöùng khoaùn vaø tieàn teä treân
khaép vuøng ñang bò suït gíaù nghieâm troïng, moät phaàn vì
tình traïng kinh teá trì treä chung treân toaøn caàu, nhaát laø
taïi Nhaät Baûn vaø Hoa Kyø.
22
Chöông 3: Caáu truùc cô baûn cuûa baøi vieát

23. CHÖÔNG 4: NHÖÕNG ÑIEÀU
CAÀN THIEÁT CHO MOÄT BAÛN TIN HAY
Chuùng ta ñaõ xeùt ñeán caáu truùc cô baûn cuûa taát caû
theå loaïi tin. Baây giôø haõy ñeå yù ñeán moät soá nhöõng
ñieàu caàn thieát ñeå baøi vieát ñöôïc hay. Nhöõng ñieàu naøy
goàm coù: tin töùc chính xaùc, xaùc ñònh nguoàn goác cuûa
tin, coâng baèng, caân ñoái , khoâng thieân vò vaø thaáu ñaùo.
Chính xaùc
Ñieàu quan troïng hôn caû laø phoùng vieân caàn phaûi
ñöa tin thaät chính xaùc. Neáu khoâng, ñoäc giaû seõ khoâng
tín nhieäm vaøo baùo cuûa baïn vaø mua baùo khaùc. Caùc sai
soùt coù theå laøm haïi ñeán caùc nguoàn tin vaø ñoäc giaû.
Khoâng bao giôø neân cho raèng moät ñieàu gì ñoù laø
ñuùng. Luoân luoân ñaët caâu hoûi. Luoân luoân kieåm chöùng.
Chính xaùc coù nghóa laø luoân luoân löu yù ñeán moïi
chi tieát. Baét ñaàu töø vieäc ñôn giaûn nhaát nhö: caùch
ñaùnh vaàn teân, chöùc danh vaø ñòa ñieåm. Tieáp ñeán laø
vieäc xaùc nhaän caùc thoâng tin chöùa ñöïng trong caùc
thoâng caùo baùo chí, vaø trích lôøi moät ngöôøi naøo ñoù thaät
ñuùng, hoaëc moâ taû ñuùng quan ñieåm cuûa hoï.
Coù theå baïn nghó raèng ñaùnh vaàn sai ‘khoâng quan
troïng laém’ nhöng neáu baïn ñaùnh vaàn teân cuûa ngöôøi
naøo ñoù sai, moät ñoäc giaû bieát caùch ñaùnh vaàn ñuùng seõ
nghó raèng, ‘neáu ngöôøi vieát baøi ñaùnh vaàn teân sai thì
khoâng hieåu coøn sai theâm nhöõng gì nöõa trong baøi.’
Caùc nguoàn cung caáp tin coù theå böïc mình neáu baïn
ñaùnh vaàn sai teân cuûa hoï. Hoï coù theå khoâng tin caäy
baïn nöõa. Haõy hoûi nguoàn tin naøy caùch ñaùnh vaàn, xin
hoï danh thieáp. Xem trong nieân giaùm ñieän thoaïi. Vieát
laø Chuan Leepai hay Chuan Leekpai? Jacky Chan
hay Jackie Chan?
Moät tôø baùo coù theå gaây ra nhieàu vaán ñeà neáu phaïm
sai laàm. Moät tôø baùo Campuchia laøm cho ngöôøi daân
23
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

24. lo ngaïi khi ñöa tin raèng moät loaïi bao cao su traùnh
thai coù theå ñaõ bò nhieãm vi khuaån HIV gaây ra beänh
AIDS. Chính phuû ñaõ phaûi môû moät cuoäc hoïp baùo ñeå
baùc boû tin naøy. Tôø baùo ñaêng taûi lôøi xin loãi: ‘Chuùng
toâi sai laàm trong tö caùch phoùng vieân chuyeân nghieäp.’
Sai soùt ñaõ laø quaù teä khi chuùng ta phaûi voäi vaõ vaø
ñeå kòp haïn ra baùo. Nhöng maüc loãi laàm chæ vì baát caån
hay löôøi bieáng khoâng kieåm laïi tin laø ñieàu khoâng theå
tha thöù ñöôïc.
