Υπουργείο Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων. Διαθέσιμο στην πλατφόρμα "Ακολουθώντας τον Οδυσσέα" http://followodysseus.culture.gr/el-gr/θεματικέςενότητες/εισαγωγήστημουσικήκαιχορόστηναρχαίαελλάδα/μουσικήκαιχορόςστηναρχαίαελλάδα/μουσικήαλήθεια,τίσημαίνει;.aspx

1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΜΟΥΣΙΚΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
ΜΟΥΣΩΝ ΔΩΡΑ
ΜΟΥΣΙΚΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

2. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

3. Αθήνα 2015
Κείμενα - Σχεδιασμός εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων:
Εύη Πίνη
Γενική επιμέλεια:
Στέλλα Χρυσουλάκη
Εικονογράφηση:
Διονύσης Κωνσταντόπουλος
Καλλιτεχνική επιμέλεια:
Διονύσης Κωνσταντόπουλος - Σπήλιος Πίστας
Ηλεκτρονική επεξεργασία:
Σπήλιος Πίστας
Διορθώσεις κειμένων:
Φανή Μπούμπουλη
Διοικητική υποστήριξη:
Γιώργος Καραχάλιος
Κρινάνθη Δεληγιάννη
Ισμήνη Κάβουρα
Copyright © 2015 Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ.
ISBN Ηλεκτρονικής έκδοσης 978-960-386-212-3

4. Πρόλογος
Ο τόπος................................................................................................................ 6
…και ο χρόνος..................................................................................................... 7
Οι αρχαίοι Έλληνες και η μουσική...................................................................... 8
Σταθμός 1ος
Μία μεγάλη γιορτή.................................................................................................... 9
Σταθμός 2ος
Στο πεδίο της μάχης...................................................................................................................14
Σταθμός 3ος
Μία γαμήλια τελετή...................................................................................................................17
Σταθμός 4ος
Ένα αθηναϊκό συμπόσιο........................................................................................................19
Σταθμός 5ος
Μέσα στο σπίτι.............................................................................................................................22
Σταθμός 6ος
Στο γυμνάσιο.................................................................................................................................23
Σταθμός 7ος
Στους αγρούς και στα βοσκοτόπια....................................................................................23
Σταθμός 8ος
Στο σχολείο....................................................................................................................................25
Σταθμός 9ος
Στο τελευταίο ταξίδι..................................................................................................................27
Σταθμός 10ος
Η μυθολογία της μουσικής.....................................................................................................29
Σταθμός 11ος
Γνωριμία με τα μουσικά όργανα.........................................................................................32
Επίλογος
Οι λέξεις της μουσικής.............................................................................................................39
4

5. ...ταξίδι στην αρχαία Ελλάδα με όχημα τη φαντασία
και οδηγό τη μουσική...
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν η σιωπή.
Μετά ακούστηκε ένας ήχος. Ήταν ο αέρας που περνούσε μέσα από τις καλαμιές…
Ήταν η μητέρα που νανούριζε το μωρό της…
Ήταν ο βοσκός που φυσούσε τη φλογέρα του… Ήταν οι νότες…
Μια φορά κι έναν καιρό… ήταν η μουσική.
Ήχοι καιρών αλλοτινών, ήχοι που διηγούνται παλιές ιστορίες
και μας καλούν να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο για ένα…
5

6. Χάρτης της αρχαίας Ελλάδας
ΘΡΑΚΗ
ΛΕΣΒΟΣ
ΧΙΟΣ
ΗΠΕΙΡΟΣ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΘΕΣΣΑΛΙΑ
ΚΕΡΚYΡΑ
ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ
ΖΑΚYΝΘΟΣ
Αθήνα
Θήβα
Δελφοί
Μίλητος
ΕYΒΟΙΑ
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
ΚΡΗΤΗ
ΚYΚΛΑΔΕΣ
ΑΙΟΛΙΑ
ΙΩΝΙΑ
ΣΑΜΟΣ
ΡΟΔΟΣ
Σπάρτη
Ολυμπία
Κόρινθος
Όλυνθος
Πέλλα
Δωδώνη
Έφεσος
6
Μί­α χώ­ρα στη μέ­ση της Με­σο­γεί­ου, με πολ­λά νη­σιά,
πολ­λά βου­νά, λί­γες πε­διά­δες και πο­λύ ή­λιο.
Τα πολ­λά νη­σιά την έ­κα­ναν θα­λασ­σο­κρά­τει­ρα, τα
πολ­λά βου­νά τη χώ­ρι­σαν σε πο­λι­τεί­ες, οι λί­γες πε­διά­
δες την έ­κα­ναν να α­να­ζη­τή­σει αλ­λού τον πλού­το και
ο πο­λύς ή­λιος έ­κα­νε τους αν­θρώ­πους της α­νοι­χτό­
καρ­δους…
Σε αυ­τή τη χώ­ρα θα τα­ξι­δέ­ψου­με, ε­κεί ό­που α­να­
πτύ­χθη­κε έ­νας α­πό τους πρώ­τους πο­λι­τι­σμούς της
Ευ­ρώ­πης.

7. 7
Ξεκινώντας από τον 21ο αιώνα, θα χρειαστεί να
γυρίσουμε το ρολόι του χρόνου πολλούς αιώνες
πίσω για να «φθάσουμε» στην αρχαία Ελλάδα!
Οδηγός μας σε αυτό το ταξίδι θα είναι η Μουσική.
Χρονολογικός πίνακας
Ρωμαϊκή Εποχή
30 π.Χ. - 324 μ.Χ.
Ελληνιστική Εποχή
323 - 30 π.Χ.
Κλασική Εποχή
480 - 323 π.Χ.
Αρχαϊκή Εποχή
700 - 480 π.Χ.
Εποχή του Σιδήρου
1.100 - 700 π.Χ.
Εποχή του Χαλκού
3.000 - 1.100 π.Χ.
Νεολιθική Εποχή
6.000 - 3.000 π.Χ.
Μεσολιθική Εποχή
8.000 - 6.000 π.Χ.
Παλαιολιθική Εποχή
2.000.000 - 8.000 π.Χ.
Σήμερα

8. 8
Μι­λώ­ντας για την αρ­χαί­α Ελ­λά­δα, στο νου μας έρ­χο­νται ει­κό­νες με μαρ­μά­ρι­νους να­ούς, ω­ραί­α α­γάλ­μα­τα, θαυ­
μά­σια ζω­γρα­φι­σμέ­να αγ­γεί­α. Άλ­λο­τε πά­λι μπο­ρεί να σκε­φθού­με με­γά­λους ποι­η­τές, ό­πως ο Ό­μη­ρος, ή ι­στο­ρι­
κούς, ό­πως ο Θου­κυ­δί­δης, αλ­λά σχε­δόν πο­τέ δεν μας έρ­χε­ται στο νου έ­νας μου­σι­κός…
Και ό­μως! Η μου­σι­κή για τους αρ­χαί­ους Έλ­λη­νες ή­ταν έ­να πο­λύ ση­μα­ντι­κό στοι­χεί­ο της ζω­ής και του πο­λι­τι­
σμού τους. Την α­πο­λάμ­βα­ναν οι α­πλοί άν­θρω­ποι και τη με­λε­τού­σαν οι φι­λό­σο­φοι. Ό­ποιος δεν γνώ­ρι­ζε μου­σι­κή
ή­ταν α­μόρ­φω­τος, έ­τσι έ­λε­γαν!
Η μου­σι­κή ή­ταν α­πα­ραί­τη­τη στις θρη­σκευ­τι­κές τε­λε­τές αλ­λά και στον πό­λε­μο. Ή­ταν σύ­ντρο­φος στη χα­ρά και
στη λύ­πη, στη δια­σκέ­δα­ση και στη δου­λειά. Με άλ­λα λό­για, η μου­σι­κή ή­ταν έ­να δώ­ρο των Μου­σών που το χαί­
ρο­νταν ε­ξί­σου θε­οί και άν­θρω­ποι.
μουσική: οι αρχαίοι Έλληνες με αυτή τη λέξη δεν εννοούσαν μόνο την τέχνη των ήχων, αλλά και την ποίηση και το χορό.
Μούσες: στην ελληνική μυθολογία, οι Μούσες ήταν οι θεές που χάρισαν στους ανθρώπους τη μουσική, το χορό και την ποίηση. Γι’ αυτό και οι αρχαίοι Έλληνες
ονόμαζαν αυτές τις τρεις τέχνες «δώρα Μουσών».
Ώρα όμως να ξεκινήσουμε
για το ταξίδι μας...

9. 9
πομπή: στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές ο λαός σχημάτιζε μία πομπή, ένα είδος παρέλασης. Η πομπή περνούσε μέσα από τους κεντρικούς δρόμους της πόλης και
κατέληγε μπροστά στο ναό του θεού, όπου γινόταν η θυσία των ζώων.
Ό­ποια πό­λη της αρ­χαί­ας Ελ­λά­δας και αν ε­πι­σκε­φθεί­τε, σας προ­τεί­νου­με να δια­λέ­ξε­τε μί­α μέ­ρα γιορ­τής. Ντυ­θεί­τε με τα κα­λά σας ρού­χα, φο­ρέ­στε γιορ­
τα­στι­κά στε­φά­νια και πη­γαί­νε­τε να πά­ρε­τε μέ­ρος στη με­γά­λη πο­μπή. Ε­πι­κε­φα­λής της πο­μπής θα δεί­τε τον ιε­ρέ­α του θε­ού. Τον α­κο­λου­θούν οι μου­σι­κοί
και μί­α χο­ρω­δί­α που ψάλ­λει ύ­μνους για το θε­ό που γιορ­τά­ζει. Η πο­μπή φθά­νει μπρο­στά στο βω­μό και σε αυ­τό το ση­μεί­ο κα­τα­λα­βαί­νε­τε τι προ­ο­ρι­σμό
εί­χαν τα ζώ­α, αρ­νιά, κα­τσί­κια, βό­δια, που εί­δα­τε να βα­δί­ζουν μέ­σα στην πο­μπή. Ο ιε­ρέ­ας θα τα θυ­σιά­σει προς τι­μή του θε­ού. Αν λυ­πά­στε τα ζώ­α, στα­
θεί­τε μα­κριά α­πό το βω­μό. Ό­μως μην α­πο­μα­κρυν­θεί­τε πο­λύ, ώ­στε να α­κού­τε τη μου­σι­κή και τους ύ­μνους που ψάλ­λει η χο­ρω­δί­α τη στιγ­μή που
ο ιε­ρέ­ας α­φιε­ρώ­νει τα ζώ­α στο θε­ό.

