Regional economic

1. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)
Avrupa Birliğinde 1995-97 döneminde, satın alma gücü paritesine göre kişi başına gelir
ortalama 100 iken, üye ülkelerden Lüksemburg da 174, Danimarka'da 120, Yunanistan'da
66, İspanya da 80, Portekiz'de 73 ve Türkiye'de ise 33tür.
Bölgesel dengesizlikler AB ülkelerinde de mevcuttur. AB'ye üye ülkelerde görülen bölgesel
dengesizlikleri gidermek için, Yapısal Fonların yaklaşık yarısını oluşturan Bölgesel Gelişme
Fonu geri kalmış yörelerin kalkınması ve KOBİlerin desteklenmesi amacıyla
kullanılmaktadır.
Türkiye'de bölgesel gelişme konusunda önemli mesafeler alınmasana rağmen,
bölgelerarası gelişmişlik farkları sorun olmaya devam etmektedir.
1996 yılında yapılan bölgelerin sosyoekonomik gelişmişlik endeksi sonuçlarına göre,
Marmara (1,69), Ege (0,5), İç Anadolu (0,46) ve Akdeniz (0,06) Bölgeleri Türkiye
ortalamasının üzerinde; Karadeniz (-0,54), Güneydoğu Anadolu (-1,03) ve Doğu Anadolu
(-1,13) Bölgeleri ise Türkiye ortalamasının altında kalmıştır.

2. Bölge planlaması açısından uygulamaların kolaylığı ve ekonomik
kararlarda tutarlılık sağlanması ve plan hedeflerinin iyi saptanabilmesi
için Yerleşme Merkezlerinin Kademelendirilmesi Araştırması
güncelleştirilerek plan bölgeleri oluşturulacaktır.
İl gelişme planının hazırlanmasana veri tabanı oluşturacak olan il
envanter ve istatistik raporlarının güncelleştirilmesi ile bilginin ortak
kullanımını sağlayacak İl Envanteri Modellemesi Projesi tamamlanacaktır.

3. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)
• Bu planda daha önceki planlardan farklı olarak, özel sorunlu
bölgelerin gelişmesinin sağlanabilmesi için bölgesel gelişme projesi ve
plan yapma fikri net olarak açıklanarak, yapılan ve yapılacak olan
bölge planları ile ilgili bilgiler verilmiştir.
• Saptanan 4 plan bölgesi (GAP,Zonguldak-Bartın- Karabük, DAP ve
DOKAP) karşılaştırılarak bu bölgelerin Türkiye içindeki ağırlığı
vurgulanmıştır.
• ***Ama Ulusal kalkınma planı ile bölgesel gelişme plan ya da projeleri
arasındaki koordinasyonun nasıl sağlanacağı hakkında bir açıklama
yoktur.

4. • Yerleşme merkezlerinin kademelendirilmesi araştırmasının
güncellenmesi, (16 polarize bölge) plan bölgelerinin yeniden
oluşturulacağından söz edilmektedir.
• Bu planda bölgelerarası gelişmişlik farklarının en aza indirilmesi
amaçlanmıştır.
• AB bölgesel gelişme politikalarına uyum çalışmalarına hız verileceği (7.
Planda olduğu gibi)
• Bölgelerin özellikleri, farklılıkları, gelişmişlik düzeyleri ve temel
sorunları ile potansiyellerinin belirlenmesine yönelik bölge planlanma
çalışmalarına devam edileceği

5. 8. planda
• Metropollerin ihtiyaçlarına yönelik çağdaş ve etkili bir yönetim
şeklinin uygulamaya konulacağı ve*** İstanbul’un ticaret, finans
(BDDK İstanbul’a taşındı MB İstanbul’a taşınması hedefinden
bahsediliyor), turizm, kültür ve sanat ağırlıklı uluslararası bir
metropol haline getirilmesi çalışmalarına devam edilecektir.
• ***Bu planda bölge planlamaya devam edilecek ama 3. planda
başlatılan KÖY ile ilgili teşvikler devam edilecektir.