Kieåm chöùng
Treân heát, khoâng bao giôø neân ñaêng taûi nhöõng tin
deã gaây tranh caõi maø khoâng kieåm chöùng. Neáu ñöôïc,
kieåm chöùng baèng caùch ñeán taän nôi. Neáu
khoâng theå ñeán ñöôïc thì yeâu caàu nhöõng ai
chöùng kieán taän maét xaùc nhaän söï vieäc.
Ñoàng thôøi, cuõng neân xem nhöõng taøi lieäu
chöùng toû söï vieäc coù thaät.
Trong cuoäc chieán taïi Campuchia naêm
1997, moät vieân chöùc tænh Siem Reap ñaõ
cho moät phoùng vieân bieát laø khoâng heà coù
vaán ñeà gì taïi nôi ñoù, oâng noùi, chæ ôû Phnom
Penh môùi coù ñaùnh nhau. Tuy nhieân, ngöôøi
phoùng vieân naøy nghe thaáy tieáng suùng töø
xa voïng laïi. Anh ñaõ khoâng tin lôøi vieân
chöùc ñoù. Anh ñeán xem tình hình taïi nhaø
thöông. Taïi ñaáy, anh gaäp caùc baùc só ñang
chöõa trò cho moät beù trai bò thöông vì ñaïn.
Thaân nhaân cuûa em cho bieát, hai noâng daân lôùn tuoåi ñaõ
thieät maïng. Nhöng ngöôøi phoùng vieân naøy khoâng thaáy
coù binh lính naøo bò thöông. Anh ñeán beänh vieän quaân
ñoäi beân ngoaøi thaønh phoá ñeå xem xeùt. Taïi ñaáy anh
thaáy coù nhieàu binh lính bò thöông, hoï cho anh bieát coù
nhöõng ngöôøi khaùc bò thieät maïng nöõa. Anh phoùng vieân
lieàn ñeán moät ngoâi chuøa ñeå xem, chuøa laø nôi xaùc
nhöõng ngöôøi cheát ñöôïc hoûa taùng.
24
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay
Phaûi chaéc chaén
raèng baïn ñaõ kieåm
tra moïi chi tieát

25. Kieåm chöùng caû giaáy tôø nöõa. Neáu baïn khoâng
kieåm chöùng, baïn coù theå trôû thaønh naïn nhaân bò löøa.
Moät ñeâm, tôø baùo Caêm Boát, Campuchia, nhaän ñöôïc
moät tôø fax cuûa ai ñoù noùi raèng oâng ta laø taân chuû tòch
cuûa ñaûng ñang caàm quyeàn. Tôø Fax noùi caùc ñaûng
vieân ñaõ boû phieáu baàu taân chuû tòch ñaûng trong moät
buoåi hoïp ñaëc bieät taïi moät nôi heûo laùnh trong nöôùc.
Tôø baùo khoâng kieåm chöùng ñöôïc tin naøy nhöng vaãn
ñaêng. Ñoù laø moät sai soùt lôùn. Ngaøy hoâm sau, caùc vieân
chöùc trong ñaûng noùi khoâng heà coù moät buoåi hoïp nhö vaäy.
Xöû trí nhö theá naøo vôùi caùc tin ñoàn laø moät trong
caùc thöû thaùch khoù nhaát cuûa ngöôøi kyù giaû ñang phaûi
gaáp ruùt vieát baøi cho kòp kyø haïn. Caùc chính trò gia vaø
nhöõng ngöôøi khaùc muoán ñeà cao quyeàn lôïi rieâng cuûa
hoï thöôøng lôïi duïng caùc phoùng vieân ñeå noùi xaáu ñoái
thuû. Khoâng bao giôø neân ñaêng taûi tin ñoàn. Hoûi thaúng
nguoàn goác cuûa tin ñoù, ñoøi phaûi coù chöùng côù. Hoûi
ngöôøi bò ñoàn veà thöïc hö. Neáu khoâng theå kieåm chöùng
ñöôïc tin ñoàn ñoù laø thöïc, ñöøng ñaêng.