10. 10
αυλητής: μουσικός που παίζει αυλό.
Η θυ­σί­α τε­λεί­ω­σε, ό­χι ό­μως και η γιορ­τή. Οι μου­σι­κοί παίρ­νουν μί­α α­νά­σα και ε­τοι­μά­ζο­νται να παί­ξουν ξα­νά. Μια ο­μά­δα κο­ρι­τσιών έ­χει σχη­μα­τί­σει κύ­κλο
γύ­ρω α­πό τους αυ­λη­τές. Με τις πρώ­τες νό­τες, τα κο­ρί­τσια πιά­νο­νται α­πό τα χέ­ρια και ξε­κι­νούν τον κυ­κλι­κό χο­ρό τρα­γου­δώ­ντας έ­να χα­ρού­με­νο τρα­γού­δι.
Ο κό­σμος τρι­γύ­ρω τις κα­μα­ρώ­νει. Έ­πει­τα έρ­χο­νται και άλ­λες ο­μά­δες α­γο­ριών και νέ­ων αν­δρών για να χο­ρέ­ψουν και να τρα­γου­δή­σουν.
Στο τέ­λος της βρα­διάς το γλέ­ντι γε­νι­κεύ­ε­ται. Ό­λος ο κό­σμος χο­ρεύ­ει και σεις μα­ζί. Πα­ρό­λο που δεν ξέ­ρε­τε τα βή­μα­τα, η μου­σι­κή σάς πα­ρα­σύ­ρει…

11. 11
Η ε­πό­με­νη μέ­ρα σάς βρί­σκει λί­γο κου­ρα­σμέ­νους α­πό το χο­ρό και το τρα­γού­δι. Ό­μως μη φύ­γε­τε. Η γιορ­τή συ­νε­χί­ζε­ται με τους μου­σι­κούς α­γώ­
νες. Το πρό­γραμ­μα πε­ρι­λαμ­βά­νει δια­γω­νι­σμό αυ­λη­τι­κής, δια­γω­νι­σμό αυ­λω­δί­ας, δια­γω­νι­σμό κι­θα­ρι­στι­κής και κι­θα­ρω­δί­ας και κλεί­νει με α­γώ­νες
ρα­ψω­δί­ας.
Έ­νας έ­νας οι μου­σι­κοί και οι τρα­γου­δι­στές α­νε­βαί­νουν σε μί­α ε­ξέ­δρα και παί­ζουν το κομ­μά­τι τους μπρο­στά στους κρι­τές. Το κοι­νό χει­ρο­κρο­τεί
με εν­θου­σια­σμό. Ε­σείς α­κού­τε προ­σε­κτι­κά τους μου­σι­κούς, αλ­λά δεν μπο­ρεί­τε να α­πο­φα­σί­σε­τε πιο κομ­μά­τι σάς ά­ρε­σε πε­ρισ­σό­τε­ρο. Το έ­να εί­ναι
κα­λύ­τε­ρο α­πό το άλ­λο! Το ί­διο πρό­βλη­μα α­ντι­με­τω­πί­ζουν και οι κρι­τές, στο τέ­λος ό­μως στε­φα­νώ­νουν τους κα­λύ­τε­ρους.
μουσικοί αγώνες: διαγωνισμοί μουσικής.
αυλητική: εκτέλεση μουσικών κομματιών με αυλό.
αυλωδία: τραγούδι με συνοδεία αυλού.
κιθαριστική: εκτέλεση μουσικών κομματιών με κιθάρα.
κιθαρωδία: τραγούδι με συνοδεία κιθάρας.
αγώνες ραψωδίας: διαγωνισμός απαγγελίας επικών ποιημάτων.
στεφανώνουν: οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να προσφέρουν ένα στεφάνι από
κλαδί ελιάς, δάφνης, μυρτιάς, κισσού κ.λπ. ως βραβείο στους νικητές.

12. 12
Αν εί­στε τυ­χε­ρός και ε­πι­λέ­ξα­τε να ε­πι­σκε­φθεί­τε την Α­θή­να στη γιορ­τή των Με­γά­λων Διο­νυ­σί­ων, τό­τε θα έ­χε­τε την ευ­και­ρί­α να πα­ρα­κο­λου­θή­σε­τε και
δρα­μα­τι­κούς α­γώ­νες.
Ί­σως δυ­σκο­λευ­τεί­τε να βρεί­τε ει­σι­τή­ριο, για­τί έ­χουν έρ­θει πολ­λοί ξέ­νοι στην πό­λη να πα­ρα­κο­λου­θή­σουν τους α­γώ­νες, αλ­λά α­ξί­ζει τον κό­πο. Πη­γαί­νε­τε
νω­ρίς νω­ρίς στο θέ­α­τρο, πριν ξη­με­ρώ­σει, για να βρεί­τε κα­λή θέ­ση. Πάρ­τε μα­ζί σας λί­γο φα­γη­τό, για­τί θα μεί­νε­τε πολ­λές ώ­ρες ε­κεί, και ο­πωσ­δή­πο­τε μί­α
κου­βέρ­τα και έ­να μα­ξι­λά­ρι! Το θέ­α­τρο, ό­πως ό­λα τα αρ­χαί­α ελ­λη­νι­κά θέ­α­τρα, εί­ναι υ­παί­θριο και, πα­ρό­λο που έ­χει μπει η ά­νοι­ξη, κά­νει αρ­κε­τή ψύ­χρα
το πρω­ί.
Με το πρώ­το φως του ή­λιου η πα­ρά­στα­ση ξε­κι­νά. Έ­νας αυ­λη­τής μπαί­νει στο θέ­α­τρο και πί­σω του α­κο­λου­θεί ο χο­ρός, μί­α ο­μά­δα 15 α­τό­μων που φο­ρούν
μά­σκες. Ύ­στε­ρα εμ­φα­νί­ζο­νται και οι η­θο­ποιοί, ε­πί­σης με μά­σκες. Το θέ­α­μα εί­ναι ε­ντυ­πω­σια­κό. Εί­ναι δύ­σκο­λο να κα­τα­λά­βε­τε τους δια­λό­γους, ο χο­ρός
ό­μως τρα­γου­δά και χο­ρεύ­ει τό­σο ό­μορ­φα!…

13. Μεγάλα Διονύσια: ανοιξιάτικη αθηναϊκή γιορτή αφιερωμένη στο θεό Διόνυσο.
δραματικοί αγώνες: διαγωνισμός για την καλύτερη τραγωδία και την καλύτερη
κωμωδία.
πολλές ώρες: οι θεατρικές παραστάσεις στα Μεγάλα Διονύσια άρχιζαν καθημε-
ρινά με το πρώτο φως της μέρας και διαρκούσαν περίπου επτά ώρες!
Έτσι το κολατσιό, οι κουβέρτες και τα μαξιλάρια ήταν απαραίτητα άνετη παρα-
κολούθηση των παραστάσεων.
χορός: στις παραστάσεις της τραγωδίας και της κωμωδίας, εκτός από τους ηθο-
ποιούς, έπαιρνε μέρος μία ομάδα 15 ατόμων που χόρευαν και τραγουδούσαν.
μάσκες: στο αρχαίο θέατρο οι ηθοποιοί και ο χορός έπαιζαν φορώντας μάσκες.
ØΣτην παράσταση εικονίζεται μία θρησκευτική τελετή. Αφού την παρατηρήσετε προσεκτικά,
σημειώστε τι κάνει το καθένα πρόσωπο που συμμετέχει σε αυτήν.
ØΒάλτε στη σειρά τα διάφορα
στάδια μιας θρησκευτικής γιορ-
τής στην αρχαία Ελλάδα.
Μουσικός διαγωνισμός
Πομπή του λαού προς το βωμό
Θυσία ζώων προς τιμή του θεού
13

14. Το τα­ξί­δι σας στην αρ­χαί­α Ελ­λά­δα με ο­δη­γό τη μου­σι­κή συ­νε­χί­ζε­ται, αλ­λά
ο δεύ­τε­ρος σταθ­μός δεν εί­ναι το ί­διο δια­σκε­δα­στι­κός και ευ­χά­ρι­στος με τον
πρώ­το, α­φού περ­νά μέ­σα α­πό έ­να πε­δί­ο μά­χης! Σας φαί­νε­ται πα­ρά­ξε­νο κι
α­να­ρω­τιέ­στε τι σχέ­ση μπο­ρεί να έ­χει η μου­σι­κή με τον πό­λε­μο.
Για να το κα­τα­λά­βε­τε θα έ­πρε­πε να δεί­τε μί­α μά­χη, αλ­λά ε­πει­δή το θέ­α­μα
εί­ναι τρο­μα­κτι­κό, κα­λύ­τε­ρα να πα­ρα­κο­λου­θή­σε­τε στρα­τιω­τι­κά γυ­μνά­σια
σε έ­να πε­δί­ο α­σκή­σε­ων. Σας προ­τεί­νου­με μά­λι­στα να ε­πι­σκε­φθεί­τε για το
σκο­πό αυ­τό τη Σπάρ­τη και την Α­θή­να.
Στη Σπάρ­τη το πε­δί­ο των α­σκή­σε­ων βρί­σκε­ται λί­γο έ­ξω α­πό την πό­λη και
ε­κεί α­σκού­νται κα­θη­με­ρι­νά, χει­μώ­να-κα­λο­καί­ρι, οι Σπαρ­τιά­τες ο­πλί­τες.
Πλη­σιά­ζο­ντας α­κού­τε ή­χους αυ­λών και στρα­τιω­τι­κά πα­ραγ­γέλ­μα­τα. Μί­α
ο­μά­δα ο­πλι­τών έ­χει σχη­μα­τί­σει φά­λαγ­γα και βα­δί­ζει σε σχη­μα­τι­σμό μά­χης.
Ο έ­νας ο­πλί­της βρί­σκε­ται δί­πλα στον άλ­λο, έ­τσι ώ­στε να σχη­μα­τί­ζουν έ­να
τεί­χος α­πό α­σπί­δες και δό­ρα­τα.
στρατιωτικά γυμνάσια: στην αρχαία Ελλάδα οι πόλεμοι ήταν δυστυχώς πολύ συχνοί. Γι’ αυτό κάθε πόλη έπρεπε να διατηρεί στρατό και να εκπαιδεύει τους πολίτες
της στα όπλα.
φάλαγγα: σχηματισμός μάχης. Στη φάλαγγα κάθε οπλίτης κάλυπτε με την ασπίδα του το αριστερό τμήμα του σώματός του και το δεξί του συμπαραστάτη
(= του διπλανού του). Για το λόγο αυτό έπρεπε να βαδίζουν με συγχρονισμένες κινήσεις, και σε αυτό ακριβώς τους βοηθούσε η μουσική.
14

