Chương 10 cbct 18.10.20

1. Chöông 10 CHUÏP CAÉT LÔÙP VI TÍNH CHUØM TIA HÌNH NOÙN
THU NHAÄN DÖÕ LIEÄU
William C. Scarfe
Dòch: BS. Leâ Haûi Trieàu
Nguoàn: Sanjay M. Mallya, Ernest W.N. Lam. White and Pharoah’s Oral Radiology:
Principles and Interpretation, 8th edition, 2019, Elsevier, St. Louis, Missouri, 377-405.
Toùm taét
Chuïp caét lôùp vi tính chuøm tia hình noùn (CBCT) laø moät tieán boä veà coâng ngheä quan troïng nhaát
trong chaån ñoaùn hình aûnh raêng haøm maët keå töø khi phöông phaùp chuïp X quang toaøn caûnh ra
ñôøi. Hieän nay coù hôn 50 thieát bò chuïp CBCT haøm maët ñöôïc baùn treân thò tröôøng chuyeân duøng
cho chuyeân khoa raêng haøm maët, vôùi nhieàu caáu hình khaùc nhau. Söï hoaït ñoäng cuûa thieát bò
CBCT haøm maët raát ñôn giaûn veà maët kyõ thuaät vaø töông töï nhö chuïp X quang toaøn caûnh kyõ
thuaät soá ôû nhieàu khía caïnh. Tuy nhieân, caùc maùy CBCT coù nhöõng khaùc bieät lôùn trong caùc
thoâng soá kyõ thuaät. Muïc ñích cuûa chöông naøy laø trình baøy chi tieát caùc nguyeân taéc thu nhaän
hình aûnh cô baûn cuûa CBCT, moâ taû söï aûnh höôûng cuûa caùc thoâng soá hoaït ñoäng leân chaát löôïng
hình aûnh vaø lieàu an toaøn böùc xaï cho beänh nhaân, cung caáp cho baùc só laâm saøng nhöõng caân nhaéc
cuï theå lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa maùy CBCT, vaø minh hoïa caùc xaûo aûnh cuï theå.
Töø khoùa:
Chuïp caét lôùp vi tính chuøm tia hình noùn (cone beam computed tomography); giao thöùc thu
nhaän (acquisition protocol); chaát löôïng hình aûnh (image quality); lieàu böùc xaï (radiation dose);
xaûo aûnh (artifacts); tieâu chí choïn löïa beänh nhaân (patient selection criteria).
BCT ban ñaàu ñöôïc phaùt trieån cho muïc ñích chuïp maïch maùu (angiography) vaøo ñaàu
nhöõng naêm 1980, caùc maùy duøng cho chuyeân khoa raêng haøm maët ñaàu tieân ñöôïc ñöa ra thò
tröôøng vaøo cuoái nhöõng naêm 1990 vaø ñaàu nhöõng naêm 2000 (Hình 10.1). Khoâng gioáng caùc kyõ
thuaät chuïp ngoaøi maët khaùc, chaúng haïn nhö panoramic (toaøn caûnh) vaø soï nghieâng
(cephalometric), CBCT thu thaäp döõ lieäu daïng khoái, cung caáp hình aûnh X quang 3 chieàu (3D)
ñeå ñaùnh giaù phöùc hôïp raêng-haøm maët phuïc vuï coâng vieäc chaån ñoaùn. Vôùi vieäc môû roäng tính
khaû duïng cuûa phaàn meàm öùng duïng töø beân thöù ba coù khaû naêng naïp vaøo caùc döõ lieäu ôû ñònh
daïng DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine: Tieâu chuaån aûnh soá vaø
truyeàn thoâng trong y teá), vai troø cuûa CBCT haøm maët giôø ñaây ñaõ môû roäng sang vieäc höôùng daãn
baèng hình aûnh cho caùc phaãu thuaät vaø thuû thuaät vaø, gaàn ñaây, laø cho vieäc taïo ra caùc moâ hình
sinh hoïc (biomodels) vaø maùng höôùng daãn phaãu thuaät (surgical guides).
Chaån ñoaùn hình aûnh CBCT goàm ba quaù trình chính: (1) taïo aûnh, (2) hieån thò vaø (3) dieãn
giaûi. Chöông naøy ñeà caäp ñeán caùc vaán ñeà kyõ thuaät cuûa quaù trình taïo aûnh bao goàm thu thaäp taäp
döõ lieäu hình aûnh vaø taùi taïo aûnh.
CAÙC NGUYEÂN LYÙ TAÏO AÛNH CBCT
Trong taát caû caùc kyõ thuaät chuïp caét lôùp vi tính (CT) thì nguoàn phaùt tia X ñöôïc chuaån tröïc vaø
ñaàu doø/caûm bieán (detector) ñeàu quay quanh beänh nhaân (xem chöông 13, Hình. 13.1–13.3).
