Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць.

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
500
egz.
Nr 1 (375). Студзень 2024 ■ Cena 6 zł (w tym 5% VAT)
Tajemnice Odrynek (str. 28)

2. У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за XII 2023)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Udane zabiegi radnego (стар. 7)
■Cenna inicjatywa (стар. 8)
■Postępujący drastyczny spadek ludności
(стар. 10)
■Хроніка рэпрэсій (стар. 13)
15 ANALIZA
Gdzie taniej, gdzie drożej (сz. 1)
16 ПАДАРОЖЖА
Доўгая дарога ў Беласток
18 LOSY
Jak Anna ojca szukała
21 ФОТАКОНКУРС
„Падляшша ў аб’ектыве”– XIX выпуск
25 UWIKŁANIE
30 lat w sidłach bezpieki (cz. 11)
28 ŚLEDZTWO
Tajemnice Odrynek
30 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў студзені
31 BIAŁOWIESKIE OPOWIEŚCI
Rok pod znakiem„Century” (cz. 1)
33 НАРЫС
Балючае пытанне,
на якое няма адказу (ч. 3)
36 DZIEDZICTWO
Zaginione cerkwie Sokólszczyzny
38 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
21. Samaabarona i śmierć Żyda Berszki
39 VSPOMINKI
Kinoman
7. Moja klasa
42 КАЛІСЬ ПІСАЛІ
Жарты з заходнебеларускага
часопіса„Маланка”
На вокладцы – свята Хрышчэння
Гасподняга ў скіце ў Адрынках
Фота Аляксандра Васылюка
Падпіска – prenumerata
Czasopisu na 2024 r.
Zachęcamy do prenumeraty naszego pisma. Przypominamy, że wy-
starczy odpowiednio do liczby zamawianych egzemplarzy i okresu
prenumeraty wpłacić wielokrotność 8 zł (w cenie zawarty jest już
koszt wysyłki) na rachunek wydawcy – Stowarzyszenia Dziennika-
rzy Białoruskich w Banku PEKAO S.A.:
30 1240 5211 1111 0000 4928 9343
Uwaga! Można też zaprenumerować nasz miesięcznik w wersji
elektronicznej (w formacie PDF). W tym przypadku koszt wyno-
si jedynie 30 zł za cały rok i jest to najszybszy dostęp do kolejnych
numerów, od razu pierwszego dnia miesiąca.
W tytule operacji bankowej należy podać dokładny adres – poczto-
wy bądź elektroniczny – na który ma być wysyłany „Cz”. (red.)
INFORMACJA
Доўгая дарога ў Беласток (стар. 16)
Jak Anna ojca szukała (стар. 18)
З Калядамі ды Новым
2024 годам! Жадаем усяго,
што добрае і прыемнае,
шчаслівае
і радаснае, міру, поспехаў
і моцнага здароўя.
Рэдакцыя

3. 3
I.2024
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
3 снежня 2023 г.
Апошнім часам пачаў я быць больш актыўным у Фей-
сбуку. Не вельмі адпавядае мне вулічны часам характар
гэтага віртуальнага месца, але шырокая там аўдыторыя
карыстальнікаў дае магчымасць прабіцца часта з важ-
нымі тэмамі і прыемнымі цікавінкамі.
Шмат хто з маіх сяброў, хаця далёка не ўсе, змяшча-
юць свае допісы ды ўдзельнічаюць у фейcбуковых
дыскусіях. Часам маю ўражанне, што яны – прынамсі
некаторыя – робяць гэта для ўласнага задавальнення.
Шукаюць толькі, каб з чагосьці ці кагосьці зрабіць на-
смешку. Многія гэты спосаб выкарыстоўваюць для
штучнай самарэкламы, каб павысіць самаацэнку. А
калі падымаюць сур’ёзныя тэмы, наіўна вераць, што
іх голас будзе пачуты і нешта можа змяніць у жыцці
або змогуць у такі спосаб чагосьці дабіцца. Хутка пе-
раконваюцца, што ўжо дзень-два пасля іх пісанне пра-
падае як камень у ваду.
Таму ў Фейсбуку стараюся лавіць толькі істотныя для
мяне інфармацыя ці думкі і такія ж перадаваць у сваіх
допісах. У гэтым якраз бачу сэнс. Мае допісы, праўда,
часта даўжэйшыя, не такія сціплыя і сігнальныя як у
іншых. Ну і стараюся трымаць адпаведны ўзровень.
Неўспрымальнае для мяне пісанне абы-як, без інтэр-
пункцыйных знакаў і нізкая культура мовы, якая зава-
лодала ўсім Інтэрнэтам, нават на сур’ёзных парталах.
Хаця пераважна пішу там па-польску (няма выхаду),
намагаюся пры кожнай нагодзе акцэнтававць значэнне
беларускасці – у культуры, гісторыі і традыцыі. Таму
ў свае польскамоўныя тэксты ўкідаю часта беларускія
словы, а нават цэлыя сказы.
Асабліва люблю пісаць у групе „Вяртанне да кара-
нёў...” („Powrót do korzeni”...), якая гуртуе людзей перад
усім з маёй роднай Крыншчыны і – шырэй – Саколь-
шчыны. Тых, якія там жывуць або адтуль родам. Група
была заснавана яшчэ ў 2016 г., але доўгі час заставалася
папраўдзе мёртвай. Год таму ўключыўся там я як ад-
міністратар і мадэратар. Тады група налічвала крыху
больш за трыста асоб. Я сваймі допісамі так яе ажывіў
і зацікавіў іншых, што з таго часу далучылася больш за
тысячу асоб і ўвесь час дапісываюцца новыя. Як міні-
мум раз у тыдзень стараюся ўкідаць туды кароткія тэк-
сты і здымкі пра мінулае нашых мясцовасцей, прытым
найбольш з нядаўніх яшчэ часоў. Крыху шырэй пішу
на сваёй інтэрнэт-старонцы Vostravo.pl, таму ў групе
абавязкова адразу публікую фрагменты са спасылкамі
да гэтых артыкулаў. Гадамі накапіў я надта шмат такіх
матэрыялаў, пра якіх амаль ніхто не ведае. Часта сягаю
таксама да архіўных нумароў „Часопіса”, у якіх надрука-
выныя былі цікавыя рэчы і пра маё старонне.
На жаль, Фейсбук гэта не да канца адпаведнае ме-
сца, каб мацней у свядомасці карыстальнікаў замаца-
ваць такія веды. Там тэксты даўжэйшыя чымсьці дзе-
сяць сказаў рэдка хто зможа прачытаць. Немагчыма на
даўжэй сканцэнтравацца на экране смартфона ці на-
ват ноўтбука, бо хочацца хутчэй і хутчэй пераглянуць
(так, пераглянуць) далейшую стужку нейкіх банальных
тэксцікаў, здымкаў і каментароў. А ўсё гэта і так амаль
адразу трапляе або ў сметніцу, або ў нетры распыленага
Інтэрнэту. Не так як у традыцыйным друку – часопісах
ці кніжках, дзе слова мае ўсё-такі большае значэнне,
больш трывалае. Толькі што папяровыя выданні цяпер
ужо – рэдкасць. Яны для сапраўдных знаўцаў.
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара
►
Беларуская дыяспара Беластокa часта сустракаецца
ў хабе„Новая Зямля”, куды аўтахтоны беларусы захо-
дзяць зрэдку
Фота
з
Фейсбука

4. 4 I.2024
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Таму падумалася мне, што пакуль ёсць „Часопіс”,
пакарыстаюся, каб у гэтым дзённіку, які тут вяду, за-
мацаваць таксама свае некаторыя допісы і каментары
з Фейсбука.
Вось сёння ў групе „Вяртанне да каранёў” змясціў я
сваю надта трапную, думаю, рэфлексію. Што ўсе гэтыя
віртуальныя аповеды і размовы нагадваюць даўнія вя-
чоркі ў вясковых хатах. Асабліва цяпер, у восеньска-
зімовую пару. Свяціліся ў хаце тады не смартфоны і
ноўтбукі, але жывы агонь у кафлянай печы. Калі змяр-
калася суседзі адзін да другога прыходзілі на майсы
– разважанні пра бягучае і мінулае. Можна тады было
пачуць незвычайныя рэчы, жудасныя гісторыі, казкі і
легенды, а таксама навіны з блізкага і далёкага свету.
Цікава, што людзі тады, нават калі не было тэлевізараў
і Інтэрнэту, добра ведалі, што вакол адбываецца. Аса-
бліва тыя, якія чыталі газеты аб слухалі радыё. Маю на
ўвазе даваенны яшчэ час.
11 снежня 2023 г.
Сёння скончылася ў Польшчы кіраванне партыяй
„Права і справядлівасць”. Хаця 15 кастрычніка ў пар-
ламенцкіх выбарах гэтая групоўка перамагла, то не
набрала дастатковай колькасці галасоў, каб мець боль-
шасць у Сейме. Таму адразу было вядома, што ўладу
ў дзяржаве перойме Грамадзянская кааліцыя разам з
Трэцяй дарогай і Новай левіцай. Аднак трэба было па-
чакаць на гэта яшчэ больш як два месяцы, бо прэзідэнт
Анджэй Дуда сфармаваць новы ўрад даручыў прэм’р-
міністру Матэвушу Маравецкаму. Ад пачатку вядома
было, што гэта безнадзейная справа, бо Сейм і так яго
не адобрыць.
Гэта сёння толькі пацвердзілася. На пост прэм’р-міні-
стра ўрэшце быў абраны Дональд Туск. Я меў нават на-
году з ім асабіста сустрэцца і паразмаўляць. Гэта было
даўно, больш як дваццаць гадоў таму ў доме Сакрата
Яновіча ў Крынках.
Туск, а разам з ім некалькі палітыкаў, прыехаў тады
як лідэр новай партыі „Грамадзянская платформа” і ві-
цэмаршалак Сейму. Было гэта ў верасні 2003 г. перад
давыбарамі ў Сенат. Прысутны быў таксама тадышні
радны падляшскага сейміка Славамір Згжыва, як кан-
дыдат выстаўлены партыяй Туска. Дзеячы наведалі Са-
крата Яновіча разлічваючы на яго падтрымку як най-
больш вядомага тады польскага беларуса. Сустрэчу ар-
ганізаваў дэпутат Сейма Роберт Тышкевіч. Ён планаваў
маленькі мітынг. Прасіў пісьменніка, каб той запрасіў
на сустрэчу суседзяў і kilku chłopów z okolicy. Яновіч
аднак у гэта не ангажаваўся, тады наогул ад палітыкі
ўжо адхіліўся і займаўся толькі пісьменніцкай ды куль-
турнай дзейнасцю, амаль выключна беларускімі спра-
вамі. Патэлефанаваў толькі тадышняму войту, але той
запрашэнне праігнараваў, бо тады ўжо быў дзеячам
„Права і справядлівасці”.
Тая сустрэча папраўдзе не мела аніякага палітычнага
значэння, як задумаў гэта Тышкевіч. У Крынках ніхто
апрача войта нават пра яе не ведаў бы, каб неўзабаве не
надрукаваў я справаздачы з яе ў мясцовым штомесяч-
ніку, які тады саматужна рэдагаваў і выдаваў.
Помню, што Дональд Туск акцэнтаваў тады, што ён
– кашуб. Распавядаў пра сваю дзейнасць у кашубскім
асяроддзі на Памор’i, хваліўся сваймі артыкуламі на
кашубскай мове ў штомесячніку „Памэранія” і анга-
жаванасцю ў выданне лемантара для кашубскіх дзя-
цей. Цікавіўся таксама дзейнасцю Вілы Сакратас, у рукі
браў „AnnusAlbaruthenicus – Год Беларускі”, „Часопіс”,
кніжкі... Быў здзіўлены, што Яновічу ўдаецца за не-
вялікія грошы весці шырокую дзейнасць. Пісьменнік
патлумачыў:
– Panowie szlachta, widzicie jak mało trzeba dla tak
wielkiej sprawy. To smutne jednak, że o te pieniądze „na
landrynki” musimy rozpaczliwie błagać w urzędach i fun-
dacjach.
А ў давыбарах у Сенат кандыдат Згжыва атрымаў
тады ў Крынках толькі два галасы. Дакладна вядома
чые – Сакрата Яновіча і яго жонкі. Перамог Кшыштаф
Юргель ад „Права і справядлівасці”, атрымаўшы 149
галасоў.
Сёння перад тым як Сейм назначыў Дональда Туска
на пост прэм’р-міністра, я ажно тры гадзіны прысвя-
ціў прафесарцы Варшаўскага ўніверсітэта Малгажаце
Будыце-Бужынскай. Працуе яна ў Асяродку даследа-
ванняў міграцыяў. Сваю доктарскую дысертацыю пры-
свяціла м.інш. нашай меншасці. Яе кніжка „Нацыяналь-
ныя меншасці – багацце ці праблема” выйшла ў 2003
г. Аналіз тадышняй сітуацыі нас, беларусаў, зрабіла на
аснове размоваў, якія правяла на Падляшшы ў канцы
дзевяностых і на пачатку двухтысячных гадоў. Нібыта
і са мною размаўляла, але я гэтага не помню.
Д-р Будыта-Бужынская пасля зрабіла габілітацыю. У
2010 г. абараніла яна дысертацыю пра навейшую поль-
скую эканамічную эміграцыю ў Ісландыі.
Прафесарка, пакуль са мною цяпер сустрэлася, два
тыдні раней паразмаўляла з некалькімі прадстаўнікамі
беларускіх арганізацый у Беластоку. Між іншым па-
бывала ў БГКТ, Беларускім гістарычным таварыстве
і ў рэдакцыі „Нівы”. Мяне цікавіла, які вобраз нашай
меншасці вынесла пасля гэтых размоваў. На жаль ака-
залася, што даволі цьмяны. Таму некаторыя беларускія
справы, асабліва бягучыя праблемы (прычыны асіміля-
цыі, крызіс школьніцтва, палітычныя схільнасці) прый-
шлося тлумачыць ад пачатку.
Яна прыехала цяпер у Беласток, каб даведацца, што
змянілася ў жыцці беларускай меншасці пасля 20-ці га-
доў яе непрысутнасці на Падляшшы. Пачала з таго, што
паводле яе палякі ў Варшаве і ды наогул па-за нашым
ваяводствам надалей не ведаюць, што такая меншасць
пражывае ў іх краіне. Беларусы для іх гэта выключна
►

