Gastcollege aan de lerarenopleiding Nederlands van de UvA over digitale geletterdheid in het curriculum Nederlands. PDF versie

1. 01-12-2022
Digitale geletterdheid (en Nederlands)
Een uitdaging.
Jeroen Clemens
jeroenclemens.nl

2. Waar zullen we het over hebben?
Wat is digitale
geletterdheid?
Wat zijn de
uitdagingen?
Meer dan
‘gewone’
geletterdheid
Het onderwijs
Inspiratie &
Voorbeelden

3. Wat is Digitale
Geletterdheid

4. Offline Online
Digitale
Geletterdheid

6. Definitie & Focus
Geletterdheid
Lezen en schrijven,
communiceren
Digitaal
In digitale omgeving
met digitale
middelen
Gekopppeld aan
taalonderwijs
& kijken en luisteren?

7. Online lezen:
een uitdaging

9. Internet is ingewikkeld
• Overweldigende hoeveelheid (bruikbaarheid)
• Rijp en groen: niet gecureerd
(betrouwbaarheid)
• Steeds veranderend / Geen duidelijke
structuur (zoeken en navigeren)
• Nieuwe media/ Multimodaal
Wat betekent dit voor Nederlands?

10. Nieuwe tekstssoorten
Print
• Lineaire teksten
• Enkelvoudige tekst
• Letters Plaatjes
• Statisch: vaststaand
• Eenzijdig: Zender >> ontvanger
• Editors: vaak betrouwbaar
Digitaal
• Non-Lineaire hyperteksten
• Tekst = Cluster teksten
• Nieuwe Tekstsoorten: blogs, websites,
podcasts, infographics, vlogs
• Multimediaal: tekst, video, audio.
• Dynamisch: veranderend
• Interactief, in samenwerking
• Geen Editors / vaak niet betrouwbaar
Wat betekent dit voor Nederlands?

11. Onderzoekend lezen online
• Leertaken zijn (bij alle vakken) vaak research-
opdrachten. Informatie selecteren vooral online
• Leesproces meer dan begrijpen en reproduceren
• Maar kennis construeren door kritisch zoeken,
beoordelen, begrijpen en gebruiken van teksten
• Complexer process dan begrijpend lezen van
enkelvoudige, papieren teksten
Wat betekent dit voor Nederlands?

12. De leerling

13. Stelling:
‘digital natives’ zijn
digitaal geletterd
Ja, want
Gedeeltelijk, want
Nee, want
Presky, M. (2001). Digital Natives,
Digital Immigrants. Part I.
On the Horizon, 9(5), 1–6.

14. Mythe van de Digital Native
Prensky, M. (2001) Digital Natives,
Digital Immigrants
Kirschner, P. A., & De Bruyckere, P.
(2017)
Mening
• Geboren in tijdperk van
digitale media
• Kunnen vanzelf goed
gebruik maken van
netwerktechnologieën
• Hebben kennis en
informatievaardigheden
vanwege de webcultuur
waarin zij leven.
Feiten
• Veel Natives kunnen niet
goed met digitale
informatieomgevingen en -
technologieën omgaan
• Hen wordt tekort gedaan als
het onderwijs uitgaat van
deze vermeende
capaciteiten

15. Meer dan
‘gewone’
geletterdheid

16. Stelling
Leerling die goed is in tekstbegrip
is ook goed in online lezen
Leerlingen die alleen geoefend
hebben in traditioneel
tekstbegrip kunnen ernstig in
de problemen komen bij
leestaken waarbij zij online
informatie moeten lezen
(Kanniainen e.a., 2019; Coiro,
2011).
Traditioneel tekstbegrip is
belangrijk, maar niet voldoende
om vaardig te zijn in het
onlinelezen (Leu et al., 2013).