6. 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013)
• Bu kalkınma planında son yıllarda göç daha fazla oranda bölgelerin
kendi içinde gerçekleşmekle birlikte özellikle Doğu ve Batı Karadeniz,
Ortadoğu ve Kuzeydoğu Anadolu’da gelişmiş çekim merkezi
(kalkınma kutbu) niteliğinde büyük şehirler bulunmadığından daha
çok İstanbul’a yönelmektedir.
• Bunu değiştirmek için 2008’den itibaren ülkenin orta ve doğusundaki
bazı önemli şehirlerin çekim merkezine dönüştürülmesini amaçlayan
***“Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı” Diyarbakır, Erzurum,
Şanlıurfa ve Van’da uygulanmaya başlanmıştır.

7. • Bölgesel gelişme alanında politika ve uygulama birliğini geliştirmek,
mali ve kurumsal yönü güçlendirmek için önemli düzenlemeler
gerçekleştirilmiştir.
• Bu amaçla Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu ve Bölgesel Gelişme
komitesi kurulmuştur. Yerel düzeyde 26 Düzey 2 bölgesinin
tamamında kalkınma ajansları faaliyete geçirilmiştir.İlk KA: Çukurova,
İzmir 2008
• 9. Planda aşırı kalabalıklaşmış yörelerin sorunlarının çözümüne ilişkin
ilke ve politikalara yer verilmiştir.
• Aşırı kalabalıklaşmış bölgelerin sorunlarına yer veren planlar: 1, 5, 6,7
ve 9. planlardır.

8. 2011 yılında DPT, Kalkınma Bakanlığı’na dönüştürülmüş ve DAP, KOP ve DOKAP
Bölge Kalkınma İdareleri kurulmuştur.

9. Büyüme kutupları teorisinin Türkiye yansıması olarak değerlendirilebilecek CMDP,
kendinden önceki çalışmaların (7 ve 16 bölgeli kademelenme çalışmaları) somutlaştırılmış
ve uygulamaya geçmiş halidir.
9.Kalkınma Planı, küresel rekabet gücüne sahip olan, istikrarlı biçimde büyüyen, gelir
dağılımının daha adil olduğu ve AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye
vizyonu çerçevesinde hazırlanmıştır. Bu kalkınma planı ile birlikte, belirlenen kalkınma
hedefleri bağlamında makro dengeler gözetilerek, piyasaların daha etkin olması
sağlanarak, sorunları önceliklendiren ve temel amaçlara yoğunlaşan yeni bir yaklaşıma
geçilmiştir. Bu plan anlayışı AB üyeliğine katkı sağlayacak, temel strateji dokümanı şeklinde
hazırlanmıştır. Bundan dolayı da plan dönemi, AB mali takvimine göre 7 yıllık olarak
hazırlanmıştır.

11. 10. Kalkınma Planı 2014-2018
• Gelişmeler:
• GAP Eylem Planı (2008-2012)
• Toplam harcama : 14,7 milyar TL
• Hizmete alınan ana kanal
• Toplulaştırma çalışmaları
: 610 km
: 1,1 milyon hektar alan
• Eylem Planının 2014-2018 dönemini içerecek şekilde
yenilenmesi çalışmaları devam etmektedir. GAP projesi
devam edecek
• Yeni Bölge Kalkınma İdareleri (DAP, KOP Konya Ova
Projesi ve DOKAP BKİ)
• Kurumsallaşma çalışmaları ve eylem planı hazırlıkları
yürütülmektedir.

12. BÖLGESEL GELİŞME VE BÖLGESEL REKABET EDEBİLİRLİK
• Bölgesel gelişme alanında politika ve uygulama birliğini geliştirmek için
Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu / Bölgesel Gelişme Komitesi kurulmuş.
• Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi oluşturmuş, amaçları ve hedefleri:
1) bölgesel gelişme ve bölgesel rekabet edebilirlik konularında ulusal
düzeyde koordinasyonu sağlamak,
2) Mekânsal gelişme ve sosyo-ekonomik politikalar arasında uyumu
güçlendirmek, alt ölçekli plan ve stratejilere genel çerçeve
oluşturmak
3) alt ölçekli (bölge ve il) plan ve stratejilere genel bir politika çerçevesi oluşturmak
4) bölgesel gelişme alanında ve bu alanla ilgili diğer konularda faaliyet gösteren
kurumlar ile mahalli idarelere, üniversitelere ve sivil toplum kuruluşlarına perspektif
sunmak amaçlarıyla hazırlanmıştır.