5. 5
I.2024
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
грамадзяне Рэспублікі Беларусь. Тыя, што там жывуць,
ці тыя, што з’ехалі ў Польшчу.
Такое меркаванне – навукоўца жа! – мне крыху здзіві-
ла. Усё-такі ў Польшчы ёсць свядомасць, што жывуць у
краіне беларусы не з Беларусі. І нават у школьных пад-
ручніках пра гэта пішуць. І штораз больш турыстаў, якія
наведваюць Падляшша, пра нас даведваюцца.
Прафесарка хацела, каб я ёй растлумачыў, чаму ў
перапісах насельніцтва ў нашым рэгіёне толькі частка
праваслаўных заяўляе беларускую нацыянальнасць. Я
адаслаў яе да шматлікіх артыкулаў пра гэта ў „Часопісе”.
Расказаў таксама пра адмоўную роль шматгадовага –
яшчэ з часоў Народнай Польшчы – праваслаўнага прад-
стаўніка ў Сейме, Яўгена Чыквіна. Бо ў дзевяностых
і нават у двухтысячных гадах адкрыта запярэчваў ён,
што праваслаўныя на Падляшшы – гэта стопрацэнтныя
беларусы. Нават падняў ініцыятыву, каб да афіцыйнага
спіску нацыянальных меншасцей у Польшчы дабавіць
яшчэ... праваслаўную. Дзеля гэтага замовіў быў нават
навуковыя экспертызы. Вядома, нічога сэнсоўнага з гэ-
тага не атрымалася.
Прафесарка была перакананая, што беларусы, якія
апошнім часам шматлюдна прыехалі ў Польшчу з-за
ўсходняй мяжы, узмоцнілі або з часам узмоцняць ка-
рэнных беларусаў. Тут таксама студзіў я такія спадзя-
ванні. Каб як належыць растлумачыць ёй гэтае пытанне,
я пакрыстаўся нядаўняй дыскусіяй у Фейсбуку, якую
выклікаў наш літаратар і радыёжурналіст Мхась Анд-
расюк. Напісаў ён так:
„Беларуская дыяспара (уцекачы з РБ, дзясяткі ты-
сяч) і беларуская меншасць (аўтахтоны ў РП, дзясяткі
тысяч) – сцежкі і справы амаль што не перасякаюцца.
Чаму? Не ведаю”.
Я адказаў як адзін з першых:
„У нашай супольнай кніжцы „Nasze tysiąc lat” я і
Сакрат Яновіч такое пытанне разглядалі ўжо чвэрць
стагоддзя таму. І былі згодныя – мы і яны гэта з часам
будуць дзве асобныя беларускія нацыі. Той час хіба ўжо
настаў. Хаця пэўныя выключэнні (перасячэнні) былі,
ёсць і будуць. Але толькі ў інтэлектуальных колах. Мяне
цікавіць іншае пытанне. У чый бок будзе асімілявацца
дыяспара, калі тут застанецца? Бо асімілявацца напэўна
будзе. Хаця пытанне хіба рытарычнае...”.
Адказаў мне сябра Юрка Каліна, які як супрацоўнік
Белсату добра ў гэтым арыентуецца:
„Мы тут ператрывалі тысячу гадоў, захавалі мову,
веру, традыцыі. Дзякуючы таму, што жывем на сваёй
зямлі і сярод сваіх. Не засталося нас праўда многа, але
яшчэ адно пакаленне ператрываем. Аграмадная боль-
шасць эмігрантаў асімілюецца да польскасці на пра-
цягу 10-15 гадоў”.
Было яшчэ 120 каментароў і амаль усе ад дыяспары.
У дыскусію асабліва нічога новага яны аднак не ўнеслі.
Значыць, так пэўна з імі і з намі будзе.
Не ведаю толькі, ці гэта пераканае тую прафесарку.
Усё ж такі такое меркаванне пярэчыць яе тэзісу. Але
гэта ўжо не мая праблема.
17 снежня
У Фейсбуку распаўсюдзіў я цудаўнае фота з даваен-
ных Крынак, якое паставіў Томэк Вісьнеўскі, які гадамі
займаецца даследаваннем і папулярызацыяй жыдоўскай
перадусім тэматыкі. Напісаў ён, што фота прадстаўляе
Юзэфа дэ Вірыёна, апошняга ўласніка маёнтку ў Крын-
ках. Для мяне было гэта сенсацыйнае адкрыццё. Калі
пабачыў элегантнага маладога мужчыну на крынскім
рынку, апранутага паводле тадышняй варшаўскай моды,
адразу падзяліўся фота ў некалькіх месцах. Усюды вы-
клікала яно эйфарыю каментароў і падабайкаў.
Гэта стала таксама для мяне нагодай распавесці пра
тое, як „Вір’яна” запамяталі жыхары майго Паўднёва-
га Вострава. Мой бацька расказываў, што яго бачыў.
„Вір”ян” у Крынках бываў рэдка, пражываў, працаваў
і гуляў у Варшаве. Яго маёнтак за даўгі часткова пера-
няў віленскі банк. На спрыяльных умовах распрадаваў
ён поле пад Рахавікам. Два гектары купіў між іншым
мой сусед і далёкі сваяк у Востраве, таксама Хмялеўскі.
Людзі ў вёсцы адразу празвалі яго – „Панічык”...
Хутка аказалася, што фота прадстаўляе, на жаль,
іншага чалавека. Памылку выправіла Цэцылія Бах-
Шчавінская з Крынак, вядомая даследчыца мясцовай
гісторыі.
Юрка Хмялеўскі■
Цудоўны здымак з даваенных Крынак, які прадстаўляе
нібыта Юзафа дэ Вірыёна, а на самай справе іншага
крынкаўца – яўрэйскага жыхара Фурмана
Фота
з
Фейсбука

6. 6 I.2024
Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (XII.2023)
Наша хроніка
На Падляшшы
■3 grudnia w Hajnówce odbył się II
Festiwal Gwary Pogranicza. Wyda-
rzenie to poświęcone jest gwarom
mieszkańców wschodniego Pod-
lasia. Festiwal zorganizowany zo-
stał przez Fundację Inicjatyw Roz-
wojowych i Edukacyjnych w ra-
mach projektu „Hajnówka OdNo-
wa – Zielona Transformacja”.
■Ruszyła doroczna akcja Wigilij-
ne Dzieło Pomocy Dzieciom. W
tym roku środki zebrane ze sprze-
daży świec mają zostać przezna-
czone na finansowanie wakacyj-
nego wypoczynku, posiłków, sty-
pendiów oraz wsparcie dzieci w
rehabilitacji i leczeniu. Od blisko
20 lat akcja ma charakter ekume-
niczny. Jest prowadzona przez Ca-
ritas Polska wspólnie z Prawosław-
nym Ośrodkiem Miłosierdzia Eleos
oraz Diakonią Kościoła Ewangelic-
ko-Augsburskiego.
■4 grudnia w białostockim kinie Fo-
rum odbył się pokaz filmu „Mur”
i spotkanie z jego reżyserką Kasią
Smutniak. Debiutancka produkcja
młodej autorki jest dokumentem o
sytuacji na granicy polsko-białoru-
skiej, związanej z kryzysem migra-
cyjnym.
■7 grudnia do rejestru zabytków zo-
stał wpisany sobór Świętej Trój-
cy w Hajnówce. To stosunkowo
nowa świątynia, zbudowana w la-
tach 1973-82, ale – jak w uzasadnie-
niu decyzji napisała podlaska kon-
serwator zabytków prof. Małgorza-
ta Dajnowicz – „hajnowska świąty-
nia stanowi cenny w skali regionu i
kraju obiekt sakralny, którego archi-
tektura reprezentuje wysoki poziom
artystyczny; architektowi udało się
połączyć tradycję chrześcijańskiego
wschodu z nowoczesnością”. Sobór
Świętej Trójcy zaprojektował prof.
Aleksander Grygorowicz, a koncep-
cje plastyczną stworzył wybitny ar-
tysta Jerzy Nowosielski. Status za-
bytku ułatwi pozyskiwanie fundu-
szy na renowację świątyni.
■7 grudnia w Książnicy Podlaskiej
odbyła się promocja polskiego tłu-
maczenia Kodeksu Supraskiego.
Wydanie przekładu pochodzącej
z początków XI wieku księgi było
kulminacją obchodów Roku Ko-
deksu Supraskiego w wojewódz-
twie podlaskim. Publikacja, wyda-
na przez Książnicę Podlaską, uka-
zała się pod redakcją ks. dr. Hen-
ryka Paprockiego we współpracy z
prof.Aleksandrem Naumowem i ks.
dr. Jarosławem Jóźwikiem.
■8 grudnia w Nie Teatrze w Białym-
stoku odbyło się spotkanie z bia-
łoruskim pisarzem z Podlasia Mi-
chałem Androsiukiem. Wydarze-
nie poświęcone było jednej z naj-
bardziej znanych jego książek pt.
„Pełnia” (w białoruskim oryginale
„Poŭnia”), wydanej w 2019 r., za
które autor otrzymał szereg nagród
i wyróżnień.
■8 grudnia w Bielskim Domu Kultury
otwarto wystawę ikon wykonanych
przez pochodzącego z Bielska Pod-
laskiego ikonografa Grzegorza Zin-
kiewicza. Ten zmarły przed rokiem
w wieku 45 lat artysta był jednym z
pierwszych absolwentów bielskie-
go Studium Ikonograficznego. Na
wystawie zgromadzono jego ikony,
wykonane w latach 1990-2022 dla
świątyń i osób prywatnych, a także
szkice, projekty i przedmioty z pra-
cowni ikonografa. Ekspozycję przy-
gotowali Fundacja „Teatr Czrevo”,
Fundacja „Oikonomos” oraz Szkoła
Prawosławnej Ikonografii w Paryżu
(École d’Iconographie Orthodoxe).
Вечар памяці іканапісцы Рыгора Зінкевіча ў Бельскім дому культуры з прэзентацыяй яго ікон
Фота
з
Фейсбука
►

