1. «Green Campus» жобасы аясында
«Табиғатты қорғау – болашақты ойлау!»
Орындағандар: 1 курс, Кадастр тобы
Оқытушы: Дінтану және мәдениеттану
кафедрасының аға-оқытушысы Шанбаева Арайлым
2. Компания Нұр-Сұлтан
қаласындағы «Назарбаев»
университетімен бірлесіп,
«Green Campus», яғни
«Біздің жасыл кампус»
бағдарламасын іске
асыруда.
Табиғатты қорғауғ экологиялық
жағдай қалыптастырмау
мәселесін бір жақты етуде еліміз
де шет қалып отырған жоқ. Осы
негізде «Шеврон»
компаниясының әлеуметтік
жобаларының ішінде экология
мәселесін шешу басты рөлге ие.
«Green Campus» жобасы
3. «Біздің жасылкампус» жобасышеңберінде 2019 жылдың мамыр және қыркүйекайларында
іріктеу ұйымдастырылған. Ұсынылған40 жобаныңоны таңдалып, жүзеге асырылуда.
Жобаныіске асыруға 50-ге жуық студент, 15 профессор-оқытушы қатысуда. Барлық жобалар
өзін қамтамасыз етеді. Солардың ішінде80 пайызыныңкоммерциялықәлеуеті бар.
Жобада тиімді жылыжайдыіске асыру көзделуде. Кампуста жас,
органикалық, қалдықсызкөкөністерөндіріледі.
Green Campus», яғни «Біздіңжасыл кампус» жобасын іске асырушылар университет
қауымдастығының ой-өрісінөзгерте отырып, кампустың экологиялық көрсеткіштерін
жақсартуға мән береді.
«Сонымен қатар, басқа мекемелермен өз тәжірибелерін
бөлісуді көздейді.
Бір қуантарлығы, жоба толық іске асырылса жасыл желекті елдер
қатарына қосылуға толық негіз бар.
4. 01
02
03
04
05
«Green Campus» – «Назарбаев»
университетінің тарапынанқолға
алынған жоба. Негізгі бағыттары:
көміртегі ізін азайту, қалдықтарды
игеру жұмысын жетілдіру.
Бұл жобада төмендегідей мәселелер қамтылған:
Студенттер мен оқытушылар «жасыл» зерттеулер мен
инновациялық жобалардыжүзеге асырады.
«Топырақ»деген атауға ие жобада кампустағы тамақ
қалдықтары мәселесін жақсартуға бағытталған өзін-өзі
қамтамасыз ететін шешімдер қалыптасқан
Кампустағы дизельдікотынмен жұмыс істейтін
көліктердіңкөміртегісіназайту арқылы экологияны
жақсарту оң шешімдердің бірі болып отыр.
Пластиктерді кәдегеасыруда да ілкімді жобаларбар.
Кампуста айына 100 кг-ден астам пластик қалдықтар
өңделеді.
Далалық және жартылай шөлді аймақтардағы
жас ағаштарды сақтауға көмектесу
5. 1997 жылы қоршаған
ортаны қорғау туралы заң
қабылданды. Заңның негізгі
мақсаты - еліміздің
табиғатын қорғау мен оның
байлығын халық қазынасы
ретінде болашақ
ұрпақтардың салтанатты
өмір сүруі үшін сақтау.
Табиғат қорғау дегеніміз
табиғат ресурстарын пайдалану
барысында оның тиімді жолдарын
іздеу, қайта түлету, бүліну, ластану
жолдарынан сақтау және қорғауды
жүзеге асыру. Табиғат қорғауға
ғылыми тұрғыда бағытталған
халықаралық, мемлекеттік және
қоғамдық ауқымдағы іс-шаралар
жатады.
Табиғатты қорғау
Табиғат - адам баласының тіршілік тынысы әрі таусылмас қазынасы. Адам табиғаттың
туындысы ретінде біте қайнасып, өміріне қажетті азық қорын алады. Биологиялық түр ретінде
алғашқы адамдар табиғат ресурстарын тұрпайы күйінде пайдаланып келді.