Detector ghi laïi söï suy giaûm cuûa chuøm tia X baèng caùch ño soá löôïng photons thoaùt ra khoûi cô
C

2. theå beänh nhaân, ghi laïi thoâng tin naøy ôû haøng traêm goùc chuïp suoát cung quay. Söï ghi nhaän naøy
taïo neân “döõ lieäu thoâ”, sau ñoù ñöôïc taùi taïo laïi baèng moät thuaät toaùn treân maùy tính ñeå taïo ra moät
taäp döõ lieäu daïng khoái (volumetric data set) goàm caùc phaàn töû theå tích (volumetric elements)
hay ñieåm aûnh daïng khoái (voxels) maø töø ñoù hình aûnh ñöôïc taïo ra. Thaønh phaàn cô baûn cuûa aûnh
ña möùc xaùm (grayscale images) ñöôïc taïo thaønh laø caùc giaù trò ñieåm aûnh (pixel values). Giaù trò
möùc xaùm (grayscale value) hay ñoä saùng (intensity) cuûa moãi ñieåm aûnh coù lieân quan ñeán cöôøng
ñoä cuûa caùc photons ñi tôùi detector. Maëc duø cung caáp nhöõng hình aûnh töông töï nhau, nhöng
CBCT vaø CT ña laùt caét (MDCT; xem chöông 13) laø caùc nhaùnh phaùt trieån rieâng bieät cuûa
phöông phaùp chuïp caét lôùp vi tính.
Hình 10.1: Maùy chuïp CBCT coù maët ñaàu tieân treân thò tröôøng Hoa Kyø. (A) Maùy NewTom 9000
DVT (QR srl, Verona, Italy) laø maùy chuïp ôû tö theá naèm ngöûa coù tröôøng nhìn (FOV) hình caàu
coá ñònh, kích thöôùc 9 inches. (B) Maùy 3D Accuitomo XYZ Slice View Tomograph (J. Morita
Corp., Kyoto, Nhaät Baûn) laø maùy chuïp beänh nhaân ôû tö theá ngoài vaø taïo ra moät FOV hình truï,
theå tích nhoû vôùi ñoä phaân giaûi cao.
Caáu hình hình hoïc (geometric configuration) vaø cô cheá thu nhaän döõ lieäu cuûa maùy chuïp
CBCT laø ñôn giaûn veà maët lyù thuyeát (Hình 10.2). Vieäc taïo aûnh CBCT ñöôïc thöïc hieän bôûi boùng
phaùt tia X vaø caûm bieán vuøng (area detector) thu tín hieäu, chöùa trong moät khoang maùy (gantry)
coù theå quay ñöôïc hoaëc C-arm. Nguoàn tia X phaân kyø, ñöôïc khu truù (chuaån tröïc) döôùi daïng
hình noùn hoaëc, phoå bieán hôn laø hình choùp, ñöôïc höôùng ñeán vuøng quan taâm (ROI: region of
interest) ôû vuøng haøm maët, chuøm photons bò suy giaûm coøn laïi sau khi ñi qua cô theå beänh nhaân
seõ ñaäp vaøo detector ôû phía ñoái dieän. Khi kích hoaït, döõ lieäu seõ ñöôïc thu töø moät loaït caùc laàn
chieáu tia lieân tieáp khi gantry quay quanh moät truïc coá ñònh ñi qua trung taâm vuøng ROI cuûa
beänh nhaân. Cung quyõ ñaïo lyù töôûng laø 3600
nhöng coù theå thay ñoåi töø 180-7200
. Trong quaù trình
quay, nhieàu hình chieáu 2 chieàu noái tieáp nhau ñöôïc chuïp. Caùc hình chieáu 2 chieàu rieâng leû naøy
laø nguoàn döõ lieäu thoâ chuû yeáu vaø ñöôïc goïi laø aûnh cô baûn (basis images), aûnh khung (frame

3. images), hay aûnh thoâ (raw images). AÛnh cô baûn töông töï nhö aûnh chuïp X quang
cephalometric ngoaïi tröø vieäc caùc aûnh sau hôi khaùc moät chuùt so vôùi aûnh tröôùc noù. Chuoãi aûnh
hoaøn chænh (thöôøng laø haøng traêm) caùc aûnh cô baûn ñöôïc goïi laø döõ lieäu hình chieáu (projection
data). Bôûi vì söï chieáu tia cuûa CBCT chöùa toaøn boä ROI, chæ caàn moät laàn quay queùt cuûa gantry
laø coù theå thu ñuû döõ lieäu cho vieäc döïng hình 3 chieàu. Caùc chöông trình phaàn meàm keát hôïp caùc
thuaät toaùn phöùc taïp trong ñoù coù thuaät toaùn chieáu ngöôïc coù loïc (filtered back projection) ñöôïc
aùp duïng cho caùc döõ lieäu hình chieáu naøy ñeå taïo ra moät taäp döõ lieäu daïng khoái—moät khoái
löôïng hình aûnh ñöôïc duøng ñeå taùi taïo aûnh trong ba maët phaúng tröïc giao [truïc (axial), ñöùng doïc
(sagittal), vaø ñöùng ngang/traùn (coronal)]. Hình hoïc chuøm tia hình noùn chuïp döõ lieäu daïng khoái
vôùi thôøi gian queùt thay ñoåi töø döôùi 5 giaây ñeán hôn 30 giaây.