7. 7
I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
18 grudnia radni sejmiku województwa podlaskiego
przyjęli budżet województwa na 2024 r. Jest on rekordo-
wy pod względem dochodów (1,4 mld zł), jak i wydat-
ków (1,5 mld zł). Prawie połowę środków stanowią do-
tacje z funduszy europejskich i rządowego programu in-
westycji Polski Ład.
Większość w podlaskim sejmiku ma Zjednoczona Pra-
wica, ale często wspierają ją także radni wybrani z in-
nych list, jak reprezentujący nasze białorusko-prawosław-
nej środowisko – Sławomir Nazaruk, Igor Łukaszuk czy
Mikołaj Janowski. Tak również było podczas głosowania
nad uchwałą budżetową. Za było 20 radnych, dziesięciu
się wstrzymało, nikt nie był przeciw.
Na początku sesji na wniosek radnego Sławomira Na-
zaruka minutą ciszy uczczono ofiary działań wojennych
w Ukrainie, Strefie Gazy i innych regionach świata.
Marszałek Artur Kosicki poinformował, że zarząd wo-
jewództwa uwzględnił wszystkie wnioski do budżetu, ja-
kie skierowali radni niezależnie od opcji politycznej. Naj-
więcej poprawek – czternaście – zgłosił Sławomir Naza-
ruk. Wiele z nich dotyczyło zwiększenia zaplanowanych
środków na wydatki związane z kulturą białoruską i pra-
wosławiem, m.in:
– 200 tys. zł dodatkowo w konkursie ofert z zakre-
su działalności na rzecz mniejszości narodowych i et-
nicznych,
– 130 tys. zł więcej na zadania z zakresu działalności
kulturalnej mniejszości narodowych,
– 100 tys. zł na konkurs dotyczący remontów przydroż-
nych krzyży i kapliczek,
– wzrost o 50 tys. zł na zadanie „Szlakiem podlaskich
świątyń”.
Ponadto na wniosek radnego Nazaruka wpisano 100 tys.
zł na zadanie pn. „Upamiętnienie rocznicy 100-lecia uzy-
skania autokefalii przez Kościół Prawosławny w Polsce”.
Ogółem w wyniku starań radnego w budżecie woje-
wództwa na 2024 r. znalazła się dodatkowa kwota 830 tys.
zł z przeznaczeniem na działalność organizacji pozarządo-
wych, w tym stowarzyszeń mniejszości narodowych.
Sławomir Nazaruk aktywnie wspierał też nasze organi-
zacje w działaniach, mających na celu powołanie w Bia-
łymstoku Centrum Kultury Białoruskiej jako wojewódz-
kiej samorządowej instytucji kultury. To w dużej mierze
także dzięki jego staraniom inicjatywa się powiodła i w
budżecie województwa na 2024 na jej funkcjonowanie
przeznaczono 1,5 mln zł.
Udane zabiegi radnego
Радны Славамір Назарук (сядзіць злева) 17 снежня ў беластоцкім саборы падчас канцэрта ў рамках„Вялікага
калядавання на Падляшшы”, дафінансаванага з бюджэту Падляшскага ваяводства

8. 8 I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
Zapomniane stare cmentarze wiejskie (mohiłki) są nie-
mymi, często zapomnianymi świadkami historii. Do po-
czątku XIX w. funkcjonowały niemal przy każdej wsi.
Najczęściej na skraju zabudowań, na wzgórku dominują-
cym nad okolicą. Pośród pól. Obecnie w wyniku zalesia-
nia są trudne do odszukania. Nawet najstarsi mieszkań-
cy wsi o nich nie pamiętają. Pozostały nieliczne kamie-
nie, czasami z wyrytymi krzyżami.
Powinnością chrześcijanina jest nie tylko modlitwa za
zmarłych, ale także upamiętnienie pochówku poprzez po-
stawienie krzyża. Te cmentarze są nie tylko miejscem spo-
czynku przodków, ale także mają wielką wartość kulturo-
wą. Są swoistym zaświadczeniem o naszej przeszłości.
Przy parafii prawosławnej w Krynkach z inicjatywy
proboszcza o. Justyna Jaroszuka powstał Komitet Upa-
miętnienia Cmentarzy w Krynkach i Okolicy. Jednym z
członków założycieli jest nasz redakcyjny kolega Wie-
sław Choruży.
Komitet nakreślił ambitne plany upamiętnienia zapo-
mnianych cmentarzy (mohiłak) poprzez postawienie przy
każdym z nich drewnianego krzyża wraz z tabliczką lub
planszą, na której będzie opisana krótka historia miejsca
oraz wsi. Obecnie znane jest położenie mohiłak w Ciu-
miczach, Sannikach, Kruszynianach, Łosinianach, Ozie-
ranach Małych, Białogorcach, Łapiczach oraz we wsiach
w sąsiednich parafiach – w Ostrowiu Południowym, Har-
kawiczach, Szudziałowie, Knyszewiczach, Wierzchlesiu.
Ta lista może być dłuższa. Nawet w samych Krynkach
dawny cmentarz przy cerkwi, czynny do poł. XIX wieku,
obecnie jest zapomniany i nieoznakowany.
Inicjatorzy liczą na wsparcie władz i instytucji lokal-
nych, ale przede wszystkim zaangażowanie społeczne.
Pieniądze można wpłacać na konto parafii prawosławnej
w Krynkach z zaznaczeniem celu –wzniesienia krzyża w
konkretnej miejscowości:
Parafia NNMP w Krynkach
Nr rach. bank.: 50 1600 1462 1852 4801 4000 0001
Cenna inicjatywa
Сляды даўніх могілак у Санніках і Малых Азяранах у гміне Крынкі
■Tego samego dnia w Bielskim
Domu Kultury odbyło się podsu-
mowanie projektu „Ręcznik ob-
rzędowy podlaskich Białorusinów
– reaktywacja”, prowadzonego
przez Alinę Dębowską z Muzeum
Historycznego w Białymstoku. Pro-
jekt zrealizowano ze środków Na-
rodowego Instytutu Kultury i Dzie-
dzictwa Wsi pod honorowym pa-
tronatem Muzeum Podlaskiego w
Białymstoku przy wsparciu Fabry-
ki Nici Ariadna.
■8 grudnia zarząd województwa pod-
laskiego podjął decyzję o dofinan-
sowaniu parafii prawosławnej pw.
Podwyższenia Krzyża Świętego w
Fastach kwotą 440 tys. zł. Prace
zabezpieczą budynek przed nisz-
czeniem, jak również pozwolą na
przywrócenie dawnego charakteru
zabytku. Środki pochodzą z fundu-
szy europejskich, przyznanych w
ramach programu regionalnego.
■10 grudnia, z okazji przypadające-
go Międzynarodowego Dnia Praw
Człowieka, przed białoruskim kon-
sulatem na Skwerze Wolnej Biało-
rusi w Białymstoku odbyła się ak-
cja solidarności z więźniami poli-
tycznymi w Białorusi. Wydarzenie
zorganizowała diaspora białoruska
Białegostoku.
■11 grudnia na Wydziale Historii
Uniwersytetu w Białymstoku swój
wykład „Obrona na wschodzie:
zamki i arsenały Wielkiego Księ-
stwa Litewskiego w XVI – pocz.
XVIII wieku” wygłosił dr Miko-
ła Woŭkaŭ, laureat Nagrody im.
Lwa Sapiehy, pracownik naukowy
Europejskiego Uniwersytetu Hu-
manistycznego w Wilnie. Miko-
ła Woŭkaŭ to białoruski historyk i
badacz, zajmujący się historią ar-
Фота
Вечаслава
Харужага

9. 9
I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
chitektury, urbanistyki, wojskowo-
ści i uzbrojenia Wielkiego Księstwa
Litewskiego. Po represjach w 2020
r. opuścił Białoruś i obecnie prze-
bywa na emigracji.
■Rozstrzygnięto konkurs na najlepiej
zachowany zabytek wiejski budow-
nictwa drewnianego w wojewódz-
twie podlaskim w 2023 r. Pierwszą
nagrodę otrzymał budynek szko-
ły podstawowej w Dzierniakowie
(gmina Gródek). Dwie drugie na-
grody ex aequo przyznano120-let-
niemu domowi naczelnika stacji ko-
lejowej w Czeremsze (przeniesio-
nemu do Narwi) i równie staremu
młynowi w Orli. Komisja konkursu
przyznała także sześć trzecich na-
gród, które otrzymały domy, spi-
chrze, ale także zagroda i karczma
oraz cztery wyróżnienia. Organiza-
torami konkursu są Urząd Marszał-
kowski Województwa Podlaskiego
w Białymstoku i Muzeum Rolnic-
twa im. ks. Krzysztofa Kluka w Cie-
chanowcu.
■W dniach 13-19 grudnia Teatr
Czrevo, którym kieruje Joanna
Troc, miał na Białostocczyźnie se-
rię pokazów spektaklu „Brydkie
kačenia” na podstawie znanej ba-
śni Hansa Christiana Andersena w
przekładzie Jana Maksymiuka na
język podlaski. Obejrzało go po-
nad dziewięćset przedszkolaków i
uczniów z Narewki, Narwi, Białe-
gostoku i Hajnówki. Pokazy spekta-
klu odbyły się w Gminnym Ośrod-
ku Kultury w Narewce, Narwiań-
skim Ośrodku Kultury, Centrum
Kultury Prawosławnej w Białym-
stoku i Hajnowskim Domu Kultury.
Objazd został zorganizowany dzię-
ki dotacji MSWiA.
■15 grudnia w Muzeum Małej Oj-
czyzny w Studziwodach odbyła
się konferencja naukowa „Zacho-
wanie drewnianej architektury Biel-
ska”. Naukowcy i architekci z Pol-
ski i Białorusi zastanawiali się na
możliwościami ratowania zabytko-
wej drewnianej architektury miasta
i regionu.
■17 grudnia w Bielskim Domu Kul-
tury otwarto wystawę „Prom na
Athos”. Jest to ekspozycja multi-
medialna, na którą składa się po-
nad sto fotografii oraz impresja fil-
mowa autorstwa Piotra Łozowika z
podkładem muzycznym w wykona-
niu Marcina Abijskiego.
■18 grudnia w Białoruskim Hubie
„Novaja Ziamla” w Białymsto-
ku odbyło się spotkanie z Alesiem
Kirkiewiczam, publicystą, history-
kiem i autorem video-projektu „Sar-
mata”. Dyskutowano o szlachcie na
ziemiach białoruskich, o jej pocho-
dzenia oraz liczebności na białoru-
skim etnicznym areale.
■18 grudnia w Areszcie Śledczym w
Białymstoku podsumowano kolejną
edycję programu „Ikona zza krat”.
Są to organizowane tam od 2012 r.
trwające po kilka miesięcy warsz-
taty pisania ikon przez osadzonych
w ramach ich resocjalizacji.W2023
r. wzięło w nich udział dwadzieścia
osób. Zajęcia od początku prowadzi
ikonograf Jan Grigoruk.
■Rozstrzygnięto 19. konkurs fotogra-
ficzny im. Wiktora Wołkowa „Pod-
lasie w obiektywie”. W tegorocz-
nej edycji konkursu oceniano po-
nad czterysta zdjęć ponad 150 fo-
tografików z całej Polski. Pierwszą
nagrodę przyznano Pawłowi Bow-
truczukowi z Hajnówki za cykl
zdjęć – portretów samotnych ko-
biet. Organizatorem konkursu jest
Muzeum i Ośrodek Białoruskiej
Kultury w Hajnówce. Nagrodzone
prace można oglądać tam do końca
2024 r. Czyt. str.21
Прэзентацыя тэатральнага прад-
стаўлення„Brydkie kačenia” ў Нар-
ве
Фота
арганізатараў
Пасля абвяшчэння вынікаў фотаконкурсу„Падляшша ў аб’ектыве”з бела-
рускімі песнямі выступіў гурт„Kresovki”з Гайнаўкі
Фота
арганізатараў
►

