Tường thuật và đưa tin Sổ tay những điều cơ bản Peter Eng và Jeff Hodson soạn cho Quỹ Tưởng Niệm Báo Chí Đông Dương

1. Phaàn VII
CHÖÔNG 15: ÑAÏO ÑÖÙC NGHEÀ NGHIEÄP
Traùch nhieäm laøm ñuùng vôùi ñaïo ñöùc ngheà nghieäp
Cho tôùi ñaây, chuùng ta ñaõ noùi veà nhöõng kyõ naêng
cuûa phoùng vieân: quan saùt, ghi cheùp, vieát baøi. Nhöng
caùc phoùng vieân gioûi coù theâm nhöõng ñöùc tính khaùc
ngoaøi caùc kyõ naêng chuyeân moân. Hoï ñeàu theo ñuùng
ñaïo ñöùc ngheà nghieäp: hoï bieát söï khaùc bieät giöõa caùch
haønh xöû ñuùng vaø sai, hoï luoân luoân tìm ñuû moïi caùch
ñeå haønh ñoäng ñuùng.
ÔÛû ñaàu cuoán saùch naøy, chuùng ta ñaõ noùi raèng
phoùng vieân laøm moät coâng vieäc quan troïng-caùc baøi
vieát cuûa hoï ñeán tay nhieàu ngöôøi vaø gaây aûnh höôûng
ñeán yù kieán vaø haønh ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi ñoù. Vì
theá, baùo chí coù theå trôû thaønh moät coâng cuï ñaéc löïc
phuïc vuï quaàn chuùng. Vôùi theá löïc ñoù, chuùng ta phaûi
coù yù thöùc traùch nhieäm: traùch nhieäm noùi söï thaät, ñoäc
laäp vaø coâng baèng.
Khi phoùng vieân toû ra sai laïc vôùi ñaïo ñöùc ngheà
nghieäp, hoï coù theå laøm haïi ñeán nhieàu ngöôøi, raát
nhieàu ngöôøi. Hoï coù theå laøm haïi ñeán nguoàn tin cuûa
hoï, tôø baùo, ñoäc giaû cuûa hoï vaø xaõ hoäi noùi chung.
Noùi söï thaät
Ñöøng noùi doái ñeå laáy ñöôïc tin. Khi töï giôùi thieäu
vôùi moät nguoàn tin, baïn neân noùi roõ teân mình, teân cô
quan thoâng tin cuûa baïn vaø raèng baïn ñang thu thaäp tin
ñeå vieát baøi. Ñöøng noùi baïn laø baùc só hay moät vieân
chöùc chính phuû v.v..ñeå laáy tin hoaëc ñeå vaøo moät nôi
naøo ñoù. Ñöøng ghi aâm caùc cuoäc noùi chuyeän cuûa baïn
vôùi ngöôøi khaùc maø khoâng ñöôïc pheùp cuûa hoï.
Khi lôøi noùi doái cuûa baïn bò phaùt giaùc, tôø baùo cuûa
baïn seõ bò tai tieáng. Caùc nguoàn tin coù theå seõ khoâng
129
Chöông 15: Quy taéc haønh ngheà

2. noùi chuyeän vôùi tôø baùo ñoù nöõa.
Luoân luoân noùi söï thaät khi vieát baøi. Laøm moïi caùch
ñeå caùc tin töùc baïn thu löôïm ñöôïc chính xaùc. Chaéc
chaén raèng tin cuûa baïn phaûi thaáu ñaùo, coâng baèng vaø
caân ñoái. Chaéc chaén raèng tin ñoù khoâng boùp meùo söï
thaät. Chaéc chaén raèng ñoù khoâng phaûi chæ laø tin ñoàn.
Neáu sau ñoù baïn
phaùt hieän ra moät
baøi baïn vieát treân
baùo laø sai, baïn
phaûi ñaûm baûo laø
baùo cuûa baïn ñaêng
lôøi söûa sai ñeå ñoäc
giaû coù theå bieát ñaâu
laø söï thaät.
