2. INTRODUCIÓN
● Roma foi, durante moito tempo, unha pequena cidade da Península Itálica gobernada
por unha monarquía. Pero no século VI a.C., os seus habitantes expulsaron os reis e
constituíronse en República.
● Despois de numerosas guerras, Roma fíxose dona das terras que rodeaban o
Mediterráneo desde a Península Ibérica ata Oriente, convertendo este mar no Mare
Nostrum.
● Finalizado o período de conquistas, Roma transformouse nun Imperio. Os séculos I e
II d.C. foron os de pax romana, época na que o Imperio acadou a súa máxima
prosperidade.
● A partir do século I d.C., os romanos dominaron o mundo e espallaron a súa cultura e
mais a súa lingua: o latín.
● A partir do século III, o Imperio entrou en crise e sufriu os ataques dos pobos
bárbaros. No ano 476, a cidade de Roma foi conquistada e o Imperio romano
desapareceu.
3. 1
AS ORIXES DE ROMA
Os romanos explicaron as orixes da súa cidade a partir de lendas ou relatos
míticos, que lle atribuían a súa fundación á vontade de deuses e heroes.
Contan que Rómulo e Remo, descendentes do troiano Eneas, fundaron a
cidade de Roma no ano 753 a.C.
4. A ORIXE HISTÓRICA
● No primeiro milenio a.C., a Península Itálica
estaba ocupada por diferentes pobos:
– No centro habitaban os latinos, sabinos e
sammitas, pobos de agricultores e pastores.
– No Norte residían os etruscos.
– O Sur fora colonizado polos gregos (Magna
Grecia).
● A mediados do século VIII a.C., algunhas tribos
de latinos agrupáronse ás beiras do río Tíber.
Estes poboadores instaláronse no monte Palatino.
● Máis adiante, para protexérense das frecuentes
inundacións e dos seus inimigos, os latinos
ocuparon os sete outeiros próximos ao Tíber,
onde levantaron os primeiros poboados que anos
máis tarde deron lugar a unha cidade que se
chamaría Roma.
● Ao principio, os romanos vivían unicamente da
agricultura e mais da gandaría. Pero Roma pronto
se converteu nun importante enclave comercial.
5. A ÉPOCA DA MONARQUÍA
(753-509 a.C.)
● Desde a súa fundación, Roma foi gobernada
por unha monarquía. O rei tiña os máximos
poderes: administraba xustiza, dirixía o
exército e era o sumo sacerdote. Gobernaba
coa axuda dun Senado, composto por
patricios, isto é, os membros das grandes
familias aristocráticas.
● Roma tivo sete reis; os catro primeiros, de
orixe latina, e os tres últimos, etruscos, un
pobo que dominou e ocupou o territorio do
Lacio.
● Baixo a influencia etrusca, a cidade de
Roma engrandeceuse e edificáronse
pontes, acuedutos e templos. Construíuse
unha rede de sumidoiros, a Cloaca Máxima,
e unha muralla ao redor dos sete outeiros.
● Durante toda esta etapa, a base da
economía foron a agricultura e a gandaría,
aínda que na cidade se estableceron
numerosos artesáns e comerciantes.
7. PATRICIOS E PLEBEOS
● Desde os tempos da monarquía, os cidadáns romanos dividíanse en dous
grupos sociais:
● Os patricios, formados por unha minoría de familias aristocráticas que se
consideraban descendentes dos fundadores de Roma. Agrupábanse en
grandes familias con antepasados comúns (gens), eran propietarios de terras
e mais de gando, e gobernaban a cidade.
● Os plebeos, integrados por todos os que chegaran á cidade posteriormente
á súa fundación. Eran o grupo máis numeroso e estaba formado por
campesiños, artesáns e comerciantes. Non tiñan propiedades territoriais e
carecían de dereitos políticos.