Caùc sai soùt gaây boái roái cho tôø baùo vaø laøm haïi ñeán
uy tín cuûa baùo. Nhöng khoâng phaûi chæ coù theá. Coù theå
coøn laøm cho baùo bò toån hao nöõa. Moät tôø baùo Hoàng
Koâng ñaêng moät baøi ngaàm yù cho raèng moät trong caùc
hoaøng töû cuûa quoác vöông Norodom Sihanouk khoâng
phaûi laø con chính thöùc cuûa ngaøi. Quoác vöông
Sihanouk noùi tin naøy sai vaø laøm haïi ñeán uy tín cuûa
ngaøi. Ngaøi doïa seõ kieän tôø baùo, ñoøi boài thöôøng haøng
trieäu Ñoâ La Myõ. Neáu moät tôø baùo nhoû phaûi boài
thöôøng moät soá tieàn nhö vaäy, baùo seõ phaûi ñoùng cöûa.
Khaùch quan
Caùc phoùng vieân luoân luoân neân tìm caùch töôøng
thuaät söï thaät moät caùch trung laäp vaø giöõ khoâng ñeå yù
kieán cuõng nhö tình caûm cuûa mình len loûi vaøo baøi.
Neáu phoùng vieân pha troän giöõa söï thaät vaø yù kieán
25
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

26. rieâng, ñoäc giaû seõ khoâng theå coi baøi baùo laø tin chính
xaùc ñöôïc. Phoùng vieân neân daønh cho ñoäc giaû cuûa
mình quyeàn töï coù yù kieán, döïa treân söï thaät maø phoùng
vieân töôøng thuaät trong tin.
Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø baùo cuûa baïn khoâng
ñöôïc coù quan ñieåm veà caùc vaán ñeà. Baùo coù quyeàn
laøm nhö vaäy, vaø neân laøm. Nhöng, tôø baùo phaûi xaùc
ñònh roõ caùc yù kieán ñoù laø bình luaän, hoaëc xaõ luaän,
ñaêng treân moät trang rieâng, khaùc vôùi caùc trang tin töùc.
Laøm nhö vaäy seõ gia taêng uy tín cuûa tôø baùo.
Taïi Ñoâng Nam AÙ, caùc baùo do chính phuû hay
chính ñaûng kieåm soaùt thöôøng xen keõ yù kieán cuûa hoï
vaøo tin töùc.
Moät baøi gaàn ñaây ñaêng treân tôø baùo tieáng Campuchia
ñaõ goïi moät vieân chöùc haøng ñaàu trong chính phuû laø: ‘chæ
bieát coù tieàn...cha ñeû cuûa tham nhuõng chaúng khaùc gì
moät con caù saáu giaø coãi, moät nhaø ñoäc taøi vôùi caùc tö
töôûng quan lieâu,..vaø laø ngöôøi coäng saûn’ Baøi baùo naøy
noùi, ñaây laø ‘lôøi cuûa caùc vieân chöùc Boä Phaùt trieån Noâng
thoân’ nhöng khoâng
neâu danh nhöõng vieân
chöùc ñoù cuõng nhö
khoâng ñöa ra baèng côù
naøo ñeå chöùng minh
cho nhöõng lôøi caùo
giaùc cuûa hoï.
Nhöng khoâng
phaûi chæ rieâng caùc tin
chính trò gaäp phaûi loãi
laàm naøy. Khoâng may
laø nhieàu phoùng vieân thöôøng hay theâm yù cuûa hoï vaøo
ñuû moïi loaïi tin, keå caû tin xaõ hoäi, theå thao, toäi phaïm, hay
ngay caû veà tai naïn nöõa.
Khoâng theå naøo toû ra voâ tö 100% ñöôïc. Taát caû moïi
26
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay
Cho duø baùo cuûa baïn
thuoäc loïai naøo ñi nöõa,
chæ neân töôøng thuaät
caùc döõ kieän coù thaät.

27. chuùng ta ñeàu coù tình caûm vaø yù kieán gaây aûnh höôûng
ñeán caùch chuùng ta ñöa tin vaø vieát baøi. Phoùng vieân
gioûi bieát söû duïng tình caûm cuûa mình. Moät phoùng
vieân noåi giaän khi thaáy caùc vaán ñeà cuûa noâng daân
ngheøo khoå coù theå quyeát ñònh vieát baøi ñeå chia seû tình
caûm vôùi nhöõng ngöôøi khaùc vaø buoäc chính phuû phaûi
coù haønh ñoäng. Nhöng cho duø phoùng vieân coù caûm
nhaän saâu saéc veà moät caâu chuyeän naøo ñi nöõa, phoùng
vieân ñoù cuõng vaãn phaûi vieát baøi moät caùch chính xaùc
vaø coâng baèng.
