Presentación sobre o Renacemento, movemento artístico e cultural europeo dos ss. XV e XVI, que impuxo un modo de vida e pensamento que fluíu desde Italia cara a todo o continente.

1. TEMA 7
A ÉPOCA DO RENACEMENTO
3º ESO

2. INTRODUCIÓN
Durante os séculos XV e XVI produciuse en Europa unha
renovación do pensamento, da cultura e das artes. Reciben o
nome de Humanismo e Renacemento. Os dous movementos
naceron en Italia.

3. 1
O HUMANISMO E O RENACEMENTO

4. Humanismo: defínese como a corrente filosófica e
cultural que considera o home como a medida de
todas as cousas (antropocentrismo) fronte ao
teocentrismo medieval (Deus como centro da
existencia).
Características:
 Defenderon a importancia do ser humano
fronte á importancia que se lle concedía a
Deus na Idade Media.
 Inspiración na cultura da antigüidade clásica
(Grecia e Roma), especialmente nos filósofos
gregos Platón e Aristóteles.
 Fronte ao latín promoveron a valoración
literaria das linguas vernáculas (idiomas
particulares de cada pobo: castelán, francés,
italiano,... ).
 Interesáronse polo coñecemento a través da
razón e da experimentación, excluíndo
explicacións relixiosas. A comezos da Idade
Moderna, establecéronse as bases do método
científico.
O CAMBIO DE MENTALIDADE. O HUMANISMO

5. HUMANISTAS DESTACADOS

6. O humanismo alcanzou unha gran difusión grazas a varios medios:
 O perfeccionamento da imprenta, realizado por Gutenberg cara a 1448, multiplicou e
abaratou a produción de libros.
 As relacións entre humanistas, grazas ás viaxes e ao intercambio de cartas.
 As academias, que eran centros culturais nos que os humanistas compartían ideas e
coñecementos.
 As universidades, como as de Viena, Cracovia, Boloña e Alcalá de Henares, que
promoveron o estudo de autores clásicos.
A DIFUSIÓN DO HUMANISMO

7. A IMPRENTA (GUTENBERG)

8. EXPANSIÓN DO HUMANISMO POR EUROPA

9. O RENACEMENTO
 Foi un movemento cultural e artístico que
xurdiu en Italia no século XV e difundido por
Europa no XVI, polo que foi coetáneo do
Humanismo, coincidindo nos seus trazos
básicos:
 O home como medida de todas as cousas.
 Admiración pola arte e a cultura clásica
(Grecia e Roma).
 O Humanismo e o Renacemento estiveron
favorecidos por reis, nobres, ricos burgueses e
altos cargos eclesiásticos, incluídos os Papas,
que actuaron como mecenas, é dicir, como
protectores de artistas e pensadores. Entre
todos os mecenas destacou Lorenzo de Médicis.
 O Renacemento, como estilo artístico que aplicou
as ideas humanistas ao campo da arte, en Italia
desenvolveuse en dúas etapas: Quattrocento
(século XVI) e Cinquecento (século XVI).

10. CIENTÍFICOS E PENSADORES
 Mercator ideou un novo tipo de proxección para a elaboración do mapa
mundial en 1569.
 Vesalio realizou estudos e diseccións anatómicas que permitiron coñecer
mellor o corpo humano.
 Miguel Servet descubriu a circulación pulmonar do sangue.
 Paracelso fixo novos preparados químicos como fármacos.
 Copérnico formulou a teoría heliocéntrica que establecía que era o Sol, e
non a Terra, o centro do universo, é dicir, que a terra xiraba arredor do
Sol.
 Maquiavelo renovou o pensamento político e, na súa obra O príncipe
(1532), defendeu a autoridade suprema dos reis, e que estes podían
empregar calquera medio para conseguir os fins propostos “O FIN
XUSTIFICA OS MEDIOS”.