15. Ε­πι­κε­φα­λής της φά­λαγ­γας βα­δί­ζει έ­νας αυ­λη­τής που δί­νει με τη μου­σι­κή του ρυθ­μό στο βή­μα των στρα­τιω­τών, έ­τσι ώ­στε να προ­χω­ρούν συγ­χρο­νι­σμέ­να
σαν έ­νας άν­θρω­πος και να μη δια­σπούν τις γραμ­μές τους. Ό­ταν ο εκ­παι­δευ­τής δί­νει το πα­ράγ­γελ­μα, οι ο­πλί­τες αρ­χί­ζουν να τρα­γου­δούν τον παιά­να, το
τρα­γού­δι που α­να­πτε­ρώ­νει το η­θι­κό και δί­νει δύ­να­μη στους πο­λε­μι­στές. Με τον ύ­μνο αυ­τό θα βα­δί­σουν και στη μά­χη ή­ρε­μα και με αυ­το­πε­ποί­θη­ση, ό­πως
έ­μα­θαν να κά­νουν στα γυ­μνά­σια.
Στην Α­θή­να πά­λι, θα έ­χε­τε την ευ­και­ρί­α να πα­ρα­κο­λου­θή­σε­τε τα γυ­μνά­σια του στό­λου. Πη­γαί­νε­τε πρωί πρωί στη Ζέ­α, ό­που βρί­σκε­ται ο πο­λε­μι­κός ναύ­
σταθ­μος, και ε­πι­βι­βα­στεί­τε σε μί­α τρι­ή­ρη. Αν α­πο­ρεί­τε πώς εί­ναι δυ­να­τόν να συγ­χρο­νί­ζο­νται 170 κω­πη­λά­τες και να κω­πη­λα­τούν σαν έ­νας άν­θρω­πος, η
α­πο­ρί­α σας θα λυ­θεί σύ­ντο­μα. Έ­νας αυ­λη­τής, ο τρι­η­ραύ­λης, δί­νει με τους αυ­λούς του το ρυθ­μό, και οι κω­πη­λά­τες τού α­πα­ντούν με μί­α ρυθ­μι­κή κραυ­γή.
Τα γυ­μνά­σια συ­νε­χί­ζο­νται ό­λη μέ­ρα και ο τρι­η­ραύ­λης έ­χει βρα­χνιά­σει φυ­σώ­ντας τους αυ­λούς. Οι ναύ­τες μα­ζί με τους κω­πη­λά­τες τρα­γου­δούν, αν και
κα­τά­κο­ποι, ό­λοι μα­ζί τον παιά­να, το ί­διο τρα­γού­δι που θα τρα­γουδή­σουν πη­γαί­νο­ντας στη μά­χη ή γυρ­νώ­ντας νι­κη­τές α­πό αυ­τήν.
15

16. παιάνας: ύμνος που τον τραγουδούσαν στις θρησκευτικές γιορτές, στα συμπόσια, αλλά και στον πόλεμο.
Ζέα: στον Πειραιά υπήρχαν τρία λιμάνια: ένα εμπορικό λιμάνι που ονομαζόταν Κάνθαρος και δύο πολεμικά, η Ζέα και η Μουνιχία.
τριήρης: πολεμικό πλοίο. Η τριήρης είχε 170 κουπιά τοποθετημένα σε τρεις σειρές, τη μία πάνω από την άλλη.
τριηραύλης: έτσι ονομαζόταν ο αυλητής που έδινε το ρυθμό στους κωπηλάτες μιας τριήρους.
16
ØΑν ήσασταν ποιητές στην αρχαία Ελλάδα και έπρεπε να συνθέσετε έναν πολεμικό παιάνα για να πάρουν
θάρρος οι πολεμιστές, τι λόγια θα βάζατε στο τραγούδι σας για να πετύχετε το σκοπό σας;
ØΣτην εποχή μας οι στρατιώτες δεν βαδίζουν στη μάχη με τη συνοδεία μουσικής. Ωστόσο στρατιωτική μουσι-
κή υπάρχει και σήμερα. Σε ποιες εκδηλώσεις ακούγεται αυτή η μουσική;
Μέ­χρι τώ­ρα στο τα­ξί­δι μας α­κού­σα­με θρη­σκευ­τι­κούς ύ­μνους και πο­λε­μι­κά τρα­γού­δια, γλε­ντή­σα­με στις με­γά­λες δη­μό­σιες γιορ­τές και πα­ρα­κο­λου­θή­σα­με
μου­σι­κούς δια­γω­νι­σμούς. Εί­ναι ώ­ρα να δού­με πώς δια­σκέ­δα­ζαν οι αρ­χαί­οι Έλ­λη­νες στην ι­διω­τι­κή τους ζω­ή.

17. 17
Γά­μος χω­ρίς μου­σι­κή, χο­ρό και τρα­γού­δια γί­νε­ται; Ό­χι βέ­βαια! Γι’ αυ­τό λοι­πόν ε­πι­λέ­ξα­με στον τρί­το σταθ­μό του τα­ξι­διού μας να σας κα­λέ­σου­με σε μί­α γα­μή­λια
τε­λε­τή. Φο­ρέ­στε τα κα­λά σας ρού­χα κι ε­λά­τε!
Θα πά­με το σπί­τι της νύ­φης, ό­που έ­χουν συ­γκε­ντρω­θεί οι φι­λε­νά­δες και οι συγ­γε­νείς της. Τα κο­ρί­τσια βρί­σκο­νται στο γυ­ναι­κω­νί­τη, στο­λί­ζουν τη νύ­φη
και τα­κτο­ποιούν τα προι­κιά της. Δεν ε­πι­τρέ­πε­ται να μπεί­τε μέ­σα στο δω­μά­τιο, α­πό τα α­νοι­κτά πα­ρά­θυ­ρα ό­μως α­κού­τε τα γέ­λια και τα τρα­γού­δια τους.
Μί­α κο­πέ­λα παί­ζει άρ­πα και κά­ποιες άλ­λες τρα­γου­δούν τα παι­νέ­μα­τα της νύ­φης.
Σε λί­γο έρ­χε­ται και ο γα­μπρός, και το γα­μή­λιο γεύ­μα ξε­κι­νά. Τα φα­γη­τά και τα γλυ­κά εί­ναι θαυ­μά­σια, δεν ξέ­ρε­τε ποιο να πρω­το­δο­κι­μά­σε­τε. Οι κα­λε­σμέ­νοι πί­νουν
γλυ­κό κρα­σί και τρα­γου­δούν τρα­γού­δια του γά­μου. Ό­ταν σε κά­ποια στιγ­μή το γεύ­μα τε­λειώ­νει, ο γα­μπρός ση­κώ­νε­ται, παίρ­νει τη νύ­φη α­πό το χέ­ρι και ε­πι­βι­βά­ζο­
νται στην ά­μα­ξα που θα τους ο­δη­γή­σει στο νέ­ο τους σπί­τι. Οι κα­λε­σμέ­νοι, κρα­τώ­ντας α­ναμ­μέ­νες λα­μπά­δες, σχη­μα­τί­ζουν μια χα­ρού­με­νη πο­μπή πί­σω α­πό την ά­μα­ξα.
Μου­σι­κοί παί­ζουν λύ­ρες, αυ­λούς και κρό­τα­λα. Οι φί­λοι και οι συγ­γε­νείς χο­ρεύ­ουν και τρα­γου­δούν τον υ­μέ­ναιο. Η μου­σι­κή σάς πα­ρα­σύ­ρει και τρέ­χε­τε και σεις
μα­ζί τους… Κα­θώς η πο­μπή δια­σχί­ζει τους δρό­μους της πό­λης, ο κό­σμος βγαί­νει στις ε­ξώ­θυ­ρες να ευ­χη­θεί στο νέ­ο ζευ­γά­ρι και να τους θαυ­μά­σει. Ό­ταν η πο­μπή
φθά­σει στο σπί­τι του γα­μπρού, μη φύ­γε­τε. Μεί­νε­τε για να α­κού­σε­τε τα ε­πι­θα­λά­μια τρα­γού­δια που θα ψάλ­λουν οι α­νύ­πα­ντρες φί­λες της νύ­φης ό­λο το βρά­δυ έ­ξω
α­πό το δω­μά­τιο των νε­ο­νύμ­φων!

18. 18
γυναικωνίτης: σε αυτό το δωμάτιο περνούσαν τη μέρα τους οι γυναίκες μιας οικογένειας, εκεί δέχονταν επισκέψεις συγγενών και φιλενάδων. Στο χώρο αυτό δεν
επιτρεπόταν να μπει κανένας άνδρας, εκτός από τους πολύ στενούς συγγενείς.
τα παινέματα της νύφης: τραγούδια που εξυμνούν τις χάρες της νύφης. Ανάλογα τραγούδια καθώς και τραγούδια του γάμου συνηθίζουν να λένε και σήμερα στους
ελληνικούς γάμους.
υμέναιος: γαμήλιο τραγούδι.
επιθαλάμια τραγούδια: τραγούδια που έλεγαν έξω από το θάλαμο (=το υπνοδωμάτιο) των νεονύμφων.
ØΣτην αρχαία Ελλάδα η τελετή του γάμου είχε τέσσερα βασικά στάδια.
Προσπαθήστε να αντιστοιχίσετε το κάθε στάδιο με το τραγούδι που του ταιριάζει.
Νυμφοστόλισμα Yμέναιος
Γαμήλιο γεύμα Επιθαλάμια
Γαμήλια πομπή Τραγούδια του γάμου
Άφιξη των νεονύμφων Τα παινέματα της νύφης
στο σπίτι του γαμπρού
(οι νεόνυμφοι μπαίνουν στο υπνοδωμάτιο τους)