10. 10 I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■Stowarzyszenie na rzecz Dzieci
i Młodzieży Uczących się Języ-
ka Białoruskiego „Ab-Ba” wyda-
ło nowy podręcznik do nauki języ-
ka białoruskiego dla uczniów klas
szóstych. Jego autorką jest nauczy-
cielka Szkoły Podstawowej Nr 4 w
Białymstoku, znana działaczka na
rzecz nauczania języka białoruskie-
go i autorka podręczników dla klas
1-5, Alina Wawrzeniuk.
■20 grudnia premier Donald Tusk na
wniosek ministra spraw wewnętrz-
nych i administracji Marcina Kier-
wińskiego powołał Jacka Brzozow-
skiego na nowego wojewodę podla-
skiego. Był on dotychczas dyrekto-
rem departamentu prezydenta Bia-
łegostoku Tadeusza Truskolaskie-
go. Został wojewodą ze wskaza-
nia KO. Zastąpił na tym stanowi-
sku Bohdana Paszkowskiego.
■22grudniawMuzeumIkonwSupra-
ślu otwarto wystawę „Witaj gwiazdo
złota na niebios przestworze… Iko-
nografia Święta Bożego Narodze-
nia”. Zaprezentowano na niej 15
ikon obejmującej okres od XVI do
XX w. (jedna z nich jest autorstwa
Jerzego Nowosielskiego). Ekspozy-
cja potrwa do 21 stycznia 2024 r.
■Politechnika Białostocka podpisa-
ła porozumienie z Wojskową Aka-
demią Techniczną w Warszawie o
współpracy w działaniach ratow-
niczych, dotyczących supraskich
katakumb. Wojskowi inżynierowie
przy użyciu georadaru mają szcze-
gółowo ustalić, co znajduje się pod
ziemią. Dzięki temu można będzie
odkopać, odsłonić i zabezpieczyć
wskazane miejsca tak, aby nie na-
ruszyć pochówków.
■Staraniem Fundacji Kamunikat.org
i Międzynarodowego Związku Pi-
sarzy Białoruskich ukazało się pięć
audiobooków białoruskiej noblist-
ki Światłany Aleksijewicz. „Czar-
nobylskiej modlitwy” i innych ksią-
żek można posłuchać na platformie
Kamunikat,You Tube, Google Pod-
casts, Spotify, Apple Podcasts i in.
У Польшчы
■26 listopada, w przeddzień obcho-
dzonego przez niezależne białoru-
skie środowiska Dnia Bohaterów,
Białorusini uczcili w Warszawie
103. rocznicę wybuchu Powstania
Słuckiego przeciwko bolszewikom.
W pochodzie wspominano nie tyl-
ko bohaterów sprzed ponad stu lat,
ale niesiono też portrety obecnych
więźniów politycznych reżimu Łu-
kaszenki oraz Białorusinów pole-
głych na wojnie w Ukrainie.
■Od 30 listopada do 3 grudnia na
Zamku Królewskim w Warszawie
odbyły się 31. Targi Książki Histo-
rycznej. Podczas imprezy prezen-
tował się Salon Niezależnych Wy-
dawców Białoruskich. Są to wy-
dawnictwa powstałe głównie poza
granicami Białorusi, m.in. w Polsce,
Wielkiej Brytanii i Czechach.
■2 grudnia w Szczecinie odbyło się
41. Walne Zgromadzenie Bractwa
Młodzieży Prawosławnej. W trak-
cie obrad zaprezentowane zostały
sprawozdania z działalności Zarzą-
du Centralnego Bractwa za miniony
rok. Przeprowadzono również wy-
bory uzupełniające do Zarządu Cen-
tralnego oraz Komisji Rewizyjnej
BMP w Polsce.
■11 grudnia w Centrum Kultury w
Lublinie odbyła się dyskusja inspi-
rowana wydaniem antologii „Jakby
w cieniu i ciszy”. Zawiera ona pu-
blikowane w legendarnej paryskiej
„Kulturze” teksty poświęcone Bia-
łorusi, jej historii (najczęściej łączo-
nej z problematyką Wielkiego Księ-
stwa Litewskiego) oraz współcze-
sności, szkice podejmujące skom-
plikowane kwestie narodowościo-
wo-religijne na północno-wschod-
nich ziemiach I i II Rzeczypospoli-
tej. Wybór uzupełniają drukowane
w miesięczniku mało znane wiersze
poetów białoruskich oraz teksty li-
terackie polskich twórców. W spo-
tkaniu wzięli udział: Adam Mich-
nik, redaktor naczelny „Gazety Wy-
borczej”, prof. Siarhiej Kawaloŭ i
prof. Tadeusz Sucharski. Rozmo-
wę prowadziła prof. Iwona Hofman.
Wydarzenie zorganizowały Instytut
Literacki „Kultura” oraz Pracownia
Badań nad Instytutem Literackim w
Paryżu UMCS w ramach II edycji
festiwalu Bliski Wschód.
■19 grudnia Sąd Okręgowy w Lu-
blinie skazał czternastu obywateli
Ukrainy, Białorusi i Rosji za szpie-
gostwo na rzecz Rosji. Oskarżeni
Postępujący drastyczny spadek ludności
Jeśli utrzymają się obecne tendencje demograficzne, w ciągu najbliższych
kilkunastu lat w niektórych gminach naszego regionu, już obecnie mocno wy-
ludnionych, liczba mieszkańców spadnie aż o 40 proc. Tak wynika z opubli-
kowanego niedawno przez Główny Urząd Statystyczny raportu „Prognoza
ludności dla gmin na lata 2023-2040”. Ubędzie mieszkańców niemal wszę-
dzie w województwie, a najbardziej w takich gminach, jak Dubicze Cerkiew-
ne, Mielnik, Czyże, Rudka oraz Czeremcha.
O 7 proc. skurczy się też Białystok, ale jednocześnie przybędzie miesz-
kańców we wszystkich przyległych gminach. To potwierdza obecne tenden-
cje, widoczne po rozlewającym się budownictwie jednorodzinnym i szerego-
wym wokół stolicy województwa. Osiedlają się tam przeważnie młode oso-
by z Białegostoku.
Z takich samych przyczyn ma też wzrosnąć liczba mieszkańców w gmi-
nach Bielsk Podlaski i Hajnówka. Same te miasta stracą demograficznie na
rzecz okalających je wsi.
W zachodniej części regionu, zamieszkanego wyłącznie przez ludność ka-
tolicką, tendencje są niekiedy odwrotne. Przykładowo do 2040 r. przybędzie
mieszkańców w gminach wokół Wysokiego Mazowieckiego, jak i w samym
tym powiatowym mieście.
►

11. 11
I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
dobrowolnie poddali się karze. Ska-
zani zostali zatrzymani w okresie od
marca do sierpnia tego roku. Zaj-
mowali się zbieraniem informacji o
ważnych elementach infrastruktury
komunikacyjnej Polski, w tym lot-
niskach i liniach kolejowych.
■21 grudnia w siedzibie MSZ w War-
szawie odbyło się spotkanie mini-
stra spraw zagranicznych Radosła-
wa Sikorskiego z delegacją Parla-
mentu Europejskiego ds. stosunków
z Białorusią. Rozmawiano m.in. o
wspieraniu demokratycznych sił
Białorusi na arenie międzynarodo-
wej, a także o zagadnieniach zwią-
zanych z ochroną praw człowieka,
w tym działaniach zmierzających
do pomocy więźniom politycznym
i ich rodzinom.
■23 grudnia przedstawiciele emigra-
cyjnych władz białoruskich na cze-
le z wiceprzewodniczącym Zjedno-
czonego Gabinetu Tymczasowego
Pawłem Łatuszką spotkali się z no-
wymi polskimi władzami. Najpierw
gościli u ministra sprawiedliwości
Adama Bodnara, a następnie u mar-
szałek Senatu Małgorzaty Kidawy-
Błońskiej. Podczas rozmów poru-
szano m.in. sprawę wiz i pomocy
w przyjeździe byłych więźniów po-
litycznych, kwestie pomocy biało-
ruskim sportowcom oraz przerwa-
nia blokady informacyjnej w Bia-
łorusi i przeciwdziałania łukaszen-
kowskiej propagandzie.
■Polski dokument podróży dla cudzo-
ziemca jest ekwiwalentem paszpor-
tu wydanego polskim obywatelom.
Może on służyć nie tylko do prze-
kraczania granicy, ale do potwier-
dzania tożsamości jego właścicie-
la – taka jest oficjalna interpretacja
polskiego MSWiA. Dokument ten
jest wydawany na rok. Od 1 lipca
do 31 grudnia 2023 r. Białorusini
mogą go otrzymać w trybie uprosz-
czonym. We wrześniu Łukaszenka
swoim dekretem zakazał wydawa-
nia białoruskich paszportów i sze-
regu innych dokumentów za grani-
cą. W ten sposób zamierzał zmusić
pół miliona emigrantów politycz-
nych do powrotu do kraju.
У Беларусі
■28 listopada miała miejsce zakrojo-
na na szeroką skalę fala rewizji w
mieszkaniach dzsiałaczy opozycyj-
8 снежня праф. Лявон Тарасэвіч сустрэўся з аматарамі сваёй творчасці
ў Беларускай прасторы „Робім разам” у Варшаве. – Для маёй мамы цэлы
свет гаварыў па-беларуску – гаварыў ён падчас сустрэчы, на якой боль-
шасць прысутных гэта была дыяспара з Беларусі. – Я беларусам сказаў
бы найкарацей: каб яны як найхутчэй перасталі быць беларусамі, а сталі
еўрапейцамі. Нацыянальнасць – гэта пераходны этап. Нармальныя людзі
жывуць на волі, нацыянальнасць – гэта канец 19 стагоддзя. Я проста жыву
– не маю ані дзяржавы, ані нармальнага свету. Я жыву, як жылі палякі ў
час, калі Расія пасля паўстаўнняў забрала ў Польшчы землі.
Мінск, снежань 2023 г.
Радыё
Рацыя
Фота
Сяргея
Александровіча
►

12. 12 I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
nych, którzy przebywają za grani-
cą. Akcja dotknęła m.in. Aleksan-
dra Milinkiewicza, byłego kandyda-
ta na prezydenta Białorusi, obecnie
doradcy Światłany Cichanoŭskiej.
Białoruskie władze starają się
wszelkimi sposobami uprzykrzać
życie emigrantom. Pojawiły się in-
formacje, że zamierzają skonfisko-
wać mińskie mieszkanie noblistki
ŚwiatłanyAleksijewicz. Czyt.str.13
■7 grudnia Izba Reprezentantów Bia-
łorusi przyjęła w pierwszym czy-
taniu projekt nowelizacji ustawy o
głowie państwa. Zakłada on m.in.
nietykalność byłego prezydenta i
daje mu możliwość zasiadania we
Wszechbiałoruskim Zgromadzeniu
Ludowym oraz Radzie Republiki.
Nowe prawo zakłada też, że głową
państwa może zostać obywatel Bia-
łorusi, który ukończył 40 lat (obec-
nie jest to 35 lat), dysponuje pra-
wem wyborczym i mieszka na sta-
łe w Białorusi ponad 20 lat (obec-
nie 10 lat). Kandydat na prezyden-
ta nie może mieć obywatelstwa in-
nego państwa, pozwolenia na po-
byt stały lub innych dokumentów
dających ulgi i przywileje w in-
nym państwie. Oznacza to wyklu-
czenie wszystkich obecnych biało-
ruskich emigrantów oraz przebywa-
jących w Białorusi posiadaczy Kar-
ty Polaka.
■Gimnazjum w Świsłoczy przestało
nosić imię Konstantego Kalinow-
skiego. Główny Zarząd Oświa-
ty Obwodu Grodzieńskiego zde-
cydował, że od grudnia jego pa-
tronką będzie Praskowia Wasilen-
ka, 21-letnia sowiecka konspira-
torka, zamordowana przez Niem-
ców w 1943 r. wraz z rodziną za
współpracę z partyzantami z Pusz-
czy Białowieskiej. Imię Konstan-
tego Kalinowskiego zostało nada-
ne szkole średniej w Świsłoczy w
1987 r., jeszcze w czasach sowiec-
kich. Przedstawiciel rejonowych
władz oświatowych podczas zmia-
ny patrona szkoły miał powiedzieć
m.in.: – Osoba Kalinowskiego nie
jest obecnie popularna, dlatego
podjęliśmy taką decyzję.
■Ponad tysiąc luksusowych aut o
wartości blisko 100 mln dolarów,
mimo obowiązującego embarga,
kupili Rosjanie w mijającym roku.
Najbogatsi obywatele Rosji omija-
ją zakazy dzięki znajomym z Bia-
łorusi, których zachodnie sankcje
w tej kwestii nie objęły. Obecnie
działa około trzydziestu firm bia-
łoruskich, które zajmują się spro-
wadzaniem wybranych luksuso-
wych pojazdów i ich dalszym prze-
wozem na wschód.
■Rada Ministrów i Ministerstwo
Spraw Zagranicznych Białorusi
przedłużyły ruch bezwizowy dla
obywateli Polski, Litwy i Łotwy
do końca 2024 r. Inicjatywę tę po-
parł Aleksander Łukaszenka. Zda-
niem Mińska ma być to dowód woli
współpracy Białorusinów z sąsied-
У Свіслачы мясцовыя ўлады скасавалі імя Кастуся Каліноўскага з ліку на-
цыянальных беларускіх герояў з гэтай зямлі
Радыё
Рацыя
Пішчалаўскі замак у Мінску, у якім размяшчаяцца сумна славутая
„Валадарка”. З 8 студзеня вязняў пачнуць перавозіць з гэтуль у новы
следчы ізалятар у Калядзічах. Пасля гэты гістарычны аб’ект будзе ад-
рэстаўрованы
►
Радыё
Рацыя