Hình 10.2: Hình hoïc taïo aûnh cone beam. Chuøm tia phaân kyø phaùt ra ôû ñaàu ñeøn tia X ñöôïc
chuaån tröïc trong moät hình troøn hoaëc hình chöõ nhaät ñeå taïo ra chuøm tia hình noùn hay hình choùp
3 chieàu töông öùng. Chuøm tia X chieáu qua beänh nhaân vaø ñi ñeán detector (ñaàu doø daïng taám
phaúng [flat panel] trong ví duï naøy hoaëc caûm bieán II/CCD). Sau khi detector ñaõ thu ñöôïc moät
hình chieáu 2 chieàu ñôn leû, thì nguoàn phaùt tia X vaø detector quay moät khoaûng caùch nhoû quanh
cung quyõ ñaïo. Taïi goùc chuïp thöù 2 naøy, moät hình chieáu cô baûn khaùc ñöôïc chuïp. Trình töï naøy
tieáp tuïc dieãn ra quanh ñoái töôïng chuïp trong toaøn boä quyõ ñaïo 360 ñoä (full trajectory) hoaëc
theo moät quyõ ñaïo baùn phaàn (partial trajectory) ñeå chuïp haøng traêm hình aûnh rieâng leû.
Taám caûm bieán phaúng
Truïc quay
Boä phaän chuaån
tröïc hình chöõ nhaät
Ñaàu ñeøn phaùt
tia X
Ñoái töôïng chuïp
Cung quyõ ñaïo

4. QUAÙ TRÌNH TAÏO AÛNH
Quaù trình taïo aûnh CBCT goàm 3 thaønh phaàn chính:
 Taïo ra tia X
 Thu nhaän tia X
 Taùi taïo hình aûnh
Caùc thoâng soá kyõ thuaät ñoäc quyeàn veà quaù trình taïo ra vaø thu nhaän tia X cuûa caùc heä thoáng
CBCT hieän nay ñöôïc trình baøy ôû Baûng 10.1 vaø 10.2. Caùc heä thoáng CBCT haøm maët coù theå
ñöôïc phaân loaïi döïa theo tö theá chuïp cuûa beänh nhaân (Hình 10.3). Ngoaøi ra, chuùng cuõng ñöôïc
phaân loaïi döïa theo chöùc naêng cuûa maùy nhö CBCT chuyeân duïng hoaëc heä thoáng lai ña phöông
thöùc, keát hôïp X quang toaøn caûnh vaø/hoaëc cephalometric kyõ thuaät soá vôùi heä thoáng CBCT
tröôøng nhìn (FOV) nhoû ñeán trung bình (Hình 10.3).
BAÛNG 10.1: Toùm taét caùc thoâng soá kyõ thuaät ñoái vôùi caùc heä thoáng Cone Beam CT
Thoâng soá kyõ thuaät Bieán soá Thoâng soá
Loaïi maùy Tö theá beänh nhaân luùc chuïp Naèm ngöûa; ñöùng; ngoài
Chöùc naêng Chæ CBCT; ña phöông thöùc (CBCT/pan
hoaëc CBCT/pan/ceph); tích hôïp (chuïp
X quang vaø queùt beà maët khuoân maët
ñoàng thôøi)
Hình hoïc Quyõ ñaïo (toaøn phaàn hoaëc baùn phaàn) coá
ñònh; thay ñoåi
Soá löôïng hình chieáu cô baûn Coá ñònh; thay ñoåi (soá löôïng)
Thôøi gian queùt (giaây)
Khoái taïo cao theá mA/kVp Coá ñònh; caøi ñaët saün theo kích thöôùc
beänh nhaân vaø chaån ñoaùn; thay ñoåi
Nguoàn phaùt tia X Lieân tuïc; ngaét quaõng
AEC Coù/khoâng
Kích thöôùc tieâu ñieåm mm
Khoái queùt Hình daïng Hình caàu; hình truï; tam giaùc loài; khaùc
Kích thöôùc Hình caàu (ñöôøng kính); hình truï (chieàu
cao × ñöôøng kính [cm])
Detector Loaïi II/CCD; CsI/a-Si; PST; CsI/CMOS
Kích thöôùc voxel Coá ñònh; thay ñoåi (khoaûng)
Möùc xaùm (ñoä saâu bit) Thu nhaän; hieån thò; löu tröõ (2n
)
Phaàn meàm Thôøi gian taùi taïo sô caáp <1 phuùt, 1–3 phuùt, >3 phuùt
AEC (Automatic exposure control): boä kieåm soaùt lieàu töï ñoäng.
Ceph (cephalometric radiography): chuïp phim X quang soï nghieâng.
CMOS (complementary metal oxide semiconductor): baùn daãn oxit kim loaïi buø, caûm bieán
CMOS.

5. CsI/a-Si (cesium iodide/amorphous silicon flat panel): taám caûm bieán phaúng xesi iodua/silic voâ
ñònh hình.