14. Leonardo da Vinci foi
quen mellor representou
ese espírito humanista e
renacentista; foi pintor,
matemático, naturalista,
músico, inventor...home
xenial

15. 2
A ARQUITECTURA

16.  Os arquitectos renacentistas deseñaron edificios adaptados á medida do ser
humano, buscando simetría e proporción.
 Os arquitectos empregaron numerosos elementos arquitectónicos do mundo
grecorromano:
 Usáronse columnas e pilastras coas ordes gregas (dórica, xónica e corintia)
e romanas (toscana e composta)
 Arcos de medio punto, frontóns, cornixas e cúpulas.
 As igrexas recuperaron a planta centralizada (cruz grega ou circular), aínda
que se continuou a utilizar a planta de cruz latina con tres naves.
 Como elementos decorativos usaron: medallóns, aparello almofadado,
grutesco, grilandas e fornelas que rematan en forma de venera.
 Os principais arquitectos do Quattrocento foron Filippo Brunelleschi (Santa
María dei Fiore, Florencia; Igrexa de San Lourenzo, Florencia) e Leon Battista
Alberti (Santa María Novella, Florencia; Palacio Rucellai, Florencia).
 No Cinquecento, os edificios acadaron unha maior monumentalidade. O mellor
exemplo é a basílica de San Pedro do Vaticano, na que interviñeron Donato
Bramante ( tamén diseñou o templo de San Pietro in Montorio, Roma) e, máis
tarde, Miguel Anxo, quen construíu a gran cúpula.
A ARQUITECTURA

17. QUATTROCENTO
BRUNELLESCHI
Santa María dei Fiore - Florencia Igrexa de San Lourenzo - Florencia

18. BRUNELLESCHI
Palacio Pitti, Florencia

19. QUATTROCENTO
ALBERTI
Santa María Novella - Florencia
Palacio Rucellai - Florencia

20. ALBERTI
Santo André de Mantua

21. CINQUECENTO
BRAMANTE
San Pietro in Montorio - Roma
PODIO
COLUMNA
FRISO
BALAUSTRADA
FORNELA
CÚPULA
LANTERNA

22. CINQUECENTO
MIGUEL ANXO
Basílica de San Pedro do Vaticano

23. CINQUECENTO
Basílica de San Pedro do Vaticano
Planta de cruz latina
Bóveda de canón

24. CÚPULA
FRONTÓN
COLUMNATA
XÓNICA
PODIO
ARQUITRABE
ANDREA PALLADIO: VILLA ROTONDA, 1567
A ESTÉTICA RENACENTISTA

25. 3
A ESCULTURA

26. A ESCULTURA
 Os escultores interesáronse por representar o corpo humano, idealizado,
con gran perfección técnica e de proporción clásica (canon), seguindo os
modelos da antigüidade grecorromana.
 Predominan as composicións piramidais.
 Gusto polas obras de vulto redondo (esculturas exentas).
 Temática: relixiosa e mitolóxica.
 Entre os materiais utilizados salientan o mármore e mais o bronce.
 Os escultores máis destacados do Quattrocento foron Donatello (David,
O cabaleiro Gattamelata) e Lorenzo Ghiberti (Portas do Baptisterio de
Florencia).
 No Cinquecento apréciase un predominio das liñas curvas e máis
dinamismo. A figura principal foi Miguel Anxo, en cuxa obra predomina a
expresión dos sentimentos. A Piedade, David e Moisés son algunhas das
súas esculturas máis destacadas.

27. QUATTROCENTO
GHIBERTI
Portas do Paraíso - Florencia

28. QUATTROCENTO
DONATELLO
David - Florencia
Condotiero Gattamelata - Padua
San Xurxo

29. CINQUECENTO
MIGUEL ANXO
David Moisés
Piedade

30. 4
A PINTURA

31. A PINTURA
 Preocupación pola perspectiva para dar sensación de volume e
profundidade.
 Tratamento da anatomía humana.
 Predominio das composicións triangulares.
 Gusto polo detalle, polo retrato e pola incorporación da natureza ao
cadro.
 Temática relixiosa e mitolóxica.
 A técnica preferente é o óleo.
 Entre os pintores destacaron:
 Quattrocento: Massacio (O tributo da moeda; A Santísima Trindade);
Piero della Francesca (A flaxelación de Cristo; Virxe da Galería Brera);
Botticelli (O nacemento de Venus; A primavera).
 Cinquecento: Leonardo da Vinci (inventor da técnica do sfumato: A
Derradeira Cea; A Gioconda); Rafael (Virxe do xílgaro; A escola de
Atenas); Miguel Anxo (Frescos da Capela Sixtina: a creación de Adán,
Xuízo Final, Expulsión do Paraíso); Tiziano (Amor sacro e amor
profano); Giorgione ( A Venus dormida).