6. Табиғатты қорғаудың бірнеше ұстанымдарын айта кетсек:
Табиғат байлықтарын пайдалануды
тұтынушылардың мақсатын ескере отырып жүзеге
асыру. Мысалы: орман тек қана құрылыс материалы ретінде
емес, ол ауа райын реттеуші, ылғал көзі, дәрі-дәрмек, аң мен
құстың мекені, топырақты қорғаушы және адам үшін
денсаулық кепілі екенін ескеру қажет.
Табиғат байлықтарын пайдалану барысында оның
жергілікті жер үшін маңызы мен қорын қатаң есепке
алу. Бұл әсіресе орман, су қоры үшін қажет. Мысалы:
Әмудария мен Сырдарияның өзендерін ауыл щаруашылығы
барынша пайдаланып, оның Арал теңізі үшін маңызы
ескерілмеді.
Табиғат қорларын пайдаланғанда олардың бір-
бірімен байланысты екендігін есте сақтау керек.
Яғни, табиғаттың тарихи-табиғи байланысын, тепе-
теңдік процесін бұзбау деген сөз. Мысалы: Семей
өңірінің Шыңғыстау ормандарының құрылыс үшін кесілуі - осы
өңірді аң-құсы мен шұрайлы жайылымынан айырды.
7. Көгалдандыру
КӨГАЛДАНДЫРУ– қала, ауыл, тағы басқа елді мекендерде ауаны тазарту, көлеңкелеу
үшін ағаш, бұта, гүл, көгал өсіру. Көгалдандыружұмыстарын жүргізгендеміндетті түрде
көгалдандырылатын алқаптың ауа райы, топырақ құрамы, жер бедерісияқты ерекшеліктері
ескеріледі, суаруға қажетті су көздеріқарастырылады.
Көгалдандыру жұмыстары
мекенжайларға әсем көрініс береді,
шудан, күннен, шаңнан, тағы басқа
қорғайды, санитарлық-гигиеналық рөл
атқарады.
Ғылыми деректер бойынша белгілі бір
аймақтың
15%-ы көгалдандырылса
шаң-тозаңның мөлшері 20%-ға
кемиді
35%-ға өсімдік өсірілсе шаң 50%-ға азаяды
65%-ға өсірілсе шаң 95%-ға кемиді.
8. Көгалдандыру жұмыстарынжүргізгендетөмендегі
мәселелерді ескеру керек:
1. Жергілікті жердіңтабиғи климат жағдайы .
2. Жердің географиялық орны .
3. Топырақ құнарлығы.
4. Өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері.
5. Өсімдіктердің экологиялық ерекшеліктері.
6. Өсімдіктердің үйлесімділігі.
7. Жергілікті жердіңэкологиялық жағдайы.
8. Көгалдандырудың эстетикалық жағдайы. (аспектісі)
Көгалдандыру
Жол жағалауларына отырғызылған ағаш пен бұталар, гүлдер мен көгал ауадағы көмірқышқыл
газын сіңіріп, ауаны оттегімен байытады, шуды азайтып, мекенжайды желден, күннен және
шаңнан қорғайды.
9. ҚАЛАНЫ
КӨГАЛДАНДЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ ЖҮЙЕЛЕРІ
МЕН ТАЛАПТАРЫ
Қаланы көгалдандыру үшін
пайдаланатын ағаштар олардың
негізгі қасиеттеріне және
көгалдандырудағы мақсатқа орай
таңдалып алынуы шарт.
Жалпы халық тұтынатын ағаштарға
парктер, бақтар, скверлер,бульварлар мен
көшелердегі жасыл желектер жатады.
