1. BERTSO ETA OLERKIENBERTSO ETA OLERKIEN
MUNDUA: BERTSOLARIMUNDUA: BERTSOLARI
MOLDEKO OLERKARIAKMOLDEKO OLERKARIAK
XIX. MENDEANXIX. MENDEAN

2. BERTSOLARI
MOLDEKO
OLERKARIAK
XIX. MENDEAN
XVIII. mendean
“irurac bat”
Garai latzak
Euskal
Herriarentzat
Antoine
D’Abbadie
eta
Lore Jokoak
Erromantizismoa
Eta
“Zazpiak bat”
Kanturako
olerkiak
Ahoz ahoko
literaturaren
ondarea
Bertso eta
olerkiak gaien
arabera
Xenpelar
Bilintx
Iparragirre

3. Kanturako olerkiakKanturako olerkiak
•Literatura idatziak ahozkoarekiko
lotura nabarmena
•Oso jende gutxik daki idazten eta
irakurtzen
•Etxeparek, Joannes Etxeberri
Ziburukoak, Gazteluzar,
Harizmendi… kantatzeko olerkiak

4. •Herria kantu eta bertso munduan
murgilduta bizi delako hartzen dute
idazleek hitz neurtu edo bertsoen
bidea.
•Folklore biltzaileek egindako lanari
esker, ahoz ahoko bertso eta doinuak
liburuetan jasota geratu dira.
•Euskaraz bizi izan den herriaren
arnasa suma daiteke ahozko ondare
horretan.
Ahoz ahoko literaturaren ondarea:Ahoz ahoko literaturaren ondarea:

5. Bertso eta olerkiak gaienBertso eta olerkiak gaien
araberaarabera
• Kristau heziketarako bertsoak
idatzi zituztenak: Etxepare, Etxeberi
Ziburukoa, Gazteluzar, harizmendi…
• Bertso profanoak idatzi zituztenak
(maitasuna, euskara, EH…):
Etxepare, Oihenart…
• Alegiak edo fabulak: J.A. Mogel,
Bizenta Mogel…

6. XVIII. mendeanXVIII. mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:
• Gertaera politikoek eragin
handia dute euskal
kulturaren bilakaeran.
• XVIII eta XIX. mendeetan
Euskal Herriaren batasun
kontzientziak inoiz baino
indar handiagoa hartzen du
kanpotik datozkion erasoen
aurrean.

7. • “Peñafloridako konteak” R.S.B.A.P.
elkartea sortu zuen, 1764an.
• Euskal Herria herri aurreratuaren
mailan jartzea zuen helburu.
• Hegoaldeko hiru probintzietan egiten
zuen lan elkarte horrek eta hortik
hartu zuen “IRURAC BAT” izena.
XVIII.mendeanXVIII.mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:

8. • Frantziako iraultzak berdintasunaren
aldeko apustua, berezitasunak gaitzetsi
(Iparraldean aldaketak)
• Madrilek, Parisen eredua jarraituz, foruak
kendu nahi ditu (gatazka honetan ulertu
behar dira karlista eta liberalen arteko
gerrateak).
• XIX.mendean politika aldetik baliabiderik
gabe geratzen da Euskal Herria, esku
hutsik.
Garai latzak Euskal Herriarentzat:Garai latzak Euskal Herriarentzat:

9. Antoine D’AbbadieAntoine D’Abbadie (1810-1897)(1810-1897)
• Ikasketa asko zituen.
• Etiopiara joan zen Nilo ibaiaren sorrera
aztertzera.
• Bertako Negusari lagundu zion italiar eta
ingelesen aurkako gerran.
• Negusak, laguntza eskertzeko, ondasun
ugari ematen dizkio.
• Ondasun horietako zati handi bat Euskal
kultura indartzeko erabili zuen.
• Lore jokoak.

10. Lore JokoakLore Jokoak
• Euskal ohitura eta folklorea
indartzeko jaialdiak (pilotariak,
dantzariak, irrintzilariak,
bertsolariak...)
• Hiru garai:
•Urruñako aroa (1851-1863)
•Sarako aroa (1864-1876)
•Hegoaldera pausoa, Arturo Campionek
bultzatuta (1879)

11. Erromantizismoa eta “Zazpiak bat”Erromantizismoa eta “Zazpiak bat”
• Erromantizismoak garrantzi handia euskal
kulturaren berpizkundean (etnia edo herri
txiki eta baztertuetako folklore eta
hizkuntzek indar berezia lortu)
• Lore Jokoak giro honetan ospatzen dira.
• Joko hauek Hegoaldean ere
antolatzearekin, batasun kontzientzia
areagotu zuen Euskal Herriak.

12. Zazpiak batZazpiak bat
• “Zazpiak bat”:
• 1894tik aurrera “Zazpiak
bat” ikurraren babesean
ospatzen dira Euskal
jaiak.
• Hizkuntza bat, kultura
bat, herri bat:
ZAPIAK BAT.