Caùch ñaây vaøi naêm, nhieàu tôø baùo Campuchia chæ
ñaêng taûi yù kieán. Nhöng nay, hoï ñaêng theâm nhieàu tin
töùc. Khoâng nhöõng chæ caùc baùo ñoäc laäp, maø caû caùc
baùo thaân chính phuû vaø choáng chính phuû nöõa. Ñoù laø
vì ngöôøi daân baây giôø muoán ñoïc ‘khoâng nhöõng chæ yù
kieán, maø coøn veà nhöõng gì xaåy ra ôû ñaâu ñoù,’ oâng Pen
Samitthy, chuû bieân cuûa nhaät baùo baùn chaïy nhaát
Rasmei Kampuchia (aùnh saùng Campuchia), noùi vaäy.
Xaùc ñònh xuaát xöù
Neáu baïn coù maët taïi moät söï kieän coù tính chaát thôøi
söï naøo ñoù, baïn chæ caàn vieát laïi nhöõng gì maét thaáy tai
nghe taïi ñoù. Nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp, tin cuûa
baïn do ngöôøi khaùc cung caáp hay töø nôi khaùc ñeán. Ñoù
laø moät lôøi tuyeân boá, moät cuoäc phoûng vaán, moät vaên
kieän? Ai ñaõ noùi?
Cho ñoäc giaû bieát tin cuûa baïn töø ñaâu ñeán goïi laø
xaùc ñònh nguoàn tin. Neáu ñoäc giaû bieát tin ñoù töø ñaâu
ñeán, hoï coù theå nhaän ñònh xem coù neân tin hay khoâng,
hoaëc tin ñoù quan troïng nhö theá naøo. Baïn phaûi ghi roõ
xuaát xöù nhöõng lôøi trích daãn, cuõng nhö nhöõng lôøi moâ
taû hay giaûi thích veà söï kieän maø chính baïn khoâng
chöùng kieán. Neáu baïn khoâng xaùc ñònh roõ raøng xuaát
xöù nguoàn tin, ngöôøi ñoïc seõ cho raèng chính phoùng
vieân hay tôø baùo laø nôi xuaát phaùt ra nhöõng tin ñoù.
27
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

28. Xaùc ñònh nguoàn tin thöôøng ñöôïc ñaët ôû ñaàu hay
cuoái caâu. Choã ñaët tuøy theo caùch vieát vaø yù trong saùng
cuûa baøi. Sau ñaây laø vaøi thí duï:
* Boä Tröôûng Ngoaïi giao Thaùi Lan noùi quoác gia
oâng seõ tieáp tuïc hôïp taùc laâu daøi vôùi ASEAN
* Con soá du khaùch nöôùc ngoaøi ñeán thaêm
Malaysia ñaõ taêng gaáp ñoâi trong naêm ngoaùi, theo lôøi
vaên phoøng du lòch chính phuû.
Xaùc ñònh xuaát xöù nguoàn tin khoâng laøm cho tin ñoù
xaùc thöïc nhöng chæ cho ñoäc giaû bieát ñoù laø lôøi cuûa
moät ngöôøi khaùc. Baïn khoâng neân ñaêng taûi baát cöù lôøi
ai noùi chæ vì baïn coù theå neâu xuaát xöù cuûa lôøi noùi. Baïn
khoâng neân trích baát cöù lôøi noùi naøo cuûa baát cöù moät
ngöôøi naøo ñoù. Tröôùc tieân, nguoàn tin phaûi coù thaåm
quyeàn veà vaán ñeà maø hoï noùi tôùi. Tieáp ñaáy, baïn coù
traùch nhieäm kieåm tra laïi xem lôøi noùi ñoù coù ñuùng söï
thaät hay khoâng. Neáu ñieàu ñoù khoâng ñuùng nhöng baïn
vaãn trích duøng vì ñoù laø lôøi cuûa moät vieân chöùc cao
caáp hay cuûa moät nhaân vaät coù tieáng naøo ñoù, baïn phaûi
theâm vaøo trong baøi moät caâu cho ñoäc giaû bieát söï thöïc
laø nhö theá naøo. Ñieàu naøy coù theå trôû
thaønh moät vaán ñeà trong moät tình
huoáng deã gaây va chaïm, vì ngöôøi naøy
noùi ngöôïc laïi vôùi ngöôøi kia. Baïn
neân trình baày lôøi cuûa caû hai phía vaø
cho ñoäc giaû bieát roõ raøng lôøi naøo laø
cuûa ai.