13. • Kalkınma Ajansları (2008-2013 dönemi)
• Tüm bölgelerde bölge planları / stratejiler
• Mali ve teknik destek programları
• Proje baş
vuru sayısı / desteklenen
proje:
• 34.000/ 8.400
• Projelere yapılan kaynak tahsisi: 1,6 milyar TL
• Eşfinansman dahil projelerin toplam bütçesi: 3
milyar TL
• 81 İlde yatırım destek ofisleri

14. Hedefler:
• Yeni bölgesel gelişme yaklaş
ımı
• Bölgesel farkların azaltılması
• Tüm bölgelerin potansiyellerinin değerlendirilmesi, rekabet
gücünün desteklenmesi ve kalkınmaya katkısının güçlendirilmesi
• Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi çerçevesinde tüm bölgelerde
kalkınma stratejileri geliştirilip uygulanmasına devam edilecektir.
• Bölgesel niteliklere göre farklılaşan, çeşitlenen politikalar
oluşturulacaktır.
• Metropollerimizin Ar-Ge kapasiteleri ile yeniliğe dayalı yüksek
teknolojili ürün ve nitelikli hizmet üretme, kaliteli yaşam ve çalışma
imkânları sunma kabiliyetleri artırılacaktır.

15. GAP
17.25
15.88
Yıllık Nüfus Artış Hızı
(binde) 2009-2010 arası
10.3
7.462
72.561
Nüfus (milyon)*
9.6
75.193
780.580
Yüzölçümü (km2)
GAP/TR %
GAP
TÜRKİYE

16. 41
TÜRKİYE
SURİYE IRAK

17. TOPRAK POTANSİYELİ
TOPLAM YÜZÖLÇÜMÜ
GAPBÖLGESİ
9.6 %
DİĞER
90.3 %
EKONOMİK OLARAK SULANABİLİRALAN
GAPBÖLGESİ
20.0 % DİĞER
80.0 %
T.C. Kalkınma Bakanlığı
Güneydoğu Anadolu Projesi
Bölge Müdürlüğü

18. TÜRKİYE HAVZALARA GÖRE SU POTANSİYELİ
DOĞUAKDENİZ
6% BATI KARADENİZ
5%
Diğer
46%
FIRAT
17%
DİCLE
11%
ANTALYA
6%
DOĞU KARADENİZ
8%
Diğer
Fırat-Dicle
T.C. Kalkınma Bakanlığı
Güneydoğu Anadolu Projesi
Bölge Müdürlüğü

19. GAP Toprak, su ve insan kaynaklarını geliştirmeyi
hedeflemektedir
• Tarım
• Sanayi
• Ulaşım-Haberleşme
• Kentsel-Kırsal Altyapı
• Sağlık
• Eğitim
• Turizm
• Kültür
 1.8 Milyon ha alan
sulamaya açılacaktır
Yaklaşık 3.8 milyon
kişiye istihdam
Yılda 27 milyar kWh
elektrik üretimi
gerçekleşecektir
Yılda 27,1 milyarABD
dolar katma değer
Kişi Başı Gelirde % 209
Artış

