Hulp bij zelfdoding bij een voltooid leven

1. LECTORAAT
END OF LIFE CARE
Kwaliteit van het eigen leven—
tot het einde

2. Een discussie over ‘Voltooid
leven’ en het wetsvoorstel
voor hulp bij zelfdoding
Michael Echteld

3. Michael Echteld
▸ Kwetsbare groepen
▸ Beste zorg
▸ Evidence based practise
▸ Toegepast onderzoek
▸ Medewerker Stichting Prisma

4. Overzicht
▸ “Voltooid leven”—wat wordt daarmee bedoeld?
▸ “Voltooid leven” onderzocht
▸ Vragen en stellingen

5. Voltooid leven
Els van Wijngaarden (UvH): “een kluwen van onvermogen
en onwil nog langer verbinding te maken met het leven. Dit
proces van losraken en vervreemding (van de wereld,
anderen en jezelf) levert permanente innerlijke spanning
en verzet op, en versterkt het verlangen om het leven te
beëindigen.”

6. Voltooid leven
▸ Een blijvende wens om niet meer te leven
• Lichamelijk ongemak
• Geen zinvol bestaan
• Afhankelijkheid
• Eenzaamheid
• Donker perspectief (voortschrijdende achteruitgang)
• Verlies aan identiteit
▸ Geen levensbedreigende aandoening
▸ Treedt op bij ouderen
▸ Geen uitzichtloos en ondragelijk lijden met een medische
grondslag (en daardoor geen mogelijkheid tot euthanasie)

7. Rapport ‘Voltooid leven: Over hulp bij zelfdoding
aan mensen die hun leven voltooid achten’
▸ ‘Commissie van Wijzen’ o.l.v. Paul Schnabel (jan. 2016)
▸ Kleine groep
▸ De Wet Toetsing Levensbeëindiging biedt voldoende ruimte voor
voltooid leven
▸ Adviezen ter voorkoming van voltooid leven:
• Voorbereiding op en acceptatie van ouderdom
• Voorkomen van eenzaamheid en ondersteunen van contacten
• Voldoende welvaartsniveau
• Vergroten van de zelfredzaamheid
• Aandacht voor zingeving; inzet spirituele zorg
• Herwaardering van de maatschappelijke visie op ouderdom
▸ Conclusie: geen aanleiding tot wijziging van de Wet Toetsing
Levensbeëindiging

8. 1
Bezoekadres:
Parnassusplein 5
2511 VX Den Haag
www.rijksoverheid.nl
Kenmerk
991790-153237-PG
Bijlage(n)
-
Correspondentie uitsluitend
richten aan het retouradres
met vermelding van de
datum en het kenmerk van
deze brief.
Datum 12 oktober 2016
Betreft Kabinetsreactie en visie Voltooid Leven
De Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Postbus 20018
2500 EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag
Geachte voorzitter,
Al langere tijd wordt er discussie gevoerd over de vraag of mensen die klaar zijn
met leven hulp zouden moeten kunnen krijgen om op een waardige manier en op
een zelfgekozen tijdstip een einde te maken aan hun leven. Oud raadsheer Huib
Drion schreef hierover in 1991 ‘Het zelfgewilde einde van oudere mensen’, maar
ook nadien is er veel aandacht voor dit onderwerp gebleven. Het in 2010 door de
initiatiefgroep ‘Uit Vrije Wil’ gelanceerde Burgerinitiatief Voltooid Leven illustreert
dat.
In de discussie gaat het over de groep mensen voor wie het leven geen betekenis
meer heeft en voor wie het een (te zware) last is geworden om verder te moeten
leven. Het gaat veelal om ouderen, die geen mogelijkheden meer zien om het
leven in een zinvolle vorm voort te zetten, die moeite hebben met verlies van hun
onafhankelijkheid, met verminderde mobiliteit, die een gevoel van eenzaamheid
hebben mede door verlies van dierbaren, en die last hebben van algehele
vermoeidheid, aftakeling en verlies van persoonlijke waardigheid. Het gaat over
mensen die ondanks, aandacht en hulp van anderen, ondanks goede zorg niet
verder willen leven. Om de regie over hun eigen levenseinde te kunnen voeren
zullen zij over het algemeen hulp nodig hebben van derden. Bij afwezigheid van
(ernstige) medische aandoeningen is er echter geen sprake van ‘uitzichtloos en
ondraaglijk’ lijden met een medische grondslag, waardoor zij niet in aanmerking
komen voor euthanasie of hulp bij zelfdoding als bedoeld in de Wet toetsing
levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl). Hulp van derden is in
die zin dan ook strafbaar. De vraag is op welke manier tegemoet kan worden
gekomen aan de wens van deze groep mensen die uitzichtloos en ondraaglijk lijdt
aan het leven zonder medisch grondslag, om meer regie te krijgen over hun eigen
levenseinde.
Tijdens de behandeling van de begroting voor 2014 van het ministerie voor
Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft de VVD-fractie de minister van
VWS gevraagd een verkenning uit te voeren naar de maatschappelijke dilemma's
en juridische mogelijkheden van hulp bij zelfdoding aan mensen die hun leven
voltooid achten (Handelingen II 2013/14, nr. 16, p. 6). De suggestie was een
commissie in te stellen om onderzoek te doen naar mogelijkheden voor hulp bij
Een nieuw
wetsvoorstel
▸ Ministers Schippers en
Van der Steur (oct.
2016)