19. Αν θέ­λε­τε να πε­ρά­σε­τε μια ευ­χά­ρι­στη βρα­διά με κα­λή μου­σι­κή και τρα­γού­δια, σας προ­τεί­νου­με να πά­ρε­τε μέ­ρος σε έ­να συ­μπό­σιο.
Τα συ­μπό­σια ή­ταν μί­α πο­λύ δη­μο­φι­λής δια­σκέ­δα­ση και οι αρ­χαί­οι Έλ­λη­νες, ει­δι­κά οι ευ­κα­τά­στα­τοι πο­λί­τες, δεν έ­χα­ναν ευ­και­ρί­α
να προ­σκα­λέ­σουν φί­λους στο σπί­τι τους.
Ε­πι­σκε­φθεί­τε την πό­λη της Α­θή­νας, μά­θε­τε ποιοι δί­νουν συ­μπό­σιο α­πό­ψε και ε­πι­λέξ­τε έ­ναν οι­κο­δε­σπό­τη. Μη σας α­νη­συ­χεί που
δεν έ­χε­τε πρό­σκλη­ση! Οι Α­θη­ναί­οι εί­ναι συ­νη­θι­σμέ­νοι να δέ­χο­νται α­πρό­σκλη­τους ε­πι­σκέ­πτες στα συ­μπό­σιά τους! Δυ­στυ­χώς ό­μως,
στο συ­μπό­σιο θα πά­νε μό­νο τα α­γό­ρια, α­φού στην αρ­χαί­α Ελ­λά­δα δεν ή­ταν σω­στό για τις κυ­ρί­ες να εμ­φα­νί­ζο­νται σε τέ­τοιου
εί­δους συ­γκε­ντρώ­σεις!
Μό­λις φθά­νε­τε στο σπί­τι ό­που γί­νε­ται το συ­μπό­σιο, ο οι­κο­δε­σπό­της σάς υ­πο­δέ­χε­ται στον αν­δρώ­να και δί­νει ε­ντο­λή στους δού­λους
του να σας πε­ρι­ποι­η­θούν. Ό­ταν τε­λειώ­νει το δεί­πνο, έρ­χο­νται οι μου­σι­κοί και ο οι­κο­δε­σπό­της προ­στά­ζει τους δού­λους να σερ­βί­ρουν
το κρα­σί. Κρα­τώ­ντας την κού­πα στο χέ­ρι, κά­νει μί­α ευ­χή στους θε­ούς και δί­νει το σύν­θη­μα να αρ­χί­σει ο παιά­νας. Οι κα­λε­σμέ­νοι
τρα­γου­δούν ό­λοι μα­ζί. Ε­σείς βέ­βαια δεν ξέ­ρε­τε το τρα­γού­δι, αλ­λά κα­νείς δεν θα σας πα­ρε­ξη­γή­σει που δεν τρα­γου­δά­τε… Τώ­ρα ό­μως
ήρ­θε η σει­ρά σας. Ο οι­κο­δε­σπό­της σάς πλη­σιά­ζει κρα­τώ­ντας έ­να κλα­δί μυρ­τιάς και σας το προ­σφέ­ρει. Μην το κοι­τά­τε με α­πο­ρί­α!
Αυ­τό ση­μαί­νει ό­τι παίρ­νο­ντας το κλα­δί στα χέ­ρια σας πρέ­πει να τρα­γου­δή­σε­τε ή να α­παγ­γεί­λε­τε κά­τι ή τέ­λος πά­ντων να κά­νε­τε μί­α
μι­κρή ε­πί­δει­ξη των μου­σι­κών σας γνώ­σε­ων. Θάρ­ρος! Πεί­τε κά­τι, για­τί αλ­λιώς θα σας θε­ω­ρή­σουν ε­ντε­λώς α­μόρ­φω­το… Εύ­γε! Ό­λοι
χει­ρο­κρο­τούν εν­θου­σια­σμέ­νοι. Το τρα­γού­δι που τους εί­πα­τε τους ά­ρε­σε πο­λύ. Τώ­ρα το κλα­δί περ­νά α­πό χέ­ρι σε χέ­ρι και ο κά­θε
κα­λε­σμέ­νος λέ­ει έ­να τρα­γού­δι. Μί­α αυ­λη­τρί­δα τούς συ­νο­δεύ­ει παί­ζο­ντας αυ­λό. Ο­ρι­σμέ­νοι κα­λε­σμέ­νοι ό­μως παίρ­νουν τη λύ­ρα και
συ­νο­δεύ­ουν οι ί­διοι το τρα­γού­δι τους. Αυ­τοί κερ­δί­ζουν και τα πιο θερ­μά χει­ρο­κρο­τή­μα­τα…
19

20. 20
συ­μπό­σιο: δείπνο με προσκεκλημένους. Στα συμπόσια έπαιρναν μέρος αποκλειστικά άνδρες, ενώ απαγορευόταν η συμμετοχή των ελεύθερων γυναικών. Οι μόνες
γυναίκες που επιτρεπόταν να εμφανιστούν σε ένα συμπόσιο ήταν οι επαγγελματίες διασκεδάστριες, δηλαδή οι χορεύτριες, οι μουσικοί κ.λπ. που ήταν ξένες ή δού-
λες. Στο συμπόσιο θα μπορούσε να εμφανιστεί και ο γιος του οικοδεσπότη από την ηλικία των 11-12 ετών, εφόσον το επέτρεπε ο πατέρας του, για να παίξει μουσική
στους καλεσμένους, να τραγουδήσει ή ακόμα για να σερβίρει το κρασί.
αν­δρώ­νας: το δωμάτιο «των ανδρών», το πιο επίσημο δωμάτιο ενός σπιτιού. Εκεί δίνονταν τα συμπόσια, εκεί ο οικοδεσπότης καλούσε τους φίλους του.
κρα­σί: στα συμπόσια συνήθιζαν να πίνουν το κρασί αφού είχαν τελειώσει το φαγητό τους. Μαζί με το κρασί πρόσφεραν διάφορα γλυκά, φρούτα και ξηρούς καρπούς.
παιά­νας: τα συμπόσια συνήθως άρχιζαν με έναν παιάνα που τραγουδούσαν όλοι οι καλεσμένοι μαζί.
α­μόρ­φω­τος: οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν αμόρφωτο όποιον δεν ήξερε να τραγουδά και να παίζει ένα μουσικό όργανο. Γι’ αυτό το λόγο ο Σωκράτης, που δεν
ήξερε μουσική, άρχισε να παίρνει μαθήματα σε μεγάλη ηλικία.
αυ­λη­τρί­δα: οι αυλητρίδες ήταν επαγγελματίες που έπαιζαν μουσική σε συμπόσια.

21. ØΕίστε καλεσμένοι σε ένα συμπόσιο και ο οικοδεσπότης σας σχεδιάζει να διοργανώσει ένα μουσικό διαγωνισμό μεταξύ των καλεσμένων του, με έπαθλο ένα
μεγάλο αμφορέα με κρασί. Μην πάτε απροετοίμαστοι! Συνθέστε ένα τραγούδι ή ένα ποίημα και κάντε πρόβες για να το τραγουδήσετε ή να το απαγγείλετε.
παρθένειο: τραγούδι που έψαλλαν χορωδίες κοριτσιών, ενώ ταυτόχρονα χόρευαν. Ο χορός τους ονομαζόταν επίσης παρθένειο.
Μπο­ρεί να μην ε­πι­τρέ­πε­ται στις γυ­ναί­κες να πά­ρουν μέ­ρος στα συ­μπό­σια, αυ­τό ό­μως δεν ση­μαί­νει ό­τι δεν δια­σκε­
δά­ζουν! Την ί­δια ώ­ρα που οι άν­δρες γλε­ντούν στον αν­δρώ­να, ε­κεί­νες έ­χουν έ­να μι­κρό «συ­μπό­σιο» στο γυ­ναι­κω­νί­
τη. Πη­γαί­νε­τε να τις συ­να­ντή­σε­τε παίρ­νο­ντας μα­ζί σας και την αυ­λη­τρί­δα. Α­φού έ­παι­ξε αρ­κε­τή ώ­ρα στο συ­μπό­σιο,
ο οι­κο­δε­σπό­της τη στέλ­νει τώ­ρα να παί­ξει μου­σι­κή και στις κυ­ρί­ες του σπι­τιού. Πλη­σιά­ζο­ντας στο γυ­ναι­κω­νί­τη,
α­κού­τε μου­σι­κή και τρα­γού­δια. Η μι­κρή κό­ρη που μα­θαί­νει άρ­πα βρή­κε μί­α κα­λή ευ­και­ρί­α να κά­νει ε­πί­δει­ξη του
μου­σι­κού τα­λέ­ντου της. Η μη­τέ­ρα και η θεί­α της τρα­γου­δούν έ­να χα­ρι­τω­μέ­νο ε­ρω­τι­κό τρα­γού­δι…
Η εί­σο­δός σας στο γυ­ναι­κω­νί­τη, πα­ρό­λο που δια­κό­πτει το τρα­γού­δι, γί­νε­ται δε­κτή με με­γά­λο εν­θου­σια­σμό. Η οι­κο­
δέ­σποι­να θέ­λει να σας πε­ρι­ποι­η­θεί και δί­νει ε­ντο­λή στις δού­λες της να σας προ­σφέ­ρουν γλυ­κά, κρα­σί και φρού­τα.
Η αυ­λη­τρί­δα, έ­τσι δι­ψα­σμέ­νη ό­πως ή­ταν, α­δειά­ζει μο­νο­μιάς την κού­πα της και ύ­στε­ρα πιά­νει τους αυ­λούς της.
Οι γυ­ναί­κες τής ζη­τούν να τους παί­ξει έ­να παρ­θέ­νειο. Με τις πρώ­τες νό­τες του αυ­λού έ­νας κύ­κλος σχη­μα­τί­ζε­ται
γύ­ρω της και οι γυ­ναί­κες, με πρώ­τη την οι­κο­δέ­σποι­να, αρ­χί­ζουν να τρα­γου­δούν χο­ρεύ­ο­ντας πια­σμέ­νες χέ­ρι χέ­ρι.
Τα βή­μα­τα εί­ναι α­πλά και δεν αρ­γεί­τε να μπεί­τε και σεις στο χο­ρό…
Και τώ­ρα, κο­ρί­τσια, η σει­ρά σας!
21