17. Kernvaardigheden
onlinelezen
• Navigatievaardigheden
gericht lezen in digitale omgeving
• Zoekvaardigheden
zoeken & Kiezen informatie met
zoekmachine
• Kritisch lezen/ evalueren
bevragen en beoordelen van online
informatie op deugdelijkheid en
bruikbaarheid
• Multi Document Literacy &
Synthesevaardigheden
doelgericht informatie uit verschillende
bronnen beoordelen en integreren

18. Nieuwe taalkennis
• Nieuwe tekstsoorten (website, blog, vlog, ..)
• Multimediale teksten
• Nieuwe tekstopbouw (hypertekst, cluster teksten,
multimediagebruik)
• Structuur internet (open en diep)
• Betrouwbare bronnen (per discipline)

19. Het onderwijs

20. Wat kunnen we doen?
Aanvullen: Nieuwe leerdoelen/
Leerdoelen aanpassen
Integreren nieuwe vaardigheden
(binnen Nederlands en schoolbreed)
Motiveren/ Contextualiseren/
Functioneel maken
Verbeteren en/of uitbreiden
instructiemethoden
Opdracht:
Bedenk een of twee praktische invullingen. Wat en hoe?

21. Leerdoelen uitbreiden
• Tekstsoorten: ..kan online
tekstsoorten begrijpen en
actief gebruiken ...
• Stategieeën: .. kan effectief
zoeken met zoekmachine
• Kan gericht informatie halen
uit verschillende bronnen en
die synthetiseren
• Kritisch lezen: .. kan online
informatie beoordelen
• Taalbeschouwing: Waarheid/
Feiten en Fake nieuws
Motiveren/ betekenisvol
maken
• functioneel / authentieke
taken bijv. werkstukken/
profielwerkstuk
• Helpend: aansluiten bij
problemen, bv goede
bronnen vinden
• Leuk: niet alleen saaie
verslagen. Gebruik hun
creativiteit (blogs, vlogs,
website
• Externe motivatie: opnemen
in correctiemodel; bij alle
vakken toepassen
Integreren/ Koppelen
• Kritisch lezen van offline en
online informatie
• Kritisch lezen &
Argumentatie
• Zakelijk en literair lezen
• Leesstrategieën offline en
online
• Papieren teksten vs online
(multimodale) teksten
• Taalvaardigheid in alle
vakken/ schoolbreed
• Waarheid/ feiten/ fake
nieuws in meerdere vakken
bv Geschiedenis, Filosofie

22. Didactiek
• Alle dingen hiervoor: motiveren, integreren en nieuwe
leerdoelen
• Lezer veel actievere rol geven: Lezen is een doelgerichte
activiteit waarmee de lezer tot betekenis komt: lezer veel
actievere rol geven
• Strategieonderwijs functioneel en begrijpelijk maken: bv
Laten zien dat strategisch lezen er toe doet online. En
modellen: Voordoen strategieën door docent en leerlingen
• Leren van en met elkaar
• In kleine groep/ duo: Taak uitvoeren, hardop denken,
discussieren, kiezen
• Klasbreed: DDU, bv. maak samen beste criteria-lijst voor
beoordelen of welke zoektermen werken het best

23. Het onderwijs:
ontwikkelingen

24. Curriculumontwikkeling
van vrees naar hoop
2016
2019
2022

25. Digitale geletterdheid vraagt van leerlingen dat ze bewust digitale vormen van
informatieverwerving en - verstrekking leren gebruiken,
zoals non-lineaire teksten (hypertekst) en multimodale teksten (een
combinatie van geschreven tekst, afbeeldingen en/of gesproken tekst).
We hebben het dan over informatie zoeken, deze kritisch beoordelen,
selecteren, hoofd - en bijzaken kunnen onderscheiden, informatie
gebruiken en zelf nieuwe (online) teksten produceren (Carretero et al., 2017
Pleumeekers, J., & Prenger, J. (2022). Startnotitie kerndoelen Nederlands. SLO
Startnotitie kerndoelen Nederlands
4.1.3 Digitale geletterdheid p.16