Phoùng vieân neân ghi xuaát xöù caùc
nguoàn tin cuûa hoï baèng caùch duøng
teân, chöùc vuï ngheà nghieäp vaø caùc chi
tieát khaùc, neáu coù. Ñoäc giaû caøng bieát
nhieàu veà nguoàn tin, hoï caøng deã
quyeát ñònh xem tin ñoù coù ñuùng hay khoâng, hoaëc hoï
neân phaûn öùng nhö theá naøo tröôùc tin ñoù. Laáy thí duï,
coù ngöôøi noùi: ‘neàn kinh teá ñang baét ñaàu caûi thieän’.
28
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay
Phaûi chaéc chaén raèng
baïn ñaõ xaùc ñònh
ñuùng ngöôøi

29. Ngöôøi ñoïc seõ phaûn öùng khaùc ñi neáu ñoù laø lôøi cuûa
giaùm ñoác ngaân haøng trung öông thay vì cuûa moät
ngöôøi chuû tieäm baùn haøng.
Nhöng baïn khoâng caàn phaûi ñeà teân hay toaøn boä
chöùc vuï cuûa nguoàn tin ngay treân ñaàu. Neáu teân naøy
khoâng ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán, hay chöùc vuï cuûa
hoï daøi doøng, ñoaïn môû ñaàu seõ trôû neân khoù ñoïc. Baïn
coù theå ñeå caùc chi tieát ñoù trong ñoaïn vaên thöù nhì.
Haõy traùnh loaïi môû ñeà nhö sau, ñoù laø tin cuûa moät
cô quan thoâng tin Laøo:
Ngöôøi ñöùng ñaàu cô quan noâng nghieäp vaø troàng
röøng tænh Borikhamsay Bounckham Phommachuk
tuyeân boá caùc noâng daân trong tænh ñaõ baét ñaàu gaët luùa
vuï muøa möa vaøo thaùng 10.
Ñoaïn môû ñeà sau ñaây cuûa cöïu sinh vieân IMMF
Parista Yuthamanop cho thaáy caùch ñöa caùc chi tieát
ñoù vaøo ñoaïn vaên thöù nhì cuûa baøi vieát:
Ngaân Haøng Theá Giôùi ngôïi khen chính phuû Thaùi
Lan ñaõ ñaït ñöôïc tieán boä trong vieäc giaûm ngheøo vaø
giaûi quyeát caùc vaán ñeà trong ngaønh ngaân haøng.
OÂng Jemal-ud-din Kassum, Phoù chuû tòch Ngaân
Haøng Theá Giôùi taïi Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông, noùi,
oâng thaáy phaán khôûi vì chính saùch cuûa chính phuû Thaùi
Lan chuù troïng ñeán ngöôøi ngheøo vaø ñeán phöông phaùp
quaûn lyù trong thöông nghieäp.
Khoâng caàn phaûi neâu xuaát xöù cuûa taát caû moïi thöù.
Ñöøng ghi xuaát xöù cuûa nhöõng lôøi noùi ñaõ roõ raøng quaù
roài, deã kieåm chöùng vaø khoâng gaây tranh caõi:
* Haøng ñoáng raùc chaát ñaày treân con ñöôøng chính
taïi Pattaya. (roõ raøng quaù, do chính maét phoùng vieân
troâng thaáy)
* Chæ coù naêm coâng ty lieät keâ treân danh saùch thò
tröôøng chöùng khoaùn non treû cuûa Vieät Nam (deã kieåm
chöùng)
29
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

30. * Nhieàu ngöôøi taïi Ñoâng Nam AÙ bò thieät haïi vì
cuoäc khuûng hoaûng taøi chính baét ñaàu vaøo naêm 1997.