● No ano 509 a.C., as familias patricias de Roma aliáronse cos plebeos para
rematar co derradeiro monarca etrusco: Tarquinio o Soberbio. Roma
converteuse nunha República.
Senatus Populusque Romanus
8. A LOITA POLA IGUALDADE
● Nos primeiros tempos da República, os patricios formaron un goberno
aristocrático. Os plebeos carecían de dereitos políticos, aínda que debían pagar
impostos e formar parte do exército.
● Os plebeos loitaron por obter os mesmos dereitos dos que gozaban os patricios.
No século V a.C. conseguiron un representante que defendía os seus intereses, o
Tribuno da plebe e a Lei das Doce Táboas (lei da igualdade romana), e máis
adiante o acceso aos cargos públicos.
● Estas leis igualaban en dereitos aos patricios e mais aos plebeos, e
convertíanos en cidadáns romanos. No entanto, as mulleres quedaban excluídas
da cidadanía ao igual que os estranxeiros
● Os escravos, moi numerosos en Roma, non gozaban de ningún dereito e
pertencían ao seu amo. Se este lles concedía a liberdade, convertíanse en
libertos.
9. ASEMBLEAS E MAXISTRADOS DA
REPÚBLICA
● O goberno da República quedou organizado
en tres institucións:
– Os comicios: xuntanza en asemblea para
votaren as leis e elixiren os maxistrados.
– Os maxistrados: eran elixidos
anualmente e gobernaban a cidade. Os
máis importantes eran os cónsules, que
presidían as asembleas, convocaban o
Senado e dirixían o exército.
– O Senado: formado por 300 antigos
maxistrados, case todos patricios. Era o
centro da vida política, ratificaba as leis
aprobadas nos comicios e resolvía os
asuntos de política exterior e finanzas.
● Para poder asistir ás asembleas ou ser
escollido maxistrado ou senador era necesario
ter fortuna propia e ser recoñecido e
respectado. Deste xeito, a República romana
era máis unha oligarquía ca unha
verdadeira democracia.
11. A EXPANSIÓN DE ROMA
● A República romana conquistou enormes territorios grazas ao crecemento da
súa riqueza e a un numeroso e eficaz exército (lexións romanas).
– A expansión de Roma realizouse en distintas fases:
– Entre o 500 e o 250 a.C., a cidade de Roma conquistou a península Itálica.
– Entre o 264 e o 146 a.C., Roma enfrontouse, nas denominadas Guerras
Púnicas, a Cartago, a potencia marítima que naquel momento dominaba o
Mediterráneo. Logo da súa vitoria, os romanos impuxeron o seu dominio
sobre todo o Mediterráneo occidental.
● Entre os séculos II a.C. e II d.C., as lexións romanas conquistaron Grecia e o
Mediterráneo oriental, e completaron a ocupación de Hispania, da Galia e de
Britania en Occidente, así como dalgunhas provincias de Europa central.
12. A CRISE DA REPÚBLICA ROMANA
● Entre os anos 133 e 44 a.C. produciuse en Roma a crise do sistema
republicano. República representada polo Senado deixoulle paso a un
goberno imperial rexido por un Emperador. Producíronse:
● Conflitos sociais:
– As conquistas achegáronlle a Roma grandes riquezas, aínda que
tamén orixinaron enormes desigualdades sociais. Gran parte dos
campesiños arruináronse ao abandonaren as súas terras para servir no
exército e non poderen competir cos grandes latifundios traballados por
escravos. Moitos deles tiveron que vender as súas terras e trasladarse
a Roma para intentar sobrevivir.
– As queixas desa plebe urbana deron lugar a conflitos sociais, como a Espartaco
revolta dirixida polos irmáns Graco (século II a.C.), en demanda dunha
mellor repartición da riqueza e tamén revoltas de escravos, como a
liderada por Espartaco (73-71 a.C.).