Luoân nhôù raèng:
baát keå quan ñieåm
rieâng cuûa baïn nhö
theá naøo veà moät vaán
ñeà, Baïn phaûi luoân bao goàm moïi quan ñieåm vaøo
trong baøi vieát cuûa baïn.
Moät soá phoùng vieân vieát baøi chöùa ñöïng ñaày raãy
caùc yù kieán rieâng. Hoï muoán truyeàn baù caùc yù kieán ñoù,
hay yù kieán cuûa caùc nhaø taøi trôï cho baùo cuûa hoï. Hoï
thöôøng xuyeân chæ trích ngöôøi khaùc, nhö laø caùc chính
trò gia, vaø khoâng caàn bieát coù söï thaät hay khoâng trong
nhöõng lôøi chæ trích ñoù. Moái nguy laø nhieàu ñoäc giaû laïi
cho raèng caùc yù kieán ñoù laø söï thaät, vì ñaõ ñöôïc ñaêng baùo.
Chuû bieân cuûa baïn, chuû baùo, caùc cô quan, coâng ty
ñaêng quaûng caùo hay chính quyeàn coù theå laøm aùp löïc
ñeå baïn theâm vaøo trong baøi vieát moät soá caùc yù kieán
cuûa hoï, hay ngay caû vieát veà nhöõng gì sai söï thaät.
Chuùng ta bieát raèng, trong haàu heát moïi tröøông hôïp,
raát khoù töø choái caùc aùp löïc ñoù. Nhöng ñaây laø nhöõng
luùc baïn phaûi suy nghó veà traùch nhieäm cuûa baïn vôùi
ngheà nghieäp vaø xaõ hoäi.
130
Chöông 15: Quy taéc haønh ngheà
Tìm ñöïôc söï thaät
khoâng phaûi laø deã

3. Moät soá phoùng vieân laø nhöõng ngöôøi vieát caùc coät
xaõ luaän-hoï vieát nhöõng baøi baày toû yù kieán rieâng cuûa
hoï. Ñieàu naøy khoâng coù haïi gì caû neáu caùc coät ñoù ñöïôc
ñaët rieâng ra khoûi caùc baøi veà tin töùc. Tuy nhieân, caùc
yù kieán cuûa nhöõng phoùng vieân loaïi naøy caàn phaûi ñöïôc
keøm theo baèng caùc döõ kieän coù thaät, hoï khoâng theå
phoå bieán caùc yù kieán leäch laïc thieân vò cuûa hoï maø
khoâng coù baèng côù.
Khi baïn vieát vaø ñaêng taûi caùc tin sai, laøm haïi ñeán
thanh danh cuûa moät ngöôøi naøo ñoù, haønh ñoäng naøy
ñöôïc goïi laø phæ baùng. Taïi nhieàu quoác gia, moät ngöôøi
coù theå kieän baïn vaø baùo cuûa baïn ra toøa vì toäi phæ
baùng. Neáu hoï thaéng kieän, toøa aùn coù theå ra phaùn
quyeát baét buoäc baùo cuûa baïn phaûi traû cho ngöôøi naøy
moät khoaûn tieàn lôùn ñeå boài thöôøng. Ñieàu naøy laøm haïi
lôùn ñeán tieáng taêm vaø taøi chính cuûa tôø baùo hay cô
quan thoâng tin cuûa baïn. Cô quan naøy coù theå phaûi
ñoùng cöûa. Luaät veà phæ baùng khaùc nhau taïi moãi quoác
gia. Baïn phaûi nhôù ñoïc luaät leä cuûa nöôùc baïn.
Ñöøng phoùng ñaïi hay taïo hieàm khích
Chuùng ta bieát raèng ñuïng ñoä taïo ra tin töùc, vaø caùc
baøi veà nhöõng vuï ñuïng ñoä laøm cho baùo baùn chaïy hôn.