Олардың әрқайсысының өзіндік
функциональдық ерекшелігі бар және елді
мекендерді көркейтудегі маңызы зор.Бұл
ағаштарды халықтың тығыздығынақарай
пайдалануға тиімді етіп отырғызуқажет.
Қала халқының белгілі бір бөлігі ғана
пайдаланатын өсімдіктерге оқу
орындарының, ғылыми— зерттеу
институттарының, балалар мен
емдеу— сауықтыру мекемелерінің,
өнеркәсіп орындарының төңірегіне
және тұрғын аудандардың ішіне
отырғызылатын ағаш— бұталар,
гүлдер жатады.
Бұлардың түрлерін таңдап алу
кезінде олардың
функциональдық ерекшеліктерін
есте мықтап ұстау қажет. Себебі,
белгілі бір мақсатқа орай
отырғызылатынөсімдік түрлері
де әртүрлі болмақ.
Мәселен, мектеп маңына егілетіндерінің түрлік
құрамы табиғаттану мақсатына орай барынша бай
болуы тиісті. Ал емдеу— сауықтыру және балалар
мекемелері үшін санитарлық— гигиеналық
қасиеттері басым өсімдіктер қажет болса, басқа бір
орындарғасәндік өсімдіктерді отырғызған тиімді.
Өнеркәсіптік мекемелер еңбекшілерінің жұмыс
істеуіне, дем алуына қолайлы орындар жасауға
қажет өсімдік түрлерін таңдап ала білу шарт.
Қандай мақсатта отырғызылатына қарай, әрі
биологиялық ерекшеліктеріне байланысты
ағаш— бұталар таңдап алынады.
10. Қаланы көгалдандыру жұмыстарын оның алдын ала ойластырылған бас
схемасына сәйкес жргізу керек. Сонда ағаштарды кездейсоқ отырғызу
әрекеттеріне жол берілмейді, оны ғылыми негізде және жоспарлы жүргізуге,
сондай— ақ санитарлы— гигиеналық тұрғыдан атқаруға мүмкіндік туады.
Тұрғын кварталдардың ортасына ойластырылып салынған сквер қалаға көрік
қана қосып қоймай, ауадағы шаңды және басқа да қоспаны бойына тартады.
Әрқашанда қала— селоларды көгалдандыру жұмыстарына қойылатын негізгі
талаптардың біріне жердің рельефіне, топырақ жағдайларына сәйкес келетін
сәндік өсімдіктердің түрлерін таңдап ала білу жатады. Жер жағдайы
өсімдіктің биологиялық қасиеттеріне неғұрлым сәйкес болса, онда
отырғызылған ағаштар оңай жерсінеді және олардың сәндік қасиетінің
ашылуы соншалықты жоғары болмақ.
❖ 1.Экзотикалық (ландшафты архитектура, жолдардың
жағалауларын, демалу орындарын түрлендірут.б.)
❖ 2.Қалаларды көркейту.
❖ 3.Қаланы қорғау (шаңнан, газдан, шудан, күннен)
❖ 4.Санитарлық— гигиеналық.
11. Қорықтар тек саны азайып, жойылып
кетуге жақынтұрған жануарлар мен
аса бағалы өсімдіктер ғана
қамқорлыққаалыныпқоймай,
соныменқатар өлкеміздің көрікті
ландшафтары-табиғаткешендерісол
қалпында сақталады.
Шындығында да кең байтақ
республикамызда қорықтардың аздығы кімді
болса да ойландырмай қоймайды.
Қазақстанда ұйымдастырылған Ақсу-
Жабағлы , Алматы , Наурызым , Барсе келмес ,
Қорғалжын , Маркакөл , Үстірт , Батыс Алтай ,
Алакөл қорықтары табиғат байлықтарын
қорғау ісіне орасан зор үлес қосып отыр.
Қорықтар бұл табиғат обьектілерін
қорғаудың ең жоғары формасы.