22. παίζουν τραγουδώντας: ανάλογα τραγούδια, όπως το «Γύρω γύρω όλοι» ή το «Περνά περνά η μέλισσα», συνηθίζουν να τραγουδούν τα σημερινά παιδιά στην Ελλάδα.
το τραγούδι της ειρεσσιθώνης: Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, μια συγκεκριμένη μέρα του χρόνου, τα παιδιά πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας τραγούδια
ανάλογα με τα σημερινά κάλαντα και ζητώντας ως ανταμοιβή δώρα και γλυκίσματα.
Στα Πυανέψια, μία φθινοπωρινή γιορτή της αρχαίας Αθήνας, τα παιδιά έλεγαν το τραγούδι της ειρεσιώνης κρατώντας ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με
κορδέλες και φορτωμένο με κάθε λογής καρπούς. Το κλαδί ονομαζόταν και αυτό ειρεσιώνη.
Αν κά­ποιοι α­πό σας χάσατε την ευ­και­ρί­α να πά­τε στο συ­μπό­σιο και να α­κού­σετε μου­σι­κή σε έ­να α­θη­να­ϊ­κό σπί­τι,
μην α­πο­γο­η­τεύ­ε­στε. Πη­γαί­νε­τε μί­α ο­ποια­δή­πο­τε άλ­λη μέ­ρα και θα δια­πι­στώ­σε­τε ό­τι το τρα­γού­δι και η μου­σι­κή
δεν λεί­πουν α­πό το σπί­τι α­κό­μα κι αν δεν εί­ναι γιορ­τή.
Έ­ξω α­πό την αυ­λό­θυ­ρα συ­να­ντά­τε μι­κρά παι­διά που παί­ζουν τρα­γου­δώ­ντας. Μπαί­νο­ντας στο σπί­τι και προ­χω­
ρώ­ντας προς το μα­γει­ρεί­ο, θα α­κού­σε­τε τις δού­λες που τρα­γου­δούν α­λέ­θο­ντας δη­μη­τρια­κά στο χει­ρό­μυ­λο. Στο
γυ­ναι­κω­νί­τη, μη­τέ­ρα και κό­ρη τρα­γου­δούν κα­θώς υ­φαί­νουν στον αρ­γα­λειό, ε­νώ η πα­ρα­μά­να μα­θαί­νει παι­δι­κά
τρα­γου­δά­κια στον πε­ντά­χρο­νο γιο της οι­κο­γέ­νειας. Ο μι­κρός τής ζη­τά να του μά­θει το τρα­γού­δι της ει­ρε­σιώ­νης,
που ά­κου­σε να το τρα­γου­δούν τα παι­διά στα φε­τι­νά Πυα­νέ­ψια…
ØΣχεδιάστε ένα παιχνίδι που να συνδυάζει τραγούδι και χορό, για να το παίξετε με την παρέα σας. Φτιάξτε τους
κανόνες του παιχνιδιού και συνθέστε το τραγούδι που θα λέτε καθώς θα παίζετε.
22

23. Ο ε­πό­με­νος σταθ­μός μας θα εν­δια­φέ­ρει σί­γου­ρα ό­σους α­σχο­λού­νται με τον α­θλη­τι­σμό. Οι αρ­χαί­οι Έλ­λη­νες, ό­πως θα ξέ­ρε­τε, θε­ω­ρού­σαν την ά­θλη­ση
α­πα­ραί­τη­τη για την κα­λή υ­γεί­α σώ­μα­τος και πνεύ­μα­τος. Για το λό­γο αυ­τό ό­λες οι πό­λεις διέ­θε­ταν κα­τάλ­λη­λους χώ­ρους, τα γυ­μνά­σια, ό­που προ­πο­νού­νταν
οι α­θλη­τές και γυ­μνά­ζο­νταν οι νέ­οι.
Σε ο­ποια­δή­πο­τε πό­λη και να πά­τε θα μπο­ρέ­σε­τε να ε­πι­σκε­φθεί­τε έ­να γυ­μνάσιο. Ό­λοι; Ό­χι ό­λοι! Για τα κο­ρί­τσια η εί­σο­δος εί­ναι α­πα­γο­ρευ­μέ­νη, ε­κτός
κι αν το γυ­μνά­σιο βρί­σκε­ται στη Σπάρ­τη. Αυ­τή εί­ναι η μό­νη πό­λη της Ελ­λά­δας ό­που και τα κο­ρί­τσια μπο­ρούν να μπουν στο γυ­μνά­σιο και να γυ­μνα­στούν
δη­μό­σια, ό­πως τα α­γό­ρια, στο δί­σκο, στην πά­λη, στο δρό­μο…
Στο γυ­μνά­σιο σάς υ­πο­δέ­χε­ται έ­νας δού­λος και σας ο­δη­γεί στα α­πο­δυ­τή­ρια για να α­φή­σε­τε τα ρού­χα σας. Δια­λέξ­τε ό­ποιο α­πό τα α­θλή­μα­τα σας εν­δια­
φέ­ρει και πη­γαί­νε­τε στην πα­λαί­στρα. Ε­κεί βρί­σκο­νται ή­δη έ­νας παι­δο­τρί­βης και έ­νας αυ­λη­τής. Ο παι­δο­τρί­βης θα ε­πι­βλέ­ψει την προ­πό­νη­σή σας και ο
αυ­λη­τής θα σας δώ­σει το ρυθ­μό στις γυ­μνα­στι­κές α­σκή­σεις. Με τη βο­ή­θειά του θα α­πο­κτή­σε­τε τον παλ­μό που χρειά­ζε­ται για μια ε­πι­τυ­χη­μέ­νη ρί­ψη του
δί­σκου ή του α­κο­ντί­ου…
23
Μέ­χρι τώ­ρα εί­δα­τε τους αρ­χαί­ους Έλ­λη­νες να λα­τρεύ­ουν τους θε­ούς, να πη­γαί­νουν στη μά­χη, να πα­ντρεύ­ο­νται, να δια­σκε­δά­ζουν και να γυ­μνά­ζο­νται πά­ντα
με τη συ­νο­δεί­α της μου­σι­κής. Ε­λά­τε τώ­ρα να δεί­τε πώς δου­λεύ­ουν με­τά μου­σι­κής!
Θα ξε­κι­νή­σου­με πρωί πρω­ί, πριν α­κό­μα α­να­τεί­λει ο ή­λιος, α­κο­λου­θώ­ντας μί­α ο­μά­δα αν­δρών που πη­γαί­νουν να θε­ρί­σουν τα σπαρ­τά. Μπρο­στά πη­γαί­νει έ­νας
αυ­λη­τής που παί­ζει έ­να χα­ρού­με­νο σκο­πό. Οι θε­ρι­στές τον α­κο­λου­θούν τρα­γου­δώ­ντας.
Φθά­νο­ντας στο χω­ρά­φι, ο αυ­λη­τής στέ­κε­ται σε μί­α ά­κρη και αρ­χί­ζει να παί­ζει το τρα­γού­δι του θε­ρι­σμού. Οι θε­ρι­στές, με τα δρε­πά­νια στα χέ­ρια, θε­ρί­ζουν
τα στά­χυα α­κο­λου­θώ­ντας το ρυθ­μό. Η δου­λειά σάς φαί­νε­ται δια­σκε­δα­στι­κή και δο­κι­μά­ζε­τε και σεις να θε­ρί­σε­τε! Δεν εί­ναι δύ­σκο­λο, ο αυ­λός δί­νει φτε­ρά
στα χέ­ρια σας… Στο τέ­λος της μέ­ρας βέ­βαια αι­σθά­νε­στε τε­λεί­ως ε­ξα­ντλη­μέ­νοι και δεν κα­τα­λα­βαί­νε­τε πώς μπο­ρούν οι θε­ρι­στές να ε­πι­στρέ­φουν στην πό­λη

24. 24
γυμνάσιο: το γυμναστήριο. Στην Αθήνα τα γυμνάσια λειτουργούσαν παράλληλα και ως πνευματικά κέντρα, καθώς στις
στοές τους συνήθιζαν οι φιλόσοφοι να συναντούν τους μαθητές τους.
παιδοτρίβης: γυμναστής, προπονητής.
αυλητής: κάθε γυμνάσιο διέθετε απαραίτητα έναν αυλητή για την προπόνηση των αθλητών.
τραγούδι του θερισμού: οι αρχαίοι Έλληνες συνόδευαν με μουσική και τραγούδι πολλές δουλειές που χρειάζονταν ρυθμό
και συντονισμό. Τραγούδια της δουλειάς συνήθιζαν να λένε στον τρύγο, στο πάτημα των σταφυλιών, στον αργαλειό κ.ά.
βοσκός: η μουσική ήταν μία παρήγορη συντροφιά στη μοναχική ζωή του βοσκού. Τη συντροφιά μιας καλαμένιας φλογέρας
είχαν μέχρι πρόσφατα οι βοσκοί και στη νεότερη Ελλάδα.
καλαμένια φλογέρα: οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν αυτή τη φλογέρα σύριγγα.
ØΚατασκευάστε μία καλαμένια φλογέρα (σύριγγα), όπως αυτή που έπαιζαν οι βοσκοί στην αρχαιότητα. Θα χρεια-
στείτε ένα καλάμι μήκους 30 εκ. περίπου ανοικτό πάνω και κάτω. Ανοίξτε σε ίσα διαστήματα τέσσερις τρύπες και η
φλογέρα σας είναι έτοιμη.
τρα­γου­δώ­ντας!
Στο δρό­μο του γυ­ρι­σμού α­πο­φα­σί­ζε­τε να μην α­κο­λου­θή­σε­τε την ο­μά­δα των θε­ρι­στών και μέ­νε­τε να ξε­κου­ρα­στεί­τε στη ό­χθη ε­νός μι­κρού πο­τα­μού. Μέ­σα
στην η­συ­χί­α της ρε­μα­τιάς α­κού­τε μί­α γλυ­κιά μου­σι­κή. Πλη­σιά­ζε­τε και βλέ­πε­τε έ­να νε­α­ρό βο­σκό να παί­ζει μί­α κα­λα­μέ­νια φλο­γέ­ρα. Γύ­ρω του το κο­πά­δι του
ξε­κου­ρά­ζε­ται κά­τω α­πό τη δρο­σιά των δέ­ντρων. Ο βο­σκός δια­κό­πτει το παί­ξι­μό του και σας κα­λεί να πά­τε κο­ντά του. Έ­πει­τα αρ­χί­ζει να παί­ζει έ­να γρή­γο­ρο,
χο­ρευ­τι­κό σκο­πό…