32. ANDREA MANTEGNA
Cristo xacente, 1490

33. QUATTROCENTO
MASACCIO
A Santísima Trindade
O tributo da moeda

34. QUATTROCENTO
BOTTICELLI
O nacemento de Venus

35. QUATTROCENTO
BOTTICELLI
A primavera, 1478
Mercurio Cupido Flora Céfiro
Cloris
Venus
As Tres Grazas
(beleza, virtude, fidelidade)

36. CINQUECENTO
LEONARDO DA VINCI: inventor da perspectiva aérea, que utiliza a luz e a cor para
amosar a profundidade do espazo, e da técnica do sfumato que consiste en difuminar as
contornos para dar sensación de profundidade.
A Gioconda

37. CINQUECENTO
LEONARDO DA VINCI
A Derradeira Cea

38. CINQUECENTO
A Escola de Atenas
.
RAFAEL: gran retratista, destacou polo absoluto dominio do debuxo, da luz e pola
elegancia e harmonía das súas composicións.

39. CINQUECENTO
.
RAFAEL
Virxe do xílgaro

40. CINQUECENTO
MIGUEL ANXO: presenta un gran coñecemento dos volumes do corpo humano e dos xestos
con que se expresan os sentimentos. O mellor exemplo son os frescos da Capela Sixtina do
Vaticano.
Xuizo final
Xesús e María

41. CINQUECENTO
MIGUEL ANXO
Bóveda da Capela Sixtina

42. CINQUECENTO
MIGUEL ANXO
Creación de Adán
Expulsión do Paraíso

43. CINQUECENTO
Danae recibindo a chuvia de ouro
Amor sacro e amor profano
TIZIANO

44. CINQUECENTO
GIORGIONE
A tempestade
A Venus dormida

45. 5
A EXPANSIÓN DO RENACEMENTO

46. A EXPANSIÓN DO RENACEMENTO EN EUROPA
 A influencia do Renacemento italiano noutros países de Europa non se
deixou sentir plenamente ata o século XVI.
 En Flandres, os artistas desenvolveron un estilo propio, con gusto polo
detalle, as esceas da vida cotiá, o realismo e os retratos, así como o
rexeitamento dos temas da Antigüidade clásica. Destacou Pieter
Brueghel o Vello (Boda campesiña, Paisaxe invernal).
 En Francia, destacaron a arquitectura (castelo de Chambord) e as
pinturas decorativas da Escola de Fontainebleau.
 En Alemaña, destacou na pintura a preferencia polos retratos, ás
paisaxes e os temas mitolóxicos. Destacaron Alberto Durero
(Autorretrato; Adán e Eva) e H. Holbein (Os embaixadores).

47. DIFUSIÓN DO RENACEMENTO EN EUROPA
Pieter Brueghel o Vello - Flandres
Paisaxe invernal
Boda campesiña

48. DIFUSIÓN DO RENACEMENTO EN EUROPA
Alberto Durero - Alemaña
Adán e Eva
Autorretrato

49. DIFUSIÓN DO RENACEMENTO EN EUROPA
Holbein - Alemaña
Os embaixadores
(técnica do anamorfismo)

50. A ARTE RENACENTISTA EN ESPAÑA
 A arquitectura do Renacemento español, que se iniciou a comezos do
século XVI, desenvolveuse en tres fases:
 Estilo plateresco. Baseouse na introdución de novos elementos
decorativos en edificios góticos. A súa denominación provén do
delicado traballo decorativo en pedra que lembra o realizado polos
prateiros: Fachada da Universidade de Salamanca.
 Estilo clasicista. Utiliza os modelos arquitectónicos clásicos:
columnas, linteis e frontóns: Palacio de Carlos V en Granada (Pedro
Machuca)
 Estilo herreriano. Caracterizábase pola ausencia decorativa, as liñas
rectas e os volumes cúbicos, que daban lugar a unha arquitectura
horizontal, sobria e xeométrica: San Lourenzo de El Escorial (Juan de
Herrera).