Қорықаумағы шаруашылық
кешендеріненбосатылып, ондакен
өндіру, құрылыс салу, аң-құс ату,
балықаулау, шөпшабу, мал жаю
жәнне ағаш дайындау сияқты табиғат
байлықтарынанұқсан келтіретін
әрекеттерге тыйым салынады.
Қорықтағы экологиялық
процесстердің барлығыадамның
араласуынсыз табиғи жағдайда
өтеді. Адам оның бақылаушысы
және зерттеушісі ғана.
12. 01
STEP 1
Жекеленген өндіріс орындары мен өнеркәсіптерді,
агроэкологиялық кешендерді игеруде қазіргі заманғы
ғылым мен техника жаңалықтарын пайдалану
02
STEP 2
Экологиялық заңдардың орындалуын үнемі қадағалау;
03
STEP 3
Ірі құрылыстарды, өнеркәсіп кешендерін т.б. обьектерді
салуда экологиялық сараптама жасау;
04
STEP 4
Табиғатты қорғау мәселелерін шешу жолдары, оның барысы
туралы үнемі үгіт насихат және ақпарат жүйесін
ұйымдастыру.
13. • Орташа алғанда, адам күніне 1 кг қоқыс шығарады, ал жыл
сайын планетада 2 миллиард тоннаға дейін қоқыс
шығарылады. Барлық қалдықтардың үштен бірін өмір сүру
деңгейі жоғары елдерден келетін халықтың 16% құрайды.
Болжамдарға сәйкес әлемдегі жыл сайынғы қалдықтардың
мөлшері тағы 70% өседі.
• қоршаған ортаны қорғаудың халықаралық
ұйымдары - жануарлар мен өсімдіктердің сирек
кездесетін түрлерін қорғаумен айналысатын
«Қызыл кітапты» жүргізетін Халықаралық
табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау одағы
(IUCN).
Табиғатты қорғаудың болашаққа әсері
✓ ақпараттық технологиялардың арқасында
адамзаттың ғаламдық мәселелері қазіргі
қоғамның назарын аударды, әмбебап сипатқа ие
болды.
✓ Біріккен Ұлттар Ұйымының қоршаған ортаны қорғау
бағдарламасы (ЮНЕП), қызметінің негізгі бағыттары
- адам денсаулығын сақтау, жер шарының мұхиттары
мен топырақ ресурстарын қорғау; 100-ден астам
мемлекетті қамтитын экологиялық бағдарламаларды
басқару болып табылатын ЮНЕСКО әлемдегі
экологиялық білімнің таралуына ықпал етеді
✓ егер планетада өмір сүретін әрбір адам табиғат
біздің ортақ үйіміз, тіршілік көзі екенін
ұмытпаса, оны сақтау керек, оны ластанудан
және жойылудан сақтау керек, сонда табиғат
жауап береді.
✓ Айналаңыздағы әлемге деген көзқарасыңызды
өзгерте отырып, балаларыңызға табиғатқа деген
адамгершілік қатынасты қалыптастыра отырып,
экологиялық апат пен техногендік ықпалдың қаупі
азаяды
14. Тұрақты
даму
биосфераның сиымдылығы бұзылмай
адамның тіршілік жағдайы жақсаратын
қоғамның дамуы.
01
Экологиялық мәселелердің алдын алу үшін адам ретсіз дамудан,
тиімді, реттелген, табиғат пен қоғамның даму заңдарына
негізделген дамуға өтуі тиіс. Тек осы кезде ғана адамзат
қоғамының дамуы үздіксіз, ұзақ уақыттық, бірқалыпты жағдайда,
табиғи және әлеуметтік дағдарыссыз дамиды
02
Атмосфераны қорғау, шөлденумен және құрғақшылықпен
күрес, Мұхиттарды қорғау мен тиімді пайдалану, тұщы суды
қорғау мен тиімді пайдалану, улы химиялық заттарды
қолданудың қауіпсіздігін арттыру, жер ресурстарын тиімді
пайдалану, ормандарды жоюмен күрес
03
Экономиканы, өндірісті экологияландыру. Қазақстан үшін бұл ел
экономикасының дамуындағы басымдықтардың алмасуын
білдіреді. Білім дамуының осы замаңғы деңгейінде қаншалықты
мүмкін болғанынша, басымдық шаруашылықтың табиғи және
ресурс үнемдейтін салаларын және «экологиялық таза»
технологияларды дамытуға берілуі тиіс.