II/CCD (area image intensifier/charge-coupled device): boä khueách ñaïi hình aûnh/ thieát bò gheùp
ñieän tích, caûm bieán CCD.
kVp (kilovolt peak): ñieän aùp ñænh.
n (bit depth): ñoä saâu bit. Bit (binary digit): ñôn vò thoâng tin.
Pan (panoramic radiography): chuïp X quang toaøn caûnh.
PST (proprietary Siemens Technology): coâng ngheä ñoäc quyeàn cuûa Siemens.
BAÛNG 10.2: Caùc heä thoáng Cone Beam CT tieâu bieåu
Saûn phaåm—Models Nhaø phaân phoái
3D Accuitomo—XYZ Slice View Tomographa
,
FPDa
, 170;
Veraviewepocs —3D R100, 3D F40.
J Morita Mfg Corp, Kyoto, Nhaät Baûn
Bel-Cat, Bel-Cat PA, Bel-Cat CM. Takara Belmont Corporation, Somerset, NJ
Auge Solio; Aliloth;
Alphard— 3030 (PSR 9000N), 2520.
Asahi Roentgen, Kyoto, Nhaät Baûn
I-MAX Touch 3D Owandy Corp., Paris, Phaùp
CS—8100 3D, 9000 3D, 9300 3D, 9500a
. Carestream Dental, Atlanta, GA
DaVinci D3D;
Hyperion 9.
My-Ray Dental Imaging, Cefla Dental
Group, Imola, Italy
Comforta
; Compacta
; Comfort PLUS;
Orthophos—XG 3D, SL 3D.
Sirona Dental Inc., Charlotte, NC
GXCB-500 HD; GXDP-700 S;
KaVo—3D eXam, 3D eXam+.
Gendex Dental Systems, Hatfield, PA/KaVo
Dental Corp., Biberach, Ñöùc
i-CAT—Classica
, Next Generation (Model 17-
19, Platinum)a
, FLX, FLX MV.
Imaging Sciences, Hatfield, PA
Picasso Series (Trio / Pro / Master)a
;
PaX—i3D, Flex 3D, Uni 3D, Duo 3D, Zenith 3D,
Reve 3D.
VATECH Co Ltd, Gyeonggi-Do, Haøn Quoác
NewTom-9000a
, 3Ga
, Vgi, VGi-Flex, Giano, 5G. QR, Inc. Verona, Italy (a Cefla company)
OP—300, 300 Maxio 3D. Instrumentarium Dental, Tuusula, Phaàn Lan
PreXion 3D Elite PreXion Inc, San Mateo, CA
Promax—3D, 3Ds, 3D Plus, 3D Mid, 3D Max. Planmeca Oy, Helsinki, Phaàn Lan
Encompass Eagle 3D Panoramic Corp., Fort Wayne, IN
Rayscan—Alpha 3D, Alpha Plus. LED Medical Diagnostics Inc., Atlanta, GA
Scanora 3D/Cranex 3D Soredex, Tuusula, Phaàn Lan
Suni—3D, 3D HD. Suni Medical Imaging, Inc, San Jose, CA
X-Mind Trium 3D Acteon North America, Mt. Laurel, NJ
a
Khoâng coøn ñöôïc saûn xuaát/khoâng coù saün.

6. Hình 10.3: Caùc loaïi maùy CBCT ñöôïc phaân bieät theo tö theá chuïp cuûa beänh nhaân. (A) Tö theá
ngoài (ví duï, maùy 3D Accuitomo 170, J Morita Corp., Osaka, Nhaät Baûn). (B), (C) Tö theá ñöùng
(ví duï, maùy X-Mind trium Pan 3D, Acteon North America, Mt. Laurel, NJ vaø maùy Rayscan
Alpha 3D, LED Medical Diagnostics Inc., Atlanta, GA). (D) Tö theá naèm ngöûa (ví duï, maùy
Newtom 5G, QR srl, Verona, Italy). Theo chöùc naêng, thieát bò CBCT cuõng coù theå ñöôïc phaân
loaïi thaønh: maùy chuyeân duïng (A vaø D) vaø maùy lai coù keát hôïp chöùc naêng chuïp panoramic (B)
hoaëc keát hôïp chuïp panoramic vaø cephalometric (C).
TAÏO RA TIA X
Maëc duø phöông phaùp chuïp CBCT ñôn giaûn veà maët kyõ thuaät ôû choã chæ thöïc hieän moät laàn queùt
duy nhaát ñeå thu thaäp taäp döõ lieäu hình chieáu, nhöng coù nhieàu thoâng soá phaùt tia quan troïng veà
maët laâm saøng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng hình aûnh vaø lieàu böùc xaï cho beänh nhaân.