● Guerras civís:
– Para arranxar a crise, o Senado e mais os maxistrados entregáronlles
o poder a xefes militares, que se enfrontaron entre eles xerando
violentas guerras civís e desestabilizaron politicamente a República.
– No ano 48 a.C., un destes militares, Xulio César, foi proclamado ditador
perpetuo e asumiu os máximos poderes. Pero partidarios da
República e patricios, que vían perigar o seu poder, asasinaron a
César ás portas do Senado de Roma. Foi o primeiro paso cara á
proclamación do Imperio.
César
14. OCTAVIO AUGUSTO, EMPERADOR
● Tras a morte de Xulio César, o seu fillo
adoptivo Octavio venceu os seus rivais
nunha guerra civil e converteuse no
home máis poderoso de Roma. No ano
27 a.C., o Senado concedeulle o título
de Augusto, que significa "elixido polos
deuses".
● Augusto concentrou na súa persoa
todos os poderes civís e militares e
inaugurou un novo sistema de goberno:
o Imperio. Foi nomeado xefe do exército
co título de emperador.
● Tamén foi designado gran pontífice, co
que se converteu na primeira autoridade
relixiosa. Ao morrer, Augusto foi
divinizado (apoteose) e organizouse o
culto imperial. Os emperadores
convertéronse en deuses aos que se lles
debía render culto.
15. A ORGANIZACIÓN DO IMPERIO
● A maioría de emperadores fóronse sucedendo de pai a fillo.
● As institucións republicanas, como o Senado, os maxistrados e os comicios continuaron
existindo, pero foron desposuídos das súas funcións.
● O emperador designaba directamente todos os cargos importantes do Imperio. Un consello
imperial aplicaba e transmitía as súas ordes
● Os territorios que se incorporaron ao Imperio organizáronse en provincias, a cuxa fronte se
colocaba un gobernador.
16. DOUS SÉCULOS DE PAX ROMANA
● Ao longo dos séculos I e II d.C., o
Imperio acadou a súa máxima
expansión. Foi a época da pax
romana, apenas houbo conflitos
sociais e guerras exteriores, xa que un
poderoso exército garantía a paz e
defendía as fronteiras (limes) dos
ataques dos pobos estranxeiros
(barbari).
● Foi unha época de prosperidade
económica que favoreceu o
crecemento das cidades e o comercio.
● En todo o Imperio se adoptou a
lingua e mais a cultura latinas
(romanización), e Roma converteuse
nunha gran capital habitada por máis
dun millón de persoas.
● No ano 212, o emperador Caracalla
concedeulles a cidadanía romana a
todos os habitantes do Imperio.
18. AS EXPLOTACIÓNS AGRÍCOLAS
● Os romanos desevolveron unha
próspera agricultura e introduciron: o
arado romano, muíños de gran,
prensas de aceite e de viño, novos
sistemas de regadío. Tamén iniciaron
o cultivo de numerosos produtos
(árbores froiteiras, oliveiras, vide, etc.).
● Un terzo das terras conquistadas
eran confiscadas por Roma e
constituían o ager publicus. Unha parte
deste era entregado a soldados
licenciados do exército, que explotaban
a terra para a súa propia subsistencia
(convertíanse en pequenos
campesiños), formando as chamadas
colonias agrícolas.
● Tamén foron habituais os latifundios,
Vila agrícola romana
enormes extensións de terra propiedade
de patricios ou de ricos comerciantes.
Estas terras eran traballadas por
escravos.
19. AS RELACIÓNS COMERCIAIS
● Nos primeiros séculos do Imperio, o comercio entre as provincias viuse favorecido pola paz
interna, a seguridade nas comunicacións e o aumento da produción.
● Os romanos construíron calzadas que unían Roma con todas as provincias do Imperio. Agora
ben, o comercio efectuábase esencialmente por mar.
● Había unha moeda utilizable en todas as terras do Imperio, o axudou ao desenvolvemento
comercial. Exemplos: Ás, denario, sextercio.