04
Келесі принцип – табиғат пайдалануды саралау. Көбіне өндіруші
өнеркәсіптің дамуына сыңаржақ бағдарлану табиғи ортаның жай-
күйіне де, сондай-ақ денсаулығына да келеңсіз әсерін тигізіп, әрі
экономиканың орнықтылығын төмендетеді.
05
15. Табиғатты қорғау шаралары
Адам әр кезде де табиғатпен
тығыз байланыста өмір сүреді,
оның байлықтарын пайдаланады
және өз қызметі арқылы
табиғатқа әсер етеді. Адамның
табиғатқа әсері зиянды салдар
тудыруы мүмкін. Мемлекет
әрқашанда табиғи ортаны
осындай зиянды әрекеттерден
қорғау үшін белгілі бір
құқықтық ережелер шығарады.
Табиғатты қорғау шараларына
жыл сайын жаңартулар еніп
отыруы міндетті. Себебі, әлем
экономикасы қалай дамыса,
табиғатты қорғау шараларында
сол қалыпта күшейте түсу керек.
16. Табиғатты қорғау
шараларының
басты бағыттары:
01
02
03
04
05
Адамның салауатты және қолайлы қоршағантабиғи
ортаға құқығын нығайту;
Азаматтардың кейбір экологиялық негізгі құқықтары
мен міндеттерін арттыру;
Қоршаған ортаны қорғаудың негізгі принциптерін
жаңартып отыру;
Экологиялық құқықтың негізгі қайнар көздерін сақтау;
Қоршаған ортамызды ластануына жол бермеу
17. Қазақстан экономикасын қалай
«жасылдандыруға» болады?
Коронавирус індеті әртүрлі өндірістердің
қоршаған ортаны ластайтынын айқын
көрсетті: оларды карантин кезінде
тоқтатып еді, қалаларда ауа әлдеқайда
таза болды.
Бұл болашақ «жасыл» технологияларда
екенін тағы да дәлелдей түсті.
Қазақстан экономикасын қалай
«жасылдандыра» түсуге болатыны
туралы пікір алмасайық.
18. Біздің республикамыздың Үкіметі
«жасыл» энергетика саласындағы
алғашқыларды қолдайтынын атап өткім
келеді, бірақ қолдаусыз-ақ бәсекеге
қабілетті кейбір жобалар бар.
Атап айтқанда, 2019 жылдың қараша
айында аукционда Түркістан облысы
Шәуілдір ауылындағы жел электр
станциясының жобасы жеңіске жетті.
Нысан киловатт үшін 12,5 теңге тариф
алды. Салыстырсақ, Екібастұз ГРЭС-
інің көмір энергиясы киловатты 5,6
теңге тұрады.
Алайда, тек жел генераторлары мен
күн батареялары жаңа
индустрияның құрылуын
қамтамасыз ете алмайды.
Қазақстан экономикасын
«жасылдандыру» ету үшін,
бірінші кезекте экспорттық
экономикадан бас тарту,
экологияға тиісті көңіл бөлмейтін
және республикаға ондаған
жылдар бойы табиғи рента
төлемейтін Батыс және Қытай
компанияларымен жер қойнауын
пайдалану жөніндегі
келісімшарттарды қайта қарау
қажет.
Оның үстіне «жасыл экономика» жолында алға басу болып табылатын Алматы облысында атом электр
станциясын салу қажет, өйткені нақ осы атом энергетикасы ең таза және көмірмен жұмыс істейтін, одан
әрі жаңғырту перспективалары жоқ көптеген жылу электр орталықтарының шығарындыларын азайтады.