20. • Cazibe Merkezleri oluşturulacak, YAPAYKALKINMAKUTBU
• Teşvik politikaları bölgesel potansiyellere uygun olarak yeniden
şekillendirilecek,
• KOBİ’lerin finansmanı erişimi kolaylaştırılacaktır,
• Bölgenin doğal ve kültürel varlıkları geliştirilecek, turizm altyapısı
iyileştirilecek, turizm çeşitlendirilecek ve çekim merkezleri oluşturulacak,
• Tarımsal işletmelere destek sağlanacak, tarımsal örgütlenme özendirilecek
ve organik tarım faaliyetleri yaygınlaştırılacak, mayınlı araziler
temizlenerek tarıma kazandırılacak,
• Yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanma yaygınlaştırılacaktır.
GAPEYLEM PLANI
T.C. Kalkınma Bakanlığı
Güneydoğu Anadolu Projesi
Bölge Müdürlüğü
1. Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi

21. 3. Altyapının İyileştirilmesi
• Sulama projeleri hızlandırılacak, 1,06 milyon hektarlık alan 2012 yılına kadar sulamaya
açılmış olacaktır.
• Bölge ulaştırma ve lojistik hizmetleri güçlendirilecek, karayolu iyileştirme yatırımlarına hız
verilecek ve hava ulaşımı altyapısı güçlendirilecektir.
• Doğalgaz ve elektrikte iletim ve dağıtım altyapıları iyileştirilecektir.
• OSB, KSS ve diğer ortak sanayi ve ticaret altyapıları güçlendirilecek, sınır ticaretini
kolaylaştırıcı altyapı geliştirilecektir.
• Bölgede acil konut ihtiyacının karşılanması ve kent merkezlerinde yapı kalitesinin artırılması
amacıyla faaliyetler yoğunlaştırılacaktır.
• İçmesuyu, atık su ve katı atık altyapısı geliştirilecektir.
GAP EYLEM PLANI
T.C. Kalkınma Bakanlığı
Güneydoğu Anadolu Projesi
Bölge Müdürlüğü

22. GAP'ta Son Durum
GAP, ülkenin hidroelektrik enerji üretimine katkı sağlamaktadır. 2019 yılı itibariyle
14 hidroelektrik santrali (HES) tamamlanmış; GAP enerji yatırımlarında %91,2 oranında
fiziki gerçekleşme sağlanmıştır. İşletmeye alınan HES’lerle Bölge’de yılda 20,6 milyar
kilovat-saat elektrik üretimi kapasitesi oluşturulmuştur. Hidroelektrik santrallerinin işletmeye
alınışından 2019 yılı sonuna kadar 473,3 milyar kilovat-saat elektrik enerjisi üretilmiş olup,
üretilen bu enerjinin parasal değeri 28,4 milyar dolardır (1 kWh=6 cent). 2019 yılında ülke
genelinde üretilen 88,9 milyar kilovat-saat hidrolik enerji içinde GAP’ın payı 22,8 milyar
kilovat-saat ile %25,6’dır.
GAP kapsamında bugüne kadar 19 baraj tamamlandı. Güneydoğu Anadolu Projesi’nin
temel eksenini oluşturan ve GAP’ın tamamlanmasının ana koşulu olan sulama
yatırımlarında çok önemli gelişmeler sağlanmıştır

23. Sosyo-ekonomik göstergeler
Bölge genelinde İşgücüne katılma oranı 2007 yılında %34, 2019 yılında %46,1 ve istihdam
oranı da 2007 yılında %28,3 2019 yılında %35,7 olarak gerçekleşmiştir.
Son yıllarda GAP Bölgesi’nden yapılan ihracat düzeyinde dikkate değer bir artış olmuş,
2007 yılında 3,3 milyar dolar olan ihracat tutarı 2019 yılında 9,2 milyar dolara yükselmiş;
Bölge’den yapılan ihracatın ülke ihracatı içindeki payı %3,1'den %5,3'e çıkmıştır.
Bölge’de, tüm eğitim kademelerindeki okullaşma oranlarında artış olmuş ve derslik başına
düşen öğrenci sayısında az da olsa iyileşme sağlanmıştır. 2007-2008 eğitim-öğretim yılında
ilköğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı Türkiye genelinde 33 iken, 2018-2019 yılı
itibarıyla 9 birimlik iyileşme sağlanarak 24’e gerilemiş, GAP Bölgesi’nde ise 46 iken 16 birim
iyileşerek 30’a düşmüştür.