Hispania exportaba viño, o Norte de África, aceite, e Exipto, trigo. De Xermania e do Báltico chegaban peles, ámbar e
escravos. De África importaban marfil, ouro, animais para o circo, incenso e escravos. E da India e mais da China,
produtos de luxo como pedras preciosas, sedas e perfumes.
21. OS GRUPOS SOCIAIS
● A poboación romana da época imperial estaba
constituída por dous grandes grupos: libres e escravos.
Os homes libres podían ser cidadáns (cives) ou
estranxeiros (peregrini). Estes últimos carecían de
dereitos políticos.
● Os homes libres gozaban da cidadanía romana: non
pagaban impostos, tiñan dereitos políticos e estaban
protexidos polas leis.
– Os privilexiados ou nobilitas: senadores, altos
cargos do Imperio e plebeos moi ricos.
– Gozaban de boa posición os cabaleiros, os
artesáns e os comerciantes
– Por debaixo a plebe, formada por campesiños e
asalariados urbanos. Cando a plebe non tiña
traballo, vivía das subvencións do Estado e
contentábase coas diversións que este lle ofrecía
(pan e circo).
Sociedade durante o Imperio
● Escravos e libertos: Os escravos (por nacemento,
conquista, débedas) eran moi numerosos e realizaban os
traballos máis duros. O costume de liberar escravos fixo
que aumentase o número de libertos.
● As mulleres, sometidas aos homes, tiñan os dereitos
limitados e non podían participar en política. Podían ser
cidadás ou non cidadás.
22. AS CIDADES ROMANAS
● Eran lugar de residencia das
autoridades e da administración e
centro económico onde se adoitaban
realizar as actividades artesanais e
comerciais.
● Ao longo de todo o Imperio
fundáronse centos de cidades
cunha estrutura semellante. Sobre
unha planta cuadrangular
salientaban dúas rúas principais en
dirección Norte-Sur (cardo), e Leste-
Oeste (decumano). Todas elas
estaban protexidas por murallas e
acollían unha praza, o foro, que era
o centro da vida política e relixiosa.
● As cidades contribuíron á
romanización do Imperio, isto é,
axudaron a difundir por todo o
Imperio a lingua, os costumes, as leis
e o modo de vida dos romanos.
24. AS ORIXES DO CRISTIANISMO
● Palestina, unha zona do Oriente
Próximo baixo dominio romano, estaba
habitada maioritariamente por hebreos,
que profesaban o xudaísmo. Esta
relixión afirmaba a existencia dun só
Deus, Yahvé, e agardaba a chegada
dun Mesías (Salvador). No século I
d.C., nesta rexión xurdiu o
cristianismo, unha nova relixión
monoteísta fundamentada nas
ensinanzas de Xesús de Nazaret.
● O monoteísmo dos cristiáns, a súa
oposición ao culto imperial e a súa
negativa a enrolarse no exército fixo
que se volvesen inimigos das
autoridades romanas. Por iso foron
perseguidos e moitos morreron
crucificados ou guindados ás feras do
circo. Co tempo, o cristianismo foise
difundindo por todo o Imperio ata se
converter en relixión oficial.
25. A MENSAXE DE XESÚS
● Xesús naceu en Belén en tempos do emperador Augusto. Aos 30 anos comezou a predicar
a Boa Nova (Evanxeo, en grego) e rodeouse de doce discípulos (apóstolos). Proclamouse
Fillo de Deus e os seus seguidores recoñecérono como o Mesías (Cristo, en grego).
● Predicou unha relixión universal baseada no amor a Deus e ao próximo, en perdoar as
ofensas e en renunciar aos bens terreais. Os seres humanos podían salvarse e acadar a
vida eterna no reino de Deus (o Paraíso) se cumprían con estes principios.