26. Dat we tot leesonderwijs komen dat leerlingen aanzet tot lezen met diep
begrip, zodat ze kritisch met informatie kunnen omgaan.
in staat zijn vanuit een specifiek doel teksten te lezen, de informatie uit
die verschillende bronnen kritisch op hun kwaliteit, bruikbaarheid en
betrouwbaarheid te onderzoeken, te vergelijken en te verwerken
en dat ze dat kunnen met literaire en zakelijke teksten in al hun
verschijningvormen, dus ook digitale bronnen, hyperteksten en
multimodale teksten.
Vraagt om uitbreiding van de lees-en schrijfvaardigheid in relatie tot digitale
geletterdheid, waarbij ook begrijpend kijken en luisteren belangrijker worden
Pleumeekers, J., & Prenger, J. (2022). Startnotitie kerndoelen Nederlands. SLO
Startnotitie kerndoelen Nederlands
5.4 Diep begrip en kritische houding p20

27. Voorbeelden

28. Voorbeeld
Integreren en Herontwerpen
Geschiedenis - Nederlands
Geschiedenis: Creatieve onderzoeksopdracht: Laat zien hoe het is in de 17e eeuw
Nederlands: Geen motivatie losse lessen zoekvaardigheden en kritisch lezen
• Eerste Ontwerp: Geschiedenis-opdracht was gedetailleerd uitgewerkt en alle bronnen
waren opgenomen.
• Herontwerp: Meeste bronnen weggehaald. Opdracht: bronnen zoeken, kritisch beoordelen,
lijstje maken en keuze verantwoorden. Begeleiding vaardigheden bij Nederlands. Criteria
bronnen bij Geschiedenis.
• Resultaat:
• Leerresulaten: verbetering zoekstrategieen, kritisch lezen en kennis van goede
geschiedenisbronnen
• Motivatie: Studenten en docenten vonden dit motiverende opdracht. Vaardigheden zijn
betekenisvol.
• Integratie: Dit herontwerp gaat meer gebruikt worden. Dit was/ wordt opgenomen als
opdracht & deelcijfer bij Nederlands en Geschiedenis.

29. Herman is ook nog
werkzaam geweest
bij de perserij
van Philips in de
periode 1929-1942.
Bovendien leidde
Herman de rookwa-
ren bij groothan-
del Bemelmans en
was hij controleur
bij de Nederlandse
Kruideniers Bond.
Herman Wilting is verschenen in
verschillende krantenartikelen
vanwege zijn opmerkelijk hoge
leeftijd.
Herman bespeelde hier lange tijd
met veel plezier de Keizerbas. Ze
waren een veelgevraagd orkest voor
gelegenheden als carnaval, bruilof-
ten en partijen. Hun thuisbasis was
café de Vlierhof.
Ook speelde Herman graag mondharmo-
nica in zijn vrije tijd. Muziek was
dus zijn grote passie.
Herman en
zijn vrouw
Anna Maria
Catharina
Maas. Zij
trouwden op
27 april
1934.
Op deze foto zijn Herman en zijn vrouw
Anna te zien in hun kruidenierswinkel
in de Kreugelstraat te Eindhoven. Zij
kregen hier een bloemenhulde ter ere
van hun 25-jarige bruiloft.
Ferdi Schrooten
Schrijver/journalist
..................................
Vincent van Wanrooy
Teamleider VWO
..................................
Jeroen Clemens
Docent Nederlands
..................................
‘Wekeenoverledenfamilielidweertotleven’
........................................................, leerling van Helen Parkhurst, heeft
de lesmodule Verborgen Familieverleden met goed resultaat voltooid.
Certificaat
Verborgen
Familieverleden
Almere,
11
april
2017
Voorbeeld 2
Project Verborgen Falilieverleden
https://www.verborgenfamilieverleden.nl

30. Literatuur en
Materiaal
Zie mijn publicatielijst op website
http://jeroenclemens.nl/ Zie hier
http://bit.ly/3irqlJ4
Inspiratie voor lesmateriaal, vooral
gericht op Kritisch lezen, zie hier:
http://bit.ly/3XXAU7l
Zie (vooral in de artikelen in het Handboek
Didactiek Nederlands veel verwijzingen naar
andere literatuur

31. Jeroen Clemens
Website https://jeroenclemens.nl
E-mail contact@jeroenclemens.nl
Social @jeroenclemens@mastodon.social