51. A ARQUITECTURA RENACENTISTA
Fachada da Universidade de Salamanca Palacio de Carlos V en Granada

52. A ARQUITECTURA RENACENTISTA
San Lorenzo de El Escorial

53. A ESCULTURA
 En España, os escultores centráronse na
expresión do sentimento relixioso.
 Traballaron sobre todo os retablos, os monumentos
funerarios e as imaxes relixiosas de madeira
policromada.
 Os dous grandes escultores do Renacemento
español foron Alonso Berruguete e Juan de Juni.
Juan de Juni: Santo Enterro, 1540
Berruguete:
Sacrificio de Isaac,
1525

54.  A pintura renacentista en España centrouse nos temas relixiosos e
adoptou a nova linguaxe renacentista: a preocupación pola luz, a cor e a
perspectiva.
 Os pintores máis salientables foron:
 Pedro Berruguete.
 Juan de Juanes.
 Luis de Morales.
 Alonso Sánchez Coello.
 O Greco. As súas obras caracterízanse polo uso de cores moi vivas,
os contrastes de luz e a complexidade das composicións, cheas de
figuras alongadas e movemento (O enterro do Conde de Orgaz, O
cabaleiro da man no peito, Adoración dos pastores, Laoconte e os seus
fillos).
A PINTURA

55. A PINTURA
JUAN DE JUANES
A Derradeira Cea
LUIS DE MORALES
Virxe co Neno
SÁNCHEZ COELLO
Isabel Clara Eugenia

56. A PINTURA
O GRECO
O enterro do Conde de Orgaz, 1586

57. A PINTURA
O GRECO
O cabaleiro da man no peito, 1584

58. A PINTURA
O GRECO
Adoración dos pastores, 1605
Laoconte e os seus fillos, 1610-1614

59. A ARTE RENACENTISTA EN GALICIA
Na arquitectura poden diferenciarse as tres variantes que se dan
noutras zonas peninsulares:
 Estilo plateresco, representado pola portada do Hospital Real de
Santiago, unha obra mandada construír polos Reis Católicos para
atender os peregrinos.
 Estilo purista, presente en obras como a portada da igrexa de Santa
María de Pontevedra ou o Colexio de Fonseca en Santiago.
 Estilo escurialiense, representado polo edificio do Colexio do
Cardeal de Monforte.
A escultura é toda de temática relixiosa, ao servizo da arquitectura en
portadas de edificios, retablos e tallas nos coros das catedrais. Entre os
escultores destacaron: Cornielles de Holanda e o Mestre de Sobrado.

60. HOSPITAL REAL DE SANTIAGO: ESTILO PLATERESCO

61. COLEXIO DE FONSECA (SANTIAGO): ESTILO PURISTA

62. COLEXIO DO CARDEAL (MONFORTE DE LEMOS): ESTILO ESCURIALENSE

63. CORNIELLES DE HOLANDA: RETABLO NA CATEDRAL DE OURENSE

64. MESTRE DE SOBRADO: RETABLO DA QUINTA ANGUSTIA (OURENSE)

65. 6
OS CAMBIOS RELIXIOSOS:
A REFORMA PROTESTANTE E
CONTRARREFORMA CATÓLICA

66. A REFORMA PROTESTANTE
 A comezos da Idade Moderna, existía malestar en sectores da sociedade polas
prácticas da Igrexa:
 Luxo esaxerado que rodeaba á alta xerarquía eclesiástica.
 Escasa cultura e a relaxación dos costumes do clero (nicolaismo).
 Compravenda de cargos eclesiásticos (simonía).
 Venda de bulas e indulxencias para obter o perdón dos pecados.
 Humanistas, como Erasmo de Róterdam, criticaron estas prácticas e defenderon
unha relixiosidade máis íntima
 A venda de novas indulxencias polo papa León X, para sufragar a construción da
igrexa de San Pedro no Vaticano, desencadeou o enfrontamento dentro da Igrexa
a partir de 1515.