9. Overzicht van het nieuwe wetsvoorstel
▸ Geen aanpassing van de Wet Toetsing Levensbeëindiging
▸ Hulp bij zelfdoding
▸ Strikte criteria
• Weloverwogen, consistente en vrijwillige vraag van de persoon zelf
• Wilsbekwaam
• Uitzichtloos en ondragelijk lijden
• “Aandacht voor de context”
▸ Bedenktijd
▸ Toetsing door een ‘speciaal opgeleide stervenshulpverlener’
• Ervaring met existentiële en psychosociale problematiek en met zorg
voor de doelgroep
▸ Toetsing van het proces achteraf

10. Onderzoek van Els van Wijngaarden over
‘voltooid leven’
▸ Weerstand tegen en angst voor groeiende afhankelijkheid
▸ Onaanvaardbare rouw over een leven dat niet meer geleid kan
worden
▸ Verlies aan identiteit; vervreemding
▸ Gevoel van uitgerangeerd zijn; geen nut meer hebben; te veel zijn
▸ Verlies aan controle over vaardigheden
▸ ‘Voltooid leven’ is een veel te positieve term
▸ Respondenten zijn ‘reflectieve mensen die veel waarde hechten
aan autonomie en onafhankelijkheid’

11. Opmerkingen bij het onderzoek van Els van
Wijngaarden
▸ Respondenten zijn geselecteerd op het gevoel van
voltooid leven en een sterke doodswens
▸ Onbekend is hoeveel gevallen van ‘voltooid leven’ er zijn
▸ Niet alle ouderen ontwikkelen een doodswens, gegeven
dezelfde omstandigheden

12. Vragen, stellingen
▸ Waarom de grens bij 75 jaar?
▸ Wat zijn de gevaren? (pressie, kans op een nieuw perspectief…)
▸ Is de stervenshulpverlener in staat om de beslissingen te nemen?
▸ Anja Machielse: Eenzaamheid bestrijden door kracht uit het
netwerk / nuttig zijn / betrokken zijn (Brabants Dagblad, 8-3-17)
▸ José Sanders: De druk / complexiteit om te kiezen voor leven of
dood is (te) groot, ook voor naasten en samenleving (Nederlands
Dagblad, 7-3-17)
▸ Pessers en Sachs: Past VL niet logisch in onze individuele
samenleving? (Minder cohesie en solidariteit)(NRC, 25-2-17)
▸ Hoort dit vraagstuk niet bij de overwegend negatieve visie op
veroudering in de samenleving?

13. Michael vindt:
▸ Het lijden van de ouderen is diep triest en
mensonwaardig
▸ Niet nu kiezen voor hulp bij zelfdoding bij VL, maar eerst:
• Bepalen van de aantallen en kenmerken
• Informatie over de motieven achter VL
• Onderzoek naar de functie van de stervenshulpverlener
▸ Ouderen en ouderdom moeten geherwaardeerd worden
en beter opgenomen worden in de maatschappij
▸ Palliatieve zorg toepassen bij VL

14. s goede levenseindezorg een
antwoord op het voltooid-
evenvraagstuk?

15. Markering van het werkgebied

16. Vijf fasen in de palliatieve zorg

17. Zorgbehoeften over de levensloop

18. Euthanasie
▸ Door persoon gevraagd
▸ Arts hoeft niet mee te werken
▸ Zorgvuldigheidseisen
• Verzoek is vrijwillig en weloverwogen
• Er is sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de
patiënt
• De arts heeft de patiënt geïnformeerd over zijn situatie en zijn
vooruitzichten
• De arts en de patiënt zijn tot de conclusie gekomen dat er
geen redelijke andere oplossing was
• De arts heeft ten minste 1 andere, onafhankelijke arts
geraadpleegd, die de patiënt heeft gezien
• De arts heeft de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding
medisch zorgvuldig uitgevoerd

19. WHO-definitie van gezondheid (1948)
▸ “A state of complete physical, mental and social well-
being and not merely the absence of disease or infirmity”
▸ Problemen:
• Medicalisering
• Demografische en ziektesituatie sinds 1948 veranderd
(meer chronische ziekten)
• Slecht te operationaliseren, met name door “complete”

20. Nieuwe definitie
▸ “Gezondheid als het vermogen zich aan te passen en een
eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke,
emotionele en sociale uitdagingen van het leven”
▸ Geen definitie, maar een concept, een manier van denken
▸ Kunnen deelnemen aan de maatschappij vs. maximaal
aantal overlevingsjaren

21. Zes dimensies van gezondheid
▸ Lichaamsfuncties
▸ Mentale functies en beleving
▸ Spiritueel – existentieel
▸ Kwaliteit van leven
▸ Sociaal-maatschappelijk functioneren
▸ Dagelijks functioneren