13. 13
I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Хроніка рэпрэсій
■На пачатку снежня стала вядома, што супраць гара-
дзенскага праваабаронцы Уладзіміра Хільманові-
ча, які з 2021 г. жыве ў Беластоку і працуе як жур-
наліст Радыё Рацыя, вядзецца крымінальная справа.
Лукашэнкоўскія органы бяспекі расследуюць яе ў
накірунку садзейнічання экстрэмісцкай дзейнасці.
Пагражае за гэта ад трох да сямі гадоў пазбаўлення
свабоды. У Гродне пад канец лістапада была апісана
мэбля і стары халадзільнік у кватэры на месцы пра-
піскі журналіста, а 1 снежня ў кватэры жонкі, дзе
пражываў, адбыўся ператрус. У яго выніку забраныя
былі працэсар камп’ютара, 25 кніг, музычны дыск,
шматлікія газеты. Таксама апісалі тэлевізар, хала-
дзільнік і пральную машыну. Хільмановіч лічыць,
што „стоадсоткава гэта палітычны пераслед”, які да-
тычыць яго журналісцкай і праваабарончай дзейна-
сці, у тым ліку супрацоўніцтва з Радыё Рацыя, якое
ў Беларусі забароненае як „экстрэмісцкае”.
■1 снежня прысудзілі 15 сутак арышту Анатолю
Трубкіну, бацьку актывіста з Наваполацка Аляк-
сея Трубкіна, які з 2006 г. жыве ў Беластоку. 30
лістапада ў кватэры бацькоў адбыўся ператрус. Пе-
рад тым прыходзілі лісты да сына з падаткавай інс-
пекцыі, ваенкамата і следчага камітэта. 69-гадовы
Анатоль Трубкін хварэе на дыябет, ён інвалід па
зроку, нядаўна перанёс інсульт.
■18 снежня прайшоў ператрус у доме Аляксандра
Мілінкевіча ў Берштах на Гарадзеншчыне ля мяжы
з Літвой. 76-гадовы кандыдат ад апазіцыі ў прэзі-
дэнцкіх выбарах у 2006 г. і пазнейшы лідар Руху
„За Свабоду” пражывае цяпер у Польшчы. Яго дом
на радзіме, у якім пасля ператрусу апячатаныя былі
дзверы, верагодна будзе канфіскаваны.
■19 снежня Гродзенскі абласны суд асудзіў на 10
гадоў зняволення Аляксандру Касько. Жанчыну
арыштавалі 9 лютага, калі прыехала з Польшчы,
каб з сям’ёй адсвяткаваць сваё 30-годдзе. Унеслі
яе ў „спіс тэрарыстаў” за тое, што давала інтэрв’ю
„экстрэмісцкім медыям” (для тэлеканалу Белсат) і
распаўсюджвала „экстрэмісцкія матэрыялы” на Тэ-
леграм-канале.
■21 снежня беларускі актывіст Ілля Міронаў, якi пра-
жывае ў Вільні, заклікаў наведвальнікаў яго сайта з
Беларусі, каб не падпісываліся на гэту старонку, не
ставілі ў Фейсбуку яму лайкаў і не пісалі камента-
роў. „А вы ведаеце, што за гэта можаце атрымаць 15
сутак арышту, штраф? А можаце і на некалькі гадоў
пазбавіцца волі” – напісаў ён у Інтэрнэце.
Апячатаны дом Аляксандра Мілінкевіча на яго ра-
дзіме
Фота
з
Фейсбука
nimi narodami, nawet wbrew „tam-
tejszym elitom politycznym”.
■Więcej imigrantów niż dotychczas
może pojawić się w Białorusi. Tu-
recka czarterowa linia lotnicza So-
uthwindAirlines wprowadziła bez-
pośrednie loty pomiędzy najwięk-
szymi miastami Białorusi i Turcji.
Wiele wskazuje na to, że firma jest
w rękach rosyjskiego kapitału, a
tureckie pochodzenie umożliwi jej
szybsze loty do Mińska, bez ogra-
niczeń, które mają przewoźnicy z
Rosji i Białorusi.
■Białoruś skutecznie pomaga Rosji w
uzupełnianiu braków komponentów
do produkcji zaawansowanej tech-
nologicznie broni. „Mińsk dostar-
cza m.in. wielu objętych sankcja-
mi towarów podwójnego zastoso-
wania, w tym optyki i mikroelek-
troniki, które są wykorzystywane
do produkcji uzbrojenia” – cytu-
je wypowiedź Michaiła Kawaloua,
profesora Białoruskiego Uniwersy-
tetu Państwowego, rządowa agen-
cja prasowa BiełTA.
■Pomimo ograniczeń w handlu z
Unią Europejską Białoruś zdecydo-
wanie zwiększyła import z państw
zachodnich. W porównaniu z 2022
r. przez dziesięć miesięcy 2023 r.
wzrost ten wyniósł aż 38,4 proc. (z
4,22 mld euro do 5,85 mld euro).
Według Eurostatu Białoruś kupo-
wała najwięcej zagraniczne towa-
ry w Polsce (31,2 proc. całego im-
portu), Niemczech (23,2 proc.), na
Litwie (22,9 proc.), we Włoszech
(3,7 proc.) i na Łotwie (2,8 proc.).
У свеце
■29 grudnia w Kijowie odbyła się
konferencja białoruskiego ru-
chu narodowo-wyzwoleńczego
„Szlach da svabody”. W wydarze-
niu zainicjowanym przez Fundację
Konstantego Kalinowskiego wzięli ►

14. 14 I.2024
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
udział białoruscy żołnierze-ochotni-
cy, przedstawiciele emigracyjnych
struktur demokratycznych i ukraiń-
scy parlamentarzyści. Głównym te-
matem obecnym podczas spotkań
była strategia walki o wyzwolenie
Białorusi.
■Od 1 grudnia zostało zawieszone
członkostwo Białoruskiego Czer-
wonego Krzyża (BCzK) w Mię-
dzynarodowej Federacji Stowarzy-
szeń Czerwonego Krzyża i Czerwo-
nego Półksiężyca (IFRC). W komu-
nikacie prasowym opublikowanym
na stronie internetowej organizacji
poinformowano, że taki krok zo-
stał podjęty ze względu na fakt, że
BCzK odmówił usunięcia swojego
szefa Dzmitryja Szaŭcowa ze sta-
nowiska. IFRC przypisuje mu skan-
daliczne wypowiedzi na temat bro-
ni jądrowej i deportowania ukraiń-
skich dzieci do Białorusi, a także
wizyty w okupowanych przez Ro-
sjan ukraińskich miastach Ługańsk
i Donieck.
■Prezydent Andrzej Duda nie usta-
wił się do wspólnego zdjęcia z przy-
wódcami państw biorących udział
w zorganizowanej w dniach 1-15
grudnia konferencji klimatycznej
COP28 w Dubaju ze względu na
obecność Aleksandra Łukaszenki.
Z tego powodu ze wspólnej foto-
grafii zrezygnowali także prezyden-
ci Liwy i Łotwy.
■4 grudnia z wizytą w Pekinie go-
ścił Aleksander Łukaszenka. Spo-
tkał się z chińskim przywódcą Xi
Jinpingiem.Wlakonicznym oficjal-
nym komunikacie podano, iż pod-
czas spotkania „omawiano zagad-
nienia współpracy handlowej, go-
spodarczej, inwestycyjnej i między-
narodowej”.
■8 grudnia Międzynarodowy Ko-
mitet Olimpijski ogłosił decyzję o
dopuszczeniu do udziału sportow-
ców z Rosji i Białorusi w igrzy-
skach olimpijskich w Paryżu jako
„neutralnych”. MKOl potwierdził
swoje wcześniejsze stanowisko,
że „w sporcie mogą uczestniczyć
indywidualni sportowcy z Rosji i
Białorusi, którzy nie mieli związ-
ków z resortami siłowymi swoich
krajów, nie brali udziału w wojen-
nej propagandzie, w żaden sposób
nie wspierali wojny”.
■UE przekaże białoruskiej opozycji
dodatkowe 5 mln euro na wspar-
cie kultury narodowej. Wcześniej
Unia Europejska poinformowała o
wydzieleniu 30 milionów euro na
rzecz wsparcia białoruskiej społecz-
ności obywatelskiej i sił demokra-
tycznych. Oznacza to, że od 2020 r
Unia przeznaczyła na wsparcie sił
demokratycznych Białorusi 140 mi-
lionów euro.
■Wielka Brytania rozszerzyła listę
objętych sankcjami funkcjonariu-
szy reżimu Łukaszenki o kolej-
nych 17 sędziów i prokuratorów.
Są to osoby, które uczestniczyły
aktywnie w procesach politycz-
nych, skazujących działaczy biało-
ruskiej opozycji na kary wielolet-
niego więzienia.
■10 grudnia Aleksander Łukaszen-
ka przebywał z wizytą w kolej-
nych krajach afrykańskich – tym
razem w Kenii i Gujanie Równiko-
wej. Spotkał się z przywódcami tych
państw, z którymi rozmawiał o wy-
mianie handlowej – w zamian za ar-
tykuły spożywcze Białoruś pomoże
w mechanizacji rolnictwa i rozwoju
systemu opieki zdrowotnej.
■12 grudnia Władimir Putin podpi-
sał dokument odraczający o pięć lat
spłatę przez Białoruś zaciągniętych
w Rosji długów. Zamiast do końca
2023 r., Mińsk może spłacić swo-
je zobowiązania dopiero w latach
2029-2035.
■14 grudnia podczas szczytu UE w
Brukseli przywódcy państw człon-
kowskich zdecydowali o rozpoczę-
ciu negocjacji akcesyjnych z Ukra-
iną i Mołdową. Oprócz tego status
kraju kandydującego przyznano
Gruzji oraz podjęto decyzję o za-
inicjowaniu takiej procedury wo-
bec Bośni i Hercegowiny.
■Jak wynika z raportu Reporterów
bez Granic (RSF) Białoruś zna-
lazła się na trzecim miejscu – po
Chinach i Birmie (Mjanmie) – pod
względem liczby uwięzionych
dziennikarzy. Obecnie w białoru-
skich więzieniach i aresztach prze-
bywa 39 dziennikarzy. O siedmiu
więcej niż w poprzednim roku. ■
На пачатку снежня ў Канадзе ў межах марафона салідарнасьці прайшла
акцыя падтрымкі захопленых у палон беларускіх журналістаў
Фота
з
Фейсбука
►