67. O LUTERANISMO
 Martin Lutero, monxe alemán, en 1517 publicou
as 95 teses contra a doutrina católica e a
xerarquía eclesiástica, nas que negaba o valor
das indulxencias e propoñía unha nova
relixiosidade.
 A reforma luterana baseábase na salvación
pola fe e non polas boas obras e en que cada
crente convertíase no seu propio sacerdote,
(sacerdocio universal) e podía interpretar
libremente a Biblia (autoridade da Biblia)
 A doutrina luterana negou a soberanía do Papa
e a xerarquía eclesiástica, eliminou as ordes
relixiosas e o culto á Virxe a aos santos e reduciu
o número de sacramentos a dous: bautismo e
eucaristía (comunión).
 O luteranismo difundiuse rapidamente por
Alemaña, Suecia, Dinamarca, Noruega, Países
Baixos, Inglaterra e Suíza (centro e norte de
Europa).

68. OUTROS MOVEMENTOS DE REFORMA
 De xeito paralelo, xurdiron novas doutrinas reformistas:
 O calvinismo propagouse en Suíza con Xoán
Calvino. Defendía a doutrina da predestinación: só
algunhas persoas están predestinadas para acadaren
a salvación, mentres todos os demais serán
condenados. Estas doutrinas difundíronse por
Francia (hugonotes), Inglaterra (puritanos) e
Escocia (presbiterianos)
 O anglicanismo xurdiu en Inglaterra co monarca
Enrique VIII, cando o papa Clemente VII se negou a
lle conceder a anulación do seu casamento con
Catarlina de Aragón. Ante esta negativa, o monarca
proclamou a Acta de Supremacía (1534), mediante
a cal se separaba de Roma e se proclamaba xefe
supremo da Igrexa de Inglaterra.

69. DIFUSIÓN DA REFORMA PROTESTANTE

70. A CONTRARREFORMA CATÓLICA
 A Contrarreforma foi un movemento para
renovar a Igrexa católica e condenar as
ideas protestantes.
 En 1542 o Papa creou a Congregación do
Santo Oficio ou Inquisición. Tratábase dun
tribunal eclesiástico que perseguía e
castigaba os delitos contra a fe.
 Os sospeitosos de herexía eran sometidos a
un auto de fe no que debían renegar das súas
crenzas. Os que non o facían eran
condenados, nalgúns casos, á fogueira.
 Tamén se creou a Congregación do Índice,
que se encargaba de publicar a listaxe de
libros contrarios á doutrina católica, e cuxa
lectura lles estaba prohibida aos crentes.

71.  Creación de novas ordes monásticas
como a Compañía de Xesús,
fundada por Santo Ignacio de Loyola
en 1534 que destacou polo seu labor
educativo e misioneiro. Dependía
directamente do Papa.
A LOITA CONTRA OS PROTESTANTES
REUNIÓN DO CONCILIO DE TRENTO

72. O CONCILIO DE TRENTO
 No Concilio de Trento (1545 e 1563) reafirmáronse os principais dogmas da doutrina
católica.
 A salvación conseguíase mediante a fe e as boas obras.
 Reafirmou os sete sacramentos, o culto á Virxe e aos santos.
 A Vulgata, a Biblia en latín, foi declarada a única interpretación válida das
Sagradas Escrituras.
 O Papa é o xefe da Igrexa.
 Vontade de reformar a administración e a disciplina eclesiásticas. Medidas:
 Prohibiuse a venda de indulxencias.
 Creáronse seminarios para garantir a axeitada formación do clero.
 Ditáronse normas para evitar a mala conduta do clero.

74. TÁBOA COMPARATIVA: CATÓLICOS E PROTESTANTES

75. AS GUERRAS DE RELIXIÓN
A intolerancia relixiosa de católicos e protestantes foi a orixe de numerosas
persecucións e guerras de relixión en Europa durante os séculos XVI e XVII.
As máis destacadas foron:
 En Francia, a guerra entre católicos e hugonotes (1562-1598).
 No imperio alemán, a guerra dos campesiños (1524-1525), a de
Esmalcalda (1546-1547) e a dos Trinta Anos (1618-1648).
 Nos Países Baixos, a guerra dos Oitenta Anos (1568-1648).
Queima de imaxes relixiosas dunha igrexa católica polos protestantes
Matanza de San Bartolomé, 1572. Asasinato de
hugonotes polos católicos franceses.

76. FIN