25. 25
Αρ­κε­τά τρι­γυ­ρί­σα­τε στα χω­ρά­φια και στις ρε­μα­τιές. Ώ­ρα να πά­τε και στο σχο­λεί­ο! Ό­χι το δι­κό σας σχο­λεί­ο, σε αυ­τό πη­γαί­νε­τε κά­θε μέ­ρα. Σή­με­ρα θα
πα­ρα­κο­λου­θή­σε­τε μά­θη­μα σε έ­να αρ­χαί­ο ελ­λη­νι­κό σχο­λεί­ο. Ε­πι­λέξ­τε ό­ποια πό­λη θέ­λε­τε, αν ό­μως θέ­λε­τε τη συμ­βου­λή μας, πη­γαί­νε­τε στην Α­θή­να. Ε­κεί
έ­χει τα κα­λύ­τε­ρα σχο­λεί­α. Δυ­στυ­χώς, ό­μως, και πά­λι τα κο­ρί­τσια δεν θα μπο­ρέ­σουν να σας α­κο­λου­θή­σουν, για­τί στην Α­θή­να, αλ­λά και στις πε­ρισ­σό­τε­ρες
πό­λεις της αρ­χαί­ας Ελ­λά­δας, τα κο­ρί­τσια δεν πή­γαι­ναν σχο­λεί­ο. Α­να­γκα­στι­κά λοι­πόν θα α­φή­σου­με τα κο­ρί­τσια στο σπί­τι και θα τα ξα­να­βρού­με ε­πι­στρέ­
φο­ντας.
Στο σχο­λεί­ο το μά­θη­μα αρ­χί­ζει πρωί πρω­ί. Τις πρώ­τες ώ­ρες το πρό­γραμ­μα πε­ρι­λαμ­βά­νει γρα­φή, α­νά­γνω­ση και α­ριθ­μη­τι­κή με τον γραμ­μα­τι­στή. Φθά­
νο­ντας ό­μως στο σχο­λεί­ο μα­θαί­νε­τε ό­τι ο γραμ­μα­τι­στής εί­ναι άρ­ρω­στος και έ­τσι πη­γαί­νε­τε κα­τευ­θεί­αν στο μά­θη­μα της μου­σι­κής. Ε­κεί σας υ­πο­δέ­χε­ται
ο κι­θα­ρι­στής και σας δί­νει να δια­λέ­ξε­τε α­νά­με­σα στη λύ­ρα και στον αυ­λό,
ποιο μου­σι­κό όρ­γα­νο θέ­λε­τε να μά­θε­τε. Ε­πι­λέ­γε­τε τη λύ­ρα για­τί ξέ­ρε­τε ό­τι
και οι αρ­χαί­οι Έλ­λη­νες την ε­κτι­μού­σαν πε­ρισ­σό­τε­ρο.
Στο πρώ­το μά­θη­μα ο κι­θα­ρι­στής σάς δεί­χνει πώς να κρα­τά­τε τη λύ­ρα: την
α­κου­μπά­τε πλα­για­στή πά­νω στα γό­να­τά σας, περ­νά­τε τον ι­μά­ντα της στο
α­ρι­στε­ρό χέ­ρι και την κρα­τά­τε, ε­νώ με το δε­ξί πιά­νε­τε το πλή­κτρο. Αγ­γί­ζε­τε
α­πα­λά τις χορ­δές με το πλή­κτρο και ο κι­θα­ρι­στής σάς δεί­χνει πώς να κουρ­δί­
ζε­τε τη λύ­ρα…
Η ώ­ρα πέ­ρα­σε και το μά­θη­μα τε­λειώ­νει. Και­ρός να γυρί­σε­τε στο σπί­τι ό­που
έ­χε­τε α­φή­σει τις συμ­μα­θή­τριές σας.
Α­λή­θεια τι έ­κα­ναν ό­σην ώ­ρα ε­σείς λεί­πα­τε στο σχο­λείο;

26. 26
σχολείο: τα σχολεία στην αρχαία Ελλάδα ήταν ιδιωτικά, πράγμα που σημαίνει ότι τα πολύ φτωχά παιδιά δεν μορφώνονταν. Τα αγόρια άρχιζαν το σχολείο από την
ηλικία των επτά ετών και διδάσκονταν γραφή, ανάγνωση και αριθμητική. Μουσική άρχιζαν να διδάσκονται από την ηλικία των δέκα ετών περίπου.
Τα κορίτσια δεν πήγαιναν στο σχολείο. Οι κόρες των εύπορων οικογενειών μπορεί να μάθαιναν στο σπίτι γραφή, ανάγνωση και μουσική. Τα περισσότερα κορίτσια
πάντως μάθαιναν χορό και τραγούδι, για να πάρουν μέρος στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές.
γραμματιστής: δάσκαλος.
κιθαριστής: έτσι ονομαζόταν ο μουσικός που έπαιζε κιθάρα, αλλά και ο δάσκαλος της μουσικής.
ιμάντας: λουρί.
πλήκτρο: πένα. Οι μουσικοί χτυπούσαν τις χορδές της λύρας με ένα πλήκτρο από κόκαλο, ξύλο ή φίλντισι.
Τα κο­ρί­τσια δεν πέ­ρα­σαν κα­θό­λου ά­σχη­μα στο σπί­τι. Έ­κα­ναν κι ε­κεί­νες μά­θη­μα μου­σι­κής με τη δα­σκά­λα τους, μί­α α­πό τις με­γα­λύ­τε­ρες γυ­ναί­κες του σπι­τιού
που α­νέ­λα­βε να τους δεί­ξει πώς παί­ζε­ται η άρ­πα. Έ­πει­τα έ­μα­θαν να τρα­γου­δούν και να χο­ρεύ­ουν έ­να παρ­θέ­νειο, συ­ντρο­φιά με τις υ­πό­λοι­πες κο­πέ­λες που
εί­χαν συ­γκε­ντρω­θεί στο γυ­ναι­κω­νί­τη…

27. Αυ­τός ο σταθ­μός θα σας φα­νεί μάλ­λον θλι­βε­ρός και σί­γου­ρα θα θε­ω­ρή­σε­τε πα­ρά­δο­ξη την πα­ρου­σί­α της μου­σι­κής σε μί­α κη­δεί­α. Για τους αρ­χαί­ους
Έλ­λη­νες, ό­μως, που συν­δύ­α­ζαν κά­θε ση­μα­ντι­κή στιγ­μή της ζω­ής τους με τη μου­σι­κή, δεν ή­ταν κα­θό­λου πα­ρά­ξε­νο που ή­θε­λαν α­κό­μα και το τε­λευ­ταί­ο
τους τα­ξί­δι να το κά­νουν με τη συ­νο­δεί­α μου­σι­κής!
Αν λοι­πόν εί­στε αρ­κε­τά ψύ­χραι­μοι και δεν φο­βά­στε να πα­ρα­κο­λου­θή­σε­τε μί­α τέ­τοια τε­λε­τή, σί­γου­ρα θα ε­ντυ­πω­σια­στεί­τε α­πό τη με­γα­λο­πρέ­πειά της!
Σας προ­τεί­νου­με μά­λι­στα να ε­πι­σκε­φθεί­τε μί­α πό­λη ό­που να μην ι­σχύ­ουν νό­μοι που να α­πα­γο­ ρεύ­ουν την πο­λυ­τέ­λεια στις κη­δεί­ες! Α­πο­φύ­γε­τε
ο­πωσ­δή­πο­τε την Κέ­α, για­τί ε­κεί οι νό­μοι ε­πι­βά­λλουν η τε­λε­τή να εί­ναι σιω­πη­λή, δη­λα­δή
χω­ρίς μου­σι­κή!…
Η ε­θι­μο­τυ­πί­α ε­πι­βά­λλει να ε­πι­σκε­φθεί­τε πριν την κη­δεί­α το σπί­τι του νε­κρού.
Ε­κεί έ­χουν συ­γκε­ντρω­θεί συγ­γε­νείς και φί­λοι για να τον α­πο­χαι­ρε­τή­σουν. Κα­θώς
πλη­σιά­ζε­τε, α­κού­τε τρα­γού­δια. Εί­ναι οι θρη­νω­δοί που τρα­γου­δούν μοι­ρο­λό­για στο
νε­κρό. Ο σκο­πός τους εί­ναι πο­λύ λυ­πη­τε­ρός και τα λό­για τό­σο συ­γκι­νη­
τι­κά που σας φέρ­νουν δά­κρυα στα μά­τια.
Στο σπί­τι βρί­σκε­ται και έ­νας αυ­λη­τής. Αύ­ριο πρωί πρω­ί, πριν α­να­τεί­
λει ο ή­λιος, θα συ­νο­δέ­ψει την κη­δεί­α παί­ζο­ντας τους αυ­λούς του. Με
τους ή­χους της μου­σι­κής του θα α­πο­χαι­ρε­τή­σουν οι συγ­γε­νείς τον
α­γα­πη­μέ­νο τους, που ξε­κι­νά για το τε­λευ­ταί­ο του τα­ξί­δι στο
βα­σί­λειο του Ά­δη…
27

28. τελετή: η κηδεία ήταν ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό γεγονός και μια ευκαιρία για τις οικογένειες να κάνουν επίδειξη του πλούτου και της δύναμής τους. Εννοείται
ότι όσο πιο πλούσια ήταν μία οικογένεια τόσο πιο μεγαλοπρεπής ήταν η τελετή, ενώ οι φτωχοί περιορίζονταν στα απολύτως απαραίτητα.
νόμοι (που απαγορεύουν την πολυτέλεια στις κηδείες): φαίνεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες το είχαν παρακάνει σε αυτό το θέμα, γι’ αυτό σε πολλές πόλεις υπήρχαν
νόμοι που περιόριζαν την πολυτέλεια στις κηδείες.
Κέα: νησί των Κυκλάδων. Σήμερα ονομάζεται και Τζιά.
θρηνωδοί: μοιρολογητές. Συνήθως ήταν επαγγελματίες που πληρώνονταν για να τραγουδούν μοιρολόγια στις κηδείες.
μοιρολόγια: θρηνητικά τραγούδια.
πριν ανατείλει ο ήλιος: στην Αθήνα ήταν έθιμο οι κηδείες να γίνονται πριν την ανατολή του ήλιου.
Άδης: οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι ψυχές αναπαύονταν στον Κάτω Κόσμο, όπου βασίλευε ο θεός Άδης.
28