(khoâng gaây tranh caõi)
Coù ñöôïc trích ñaêng lôøi nguoàn tin hay khoâng
Ñoâi khi nguoàn tin giôùi haïn vieäc caùch thöùc baïn söû
duïng tin cuûa hoï cung caáp.
Moät nguoàn tin coù theå cho pheùp baïn duøng taát caû
moïi thoâng tin hoï cung caáp vaø duøng teân cuûa hoï trong
baøi vieát. Trong tröôøng hôïp ñoù, cuoäc phoûng vaán cuûa
baïn ñöôïc goïi theo tieáng Anh laø ‘on the record’,
nghóa laø ñöôïc trích ñaêng. Noùi chung, moät khi baïn ñaõ
töï giôùi thieäu laø phoùng vieân, baïn coù theå cho raèng moïi
cuoäc phoûng vaán ñeàu ñöôïc trích ñaêng. Khoâng bao giôø
ñeà nghò ñeå nguoàn tin noùi ‘off the record’, nghóa laø
khoâng ñöôïc duøng trong baøi.
Ñoâi khi moät nguoàn tin coù theå noùi baïn khoâng ñöôïc
duøng baát cöù ñieàu gì hoï noùi trong baøi vieát cuûa baïn.
Trong tröôøng hôïp ñoù, cuoäc phoûng vaán cuûa baïn bò goïi
laø ‘off-the record’, nghóa laø ‘khoâng ñöôïc ñaêng’.
Nguoàn tin coù theå coù caùc döõ kieän giuùp baïn hieåu moät
tình huoáng naøo ñoù, nhöng coù theå quaù nhaäy caûm,
khoâng loan baùo cho coâng chuùng ñöôïc. Hoaëc ñieàu ñoù
coù theå laøm cho nguoàn tin bò maát maët hoaëc laøm haïi
ñeán hoï neáu baïn ñem duøng vaøo baøi vieát. Neáu baïn ñaõ
ñoàng yù khoâng duøng caùc döõ kieän ñoù trong baøi vieát,
baïn phaûi giöõ lôøi.
Luùc naøo cuõng phaûi chaéc chaén raèng baïn vaø nguoàn
tin cuûa baïn hieåu roõ caùc ñieàu kieän cuûa cuoäc phoûng vaán.
Caùc nguoàn tin voâ danh
Ñoâi khi moät nguoàn tin saün saøng cho baïn thoâng tin
nhöng vôùi ñieàu kieän baïn khoâng neâu teân hoï laø xuaát
xöù cuûa tin ñoù trong baøi. Coù theå baïn phaûi vieát nhö theá
naøy: ‘theo lôøi moät vieân chöùc chính phuû yeâu caàu
khoâng neâu danh’. Moät nguoàn tin nhö vaäy ñöôïc goïi laø
tin voâ danh.
30
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

31. Baïn luoân luoân neân tìm caùc tin coù theå ñaêng roõ
xuaát xöù, nhöng coù theå baïn caàn phaûi duøng ñeán caùc
nguoàn tin voâ danh khi tin ñoù quan troïng cho baøi vieát
cuûa baïn.
Baïn vaø nguoàn tin cuûa baïn neân thoaû thuaän tröôùc
veà caùch giôùi thieäu hay xaùc ñònh nguoàn goác xuaát phaùt
tin cuûa hoï. Caøng noùi roõ caøng hay maø khoâng caàn phaûi
neâu teân tuoåi cuûa nguoàn tin. Chaúng haïn, ‘moät vieân
chöùc cao caáp trong Boä Taøi Chính’ hay hôn laø ‘moät
vieân chöùc chính phuû’. Caøng noùi roõ veà nguoàn tin, tin
ñoù caøng coù giaù trò.
Ñöøng duøng quùa nhieàu nguoàn tin voâ danh. Neáu
khoâng neâu teân nguoàn tin thì ngöôøi ñoù coù theå toû ra
khoâng coù traùch nhieäm veà lôøi noùi cuûa mình. Hoï coù
theå chæ trích daãn hoaëc ñöa ra nhöõng nhaän xeùt khoâng
ñuùng veà ngöôøi khaùc hay veà caùc bieán coá neáu hoï bieát
raèng hoï seõ khoâng phaûi chòu traùch nhieäm. Hoï coù theå
muoán noùi gì thì noùi ñeå giuùp ích cho chính ñaûng hay
chuû tröông naøo ñoù hoï muoán uûng hoä. Baïn caøng duøng
nhieàu nguoàn tin voâ danh trong baøi, giaù trò cuûa baøi
caøng giaûm ñi.