Coá ñònh beänh nhaân
Tuøy vaøo loaïi maùy maø beänh nhaân coù theå ñöôïc chuïp CBCT ôû tö theá beänh nhaân ngoài, ñöùng hay
naèm ngöûa (Hình 10.3). Maùy loaïi naèm ngöûa coù kích côõ to, dieän tích laép ñaët lôùn hôn, vaø khoâng
tieáp caän ñöôïc ñoái vôùi beänh nhaân coù moät soá khuyeát taät cô theå. Maùy loaïi ñöùng coù theå khoâng haï
ñöôïc ñoä cao ñuû thaáp cho beänh nhaân ngoài xe laên. Maëc duø maùy loaïi ngoài laø tieän lôïi nhaát, nhöng
chuùng coù theå khoâng cho pheùp vieäc chuïp ñoái vôùi beänh nhaân taøn taät hoaëc ngoài xe laên. Ñoái vôùi
taát caû caùc heä thoáng, vieäc coá ñònh ñaàu beänh nhaân laø quan troïng hôn tö theá beänh nhaân bôûi vì baát
cöù cöû ñoäng naøo cuûa ñaàu ñeàu laøm giaûm chaát löôïng hình aûnh sau cuøng. Vieäc coá ñònh ñaàu beänh
nhaân coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch söû duïng keát hôïp töïa caèm, nóa caén, hay duïng cuï coá ñònh
ñaàu khaùc.
Khoái taïo cao theá (X-ray generator)
Trong quaù trình quay ñeå queùt, moãi taäp hình chieáu ñöôïc taïo ra bôûi caûm bieán vuøng chuïp lieân
tuïc hình aûnh ñôn cuûa chuøm tia X suy giaûm coøn laïi. Quaù trình taïo tia X coù theå laø lieân tuïc hoaëc
ngaét quaõng ñeå truøng khôùp vôùi söï kích hoaït cuûa detector. Toát hôn heát laø, söï taïo tia X phaûi
ñöôïc ngaét quaõng ñeå truøng khôùp vôùi söï thu aûnh cuûa detector; ñieàu naøy coù nghóa laø thôøi gian
phaùt tia thaät söï coù theå ít hôn ñaùng keå so vôùi thôøi gian queùt. Ñieàu naøy laøm giaûm ñaùng keå lieàu
böùc xaï cho beänh nhaân.
Nguyeân taéc ALARA (As Low As Reasonably Achievable: thaáp nhaát coù theå ñaït ñöôïc moät
caùch hôïp lyù) veà vieäc toái öu hoùa lieàu böùc xaï ñoøi hoûi caùc thoâng soá chieáu xaï cuûa CBCT phaûi

7. ñöôïc ñieàu chænh döïa theo kích thöôùc cuûa beänh nhaân vaø coâng vieäc chaån ñoaùn cuï theå. Söï ñieàu
chænh naøy coù theå ñaït ñöôïc baèng caùch löïa choïn doøng boùng phaùt thích hôïp (mA), ñieän aùp cuûa
boùng phaùt (kVp), hoaëc caû hai. Trong moät soá tröôøng hôïp, thôøi gian phaùt tia cuõng coù theå ñöôïc
ñieàu chænh ñeå laøm thay ñoåi thôøi gian queùt. Queùt caøng nhanh thì taïo ra caùc taäp döõ lieäu daïng
khoái caøng ít caùc aûnh cô baûn hôn (xem muïc Nhaân toá queùt ñöôïc trình baøy ôû phaàn sau). Söï ñieàu
chænh caùc thoâng soá chieáu xaï cuøng vôùi söï phaùt ngaét quaõng chuøm tia X vaø kích thöôùc cuûa tröôøng
aûnh (image field) laø nhöõng yeáu toá quyeát ñònh chính yeáu ñoái vôùi söï phôi nhieãm böùc xaï cuûa
beänh nhaân.
Khoái queùt
Kích thöôùc cuûa tröôøng nhìn FOV hay khoái queùt (scan volume) phuï thuoäc chuû yeáu vaøo kích
thöôùc vaø hình daïng detector, hình hoïc chuøm tia chieáu, vaø khaû naêng chuaån tröïc chuøm tia. Hình
daïng cuûa khoái queùt coù theå laø hình truï hay hình caàu. Vieäc chuaån tröïc chuøm tia X sô caáp laøm
haïn cheá söï chieáu xaï ñoái vôùi vuøng ROI. Giôùi haïn kích thöôùc tröôøng aûnh ñeán möùc theå tích nhoû
nhaát ñeå chuïp vuøng ROI. Kích thöôùc tröôøng naøy phaûi ñöôïc choïn cho töøng beänh nhaân döïa treân
nhu caàu caù nhaân. Quy trình naøy laøm giaûm söï chieáu xaï khoâng caàn thieát cho beänh nhaân vaø taïo
ra nhöõng hình aûnh toát nhaát bôûi noù laøm giaûm ñeán möùc toái thieåu caùc tia taùn xaï, thuû phaïm laøm
giaûm chaát löôïng hình aûnh. Caùc maùy chuïp CBCT coù theå ñöôïc phaân loaïi theo FOV toái ña töø
moät laàn queùt hoaëc ñöôïc keát hôïp töø nhieàu laàn queùt (Hình 10.4).