29. 29
Απόλλωνας, ο θεός της μουσικής και ο μουσικός των θεών
Ο Απόλλωνας ήταν γιος του Δία και της Λητούς, δίδυμος αδερφός της Άρτεμης. Ήταν ο θεός του φωτός, της αρμονίας και της μουσικής. Οι άλλοι θεοί τον
αγαπούσαν, αλλά και τον φοβούνταν λίγο! Γλέντι όμως χωρίς αυτόν δεν γινόταν στον Όλυμπο. Όταν ανέβαινε στο παλάτι του Δία μαζί με τις συντρόφισ-
σές του τις Μούσες, όλοι οι θεοί τον υποδέχονταν με μεγάλη χαρά. Τότε ο Απόλλωνας έπαιρνε την κιθάρα του και το παλάτι αντηχούσε από τα τραγούδια
των θεών, ενώ οι θεές έστηναν το χορό. Η μουσική του είχε τέτοια δύναμη, που ως και ο φοβερός Άρης, ο θεός τού πολέμου, γαλήνευε ακούγοντας την
κιθάρα του, ενώ έσβηνε και ο τρομερός κεραυνός του Δία.
Μούσες, η χορωδία των θεών
Οι Μούσες, οι εννιάδυμες αδερφές, κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, αποτελούσαν μαζί με τον Απόλλωνα μια χαρούμενη καλλιτεχνική συντροφιά.
Ήταν οι θεές που προστάτευαν τους ποιητές, τους μουσικούς, τους καλλιτέχνες, και η καθεμιά είχε το δικό της τομέα. Άλλη ήταν η θεά της ποίησης, άλλη
της μουσικής, άλλη του χορού κ.λπ. Όλες όμως χάριζαν απλόχερα τα δώρα τους σε όσους τις τιμούσαν. Ως κόρες της Μνημοσύνης γνώριζαν τα πάντα, και
γι’ αυτό τις καλούσαν οι ποιητές να τους «πουν» τι είχε συμβεί στο παρελθόν, και εκείνες τους συμπαραστέκονταν, καθώς τα είχαν δει και τα ήξεραν όλα.
Όταν η θεά Αθηνά κατασκεύασε τον αυλό…
Η θεά Αθηνά, η προστάτιδα των πολεμικών αλλά και των ειρηνικών έργων των ανθρώπων, ήταν αυτή που κατασκεύασε τον πρώτο αυλό. Πήρε ένα καλάμι,
του άνοιξε μερικές τρύπες και άρχισε να παίζει μουσική. Η θεά ενθουσιάστηκε από την εφεύρεσή της, αλλά ο ενθουσιασμός της δεν κράτησε πολύ. Καθώς
έπαιζε τον αυλό συναντήθηκε με έναν σειληνό, τον Μαρσύα. Αυτός, πειραχτήρι καθώς ήταν, μόλις είδε τη θεά άρχισε να γελά! Η Αθηνά σταμάτησε να
παίζει και τον ρώτησε γιατί γελά. Ο Μαρσύας της είπε ότι ο αυλός τής παραμόρφωνε τόσο το πρόσωπο, που φαινόταν πολύ αστεία! Τότε η θεά, θυμωμένη,
πέταξε κάτω τον αυλό και ο Μαρσύας… Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία που θα σας τη διηγηθούμε αργότερα.

30. 30
Η λύρα γεννιέται...
Ένα τόσο όμορφο και τέλειο μουσικό όργανο, θα το πιστεύατε ποτέ ότι το έφτιαξε ένα μωρό; Και όμως! Αυτή είναι η αλήθεια ή μάλλον αυτό διηγείται ο
μύθος του Ερμή.
Ο Ερμής, γιος του Δία και μιας Νύμφης, από τη στιγμή που γεννήθηκε άρχισε τις σκανταλιές. Ενώ ήταν νεογέννητος, λίγων ωρών παιδί, άφησε την κούνια
του και ξεκίνησε να γνωρίσει τον κόσμο! Θεός ήταν, ό,τι ήθελε έκανε!
Βγαίνοντας από την πόρτα του σπιτιού του έπεσε πάνω σε μια χελώνα που έβοσκε στο χορτάρι. Του φάνηκε πολύ αστεία και άρχισε να την πειράζει. Αφού
έπαιξε μαζί της, στο τέλος, χωρίς να τη λυπηθεί, την έστειλε στον άλλο κόσμο! Στη συνέχεια άδειασε το καβούκι της και σκέπασε το κοίλωμα με δέρμα βοδιού.
Στερέωσε δύο πήχεις στα πλαϊνά και τους ένωσε με ένα ξύλο, πάνω στο οποίο έδεσε επτά χορδές από έντερο ζώου. Ο Ερμής, χωρίς να το ξέρει, είχε φτιάξει
την πρώτη λύρα του κόσμου. Ήταν κατενθουσιασμένος με το παιχνίδι του και τον ωραίο ήχο που έβγαζε. Όπως όμως συμβαίνει συχνά με τα παιδιά, γρήγορα
βαρέθηκε, το άφησε στην άκρη και άρχισε να βάζει σε εφαρμογή άλλες σκανταλιές. Έφυγε από το σπίτι του και τρέχοντας έφτασε στα βουνά της Πιερίας,
όπου έβοσκαν οι αγελάδες του αδελφού του, του Απόλλωνα. Έκλεψε 50 από αυτές και τις έκρυψε τόσο καλά που ήταν αδύνατον να τις βρει ακόμα και ένας
θεός. Όταν ο Απόλλωνας το έμαθε, θύμωσε πολύ με το νεογέννητο αδελφό του. Τότε ο Ερμής, για να γλιτώσει την τιμωρία, του χάρισε τη λύρα.
Η σύριγγα… ήταν μια Νύμφη
Οι Νύμφες ήταν μικρές θεές που ζούσαν στα βουνά, στα δάση, στις λίμνες, στα ποτάμια. Μία από αυτές, η πανέμορφη Σύριγγα, είχε την ατυχία να την ερω-
τευτεί ένας θεός. Μα τι θεός! Καλόκαρδος, χαρούμενος, γελαστός, αλλά άσχημος, τραγοπόδαρος, τριχωτός σε όλο το σώμα, με κέρατα και αυτιά μυτερά!
Αυτός ήταν ο θεός των δασών, ο Πάνας, που τον αγαπούσαν οι άλλοι θεοί, αλλά τον απόφευγαν οι θεές για την ασχήμια του. Η Σύριγγα προσπάθησε να τον
αποφύγει, αλλά ο Πάνας την κυνήγησε. Τρέχοντας να σωθεί παρακάλεσε τον Δία να τη βοηθήσει και τότε ο Δίας τη μεταμόρφωσε σε καλαμιά. Ο Πάνας
θύμωσε πολύ και κομμάτιασε την καλαμιά. Γρήγορα όμως κατάλαβε ότι η καλαμιά ήταν το σώμα της αγαπημένης του και απαρηγόρητος άρχισε να κλαίει
με λυγμούς. Μάζεψε προσεκτικά τα σπασμένα κομμάτια, τα ένωσε και έφτιαξε μία φλογέρα, που την ονόμασε σύριγγα από το όνομα της αγαπημένης του.
Όλυμπος: το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας. Στην κορυφή του, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες, βρισκόταν το παλάτι του Δία όπου κατοικούσαν οι θεοί.

31. 31
Ο Ορφέας και η μαγεία της μουσικής
Ο Ορφέας ήταν ένας φημισμένος μουσικός, ποιητής και μάντης, γιος της Μούσας Καλλιόπης. Από τη μητέρα του και τις οκτώ του θείες είχε κληρονομήσει
πολλά ταλέντα. Όταν έπαιζε μουσική, τα πουλιά πετούσαν από πάνω του μαγεμένα, τα άγρια ζώα ημέρευαν, ως και τα ψάρια έβγαιναν από το νερό για να
τον ακούσουν!
Εκτός από τη μουσική, ο Ορφέας αγαπούσε πολύ τη γυναίκα του, την Ευρυδίκη, και ήταν πολύ ευτυχισμένος κοντά της. Η ευτυχία του όμως δεν κράτησε πολύ,
γιατί η Ευρυδίκη πέθανε από δάγκωμα φιδιού.
Ο Ορφέας δεν μπορούσε να πιστέψει πως την έχασε για πάντα και αποφάσισε να πάει στον Κάτω Κόσμο να την βρει. Κανείς δεν μπορεί να μπει στο βασίλειο
του Άδη ζωντανός, αλλά ο Ορφέας με τη δύναμη της μουσικής του τα κατάφερε! Ο Κέρβερος, ο φοβερός φύλακας του Άδη, ακούγοντας τη λύρα του έγινε
ένα υπάκουο σκυλάκι, και ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου συγκινημένος του επέτρεψε να πάρει μαζί του την αγαπημένη του στον πάνω κόσμο. Προειδοποίησε
όμως τον Ορφέα ότι δεν έπρεπε να την αντικρίσει πριν να βγουν στο φως του ήλιου. Ανυπόμονος, ο Ορφέας δεν τήρησε τις οδηγίες κι έτσι η Ευρυδίκη γύρισε
για πάντα στον κόσμο των σκιών…
Η τιμωρία του Μαρσύα...
Θυμάστε τον Μαρσύα, το σειληνό που γέλασε με τη θεά Αθηνά, όταν την είδε να παίζει τον αυλό; Όταν η θεά τον πέταξε κάτω, ο Μαρσύας δεν έχασε την
ευκαιρία να τον πάρει και να τον κρατήσει για τον εαυτό του. Καλύτερα να μην το είχε κάνει, γιατί αυτός ο αυλός τον οδήγησε στο χαμό του.
Ο Μαρσύας έμαθε να παίζει πολύ ωραία τον αυλό, τόσο ωραία που δεν δίστασε να καυχηθεί μία μέρα ότι ήταν καλύτερος μουσικός από τον Απόλλωνα!
Ποιος άκουσε το θεό και δεν τον φοβήθηκε. Έξαλλος από θυμό, ο Απόλλωνας δέχτηκε την πρόκληση να διαγωνιστεί με τον Μαρσύα. Ο αυθάδης σειληνός
νικήθηκε και ο θεός πήρε την εκδίκησή του. Ο Μαρσύας καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά δεν θα σας πούμε πώς πέθανε, γιατί θα χάσετε κάθε ιδέα για το
θεό Απόλλωνα!
σειληνός: οι σειληνοί ήταν θεοί των βουνών και των δασών. Ήταν πρώτοι στα γλέντια, στη διασκέδαση και στις… αταξίες, και γι’ αυτό έκαναν παρέα με
τον Διόνυσο, το θεό του κρασιού.

32. 32
Έχοντας ακούσει τόσα πολλά για τη μουσική των αρχαίων Ελλήνων, σίγουρα θα θέλετε να μάθετε περισσότερα για τα μουσικά τους όργανα. Ελάτε να
τα γνωρίσουμε από κοντά. Η λύρα, η κιθάρα, ο αυλός και τα άλλα μουσικά όργανα σας καλωσορίζουν στο μαγικό τους κόσμο…
Αυλός:
Με λέ­νε αυ­λό και εί­μαι έ­να όρ­γα­νο που πρέ­πει να με φυ­σή­ξεις για να
βγά­λω ή­χο. O α­έ­ρας βγαί­νει α­πό τις τρύ­πες που υ­πάρ­χουν πά­νω στο
σω­λή­να μου, και ό­ταν α­πλώ­νε­ται στην α­τμό­σφαι­ρα με­τα­τρέ­πε­ται σ’ έ­να
πο­λύ γλυ­κό ά­κου­σμα.
Κιθάρα:
Θα πρέπει όμως να κουράζεις πολύ τον αυλητή, αφού θα χρειάζε-
ται να φυσήξει με μεγάλη δύναμη για να βγει ο όμορφος ήχος που
λες.