Haõng tin Associated Press cho bieát hoï duøng caùc
nguoàn tin voâ danh khi caùc nguoàn tin naøy noùi veà caùc
döõ kieän coù thaät, khoâng phaûi veà yù kieán rieâng. AP noùi
hoï chæ duøng tin voâ danh trong nhöõng tình huoáng neáu
(1) AP bieát roõ nguoàn tin; (2) nguoàn tin ôû vaøo ñòa vò
ñöôïc bieát veà tin ñoù; (3) tin ñoù toái caàn cho baøi vieát;
vaø (4) khoâng theå naøo tìm ñöôïc ai khaùc cho bieát veà
tin ñoù maø ‘cho pheùp ñöôïc ñaêng’
Caân ñoái vaø coâng baèng
Phoùng vieân bieát raèng trong moãi caâu chuyeän ñeàu
coù nhieàu maët khaùc nhau. Vì theá hoï phoûng vaán nhieàu
nguoàn tin cho baøi cuûa hoï. Quan troïng nhaát laø khi hoï
vieát veà caùc vaán ñeà chính trò hay xaõ hoäi, caùc cuoäc vaän
ñoäng baàu cöû, hay caùc dieãn bieán khaùc lieân quan ñeán
nhieàu ngöôøi coù caùc yù kieán khaùc nhau.
31
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

32. Baøi vieát cuûa baïn seõ caân ñoái neáu baïn cho thaáy
quan ñieåm cuûa caû hai phía trong moät vaán ñeà. Baøi
vieát cuûa baïn laø coâng baèng khi khoâng thieân vò baát cöù
beân naøo.
Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø baïn phaûi daønh choã
ngang nhau cho moãi quan ñieãm. Nhöng baïn phaûi bao
goàm trong baøi moät ñieàu gì ñoù cho thaáy caùc quan
ñieåm khaùc nhau. Moät baøi veà vaän ñoäng baàu cöû khoâng
theå naøo ñöôïc coi laø coâng baèng neáu khoâng bao goàm
quan ñieåm cuûa taát caû caùc chính ñaûng lôùn.
Khi coù lôøi toá caùo naøo ñoù nhaém vaøo moät ngöôøi,
baïn phaûi ñeå cho ngöôøi ñoù coù phaûn öùng. Baïn phaûi cho
hoï coù cô hoäi töï bieän minh.
Caùc cô quan thoâng tin do chính phuû hay chính
ñaûng kieåm soaùt cuõng phaûi neân tìm caùch caân ñoái baøi
vieát vaø toû ra coâng baèng. Neáu khoâng, ñoäc giaû seõ nghó
raèng baøi ñoù chæ laø ñeå tuyeân
truyeàn. Baøi vieát seõ uy tín hôn
neáu bao goàm moät lôøi ñeà caäp naøo
ñoù ñeán caùc quan ñieåm khaùc cho
duø ôû cuoái baøi ñi nöõa.
Trong saùng
Neân vieát baøi cho thaät trong
saùng ñeå ñoäc giaû coù theå deã hieåu.
Muoán vieát roõ, baïn phaûi bieát suy
nghó roõ raøng. Baïn phaûi hieåu veà
söï kieän ñoù tröôùc khi vieát veà caùc
söï kieän ñoù. Ñeå thöïc hieän ñieàu
naøy, neân hoûi nhöõng caâu hoûi kheùo
vaø ñaët nhieàu caâu hoûi kheùo ñeå tìm
ñöôïc caùc tin caàn thieát. Tieáp ñaáy,
ngaãm nghó veà caùc thoâng tin baïn
thu löôïm ñöôïc tröôùc khi vieát.
Moät khi baïn hieåu roõ vaán ñeà baïn coù theå choïn ñöôïc
khía caïnh chính cho ñoaïn môû ñeà. Tieáp ñaáy, baïn coù
theå saép xeáp caùc chi tieát cho maïch laïc.