Мұндай тәсіл жаңа өңдеуші салаларды қалыптастырудың жаңа сатысы және оның негізі болар еді.
19. ҚАЗҰУ ҚАЛАШЫҒЫНДА АҒАШТАР
АЛЛЕЯСЫ АШЫЛДЫ!
Наурыз мерекесі және ҚР Тәуелсіздігінің 30 жылдығына
орай, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
«Ағаш отырғызу» қайырымдылық акциясына қолдау
білдіріп, 160-тан астам қырым қарағайы мен алтай
шыршасын отырғызды.
Игілікті шара Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың
Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығын
мерекелеуге дайындық жөніндегі мемлекеттік комиссияның
бірінші отырысындағы: «Мен Ұлыстың ұлы күнін жаңаша атап
өтуді ұсындым. Бабаларымыз Әз Наурыз келгенде бұлақтың көзін
ашып, ағаш отырғызған. Осы тамаша дәстүрді жаңа қарқынмен
жалғастырайық. Табиғатты тазалап, қоршаған ортаны
көгалдандыруды қолға алайық. Мұндай шараларды барлық
аймақта ұйымдастыруымыз қажет. Бұл – ата салтымыз және
ұрпаққа экологиялық тәрбие берудің ең тиімді жолы», – деген
тапсырмасынасай жүзегеасты.
20. Сонымен қатар Қазақстан Президенті Қасым-
Жомар Тоқаев «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты
бағдарламалық мақаласында «Наурыз мейрамын
атап өту тұжырымдамасын жасап, көктем
мерекесінің мазмұнын байыта түскен жөн. Бүкіл
қоғамды ұйыстыратын құндылықтар неғұрлым
көп болса, бірлігіміз де соғұрлым бекем болады.
Ынтымағы жарасқан жұрттың қашанда ұпайы
түгел», – деп атап өтіп, әз Наурызға жаңаша
көзқарас қажеттігін жеткізген болатын.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың басқарма
төрағасы- ректор Жансейіт Түймебаев өз сөзінде
алдағы уақытта да кампустағы жатақхана
корпустарының жанындағы бос орындардарға
ағаштар отырғызып, айналаны жасыл желекке
айналдыру керектігін атап өтті. Сондай-ақ алыс
Жапония еліне сакураның гүлденуін көру үшін
аттанбай-ақ, табиғаты әсем ҚазҰУ қалашығында
студент жастарымыз үшін арнайы шие және алма
ағаштарының аллеясын бөлек ашуды ұсынды.
Бұл жоба іске асырылса, жеміс ағаштары аллеясы
студенттердің, қонақтар мен қала тұрғындарының
сүйікті орындарының біріне айналмақ.
21. Қазіргі кезде адамның қоршаған
ортамен қарым-қатынасы ерекше
маңызға ие болып отыр. Жер
шарындағы халық санының жедел
өсуі мен көптеген елдердің
индустриалды дамуы табиғи
ресурстарды пайдалануды еселеп
арттырып, адамның табиғатқа
әсерінің көлемін өсіруде.
Гүлдеп тұрған алаңқайдың сасық
қоқысы, әдемі көлдің шіріген
батпаққа, шырайлы жайылымдардың
жарамсыз жерге айналуының жеке
адам немесе адамдар тобының
әрекеті екені түсінікті. Табиғатты
жақсартқысы келетін адам
басқалардың қашан әрекет ететінін
күтпей, өзінен бастау керек.
Қорытынды
22. Сондықтан да, бүгінгі таңда білімді,денсаулығымықты,
жасыл желекортасындаөмір сүріп, еліміздіңертеңіне жауап
берер ұрпақ болғандықтан табиғаттыаялауды үйренейік!
“Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ,
табиғаттың оны айтар тілі жоқ”.