● Os dirixentes xudeus consideraron a Xesús un impostor, acusárono de propagar unha
doutrina perigosa e forzaron o gobernador romano, Poncio Pilatos, para que o condenase.
Xesús morreu crucificado aos 33 anos e os seus apóstolos afirmaron que aos tres días
resucitou (Resurrección) e ascendeu aos ceos (Ascensión).
26. A DIFUSIÓN DO CRISTIANISMO
● Os primeiros cristiáns organizábanse en comunidades, e todas elas formaban a
Igrexa (Ecclesia, en grego), que significaba a reunión de todos os cristiáns. Cada
comunidade escollía un responsable, o bispo.
● Para se converter en cristián debíase seguir unha aprendizaxe (catequese) e ser
bautizado. A principal razón do éxito do cristianismo era a esperanza que ofrecía ao
proclamar que as boas accións haberían de ser recompensadas noutra vida, despois
da morte. Ademais, predicaba novas normas de conduta baseadas en principios
como a igualdade, a solidariedade e a caridade.
● Os cristiáns reuníanse para leren textos sobre Xesús e lembrar o seu sacrificio. A
principal cerimonia era a eucaristía, na que compartían o pan e mais o viño, como
fixo Xesús cos seus Apóstolos a véspera da súa crucifixión (Derradeira Cea).
Catacumbas Roma Derradeira Cea
28. O IMPERIO ENTRA EN CRISE
● A partir do século III d.C., o Imperio tivo
que se enfrontar a unha serie de
problemas.
– As fronteiras volvéronse inseguras
polos ataques dos pobos xermánicos
(bárbaros) que habitaban máis alá do
limes.Os xefes militares foron
aumentando o seu poder.
– Ademais, a autoridade imperial
debilitouse e foron frecuentes as
revoltas (anarquía militar).
– Problemas económicos: descendeu a
produción agrícola e mineira,
paralizouse o comercio e a artesanía e
poboación foi empobrecendo.
29. A DIVISIÓN DO IMPERIO
● No ano 395 d.C., o emperador Teodosio, para facilitar a defensa do Imperio,
dividiuno entre os seus dous fillos: Arcadio e Honorio. A partir deste momento
quedaron separados o Imperio romano de Occidente e o Imperio romano de
Oriente.
● No Imperio de Oriente, tamén coñecido como bizantino, os emperadores puideron
manter a súa autoridade, defender as fronteiras contra os bárbaros e asegurar a
supervivencia do Imperio e perdurará ata o 1453.
● No Imperio de Occidente, os sucesivos emperadores non foron quen de
salvagardalo e sucumbirá no 476.
30. O CRISTIANISMO, RELIXIÓN OFICIAL
● Constantino, un xeneral que loitaba por se converter en emperador,
venceu o seu rival, e no ano 312 d.C. foi nomeado emperador.
● No ano 313 d.C., Constantino autorizou a nova relixión (Edicto de Milán),
acabou coas persecucións aos cristiáns e el mesmo converteuse ao
cristianismo.
● No 380 d.C. o emperador Teodosio fixo do cristianismo a relixión oficial
do Imperio (Edicto de Telasónica).
Teodosio
Constantino
31. A FIN DO IMPERIO DE OCCIDENTE
● A partir de finais do século III, e en sucesivas ondadas, diversos pobos xermánicos
(suevos, vándalos, alanos, visigodos, etc.) traspasaron as fronteiras do Imperio occidental e
instaláronse nel: non tiñan escritura, eran seminómades, formaban clanes familiares,...
● A comezos do século V, e empurrados por un pobo chegado de Asia central, os hunos
(dirixidos por Atila), produciuse unha nova ondada de invasores que acabou co Imperio
romano. No ano 476, Odoacro , un xefe bárbaro, destituíu a Rómulo Augústulo, un neno
de 10 anos, que foi o derradeiro emperador romano de Occidente.
● Coa caída do Imperio de Occidente iníciase en Europa unha nova época: A Idade Media.