Hình 10.4: Phaân loaïi maùy chuïp CBCT theo FOV. (A) Queùt vôùi FOV lôùn cung caáp hình aûnh
cuûa toaøn boä khung xöông soï maët, cho pheùp phaân tích ño soï. (B) FOV trung bình queùt ñöôïc
hình aûnh haøm treân hoaëc haøm döôùi hoaëc caû hai. (C) Queùt vôùi FOV taäp trung hay haïn cheá cung
caáp hình aûnh coù ñoä phaân giaûi cao cuûa moät vuøng giôùi haïn. (D) Hình aûnh ñöôïc gheùp töø nhieàu
laàn queùt vôùi FOV taäp trung cho thaáy vuøng quan taâm (ROI) lôùn hôn, ñöôïc taïo ra töø vieäc choàng

8. aûnh cuûa nhieàu laàn queùt. (Hình aûnh ñöôïc cung caáp vôùi söï cho pheùp vaø thuoäc baûn quyeàn cuûa
Primal Pictures, Ltd, London, UK:http://www.primalpictures.com.)
Coù hai caùch ñeå coù theå queùt ñöôïc vuøng ROI lôùn hôn so vôùi FOV cuûa detector. Caùch thöù
nhaát laø thu thaäp döõ lieäu töø 2 hoaëc nhieàu laàn queùt rieâng bieät vaø xeáp choàng (superimposing)
nhöõng vuøng choàng laáp nhau cuûa caùc khoái döõ lieäu CBCT baèng caùch söû duïng caùc moác tham
chieáu chuaån töông öùng (ñöôïc goïi laø kyõ thuaät “keát hôïp aûnh y sinh” [“bioimage registration”]
hoaëc “gheùp aûnh”/“khaûm” [“mosaicing”]). Phaàn meàm maùy tính keát hôïp caùc khoái aûnh lieàn keà
(“gheùp” [“stitching”] hay “troän” [“blending”]) ñeå taïo ra moät taäp döõ lieäu daïng khoái lôùn hôn
theo chieàu ngang hoaëc chieàu ñöùng (Hình 10.5). Nhöôïc ñieåm cuûa vieäc gheùp nhöõng vuøng choàng
laáp nhau laø nhöõng vuøng naøy seõ ñöôïc chuïp 2 laàn, laøm taêng gaáp ñoâi lieàu böùc xaï cho caùc vuøng
ñoù. Caùch thöù hai ñeå laøm taêng chieàu cao hoaëc chieàu roäng cuûa FOV khi söû duïng moät caûm bieán
vuøng nhoû laø laøm xeâ dòch vò trí cuûa caûm bieán, chuaån tröïc chuøm tia moät caùch khoâng ñoái xöùng,
vaø chæ queùt nöûa vuøng ROI moãi laàn trong hai laàn queùt (Hình 10.6).
Hình 10.5: Taêng FOV baèng caùch “gheùp” caùc taäp döõ lieäu daïng khoái. Coù theå thu ñöôïc vuøng
ROI lôùn hôn baèng maùy chuïp CBCT coù FOV nhoû baèng caùch “gheùp” caùc taäp döõ lieäu daïng khoái
cuûa caùc vuøng giôùi haïn lieàn keà nhau. Quaù trình naøy ñoøi hoûi vieäc thu thaäp caùc khoái queùt rieâng
bieät (traùi), keát hôïp aûnh baèng caùch xeáp choàng caùc khoái naøy döïa vaøo caùc ñieåm moác chuaån ñeå
taïo ra FOV lôùn hôn (phaûi). Caùc maùy chuïp coù theå söû duïng kyõ thuaät naøy ñeå laøm taêng FOV theo
chieàu ñöùng (A) hoaëc chieàu ngang (B) FOV. Caùc taäp döõ lieäu daïng khoái (cam vaø xanh) lieàn keà
(KODAK CS 9000 Carestream Dental, Atlanta, GA) ñöôïc gheùp thuû coâng baèng phaàn meàm ñoäc
quyeàn (InVivoDental software; Anatomage, San Jose, CA).

9. Hình 10.6: Taêng FOV baèng caùch söû duïng taám caûm bieán phaúng (FPD: Flat Panel Detector).
(A) Caáu hình hình hoïc quy öôùc, theo ñoù tia trung taâm cuûa chuøm tia X töø tieâu ñieåm ñi qua
chính giöõa ñoái töôïng chuïp ñeán taâm cuûa FPD. Hình aûnh thu ñöôïc bò giôùi haïn trong vuøng
detector (trong tröôøng hôïp naøy laø boä raêng). (B) Phöông phaùp thay theá ñeå laøm taêng kích thöôùc
tröôøng aûnh bao goàm: dòch chuyeån vò trí FPD vaø chuaån tröïc chuøm tia X beân khoâng coù FPD ñeå
môû roäng FOV. Trong tröôøng hôïp naøy, FPD ñöôïc di chuyeån qua ñöôøng giöõa sang phía ñoái dieän
moät khoaûng caùch baèng nöûa phaïm vi chieáu xaï. Hình aûnh thu ñöôïc coù vuøng ROI taêng gaáp ñoâi
theo chieàu ngang. (Nguoàn: SOREDEX, Tuusula, Phaàn Lan.)