32
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay
Baïn coù moâ taû ñöôïc
thaät trong saùng
hay khoâng?

33. Trong saùng nghóa laø duøng caùc töø ñôn giaûn ñeå
ngöôøi thöôøng cuõng hieåu ñöôïc. Traùnh duøng thuaät ngöõ,
hay nhöõng chöõ loùng cuûa caùc chuyeân gia. Trong saùng
cuõng coù nghóa laø goïn gaøng. Khoâng duøng nhieàu chöõ
hôn caàn thieát. Vieát roõ reät, vaø traùnh noùi chung chung.
Ñoaïn môû ñeà sau ñaây cuûa moät haõng tin chaâu AÙ
vieát baèng tieáng Anh xem ra coù veû nhö do caùc vieân
chöùc Boä Thöông maïi vieát:
Malaysia vaø Myanmar saép söûa hoaøn taát thoaû
thuaän ñeå laøm cho coâng cuoäc buoân baùn ñoåi chaùc giöõa
hai nöôùc ñöôïc deã daøng hôn, Boä Tröôûng Coâng nghieäp
vaø Thöông maïi Quoác teá Malaysia Rafidah Aziz tuyeân
boá hoâm thöù naêm.
Nhöõng töø ñoù coù nghóa gì? Haõy vieát laïi goïn gaøng hôn:
Malaysia va Myanmar saép söûa hoaøn taát moät thoaû
thuaän ñeå thuùc ñaåy buoân baùn, trao ñoåi haøng hoaù, Boä
Tröôûng Thöông maïi Malaysia tuyeân boá hoâm thöù naêm.
Trong saùng coù nghóa laø giaûi thích roõ caùc töø. Neáu
baïn duøng töø ‘deflation’ ‘thieåu phaùt’ trong moät baøi
vieát veà thöông maïi, haõy theâm caâu giaûi thích naøy cho
ñoäc giaû :’ thieåu phaùt nghóa laø ngöôïc laïi vôùi laïm phaùt,
nghóa laø giaù haøng hoùa vaø dòch vuï bò tuït maïnh’.
Trong saùng coù nghóa laø duøng chöõ ngaén vaø vieát
caâu ngaén. Trong nhieàu ngoân ngöõ, caáu truùc Chuû ngöõ-
ñoäng töø-taân ngöõ laø caùch vieát roõ raøng nhaát cho moät caâu.
Thí duï: Caûnh saùt baét ba ngöôøi ñaøn oâng hoâm thöù naêm
Chuû ngöõ: Caûnh saùt
Ñoäng töø: Baét
Taân ngöõ: Ba ngöôøi ñaøn oâng
Thí duï: Thuû töôùng seõ ñi thaêm Trung Quoác
Chuû ngöõ: Thuû töôùng
Ñoäng töø: Seõ ñi thaêm
33
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay

34. Taân ngöõ: Trung Quoác.
Hoaøn thieän
Baøi vieát cuûa baïn khoâng neân ñeå thieáu baát cöù moät
yeáu toá quan troïng naøo. Khoâng nhöõng baïn phaûi traû lôøi
naêm chöõ W vaø moät chöõ H, baïn coøn caàn phaûi noùi
chuyeän vôùi caùc nguoàn tin chính, xem xeùt caùc vaên
kieän chính yeáu, ñi thaêm nhöõng nôi then choát.
Nhöõng yeáu toá then choát ñoù laø gì tuøy ôû choã baøi
cuûa baïn noùi veà gì. Thí duï baïn vieát moät baøi phoùng söï
veà söï laây lan cuûa beänh AIDS taïi Haø Noäi. Neáu coù
moät baùc só haøng ñaàu chuyeân veà ñeà taøi naøy, baïn neân
hoûi chuyeän baùc só ñoù. Neáu coù ai töøng vieát moät baûn
nghieân cöùu lôùn veà ñeà taøi naøy, baïn neân ñoïc baûn
nghieân cöùu ñoù. Neáu coù moät beänh vieän ñieàu trò cho
phaàn ñoâng caùc beänh nhaân beänh AIDS trong thaønh
phoá, baïn neân ñeán thaêm beänh vieän.
34
Chöông 4: Nhöõng ñieàu caàn thieát cho moät baûn tin hay