15. 15
I.2024
Czasopis
n
АNALIZA■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Gdzie taniej, gdzie drożej (cz. 1)
Na pierwszy rzut oka większych
różnic w poziomie życia tam i tu nie
widać.Ani po tym, jak ludzie się ubie-
rają, co spożywają, jakimi samocho-
dami jeżdżą, jak mieszkają, ani jak
wyglądają sklepy i galerie handlowe
i jakie są w nich towary. A jednak ci
obywatele Białorusi, którzy w ostat-
nich latach masowo przyjechali do
Polski, ojczyznę opuścili nie tylko z
przyczyn politycznych, ale nieraz też
ze względów ekonomicznych. Uwa-
żają, że pod tym względem w kraju
nad Wisłą jest lepiej niż w Białorusi.
Postanowiliśmy sprawdzić, na co
sobie można pozwolić za przeciętne
wynagrodzenie w obu krajach. Ponie-
waż tam i tu w niektórych miastach
i regionach poziom płac i warunków
życia się różni, zdecydowaliśmy się
porównać sąsiadujące ze sobą Biało-
stocczyznę i Grodzieńszczyznę.
Według danych GUS średnie wy-
nagrodzenie w Polsce na koniec trze-
ciego kwartału wynosiło7380 zło-
tych brutto. W województwie pod-
laskim nieco mniej – 6347,4 zł brut-
to. W tym samym okresie, jak podaje
Narodowy Komitet Statystyczny Re-
publiki Białorusi (Belstat), tu było to
1 939,8 rubli białoruskich brutto (ok.
2,3 tys. złotych). Na pierwszy rzut oka
przeciętny mieszkaniec Polski zara-
bia ponad trzykrotnie więcej. Ale czy
dochody naprawdę tak znacząco się
różnią? Przecież należy zapłacić po-
datki, opłacić rachunki, kupić jedze-
nie i odzież, zatankować samochód, a
wszystko to kosztuje w obydwu kra-
jach trochę inaczej.
Średnie nominalne wynagrodzenie
w obwodzie grodzieńskim na koniec
września 2023 r. wyniosło 1 733,7
rubli (ok. 2076 zł.). Było ono niższe
niż w stolicy i obwodzie mińskim. Co
prawda w innych regionach zarabia
się jeszcze mniej. Od 2020 r. płace w
obwodzie grodzieńskim stale rosną, z
niemal comiesięcznym wzrostem pro-
centowym, z wyjątkiem niewielkiego
spadku w maju 2022 r.
W obwodzie grodzieńskim istnieje
typowy dla Białorusi podział co do
średniego wynagrodzenia. Najwięcej
zarabia się w samym Grodnie i w re-
jonie grodzieńskim. Pomiędzy nimi
znajduje się rejon ostrowiecki, gdzie
dzięki elektrowni atomowej średnia
płaca jest wyższa.
Oprócz pensji, średnie wynagro-
dzenie na Białorusi obejmuje też inne
świadczenia, z których pracownik ko-
rzysta, ale nie uważa ich za część swo-
jej pensji. Są to bezpłatne posiłki pod-
czas pracy, skierowania do sanatoriów
na koszt firmy, zwrot kosztów dojaz-
du do miejsca pracy, opłata za miesz-
kanie służbowe. Świadczeń tych jest
sporo, ale nie wszyscy z nich korzy-
stają, wielu nawet o nich nie wie.
Jeśli dziewięciu z dziesięciu pra-
cowników zarabia 500 rubli, a jeden
– na przykład dyrektor – pięć tysięcy,
to średnie wynagrodzenie wzrasta do
950 rubli, chociaż nikt przeciętny w
rzeczywistości nie ma takich zarob-
ków. Podobna sytuacja jest w Polsce.
Jak podaje Bankier.pl 2/3 zatrudnio-
nych otrzymuje pensje niższe od tzw.
średniej krajowej.
Spróbujmy teraz porównać, jaką
część swoich zarobków mieszkańcy
Polski i Białorusi wydają na rachunki
za media. Ograniczymy się do miesz-
kańców bloków.WBiałorusi w odróż-
nieniu od Polski w domach jednoro-
dzinnych mieszka niewielki procent
społeczeństwa. Oto kilka przykładów
z Białegostoku.
Natalia, nauczycielka, właścicielka
2-pokojowego mieszkania:
– Płacę prawie 800 zł miesięcznie.
W tym jest gaz, światło, ogrzewanie,
woda, wywóz śmieci i fundusz remon-
towy. Rachunki za prąd trzeba płacić
oddzielnie i jeszcze 60 zł za Internet.
Łącznie na to wszystko przeznaczam
jedną czwartą swoich zarobków.
Stefan, budowlaniec, ma miesz-
kanie o powierzchni 30 m kw. (po-
kój z wnęką) prawie w centrum Bia-
łegostoku:
– Na czynsz i rachunki co miesiąc
wydaję nieco ponad 500 zł, resztę pie-
niędzy wydaję na życie.
W porównaniu z Białymstokiem
mieszkańcy Grodna wydają znacz-
nie mniej na media. Ale też niższe są
ich zarobki. W Białorusi niechętnie
mówi się o swoich wydatkach. Mimo
to z kilkoma osobami udało nam się
porozmawiać.
Aleksy, nauczyciel, właściciel 3-po-
kojowegomieszkaniaopow.63mkw.:
– W ostatnim miesiącu zapłaciłem
103 ruble (ok. 120 zł). W tym były
opłaty za wodę, światło, gaz, ogrze-
wanie i fundusz remontowy i gaz).
Dodatkowo płacę co miesiąc 35 ru-
bli (ok. 42 zł) za Internet, czyli łącz-
nie ok. 138 rubli – 165 zł. Stanowi to
gdzieś 1/9 mojej pensji, bo zarabiam
1242 ruble (ok. 1500 zł).
WPolsceod1stycznia2024r.minimalnewynagrodzeniewy-
nosi 4242 zł brutto, na rękę nieco ponad 3,2 tys. zł. Dotych-
czas było to odpowiednio 3600 i 2780 zł. Oznacza to wzrost
o 17 proc. W Białorusi płaca minimalna wzrosła o 15 proc. i
wynosi obecnie 654 ruble, czyli 784 zł. Różnica wydaje się
kolosalna. Jednak siła nabywcza pieniądza w obu krajach
jest inna.
Polska-Białoruś
►

16. 16 I.2024
Czasopis
n
АNALIZA■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Olga, emerytka, ma półtorapokojo-
we mieszkanie (37 m kw.):
– W ostatnim miesiącu zapłaci-
łam ok. 75 rubli + 35 rubli za inter-
net (łącznie ok. 110 rubli – ok. 132
zł). Stanowi to ok. 1/7 mojej emery-
tury, bo wynosi ona 770 rubli (nieca-
łe tysiąc zł).
Zatemczynsziinnerachunkimiesz-
kaniowe wynoszą do 13,4 % średnich
miesięcznych zarobków w wojewódz-
twie podlaskim oraz do 7,7% średnie-
go wynagrodzenia mieszkańca obwo-
du grodzieńskiego.
Sprawdziliśmy też, ile kosztu-
je obecnie wynajęcie mieszkania w
Grodnie i Białymstoku.
Na przykład dwupokojowe miesz-
kanie o powierzchni 42 metrów kwa-
dratowych w Białymstoku przy ulicy
Sienkiewicza można wynająć za 1300
zł plus 500 zł za media. W Grodnie
podobne mieszkanie blisko centrum
można znaleźć na Placu Dekabrystów.
Za jednopokojowe mieszkanie o po-
wierzchni 40 metrów kwadratowych
właściciel żąda 700 rubli białoruskich
miesięcznie plus media (około 100 ru-
bli latem i 150 zimą), to jest maksy-
malnie nieco ponad tysiąc zł.
Anastazja ukończyła uniwersytet
w Grodnie, a teraz tam pracuje i wy-
najmuje mieszkanie:
– Razem z koleżanką wynajmujemy
małe dwupokojowe mieszkanie. Pła-
cimy za nie około 750 rubli (ok. 900
zł). Ale i tak miałyśmy szczęście. Te-
raz myślę, że wynajęcie podobnego
mieszkania kosztowałoby około 200
dolarów. Wszystkie koszty mieszka-
niowe dzielimy z koleżanką na pół.
Każdego miesiąca tracę na to około
jednej trzeciej mojego zarobku.
Oleg pracuje w jednym z przedsię-
biorstw w Grodnie i wynajmuje jed-
nopokojowe mieszkanie. Jego pen-
sja wynosi około 1300 rubli (1600
zł) miesięcznie.
– Płacę około 700 rubli za mieszka-
nie, plus około 50 rubli za media i 26
rubli za internet. Od właścicielki do-
stałem lodówkę, a od koleżanki pral-
kę. Mieszkanie znajduje się około 30
minut piechotą od centrum. Po opła-
ceniu czynszu i pozostałych wydat-
ków mieszkaniowych z mojej pensji
na życie już wiele nie zostaje.
Maciek mieszka i pracuje w Bia-
łymstoku, wynajmuje trzypokojowe
mieszkanie na Antoniuku:
– Za mieszkanie co miesiąc płacę
około 1500 zł plus media. Nie jest
nowe, ale w zasadzie jestem z niego
zadowolony. Biorąc pod uwagę, że za-
rabiam około 7500 zł na rękę, spokoj-
nie stać mnie na czynsz.
Maksim, pracuje w Białymstoku w
firmie budowlanej, wynajmuje kawa-
lerkę na Nowym Mieście.
– Wynajęcie mieszkania kosztuje
mnie około 1750 zł miesięcznie. To
mniej więcej jedna trzecia mojej mie-
sięcznej pensji. Trochę drogo, ale lu-
bię ten dom i jego lokalizację. Pienią-
dze, które zostają, starczą na życie,
można nawet trochę zaoszczędzić.
Tak więc, mając zarobki znacz-
nie niższe niż w Polsce, mieszkańcy
Białorusi wydają z kolei mniej na ra-
chunki za media i czynsz. Jednocze-
śnie atrakcyjniejsze wynagrodzenia
oferowane pracownikom przez pol-
skie przedsiębiorstwa są jednym z
głównych powodów migracji zarob-
kowej Białorusinów do Polski.
Za miesiąc spróbujemy porównać
siłę nabywczą dochodów mieszkań-
ców obu krajów podczas zakupów w
sklepie i tankowania auta.
Oprac. Sergiusz Aleksandrowicz
ПАДАРОЖЖА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Доўгая дарога ў Беласток
Варыянтаў засталося зусім ня-
шмат. Трэба або перасякаць мяжу
з Літвой, або кіравацца на адзіны
даступны на польска-беларускай
мяжы пункт пропуску для легка-
вога транспарту ў Цярэспалю. І ў
першым, і ў другім выпадку, каб
трапіць у Беласток ці Гродна, трэ-
ба будзе правесці ў дарозе нашмат
больш часу, чым раней. Аднак ня-
гледзячы на ўсе цяжкасці (сюды
дадаецца вельмі доўгі і складаны
ў апошнія гады працэс атрымання
візы), жыхары Беларусі штодзённа
стаяць у „калейках”, каб трапіць у
Польшчу.
Доўгае падарожжа – добры мо-
мант, каб паслухаць людзей, якія
едуць з усходу на захад. Вось аў-
тар і займаўся гэтым, будучы ад-
ным з пасажыраў мінібусу Грод-
на-Беласток.
Дзень у горадзе над Нёманам
шэры і даволі цёплы, як для зімы.
Снег зусім зышоў, а сонца, здаецца,
не будзе ўвесь дзень. А чатырнац-
цатай па беларускім часе з мясцо-
вага аўтавакзала ад’язджае бусік
на Беласток. Вольных месцаў у
салоне няма, нягледзячы на буд-
ні дзень. Кіроўца правярае наяў-
насць пашпартоў і дзеючых віз у
тых, каму яны неабходныя. Сярод
Беласток і Гродна падзяляюць нейкія семдзесят з кава-
лачкам кіламетраў. Але апошнім часам, асабліва пасля
закрыцця„Баброў”, пераадолець іх тым хто ездзіць з Бе-
ларусі ў Польшчу ці наадварот – той яшчэ квэст.
►

17. 17
I.2024
Czasopis
n
ПАДАРОЖЖА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
пасажыраў ёсць некалькі грамадзян
Польшчы – двух пажылых мужчын,
а таксама маладая пара, муж паляк
і жонка беларуска, гасцілі, відаць у
бацькоў дзяўчыны.
Ну вось усе дакументы правера-
ны, адпраўляемся ў дарогу. Хутка
прыязджаем да беларуска-літоў-
скай мяжы. Памежны кантроль на
беларускім баку займае найбольш
паўгадзіны. Пра наяўнасць „стала-
га побыту” ці Карты паляка ніхто
не пытае. Кіроўца абавязаны зра-
біць яшчэ кароткі прыпынак каля
„дзюціка”. Некаторыя карыстаюц-
ца магчымасцю набыць апошнія
падарункі для сваякоў ці сяброў.
Найбольш папулярныя „сувені-
ры”, што вязуць з Беларусі – алка-
гольныя напоі – гарэлка ці горкія
настойкі, цукеркі, цыгарэты, якія
каштуюць таней чым у Польшчы,
але браць іх можна толькі две пач-
кі на асобу. Хтосьці падарункі вязе
ўжо с сабой, у торбах можна заў-
важыць зефір бабруйскай вытвор-
часці і нават хлеб.
Прыпынакскончаны,рухаемсяда
літоўскага боку. Тут ужо пачынаец-
ца „калейка”. Літоўскія памежнікі
кожныя паўгадзіны прапускаюць
толькі па 5 аўто. Пасажыры і кі-
роўца выходзяць з бусіка на павет-
ра. На дварэ не так ужо і холадна,
усё адно лепш чым сядзець у сало-
не ў адным становішчы. Шмат хто
запальвае цыгарэты. Падчас „пера-
куру” людзі размаўляюць адзін з ад-
ным. Кожны мае свае гісторыі, ды і
час так ляціць хутчэй.
Вось едзе сям’я: маці з дарослай
дачкой і сынам-інвалідам. Маці, ня-
гледзячы на моцны кашаль, шмат
паліць. Дачка расказвае пра сваю
працу ў Польшчы і кажа маці, што
калі тая вырашыць запаліць цыга-
рэту ў польскім цягніку, то спрацуе
датчык дыму і яе акаціць з галавы
да ног пенай.
Побач дзядзька размаўляе з двума
маладзейшымі хлопцамі. Дзядзька
расказвае аб тым, як працуе будаў-
ніком недзе пад Гданьскам і як ез-
дзіў у Беларусь, каб наведаць сям’ю
і перадаць ім грошы. У Гданьску яго
павінен сустрэць знаёмы і адвезці
на месца працы. Па ўсяму відаць,
што зусім яшчэ нядаўна мужчына
быў на нейкім застоллі, бо добра ад
яго чуць гарэлачны пах. Ён у вель-
мі добрым настроі, шмат расказвае
аб сваім жыцці і даволі бестактоў-
на пытае хлопцаў пра тое, дзе яны
працуюць і якія маюць заробкі. Сам
пры гэтым прызнаецца, што займа-
ецца цяжкай фізічнай працай і за-
рабіць такіх грошай, як у Польшчы,
дома не змог бы. Жонка ж, па яго
словах, атрымлівае зусім мала, таму
трэба перадаваць ёй кожны месяц
на выдаткі не менш за 600 рублёў.
Адзін з хлопцаў – праграміст, які
таксама едзе на працу. У Беларусі
засталася ў яго жонка з маленькай
дачкой. Жыве хлопец у Беластоку,
дзе наймае кватэру. Хлопец прызна-
ецца, што пакуль яшчэ не вырашыў,
дзе хоча пастаянна жыць. У Поль-
шчы яму падабаюцца прыгожыя га-
рады і магчымасць падарожнічаць
па ўсім свеце, але палохаюць вы-
сокія цэны на жыллё. Паводле яго
слоў, за «кавалерку» ён плаціць
каля 1700 злотых кожны месяц.
Другі хлопец нежанаты. Едзе ў
Кракаў, дзе працуе расфасоўшчы-
кам пасылак. Плацяць няблага,
кажа ён, каля 18 злотых за гадзіну,
на жыццё хапае. Жыве той хлопец
у хостэле, на які ў месяц выдае 800
злотых (хіба). Кажа суразмоўцам,
што для старту гэта нармальна,
хутка ён паступіць у паліцэальную
школу, адвучыцца на слесара і бу-
дзе атрымліваць за працу нашмат
больш, а там ужо зможа сабе дазво-
ліць і на асобную кватэру.
Хлопца гэтага вельмі непакоіць,
наколькі працяглай будзе сёння „ка-
лейка”. У выпадку, калі бусік моцна
спозніцца, яму трэба будзе дзесьці
заначаваць, бо цягнік у Кракаў бу-
дзе толькі раніцай.
Са мной жа ахвотна ўступае ў
размову жанчына-пенсіянерка.
Хутка даведваюся, што яна з вёскі,
працавала раней выхавацелькай у
дзіцячым садку, а муж яе памёр не-
калькі гадоў таму. Едзе жанчына ў
Варшаву, дзе зараз жыве і працуе
яе сын з жонкай, каб дапамагчы і
папільнаваць іх малых дзяцей. У
польскай сталіцы ёй вельмі пада-
баецца, жанчына доўга апісвае і
хваліць мясцовыя дзіцячыя садкі,
пляцоўкі, выхавацеляў, прыгожыя
двары і разнастайнаць тавараў у
магазінах.
Вось дазваляюць і нам уехаць на
літоўскі бок. Але памежны і мыт-
ні кантроль праходзіць марудна.
Цярпліва чакаем, калі правераць
папярэднія машыны. Пасля ўсіх
неабходных памежных працэдур
урэшце можам ехаць. На дварэ зу-
сім ужо цёмна, праходжанне мяжы
заняло каля шасці гадзін. Кіроўца
кажа, што яшчэ не найгоршы вынік,
бо яго сябры чакалі, бывала, больш
за дзесяць гадзін. У сталіцы Пад-
ляшша будзем яшчэ праз гадзіны
чатыры. Для кагосьці падарожжа
на гэтым будзе скончана, іншым
пасажырам трэба чакаць цягніка
ці аўтобуса, каб ехаць далей. Хло-
пец, што працуе ў Кракаве, рас-
чараваны, відаць, трэба будзе яму
правесці ноч у Беластоку.
Доўгі дзень, які амаль увесь быў
праведзены ў дарозе, паволі дабя-
гае канца.
Сяргей Александровіч ■
Некаторыя словы са сленгу падарожнікаў,
што ездзяць праз мяжу
Бабры – прапускны пункт „Баброўнікі” на польска-беларускай мяжы,
зачынены на пачатку 2023 г.
Калейка (ад пол. kolejka) – чарга на мяжы
Пані(пан)–такпаміжсабойжыхарыБеларусіназываюцьпрадстаўнікоў
польскай мытні ці пагранічнай аховы
Дзюцік – магазіны сеткі Duty Free