Nhaân toá queùt (Scan Factors)
Soá löôïng hình aûnh taïo thaønh döõ lieäu hình chieáu töø quaù trình queùt ñöôïc xaùc ñònh bôûi toác ñoä
khung hình (frame rate) cuûa detector (soá hình aûnh thu ñöôïc trong moät giaây), möùc ñoä troïn veïn
cuûa cung quyõ ñaïo (180 ñeán 360 ñoä), vaø vaän toác quay cuûa nguoàn phaùt tia X vaø detector. Soá
löôïng aûnh cô baûn cuûa moät laàn queùt coù theå coá ñònh hoaëc thay ñoåi. Toác ñoä khung hình cao
mang laïi caû taùc duïng mong muoán laãn khoâng mong muoán. Toác ñoä khung hình cao laøm taêng tyû
soá tín hieäu/nhieãu (signal-to-noise ratio), taïo ra hình aûnh ít nhieãu hôn vaø laøm giaûm xaûo aûnh do
kim loaïi. Tuy nhieân, toác ñoä khung hình cao coù lieân quan ñeán thôøi gian queùt laâu vaø lieàu böùc xaï
cao cho beänh nhaân. Ngoaøi ra, döõ lieäu thu ñöôïc cuõng nhieàu hôn, vaø thôøi gian taùi taïo sô caáp
ñöôïc taêng leân. Ngöôïc laïi, moät soá giao thöùc queùt nhanh “quick-scan” hay “fast-scan” söû duïng
toác ñoä khung hình thaáp hôn roõ reät laøm giaûm ñaùng keå lieàu böùc xaï cho beänh nhaân. Tuy nhieân,
ñoä phaân giaûi cuûa hình aûnh töø nhöõng laàn queùt naøy coù theå khoâng ñuû cho moïi chaån ñoaùn.
Caùc maùy chuïp CBCT khaû duïng, cung caáp caùc goùc quay coá ñònh hoaëc thay ñoåi. Haàu heát
maùy chuïp CBCT coù cung queùt (scan arcs) coá ñònh. Maùy chuïp coù goùc quay coá ñònh thì taïo ra
Tieâu ñieåm Tieâu ñieåm
FPDFPD

10. cung quyõ ñaïo toaøn phaàn 360 ñoä hoaëc cung quyõ ñaïo baùn phaàn. Lyù töôûng, quaù trình taïo aûnh
CBCT neân ñöôïc thöïc hieän vôùi cung queùt toaøn phaàn ñeå thu ñöôïc döõ lieäu hình chieáu ñaày ñuû cho
vieäc taùi taïo aûnh ba chieàu baèng phaàn meàm. Tuy nhieân, nhieàu maùy CBCT döïa treân neàn thu
nhaän döõ lieäu toaøn caûnh neân haàu heát coù cung queùt nhoû hôn 360 ñoä. Moät cung queùt haïn cheá coù
khaû naêng laøm giaûm thôøi gian queùt, giaûm lieàu böùc xaï cho beänh nhaân vaø deã thöïc hieän hôn veà
maët cô hoïc. Tuy nhieân, hình aûnh ñöôïc taïo ra baèng phöông phaùp naøy coù nhieãu (noise) vaø xaûo
aûnh do kyõ thuaät noäi suy trong quaù trình taùi taïo aûnh (reconstruction interpolation artifacts) lôùn
hôn. Maùy chuïp coù goùc quay thay ñoåi ñöôïc thöôøng cung caáp hai tuøy choïn: cung queùt toaøn phaàn
vaø cung queùt baùn phaàn.
Ñieàu mong muoán laø laøm giaûm thôøi gian queùt CBCT caøng ngaén caøng toát ñeå laøm giaûm xaûo
aûnh do cöû ñoäng (motion artifact) cuûa beänh nhaân trong luùc chuïp. Cöû ñoäng cuûa beänh nhaân trong
luùc chuïp laø moät yeáu toá coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñoä phaân giaûi hình aûnh. Coù theå giaûm thôøi
gian queùt baèng caùch taêng toác ñoä khung hình cuûa detector, giaûm soá laàn chieáu, hoaëc giaûm cung
queùt. Phöông phaùp thöù nhaát taïo ra hình aûnh coù chaát löôïng cao nhaát, trong khi hai phöông phaùp
sau laøm taêng nhieãu aûnh.