33. 33
Κιθάρα:
Y­πάρ­χουν ό­μως και κά­ποιοι που σε πε­ρι­φρο­νούν, για­τί πα­ρα­μορ­φώ­νεις το πρό­σω­πο, έ­τσι
ό­πως χρειά­ζε­ται να φου­σκώ­σει κα­νείς τα μά­γου­λά του για να σε φυ­σή­ξει! Η ί­δια η θε­ά Α­θη­νά
που σε έ­φτια­ξε σε πέ­τα­ξε μα­κριά ό­ταν κα­τά­λα­βε ό­τι της εί­χες αλ­λοιώ­σει τη μορ­φή. Α­ντί­θε­τα,
ε­γώ θε­ω­ρού­μαι έ­να ευ­γε­νι­κό όρ­γα­νο και με ε­πι­λέ­γουν τα πε­ρισ­σό­τε­ρα παι­διά που μα­θαί­νουν
μου­σι­κή. Δεν κου­ρά­ζω ι­διαί­τε­ρα τον κι­θα­ρι­στή. Αρ­κεί α­πλά να με συ­γκρα­τή­σει με το α­ρι­στε­
ρό του χέ­ρι και με το δε­ξί, έ­χο­ντας έ­να μι­κρό στρογ­γυ­λε­μέ­νο ξυ­λά­κι (το πλή­κτρο), να χτυ­πή­
σει τις χορ­δές μου που εί­ναι τε­ντω­μέ­νες σε μια ξύ­λι­νη βά­ση.
Αυλός:
Για να μην κου­ρά­ζε­ται ο αυ­λη­τής και πλη­γώ­νο­νται τα χεί­λη του, έ­χω έ­να στε­νό δερ­μά­τι­νο λου­ρί με
ά­νοιγ­μα στο στό­μα, που το περ­νά πά­νω α­πό τα μά­γου­λά του και το δέ­νει στο πί­σω μέ­ρος του κε­φα­λιού
του. Άλ­λω­στε, ό­λα τα όρ­γα­να που α­νή­κουν στην οι­κο­γέ­νειά μου πρέ­πει να τα φυ­σή­ξεις για να η­χή­σουν.
Και α­κό­μα, δεν πρέ­πει να ξε­χνάς ό­τι οι Έλ­λη­νες με α­γα­πούν πο­λύ και τους συ­ντρο­φεύ­ω στις πιο ό­μορ­
φες στιγ­μές της ζω­ής τους.

34. 34
Πλαγίαυλος:
Εγώ μοιάζω πολύ με τον αυλό, μόνο που με κρατάνε πλάγια
για να ηχήσω. Γι’ αυτό θεωρώ τον αυλό αδελφό μου και δεν
ανέχομαι να τον κρίνεις τόσο αυστηρά!
Φόρμιγγα:
Εγώ ανήκω στην ίδια οικογένεια με την κιθά-
ρα, αλλά έχω δημιουργηθεί πριν από αυτή.
Μοιάζουμε στην εμφάνιση πολύ, μόνο που εγώ
έχω μεγαλύτερη πείρα. Πιστεύω ότι όλα τα
όργανα είμαστε χρήσιμα και σημαντικά για τη
μουσική…

35. Όλα τα όργανα έκριναν ότι αυτό ήταν πολύ σωστό και κάλεσαν την άρπα να τους πει αν θεωρεί ότι είναι σημαντική.
Άρπα:
Α­κού­στε και μέ­να που εί­μαι η με­γα­λύ­τε­ρη α­πό ό­λους, α­φού οι
πρό­γο­νοί μου βρί­σκο­νταν σε αυ­τόν τον τό­πο α­πό τα πα­νάρ­χαια
χρό­νια. Συμ­φω­νώ με την α­δερ­φή μου, τη φόρ­μιγ­γα, και νο­μί­ζω ό­τι
δεν πρέ­πει να τσα­κω­νό­μα­στε. Θα ή­ταν κα­λύ­τε­ρα ο κα­θέ­νας μας
να μι­λά­ει για τον ε­αυ­τό του, πα­ρά να προ­σπα­θεί να βρει μειο­νε­
κτή­μα­τα στους άλ­λους!
Άρπα:
Εγώ είμαι η αγαπημένη των γυναικών, γιατί τις συντροφεύω και
τις διασκεδάζω με τις νότες μου μέσα στο γυναικωνίτη…
35

36. Λύρα:
Ε­γώ εί­μαι πε­ρή­φα­νη για­τί έ­χω θε­ϊ­κή κα­τα­γω­γή. Με κα­τα­σκεύ­α­σε έ­νας θε­ός,
ο θε­ός Ερ­μής. Αν με προ­σέ­ξε­τε κα­λά, θα δεί­τε ό­τι το σώ­μα μου έ­χει μορ­φή
χε­λώ­νας και γι’ αυ­τό και το πρώ­το μου ό­νο­μα ή­ταν χέ­λυς, δη­λα­δή χε­λώ­να.
Με­τά με πή­ρε ο θε­ός Α­πόλ­λω­νας και με δώ­ρι­σε στο γιο του, τον Ορ­φέ­α.
Στα χέ­ρια του Ορ­φέ­α έ­ζη­σα μα­γι­κές στιγ­μές. Ο Ορ­φέ­ας παί­ζο­ντας μα­ζί μου
κα­τά­φερ­νε κά­τι μο­να­δι­κό: τα ά­γρια ζώ­α η­μέ­ρω­ναν, τα ψά­ρια πη­δού­σαν έ­ξω
α­πό το νε­ρό και τα που­λιά μα­ζεύ­ο­νταν γύ­ρω του!
Πολυκάλαμη Σύριγγα:
Λύ­ρα, α­κού­γο­νται πο­λύ ό­μορ­φα ό­λα αυ­τά που μας λες. Αν και ε­γώ εί­μαι έ­να
πνευ­στό όρ­γα­νο, κα­τα­σκευα­σμέ­νο α­πό ε­πτά κα­λά­μια δε­μέ­να με λι­νά­ρι, και δεν
α­νή­κου­με στην ί­δια οι­κο­γέ­νεια, νο­μί­ζω ό­τι έ­χου­με κά­τι κοι­νό με­τα­ξύ μας. Έ­χω
κι ε­γώ θε­ϊ­κή κα­τα­γω­γή, α­φού με κα­τα­σκεύ­α­σε ο θε­ός Πά­νας. Μα­ζί με την α­δερ­
φή μου, τη Μο­νο­κά­λα­μη Σύ­ριγ­γα, συ­ντρο­φεύ­ου­με τους βο­σκούς και με τη μου­
σι­κή μας τους κά­νου­με να ξε­χνούν τη μο­να­ξιά τους.
36

37. Κρόταλα:
Ε­γώ θα σας μι­λή­σω ως εκ­πρό­σω­πος της οι­κο­γέ­νειάς μου, που εί­ναι
τα κρου­στά όρ­γα­να και α­ριθ­μεί αρ­κε­τά μέ­λη. Α­δέλ­φια μου εί­ναι τα
κύμ­βα­λα, το τύ­μπα­νο, το σεί­στρο και άλ­λοι.
Κιθάρα:
Δεν νομίζετε ότι κάνετε πολύ θόρυβο για να
θεωρείστε σημαντικά;
37

38. ØΕπισκεφθείτε ένα μουσείο Μουσικών Οργάνων και προσπαθήστε να βρείτε ομοιότητες και αναλογίες ανάμεσα στα αρχαία ελληνικά όργανα και στα νεότε-
ρα που βλέπετε στο μουσείο.
Κύμβαλα:
Ε­ξα­κο­λου­θείς να κρί­νεις τους άλ­λους με τα δι­κά σου μέ­τρα! Θα σου
α­πο­δεί­ξω ό­μως ό­τι εί­μα­στε κι ε­μείς ση­μα­ντι­κά όρ­γα­να. Α­πλώς έ­χου­με
δια­φο­ρε­τι­κό ρό­λο α­πό ό,τι τα έγ­χορ­δα, τα μέ­λη της δι­κής σου οι­κο­γέ­
νειας. Δεν κά­νου­με μό­νο θό­ρυ­βο, ό­πως υ­πο­στη­ρί­ζεις, αλ­λά με τον ή­χο
μας δί­νου­με το ρυθ­μό και ζω­ντα­νεύ­ου­με το χο­ρό. Γι’ αυ­τό εί­μα­στε οι
α­γα­πη­μέ­νοι των χο­ρευ­τών.
Κιθάρα:
Παι­διά, τώ­ρα που μας γνω­ρί­σα­τε ό­λους θα ή­θε­λα να σας ζη­τή­σω
να μη με πα­ρε­ξη­γή­σε­τε που έ­κρι­να αυ­στη­ρά τον αυ­λό και τα κρου­
στά. Να τα πει­ρά­ξω ή­θε­λα! Κα­τά βά­θος α­γα­πώ ό­λα τα όρ­γα­να
και τα θε­ω­ρώ συ­να­δέλ­φους μου. Άλ­λω­στε, α­νή­κου­με ό­λα μα­ζί σε
μί­α με­γά­λη οι­κο­γέ­νεια. Προ­ο­ρι­σμός μας εί­ναι να υ­πη­ρε­τού­με τον
Α­πόλ­λω­να και τις Μού­σες, να συ­ντρο­φεύ­ου­με με τη μου­σι­κή μας
τους αν­θρώ­πους και να ο­μορ­φαί­νου­με τη ζω­ή τους.
38

39. Τι έχει μείνει σήμερα από την αρχαία ελληνική μουσική;
Ένας πολύ μακρινός απόηχος, πολλές αναφορές για τη λειτουργία της σε
κείμενα αρχαίων συγγραφέων, λίγες μουσικές συνθέσεις, οι στίχοι από
πολλά τραγούδια, εικόνες μουσικών οργάνων ζωγραφισμένες πάνω σε
αγγεία ή σκαλισμένες στο μάρμαρο, κάποια μουσικά όργανα που βρήκαν
οι αρχαιολόγοι στις ανασκαφές και…
οι λέξεις της μουσικής που η αρχαία ελληνική γλώσσα χάρισε απλόχερα σε
πολλές άλλες γλώσσες…
39

40. Ο εκπαιδευτικός φάκελος «Μουσών Δώρα» με ISBN 960-214-074-7 δημιουργήθηκε το 2003 στο πλαίσιο της ομώνυμης έκθεσης και
ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού
για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και
Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.