Va chaïm veà chuûng toäc, toân giaùo, chính trò hay caùc
vaán ñeà khaùc coù theå gaây aåu ñaû ngoaøi ñöôøng phoá. Caùc
phoùng vieân toân troïng caùc quy taéc veà ñaïo ñöùc ngheà
nghieäp khoâng phoùng ñaïi caùc cuoäc ñuïng ñoä trong baøi
vieát vaø caùc böùc hình vì laøm nhö vaäy seõ khieán cho
tình hình trôû neân xaáu hôn. Hoï cuõng khoâng duøng baøi
vieát cuûa hoï ñeå laøm cho ngöôøi ñoïc gheùt nhöõng ngöôøi
thuoäc caùc saéc toäc, toân giaùo hay phe nhoùm khaùc.
Phuïc vuï quaàn chuùng, khoâng phaûi cho caù
nhaân baïn
Caùc phoùng vieân gioûi chæ phuïc vuï cho quyeàn lôïi
cuûa coâng chuùng. Ñöøng duøng ngheà nghieäp cuûa baïn deå
kieám lôïi cho baûn thaân. Ñöøng duøng tin töùc cuûa caùc
131
Chöông 15: Quy taéc haønh ngheà

4. nguoàn tin cung caáp cho baïn ñeå
kieám tieàn theâm. Ñöøng baét tay
laøm aên vôùi caùc nguoàn tin cuûa
baïn. Ñöøng ñeå cho baïn bò lôïi
duïng bôûi moät nhoùm chính trò
hay xaõ hoäi naøo ñoù.
Ñöøng ñeå bò dính líu vaøo
nhöõng tình huoáng laøm cho baïn
bò daèng co giöõa hai quy taéc öùng
xöû khaùc nhau. Neáu baïn laøm
vieäc cho chính phuû, baïn khoâng
neân vieát veà chính phuû. Neáu
baïn cöù vieát thì khoâng theå naøo
baïn vieát moät caùch voâ tö, trung
laäp veà chính phuû ñöôïc. Cuõng
vaäy, neáu baïn vaän ñoäng cho moät
chính ñaûng, baïn khoâng neân
vieát veà chính trò.
Ñöøng nhaän tieàn, quaø caùp
hay mang ôn cuûa ngöôøi khaùc,
keå caû caùc vieân chöùc chính phuû,
chính trò gia hay doanh nghieäp. Nhieàu ngöôøi trong soá
naøy coù theå noùi hoï chæ muoán toû ra töû teá vôùi baïn thoâi,
nhöng söï thaät laø hoï tìm caùch gaây aûnh höôûng ñeán caùc
baøi baïn vieát. Hoï hoái loä baïn. Chuùng ta ñeàu bieát laø
phoùng vieân taïi vaøi nôi ôû Ñoâng Nam AÙ caûm thaáy khoù
loøng töø choái caùc khoaûn hoái loä ñoù. Hoï ñöôïc traû löông
raát thaáp, laïi phaûi trang traûi tieàn nhaø, nuoâi soáng gia
ñình. Trong moãi tình huoáng, baïn phaûi töï xeùt mình vaø
quyeát ñònh phaûi laøm sao. Nhöng ñieàu quan troïng laø
phaûi luoân luoân coá gaéng vöôn leân ñeå höôùng ñeán lyù
töôûng ngheà nghieäp: ñoäc laäp. Baïn khoâng theå coi hoái
loä laø moät phaàn bình thöôøng cuûa lôïi töùc baïn kieám
ñöïôc.
Ñöøng ñaùnh caép baøi vôû cuûa ngöôøi khaùc.
Ñöøng laáy baøi vaø aûnh cuûa ngöôøi khaùc ñöa leân baùo,
132
Chöông 15: Quy taéc haønh ngheà
Hoï cuõng phuïc vuï
coâng chuùng

5. ñaøi truyeàn thanh hay truyeàn hình cuûa baïn-tröø khi
baïn ñöôïc hoï cho pheùp, vaø khi ñaêng baùo, ghi roõ hoï laø
taùc giaû. Quy taéc naøy cuõng aùp duïng cho caû caùc baøi vaø
hình aûnh treân maïng internet. Neáu khoâng baïn seõ trôû
thaønh doái traù vôùi ñoäc giaû cuûa baïn. Vaø baïn cuõng vi
phaïm quyeàn lôïi cuûa caùc phoùng vieân baïn ñaùnh caép
baøi vôû.