18. 18 I.2024
Czasopis
n
Losy
Jak Anna
Od pięciu lat podobnie jakAnna M. z domu
Martyszewska przeżywam śmierć jej ojca
Włodzimierza. I od pięciu lat obiecuję An-
nie, że opiszę to, co działo się 80 lat temu
w Majdanie pod Michałowem na Białostoc-
czyźnie. Wreszcie nadszedł czas, by opo-
wiedzieć tę niesamowitą historię, a skło-
niła mnie do tego informacja o uroczysto-
ściach w Grabówce pod Białymstokiem,
które odbyły się 8 grudnia 2023 roku.
Upamiętniły one blisko trzysta ofiar masowego mor-
du, dokonanego przez hitlerowców 8 grudnia 1943 r. W
relacjach bogato ilustrowanych zdjęciami widać szkolną
młodzież, harcerzy, burmistrza Supraśla Radosława Do-
browolskiego i prawdopodobnie potomków osób zamor-
dowanych.
Grabówka w okresie powojennym urosła do rangi sym-
bolu masowych zbrodni hitlerowskich na Białostocczyź-
nie. W 1973 r. stanął tam monument, upamiętniający ofia-
ry. Według oficjalnych informacji podczas okupacji hitle-
rowskiej Niemcy w Grabówce rozstrzelali 16 tys. osób. Nie
wiem, czy ktokolwiek przeprowadzał ekshumację rozstrze-
lanych i ich identyfikację i skąd pojawiła się taka ogromna
liczba osób, przemawiająca aż nadto do wyobraźni. Wia-
domo, że po wojnie odkryto 17 masowych mogił. Niemcy
pod koniec wojny zacierali ślady zbrodni, odkopując mo-
giły i paląc zwłoki.
Historię tego miejsca opisał Karol Usakiewicz z biało-
stockiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w ksią-
żeczce „Grabówka 1941-1944. Masowe egzekucje w świe-
tle relacji świadków” (Białystok 2016). Poddał on w wąt-
pliwość liczbę 16 tysięcy ofiar:
„Szacunek 16 tys. zamordowanych w Grabówce po raz
pierwszy zanotowano w kwestionariuszu Sądu Grodzkiego
w Białymstoku o masowych egzekucjach i grobach z 2 X
1945 r. Dokument ten powoływał się na prace „radzieckiej
komisji wojskowo-prasowej” z sierpnia 1944 r. Nie wiado-
mo, jaką metodą posłużyła się owa komisja przy ustalaniu
skali zbrodni” (s. 68-69).
W 2018 r. Usakiewicz mówił „Kurierowi Porannemu”:
„W mojej ocenie szacunek ten odpowiadał jakiejś z góry
narzuconej tezie i nie był wynikiem starannych badań.
Mieścili się w nich wszyscy, którzy zaginęli bez wieści
po aresztowaniu przez Niemców. Tak więc Grabówka sta-
ła się propagandowym masowym miejscem straceń. Jak
nie wiadomo było, gdzie zginęli bliscy, to na pewno w
Grabówce”.
Anna także była przekonana, że ojciec został rozstrzelany
w Grabówce. Zresztą nie tylko ona, ale także inni mieszkań-
cy okolicznych wsi uważali aresztowanych przez Niemców
i osadzonych w białostockim więzieniu za rozstrzelanych w
Grabówce. Tak bowiem mówili wszyscy w okolicy.
Anna, odwiedzając Białostocczyznę, składała pod pomni-
kiem w Grabówce kwiaty i zapalała znicze. Ojca pamię-
ta jak przez mgłę. Gdy go aresztowano w czerwcu 1942 r.,
miała zaledwie cztery latka. Nie do końca wierzyła w roz-
strzelanie ojca w Grabówce – nie było żadnych dokumen-
tów, potwierdzających jego tragiczną śmierć. Podobnie było
w przypadku innych osób. Nie było po nich żadnych śla-
dów, więc dawano wiarę powojennej propagandzie, w której
skalę niemieckiego ludobójstwa w niektórych przypadkach
zawyżano. Wszystko to mieściło się w ramach powojennej
komunistycznej ideologii. Po wojnie sądy nie dochodziły,
co się stało z ludźmi – najprościej było obwinić Niemców,
którzy okupowali Białostocczyznę w latach 1941-1944. A
także ich współpracowników spośród miejscowej ludno-
ści, zwłaszcza ówczesnych sołtysów, których posądzano o
wydawanie Niemcom współmieszkańców i czyniono ich
za to głównymi odpowiedzialnymi za aresztowania, roz-
strzeliwanie lub osadzanie w obozach koncentracyjnych.
Po wojnie sołtysów tych sądzono za współpracę z okupan-
tem i współudział w zbrodniach. Ciekawe, że zbytnio nie
dochodzono, co stało się z aresztowanymi. Sądy intereso-
wały się tylko, kto ich wydał Niemcom za rzekomą bądź
rzeczywistą współpracę z partyzantką sowiecką. Nieważ-
ne więc stawały się ofiary zbrodni hitlerowskich. Poszu-
kiwano „kolaborantów”, bo tylko oni mogli służyć Niem-
ojca szukała

19. 19
I.2024
Czasopis
n
com.Abyli nimi według władz komunistycznych funkcjo-
nariusze administracji niemieckiej, w tym sołtysi, nauczy-
ciele szkół białoruskich, tłumacze, członkowie tzw. „Ko-
mitetów Białoruskich”.
Na przełomie lat 40. i 50. Organy bezpieczeństwa pu-
blicznego, zwane potocznie UB, masowo przeprowadzały
dochodzenia, powołując świadków spośród mieszkańców
wsi, często zwaśnionych ze sobą na gruncie majątkowym,
by dowieść winy tego czy innego sąsiada. Jeśli ktoś kogoś
nie lubił, albo z kimś nie rozmawiał, mógł go posądzić o
współpracę z Niemcami.
Tymczasem, jak okazało się w 2018 r., ojciec Anny
– Włodzimierz Martyszewski, były mieszkaniec wsi Maj-
dan, zmarł 18 listopada 1943 r. w obozie koncentracyjnym
Sttuthof (obecnie Sztutowo w województwie pomorskim).
Informacja ta dotarła do rodziny pięć lat temu jak grom z
jasnego nieba. Anna, urodzona w 1938 r. w Majdanie, a
obecnie zamieszkała w Sopocie, akurat jechała autobusem
miejskim, gdy zadzwoniono do niej z Muzeum w Sztuto-
wie z tą szokującą dla niej informacją.
„To jednak nie w Grabówce, ale w Sztutowie – zginął
mój ojciec” – poinformowała mnie. Do muzeum w Sztuto-
wie wybrała się z córką Haliną. Tam otrzymała kopię do-
kumentu, potwierdzającego śmierć ojca 18 listopada 1943
r. w obozie koncentracyjnym i spalenie jego zwłok w kre-
matorium cztery dni później – 22 listopada. Razem z nim
znaleźli tam też inni mieszkańcy z okolic Michałowa, m.in.
Konstanty Jarocki i brat pani Loli Nosowej Wiaczesław Ko-
nończuk. Ich rodziny także były przekonane, że stali się oni
ofiarami egzekucji w Grabówce. O tym, że prawdopodob-
nie zostali rozstrzelani w Grabówce napisał też mąż pani
Loli Leszek Nos w „Monografii gminy Michałowo” (Bia-
łystok 1996, s. 162).
Co się stało w Majdanie
w czerwcu 1942 r.?
RodzinaAnny (z domu Petelska, ur. 1901 r. w Pieńkach)
i Włodzimierza (ur. w 1903 r. w Majdanie) Martyszewskich
składała się z pięciu osób. Mieli oni dwóch synów: Jana (ur.
w 1929 r.) i Aleksandra (ur. w 1931 r.) i córkę Annę (ur. w
1938 r.). Rodzina mieszkała na kolonii wsi Majdan, na tzw.
chutorach, jak się kiedyś mówiło, 4-5 km za Michałowem.
Mieszkały tam tylko dwie rodziny – Włodzimierza Marty-
szewskiego i jego brata Konstantego oraz ich matka Hele-
na, która wszystkim rządziła. Jej córka Stefania z rodziną
mieszkała w Michałowie i żyło się im tam bardzo ciężko.
Jak wspomina Anna:
„Przychodzili do nas, pomagali na gospodarstwie, przy
żniwach. Babcia nazywała ich „michałouskimi haładamo-
rami”. Jak wracali do Michałowa dostawali od babci pa-
telnię taukanicy, dzbanek kwaśnego mleka. Rodzice upra-
wiali ziemię. Tam bardzo dobrze rodziła gryka. Ojciec pra-
cował także w lesie – przy karczowaniu pni drzew. Mama
nosiła mu jedzenie”.
W Majdanie było bardzo niebezpiecznie – w pobliskich
lasach stacjonowała partyzantka sowiecka.Anna jako dziec-
ko tak zapamiętała tamten niespokojny czas:
„Różni ludzie przychodzili po jedzenie. Dlatego spako-
waliśmy na furmanki nasze rzeczy, głównie jedzenie, i wy-
jechaliśmy do lasu. Kufry z rzeczami mama zakopała w zie-
mi. W lesie spało się normalnie, coś tam się podłożyło i tak
spało się. Pamiętam jeden moment, jak nadleciały samolo-
ty, a pewnego dnia ojca wraz z pięcioma innymi osobami
zabrali Niemcy. Ktoś doniósł, że ojciec współpracował z
partyzantką sowiecką. Wsadzono go do więzienia w Bia-
łymstoku. Potem zabrano do więzienia także matkę. Moja
chrzestna matka posadziła nas trójkę na podwody i powio-
zła do więzienia do Białegostoku. I wtedy matkę wypuścili.
Matce też zarzucano, że nosiła jedzenie partyzantom.Atak
nie było. Pytałam mamę, jak to było. Mama mówiła, że nic
o tym nie wie. Ojciec pracował w lesie i mama mu nosiła
jedzenie. Jak opowiadała, kiedy mieszkali na kolonii w le-
sie, w nocy przychodzili różni ludzie i prosili o jedzenie.
Jak nie dało się, to i tak weszli, wzięli co chcieli. A drzwi
trzeba było otworzyć, bo się bali. Żyli w ciągłym strachu.
Z więzienia ojciec do domu już nie wrócił”.
Wędrówka na wschód
Po wojnie w 1944 r. zaczęła się tzw. „repatriacja”. Pola-
cy z BSRR wyjeżdżali do Polski, a Białorusini z Polski do
BSRR. „Był taki specjalny „ewakuacionnyj list” w języ-
ku rosyjskim, na podstawie którego wyjechaliśmy z Pol-
ski” – wspomina Anna. „Długo na Białorusi posługiwali-
Symboliczna mogiła Włodzimierza Martyszewskiego na
Cmentarzu Komunalnym w Sopocie
Fot.
Wiktoria
Repetto
►