13. Zenbait bertsolari
eta olerkari

14. Indalezio Bizkarrondo “Bilintx”Indalezio Bizkarrondo “Bilintx”
Donostia, 1831-1876)Donostia, 1831-1876)
– Ideologia liberalekoa
– Garaiko euskal literaturaren poeta
gorenena
– Sentimenduak adierazteko trebezia
berezia (maitasuna gairik erabiliena).
– Zoritxarreko gizona
– Karlistek jaurtikitako granada baten
eraginez hil zen.

15. IparragirreIparragirre
Urretxu, 1820-1881Urretxu, 1820-1881
• Lehen karlistadan, karlisten alde aritu
zen foruak defendatzen eta atzerrira
joan behar izan zuen.
• Zigorrak barkatu zizkiotenean, Euskal
Herrira itzuli eta Gernikako Arbola abesti
famatua konposatu zuen.
• Gernikako arbola, Euskal Herri
osoarentzat sinbolo bilakatu zen.

16. Juan Frantzisko PetrirenaJuan Frantzisko Petrirena
““Xenpelar”Xenpelar” 1835-18691835-1869
• Ahozko literaturan du berezko tokia, baina
bertsopaper asko idatzi zituen.
• Eragin handia izan zuen bai bat-batean eta
bai bertsopaperetan.
• Euskal foruak behin eta berriz aipatzen eta
goratzen; baita bakearen beharra ere
(karlista eta liberalen arteko gerrateak bizi-
bizian ezagutu eta jasan zituen)

17. Eranskinak

18. BilintxBilintx
Dama gazte polit bat
bada Donostiya'n,
berdiñik ez dubena
zeruban azpiyan;
biyotza mugitzen zait
modu txit eztiyan,
nere pensamentura
datorren guztiyan.
http://eu.wikipedia.org/wiki/Bilintx

19. IparragirreIparragirre
Gernikako Arbola
da bedeinkatua
euskaldunen artean
guztiz maitatua.
Eman ta zabal zazu
munduan frutua
adoratzen zaitugu
arbola santua
http://eu.wikipedia.org/wiki/Iparragirre

20. XenpelarXenpelar
Oiartzungo neskatxen bentajak
Iparragirren bozian ditut
bertso berriak paratu,
Gipuzkoako euskal erriya
al banezake nonbratu;
asko ezkongai daude
gustokorikan gabe,
ezin dutela topatu;
projimuari erakustia
ezta izango pekatu.
http://eu.wikipedia.org/wiki/Xenpelar

21. Galde-erantzunak

22. •Euskal idazleen artean
asko izan dira bertsoz
idazten saiatu direnak,
batez ere XX. mendearen
lehen erdira arte. Zergatik
ote?

23. •Alde batetik, literatura idatziak
ahozkoarekiko lotura nabarmena
duelako eta, bestetik, Herria
kantu eta bertso munduan
murgilduta bizi delako hartzen
dute idazleek hitz neurtu edo
bertsoen bidea.

24. •Politikaren eragina handia
izan da euskal batasunaren
kontzientzia hartzeko. Noiz
ikusten da hori batez ere?

25. • XVIII eta XIX. mendeetan Euskal
Herriaren batasun kontzientziak inoiz
baino indar handiagoa hartzen du kanpotik
datozkion erasoen aurrean.
• Frantziako Iraultza, foruen galera…
• Lore Jokoak Hegoaldean ere
antolatzearekin, batasun kontzientzia
areagotu zen Euskal Herrian: “Zazpiak
bat”.

26. •Zein dira gairik
erabilienak XIX.
mendeko olerkari eta
bertsolarien artean?

27. Bertso eta olerkiak gaienBertso eta olerkiak gaien
araberaarabera
• Kristau heziketarako bertsoak
idatzi zituztenak: Etxepare, Etxeberi
Ziburukoa, Gazteluzar, harizmendi…
• Bertso profanoak idatzi zituztenak
(maitasuna, euskara, EH…):
Etxepare, Oihenart…
• Alegiak edo fabulak: J.A. Mogel,
Bizenta Mogel…

28. •Zer dakizu Antoine
D’Abbadie eta Lore
Jokoez?

29. •Zer da “Irurac bat”?

30. • “Peñafloridako konteak” R.S.B.A.P.
elkartea sortu zuen, 1764an.
• Euskal Herria herri aurreratuaren
mailan jartzea zuen helburu.
• Hegoaldeko hiru probintzietan egiten
zuen lan elkarte horrek eta hortik
hartu zuen “IRURAC BAT” izena.
XVIII. mendeanXVIII. mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:

31. •Zer da “Zazpiak
bat”?

32. Zazpiak batZazpiak bat
• “Zazpiak bat”:
• 1894tik aurrera “Zazpiak
bat” ikurraren babesean
ospatzen dira Euskal
jaiak.
• Hizkuntza bat, kultura
bat, herri bat:
ZAPIAK BAT.

33. •Nolakoak dira
Bilintxek idatzitako
olerkiak gai aldetik?

34. •Sentimenduak
adierazteko trebezia
berezia zuenez, Bilintxen
olerkietan maitasuna da
gairik erabiliena).

35. •Zein da
Iparragirreren
lanik ospetsuena?

36. •Gernikako Arbola

37. jakintzaikastola
Maite Goñi