Chuùng ta bieát raèng ñoâi khi raát khoù toân troïng ñieàu
naøy. Moät soá caùc baùo nhoû noùi raèng hoï phaûi ñaùnh caép
baøi vaø aûnh vì khoâng coù ñuû tieàn vaø phoùng vieân ñeå töï
thu thaäp taøi lieäu vaø tin töùc. Nhöng ñaùnh caép baøi cuûa
ngöôøi khaùc laø moät trong nhöõng vi phaïm teä haïi nhaát
cuûa caùc quy taéc haønh ngheà baùo chí. Chuùng ta goïi ñoù
laø ñaïo vaên. Taïi moät vaøi quoác gia baïn coù theå bò kieän
ra toøa veà toäi naøy.
Coâng baèng
Trong moät chöông tröùôc ñaây, chuùng ta ñaõ noùi ñeán
taàm quan troïng cuûa vieäc toû ra coâng baèng vaø caân ñoái.
Quy taéc naøy bao goàm caû vieäc tìm hieåu moät caâu
chuyeän naøo ñoù hoaøn toaøn thaáu ñaùo, khoâng boû soùt
moät yeáu toá quan troïng naøo. Keå caû vieäc baïn phaûi laøm
heát söùc ñeå tìm kieám phaûn öùng cuûa moät ngöôøi bò buoäc
toäi veà moäi loãi laàm naøo ñoù. Neáu baïn vieát caùc baøi veà
toäi aùc hay duøng caùc hình chuïp veà ñeà taøi naøy, ñöøng
maëc nhieân cho raèng ngöôøi naøo ñoù coù toäi chæ vì hoï bò
caûnh saùt baét. Ngöøôi daân coù quyeàn bieän hoä tröôùc toøa.
Hoï ñöôïc coi laø voâ toäi cho ñeán khi toøa aùn xem xeùt
baèng côù vaø quyeát ñònh laø hoï coù toäi.
Ñöùng ñaén vaø caûm thoâng
Khi trình baày baøi vieát vaø caùc böùc hình chuïp, baïn
neân toû ra coù thaåm myõ. Traùnh duøng ngoân töø xaáu nhö
nhöõng caâu chöûi ruûa hay nhöõng lôøi mieâu taû soáng
söôïng veà caùc haønh ñoäng tình duïc hay veà cô theå.
Traùnh nhöõng gì tuïc tóu hay gaây chaán ñoäng, nhaát laø
khi baïn töôøng thuaät veà caùc tai naïn, toäi aùc hay thieân
tai. Haõy nghó ñeán taâm traïng cuûa caùc thaân nhaân naïn
133
Chöông 15: Quy taéc haønh ngheà

6. nhaân. Lieäu baïn nghó
sao neáu ngöôøi em gaùi
cuûa baïn laø ngöôøi cheát
trong tin vaø hình aûnh
xaùc cuûa coâ bò ñöa leân
baùo chí? Lieäu baïn coù
caàn neâu danh tính hay
duøng hình chuïp moät
naïn nhaân vò thaønh
nieân bò cöôõng hieáp
hay khoâng neáu ñieàu
naøy laøm cho coâ gaùi bò
nhuïc nhaõ trong coäng ñoàng cuûa coâ?
Chuùng ta ñeàu bieát tình duïc vaø maùu me laøm cho
moät vaøi tôø baùo baùn chaïy. Nhöng chöùc naêng cuûa baïn
khoâng phaûi laø baùn baùo maø laø cung caáp tin töùc cho
ngöôøi daân moät caùch coù traùch nhieäm.
Toân troïng quyeàn ñöôïc rieâng tö cuûa ngöôøi
khaùc
Ngöôøi daân coù quyeàn ñöôïc yeân höôûng cuoäc soáng
rieâng tö cuûa hoï. Caùc baøi vieát giaät gaân veà ñôøi tö cuûa
moät ngöôøi naøo ñoù khoâng coù choã treân moät tôø baùo.