20. 20 I.2024
Czasopis
n
Losy
śmy się tym listem, bo nie mieliśmy żadnych innych doku-
mentów, ani dowodów, ani metryk. Pierwsza wersja była
taka, że jedziemy do Rosji do Kraju Krasnodarskiego, nie
na Białoruś. Jak opowiadała mama, w drodze powiedzia-
no nam, że zatrzymamy się tuż za granicą, na terenach bia-
łoruskich. Trafiliśmy do miasteczka Soły w rejonie smor-
gońskim, obwodu grodzieńskiego”.
Anna opowiada:
„Zanim wyjechaliśmy, przychodzili sowieci i mówi-
li nam, że jak nie pojedziecie dobrowolnie, to wywiezie-
my na siłę. Tak opowiadała mama, bo ja niewiele pamię-
tam, miałam wówczas sześć lat. Więc mama wystraszy-
ła się. Ojca, myśleliśmy, że rozstrzelano pod Białymsto-
kiem, bo tak mówiono. Ponieważ mieszkaliśmy na kolo-
nii, to mama bała się o małe dzieci, ciągle się bała. W la-
sach działało polskie podziemie niepodległościowe, które
rozprawiało się w krwawy sposób z Białorusinami. Poza
tym wyjeżdżała nasza rodzina – mamy brat, który mieszkał
w Pieńkach. Im z kolei Niemcy spalili dom i nic nie mie-
li. Bo my mieliśmy stary domek i był wybudowany nowy
dom, w którym nie zdążyliśmy zamieszkać. I tak było po-
wiedziane – jeżeli nie wyjedziecie, to wywieziemy na siłę.
Mama bała się, nie chciała zostać tam w Majdanie, bo mia-
ła dosyć tego wszystkiego. Był taki moment, że kupiła ja-
kiś domek w Michałowie i tam wprowadziliśmy się. Któ-
regoś dnia przyszli do nas i powiedzieli, że nam tu miejsca
nie ma. Zabraliśmy ze sobą wszystko, co mieliśmy – cały
dorobek, meble. Wszystko można było zabrać. Przywieźli-
śmy ze sobą krowę „Kurtę”, którą mama dostała od Niem-
ców (przekupiła ich). Ja nie pamiętam tej podróży w nie-
znane. Z tego, co mama opowiadała, to były wagony. Nie
wiem, nie pamiętam, jak długo jechaliśmy i gdzie była na-
sza krowa. Byłam za mała, żeby to pamiętać.
W Sołach osiedlono kilka takich rodzin, jak my. Z Pie-
niek wyjechał brat mojej mamy z rodziną – Julian Petel-
ski. Sporo rodzin było z Radulina i Baciut – Chomczyko-
wie, Prokopczykowie, Dubatouki, Mojsakowie, Miszczu-
kowie, Poremscy, Szetkowie. Wszyscy byli prawosławni.
Mama starała się o osobny dom i dostała go we wsi Iwasz-
kowce obok Soł, po Polakach, którzy wyjechali do Pol-
ski. Jak na tamte czasy był ładny, nowy. Tam też otrzyma-
li domy pozostali przesiedleńcy, gdyż Iwaszkowce były
wsią katolicką i sporo tamtejszych mieszkańców (ok. po-
łowy) wyjechało do Polski. Ich domy otrzymali ci, którzy
przyjechali z Polski.
Otrzymaliśmy ziemię z byłych dóbr kościelnych. W So-
łach był kościół. Niedaleko naszego domu była plebania.
Miejscowi mówili na nas, że „Pryjechali ruskija i zabra-
li naszuju kaścielnuju ziamlu”. A myśmy przecież jej nie
zabierali, tylko „saviet” nam ją dawał. W Sołach, Iwasz-
kowcach wszyscy rozmawiali po prostu, po białorusku, ale
katolicy uważali się za Polaków, a była ich zdecydowana
większość. Nas nazywano „ruskimi”, bo byliśmy prawo-
sławni. Rosjanami byli nauczyciele i urzędnicy. Podziałów
i konfliktów na tym tle specjalnych nie było. Dzieci chodzi-
ły do jednej szkoły. Jedni świętowali święta katolickie, my
– prawosławne. Jeździliśmy z mamą pociągiem do cerkwi
do Smorgoni, odległych od Soł 15 km. Oczywiście tylko
na jakieś większe święta. Od miasteczka Soły wieś Iwasz-
kowce była oddzielona koleją”.
Anna wspomina, jak poszła do szkoły:
„Bracia moi chodzili do szkoły wcześniej. Od razu po
przyjeździe w 1944 r. mama mnie, mnie, sześcioletnie
dziecko, wysłała do szkoły. Szkoła była rosyjska. Powo-
jenni nauczyciele uczyli w niej po rosyjsku, bo byli Ro-
sjanami. Był taki Anton Antonowicz, powiedział do mnie:
„Ty jeszcze jesteś za mała – idź do domu i baw się lalka-
mi”. Do szkoły poszłam
zatem w następnym roku, gdy miałam już siedem lat. Do-
piero gdzieś od piątej klasy zaczęto nas uczyć białoruskie-
go. W domu rozmawialiśmy oczywiście po białorusku.
Mama pracowała na gospodarstwie, na tej pokościelnej
ziemi, dopóki w 1950 r. nie utworzono kołchozu. Potem
pracowała w kołchozie, wykonując różne prace. Znała Pi-
smo Święte i język cerkiewno-słowiański.Aponieważ tam
nie było cerkwi i baciuszki, jak ktoś umierał, to mama śpie-
wała, modliła się przy nieboszczyku, zanim nie przywie-
ziono baciuszki ze Smorgoni. Potem zburzono drewnia-
ną cerkiew w Smorgoniach i mama sama odprawiała nie-
boszczyków w ostatnią drogę. Bracia uczyli się. Pokończy-
li po kilka klas i poszli do pracy. Pracowali na kolei. Po-
tem, gdy wybudowano w Sołach „owoszczno-suszylny za-
wod” (zakład przetwórstwa owocowo-warzywnego), star-
szy brat tam podjął pracę.
Mamy brat, który też dostał kawałek ziemi koło pleba-
nii, uprawiał ją. Dobrze mu się powodziło i jak utworzono
kołchoz dobrowolnie zawerbował się w Tiumeńskuju ob-
łast’. Nam powiedzieli o wyjeździe w ostatniej chwili. I tam
dla nich dopiero zaczęła się bieda. Dlaczego wyjechał? Bo
podczas I wojny światowej jego matka, a moja babcia, z
dziećmi wyjechała do Rosji w Permskuju obłast’ i bardzo
dobrze im tam było. Po wojnie babcia wróciła z „bieżeń-
stwa” w rodzinne strony. I wujek właśnie przypomniał, jak
tam dobrze im się żyło i chciał sam spróbować. Jak się póź-
niej okazało, mieli tam bardzo ciężkie życie. Wujka córki
mieszkają obecnie w Kaliningradzie i one opowiadają mi,
jak im tam się żyło. Moja ciotka w Sołach była „panią”,
szyła i była domową gosposią. A tam pojechała i tynkowa-
ła domy. Ciężko pracowała. Tam były też kołchozy. Wybu-
dowali tam sobie domek. Przez wiele lat nie przyjeżdżali.
Pisali tylko listy. Ich córki skończyły tam szkoły, i wyrwa-
ły się stamtąd do Kaliningradu. Ciotka tam zachorowała na
gruźlicę i zmarła. Wujek na stare lata sprzedał tam dom i
przyjechał do córek do Kaliningradu i tam zmarł. A w So-
łach, o ile sobie przypominam, im się powodziło o wiele
lepiej niż nam. Jak przychodziły święta, zawsze do nich
biegłam najeść się białych bułek, bo u nas były ciemne, z
mąki mielonej przez mamę i braci w żarnach”.
Cdn
Helena Głogowska ■
►

21. 21
I.2024
Czasopis
n
Фотаконкурс
„Падляшша ў аб’ектыве”
17 снежня ў Музеі і асяродку беларускай
культуры ў Гайнаўцы былі падведзе-
ны вынікі 19-га Агульнапольскага фота-
конкурсу „Падляшша ў аб’ектыве” імя
Віктара Волкава. Прыняло ў ім удзел
150 аўтараў з усяе Польшчы. Агулам
прыслалі яны 405 фотаздымкаў, якія
прадстаўляюць наш рэгіён.
Дасланыя працы ацэньвалі прафесій-
ныя фатографы, сябры памерлага два-
наццаць гадоў таму незабыўнага Вікта-
ра Волкава. Гэта аўтарка фільмаў аб
прыродзе Бажэна Валенцік, журналіст
і падарожнік Тамаш Класоўскі, ляснік і
кінарэжысёр Яраслаў Хыра і фотарэ-
парцёр Міхал Косць.
Як кожны год на конкурсных фотаздым-
ках прадстаўлены былі архітэктура,
прырода і людзі. На іх відаць таксама
як мяняецца Падляшша. Штораз менш
– XIX выпуск
І-ая ўзнагарода. З серыі„Адзінокія жанчыны”. Фота Паўла Баўтручука з Гайнаўкі

22. 22 I.2024
Czasopis
n
Фотаконкурс
ужо традыцыйнага краявіду ды іды-
лічнай вясковасці як на займальных
здымках Волкава. Ідзе новае, якое не
такое прывабнае. Таму журы ацаняла
конкурсныя працы перадусім з мастац-
кага боку, шукаючы ў іх нейкай глыбей-
шай думкі і рэфлексіі.
– Гэта свята фатаграфіі, якое славіць
наш Падляшскі рэгіён – сказала стар-
шыня журы Бажэна Валенцік праз ві-
дэа, паколькі не магла асабіста прысу-
тнічаць ва ўрачыстасці.
Лаўрэатам першай прэміі ў конкурсе
стаў Павел Баўтручук з Гайнаўкі за се-
рыю фотаздымкаў – партрэтаў самот-
ных жанчын. Другую прэмію атрымаў
Міхал Сасьніцкі з Завоі каля Жыўца ў
Бескідах, трэцюю – Яраслаў Якубчак з
Крынак.
Арганізатарам фотаконкурсу з’яўля-
ецца беларускі музей у Гайнаўцы пры
фінансавай падтрымцы Міністэрства
ўнутраных спраў і адміністрацыі, так-
сама горада Гайнаўка, Гайнаўскага па-
вета ды іншых спонсараў.
І-ая ўзнагарода. З серыі„Адзінокія жанчыны”. Фота Паўла Баўтручука з Гайнаўкі
І-ая ўзнагарода. З серыі „Адзінокія жанчыны”. Фота
Паўла Баўтручука з Гайнаўкі

23. 23
I.2024
Czasopis
n
ІІ-ая ўзнагарода.„Канчаецца дзень”. Фота Міхала Сасьніцкага з Завоі
ІІІ-ая ўзнагарода.„Снежная зіма”. Фота Яраслава Якубчака з Крынак

24. 24 I.2024
Czasopis
n
Фотаконкурс
Вылучэнне.„На захад”. Фота Максімільяна Пачкоўскага з Дзецьмірава
Вылучэнне (спецыяльная ўзнагарода).„Уладар павукоў”. Фота Кароля Залеўзскага з Янава-Падляшскага