De ondertitel van ‘Het klimaat zijn wij’ van de Amerikaanse schrijver Jonathan Safran Foer slaat de spijker op zijn kop: ‘De wereld redden begint bij het ontbijt’. Niet evident want de voedselproductie is grotendeels in handen van marktspelers. Voedsel opnieuw ontwikkelen als een common met gedeeld eigenaarschap en gebruik biedt tal van kansen. Commons versterken lokale gemeenschappen en netwerken. Ze dragen bij aan een meer duurzame voedselproductie op mondiaal vlak. En ze verlenen een grotere groep verbruikers toegang tot gezonde, lokaal geproduceerde duurzame voeding. Denk maar aan Bio land funds, Community Supporter Agriculture (CSA), stadstuinieren, coöperatieve kruidenierswinkels enz. Hoe kan commoning bijdragen tot een duurzame en rechtvaardige voedseltransitie? Wat is er nodig om die transitie te verduurzamen? En hoe kan jij hier vanuit de civiel sociaal-culturele sector aan meewerken? In deze sessie verdiep je je in deze boeiende vragen. Dirk Holemans geeft je een inleiding tot de commons in voedselsystemen. Hij schetst het belang van de recommoning van grond en oogst.

1. Socius Trefdag - Voedsel & commoning
Dirk Holemans
Coördinator Denktank Oikos – doctoraal onderzoeker commons UA

2. Een gebroken
voedselsysteem
vol gebreken

4. Wat als overheid én markt tekort schieten, juist
daar waar het op aan komt?

5. Drie historische golven van commons, telkens bij
gecombineerd markt-overheid falen
Tweede golf: industriële samenleving
-> coöperaties, vakbonden, hulpkassen
(mutualiteiten), … : de bouwstenen van de
latere nationale sociale zekerheid
Eerste golf: Middeleeuwen
-> gilden in de steden, meenten op
het platteland

6. Nu: nieuwe commons golf
bijvoorbeeld energiecoöperaties
België
Nederland
0
5
10
15
20
25
30
1991 1996 2001 2006 2011 2016

7. Elinor Ostrom: deed decennialang onderzoek naar commons in
de luwte, tot ze tijdens de financieel-economische crisis …
de Nobelprijs Economie krijgt

8. De grammatica van de commons
Hulpmiddelen: grond, culturele expressie, …
Mensen: communicatie & samenwerking
Regels: bepaald door groep gebruikers: ingewikkeld sociaal proces
van commoning
Gemeengoed
Commoners
Commoning

9. De grammatica van de commons
Elinor Ostrom: kenmerken van sterke commons:
-Helder omschreven en erkende grenzen
-Toegang- en gebruiksregels aangepast aan context
-Collectieve regels voor participatieve besluitvorming
-Monitoring van gebruik en staat van commons door
gebruikers met mandaat van gemeenschap
-Progressieve en flexibele sanctionering
-Eenvoudige regels voor conflicthantering
-Zelfbepaling van gemeenschap erkend door
hiërarchische autoriteit

10. Oude en nieuwe commons: de digitale wereld
- Open source software en kennissystemen
- Linux: besturingssysteem
- Wikipedia: - basisregel: iedereen kan bijdragen,
controle achteraf: peer to peer)
- Van wie is Wikipedia?

11. Commons: ander wereldbeeld en mensbeeld
-> samenwerking staat voorop: homo cooperans

12. Van wie is de wind?
Tot wie behoort de grond?

13. 13
CSA Community Supported Agriculture
Consumenten verbinden zich opnieuw met boer en grond
1 1 2
5
7 8
14
19
37
47
51
0
10
20
30
40
50
60
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
CSA Boerderijen
België

14. 14
Voedselteams
https://www.werkbaarwerk.be/werkbaarwerk/video?vid=571137286

15. 15

16. 16
GASAP Groupes d’Achats Solidaires de l’Agriculture
Paysanne
Des ‘mangeurs’ qui prennent directement un abonnement
(trois mois) sur la récolte d’un producteur local
- 91 groupes et 9000
mangeurs et 40
producteurs
- Cellule de
coordination 5
collaborateurs
rémunérés
- Bio, durable 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

17. Commons
Markt
Publiek
Tussenstand: drie grote organisatieprincipes
-en dus geen twee, of zeker geen een dat zaligmakend is…
-mengvormen zijn mogelijk: pleidooi voor
publiek-civiele samenwerking
- commons: doorgaans hybride samenwerkingsverbanden

19. Agro-ecologie
Agroecologie = een geïntegreerde aanpak die tegelijkertijd ecologische en sociale
concepten en principes toepast op het ontwerp en beheer van voedsel- en
landbouwsystemen.
Het probeert de interacties, de relaties tussen planten, dieren, bodem, mensen en het
milieu te herstellen en versterken, rekening houdend met de sociale aspecten die
moeten worden aangepakt voor een duurzaam en eerlijk voedselsysteem.
= sociale beweging, onderzoeksveld en landbouwpraktijk
= territoriaal en bottom-up: co-creatie van kennis en erkenning
van tradities en lokale kennis
10 bouwstenen: diversiteit, synergiën, efficiëntie, veerkracht,
recycling, co-creatie en delen van kennis
+ waardengedreven, belang van cultuur
+ zorgzaam beheer en beleid, circulaire en solidaire economie

20. Bron: IPES Food

21. Kortere en eerlijke ketens
-> de link tussen boer en consument (burger) herstellen:
voedselteams, community supported agriculture boerderijen,
boerenmarkten, hoevewinkels, …
-> ook business-to-business: inzet nieuwe digitale platformen
(Gent: Vanier)
-> Food hubs: collectieve plekken om regional geproduceerd
voedsel op te slaan, te verwerken, distribueren, verkopen, etc.
= is ook belangrijke manier om voedselverspilling te voorkomen en
plastic verpakkingen – nodig in lange transportketens – te
vermijden
= onderdeel van transitie naar circulaire economie
=> Rol lokale/regionale besturen: Voedselraad, openbare
aanbestedingen

24. Commons: de burgers moeten hun plan trekken?
- Nederland: van welvaartstaat naar participatiestaat, Groot-
Brittannië : de Big Society
- Focus op zelfredzaamheid van boven opgelegd, in
combinatie met afbouw publieke sector
bv. UK: openbare bib’s sluiten en hopen op burgeriniatief
<-> Commons: samenredzaamheid van onderuit
opgebouwd, ondersteund door partnerstaat
Bv. burgerzadenruilbank in openbare bibliotheek

25. De kans die Commons ons biedt
Twee grote uitdagingen combineren:
- Alternatief voor groei-economie en hyperconsumentisme:
op zoek naar nieuwe invulling van welvaart:
Welvaart zonder Groei
- Zoektocht naar modellen voor deze transitie: de commons
als goederen die collectieve actie vereisen om beheerd te
worden in het algemeen belang
Commons:
Zorgzaam beheer van
wat ons verbindt

26. Land commons:
de zaden van een realistische utopie

27. Meer weten?
Meer lezen?
info@oikos.be - www.oikos.be