Lieäu baïn nghó sao neáu moät tôø baùo phanh phui
chuyeän tình aùi cuûa baïn hay caùc vaán ñeà veà söùc khoeû
cuûa baïn cho caû theá giôùi thaáy?
Coù nhöõng tröôøng hôïp ngoaïi leä.
Caùc vieân chöùc chính phuû coù ít quyeàn ñöôïc rieâng
tö hôn vì hoï laø ñaày tôù cuûa daân, tieàn löông cuûa hoï do
ngöôøi daân ñoùng goùp vaø haønh ñoäng cuûa hoï aûnh höôûng
ñeán ngöôøi daân. Caùc nhaân vaät quaàn chuùng khaùc nhö
caùc taøi töû xi neâ cuõng phaûi bieát raèng ngöôøi ta hay ñeå
yù ñeán ñôøi tö cuûa mình. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây,
baùo chí Thaùi Lan ñaõ phanh phui haønh ñoäng cuûa moät
soá sö saõi Phaät giaùo giao du tình duïc vôùi gaùi maõi daâm.
Caùc baùo naøy coù quyeàn ñaêng caùc baøi nhö vaäy. Coâng
chuùng coù quyeàn quan taâm ñeán vaán ñeà naøy vì taïi Thaùi
134
Chöông 15: Quy taéc haønh ngheà
Caûm thoâng: Chæ cho
thaáy löng caùc naïn
nhaân beänh AIDS thoâi

7. Lan, ngöôøi daân cuùng raát nhieàu tieàn cuûa vaø caùc phaåm
vaät khaùc cho caùc vò tu haønh sinh soáng, vaø coi hoï nhö
caùc laõnh tuï coäng ñoàng vaø caùc vò thaày veà ñaïo ñöùc.
Toân troïng nguoàn tin
Baïn coù traùch nhieäm khoâng nhöõng vôùi coâng chuùng
maø coøn vôùi caùc nguoàn cung caáp tin cho baïn. Chaúng
haïn, neáu moät nguoàn tin cho baïn bieát moät tin nhaäy
caûm vôùi ñieàu kieän baïn khoâng neâu teân hoï, baïn phaûi
giöõ lôøi höùa. Baïn khoâng theå tieát loä danh tính nguoàn
tin trong baøi vieát hay ôû nôi khaùc. Neáu tieát loä, baïn coù
theå laøm haïi raát nhieàu ñeán ngheà nghieäp cuõng nhö
cuoäc soáng rieâng tö cuûa nguoàn tin, vaø ñoâi khi coù theå
laøm cho hoï bò nguy hieåm ñeán tính maïng.
Baøn luaän vôùi ñoàng nghieäp
Khi coù moät vaán ñeà lieân quan ñeán quy taéc haønh
ngheà ñöïôc neâu treân, khoâng neân töï giaûi quyeát moät
mình. Baøn vôùi caùc ñoàng nghieäp. Tìm caùch nghó xem
söï choïn löïa cuûa baïn seõ aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc
nhö theá naøo. Ai ñöïôc lôïi? Ai thieät thoøi? Ai seõ bò
phöông haïi? Xeùt xem caùc phoùng vieân khaùc giaûi
quyeát nhö theá naøo trong caùc tröøông hôïp töông töï.
Quy taéc ñaïo ñöùc ngheà nghieäp
Taát caû moïi cô quan truyeàn thoâng ñeàu neân soaïn ra
moät baûng quy taéc veà ñaïo ñöùc ngheà nghieäp cho
phoùng vieân vaø caùc chuû bieân cuûa mình laøm theo.
Baûng quy taéc naøy neân ñònh roõ veà caùch öùng xöû nhö
theá naøo cho moïi phoùng vieân vaø caùch naøo khoâng chaáp
nhaän ñöôïc.
Baûng quy taéc cuõng neân qui ñònh hình thöùc tröøng
phaït neáu vi phaïm. Neân giöõ caùc aán baûn veà quy taéc
haønh ngheà trong phoøng tin ñeå taát caû moïi ngöôøi ñeàu
bieát caùc quy luaät ñoù laø gì.
135
Chöông 15: Quy taéc haønh ngheà