ÑAÀU DOØ/CAÛM BIEÁN HÌNH AÛNH (IMAGE DETECTORS)
Caùc maùy chuïp CBCT coù theå ñöôïc phaân loaïi thaønh 2 nhoùm döïa theo loaïi detector: (1) loaïi keát
hôïp boä khueách ñaïi hình aûnh/thieát bò gheùp ñieän tích (II/CCD) hoaëc (2) taám caûm bieán phaúng
(FPDs). Maùy söû duïng boä ghi nhaän hình aûnh II/CCD thöôøng to lôùn vaø coàng keành hôn, taïo ra
caùc vuøng aûnh cô baûn hình troøn (caùc khoái caàu) khaùc vôùi caùc vuøng aûnh cô baûn hình chöõ nhaät
(caùc khoái truï) ñöôïc taïo ra bôûi FPDs. Haàu heát, nhöng khoâng phaûi taát caû, caùc maùy chuïp CBCT
ñöông ñaïi ñeàu söû duïng FPDs. FPDs söû duïng moät detector “giaùn tieáp” döïa treân moät taám caûm
bieán theå raén coù dieän tích nhaän tia X lôùn ñöôïc gheùp vôùi moät lôùp nhaáp nhaùy (scintillator layer)
(xem chöông 4). Caáu hình phoå bieán nhaát cuûa taám phaúng goàm moät lôùp nhaáp nhaùy cesium
iodide keát hôïp vôùi moät boùng baùn daãn maøng moûng (TFT: thin film transistor) laøm baèng silic voâ
ñònh hình. Gaàn ñaây, caùc maûng coâng ngheä CMOS cuõng ñaõ ñöôïc söû duïng.
Kích thöôùc voxel
Ñoä phaân giaûi khoâng gian (spatial resolution)— vaø do ñoù chi tieát cuûa moät aûnh CBCT— ñöôïc
quyeát ñònh bôûi kích thöôùc cuûa caùc voxels rieâng leû ñöôïc taïo ra trong quaù trình ñònh daïng taäp
döõ lieäu daïng khoái. Nhìn chung, caùc maùy chuïp CBCT cung caáp caùc ñoä phaân giaûi voxel laø ñaúng
höôùng (isotropic)— baèng nhau trong caû ba chieàu khoâng gian. Caùc yeáu toá quyeát ñònh cô baûn
ñoái vôùi kích thöôùc voxel danh ñònh trong moät aûnh CBCT laø kích thöôùc ma traän (matrix size)
vaø kích thöôùc pixel cuûa detector. Detectors vôùi kích thöôùc pixels nhoû thu ít tia X hôn treân moãi
voxel vaø taïo ra nhieãu aûnh nhieàu hôn. Do ñoù, vieäc chuïp CBCT vôùi ñoä phaân giaûi cao coù theå
ñöôïc thieát keá (ôû lieàu böùc xaï cao hôn) ñeå thu ñöôïc tyû soá tín hieäu/nhieãu hôïp lyù, töø ñoù caûi thieän
chaát löôïng hình aûnh chaån ñoaùn.
Kích thöôùc tieâu ñieåm vaø caáu hình hình hoïc cuûa nguoàn phaùt tia X laø hai yeáu toá raát quan
troïng quyeát ñònh ñoä khoâng saéc neùt hình hoïc (geometric unsharpness) cuûa hình aûnh, moät yeáu
toá laøm haïn cheá ñoä phaân giaûi khoâng gian. Chi phí cuûa boùng phaùt tia X — vaø do ñoù cuûa maùy
chuïp CBCT— taêng leân ñaùng keå vôùi caùc boùng phaùt coù kích thöôùc tieâu ñieåm nhoû. Giaûm
khoaûng caùch giöõa ñoái töôïng chuïp vaø detector vaø taêng khoaûng caùch giöõa nguoàn phaùt tia X vaø

11. ñoái töôïng chuïp cuõng laøm giaûm thieåu ñoä khoâng saéc neùt hình hoïc. Ñoái vôùi maùy chuïp CBCT
haøm maët, vò trí của detector laø coù giôùi haïn vì noù phaûi ñöôïc ñaët ñuû xa ñaàu beänh nhaân ñeå coù theå
quay töï do maø khoâng bò vai beänh nhaân caûn trôû. Cuõng coù nhöõng haïn cheá trong vieäc taêng
khoaûng caùch giöõa nguoàn phaùt vaø ñoái töôïng chuïp do ñieàu naøy seõ laøm taêng kích thöôùc cuûa maùy
chuïp CBCT. Tuy nhieân, vieäc laøm giaûm khoaûng caùch giöõa nguoàn phaùt vaø ñoái töôïng chuïp taïo
ra moät hình chieáu ñöôïc phoùng ñaïi treân detector, laøm taêng ñoä phaân giaûi khoâng gian. Caùc yeáu
toá phuï coù aûnh höôûng ñeán ñoä phaân giaûi hình aûnh bao goàm cöû ñoäng cuûa ñaàu beänh nhaân trong
luùc chuïp, loaïi chaát nhaáp nhaùy ñöôïc söû duïng trong detector, vaø caùc thuaät toaùn taùi taïo aûnh ñöôïc
aùp duïng.
Möùc xaùm (Grayscale)
Khaû naêng hieån thò nhöõng khaùc bieät veà söï suy giaûm chuøm tia X cuûa aûnh CBCT lieân quan ñeán
khaû naêng nhaän ra nhöõng khaùc bieät tinh vi veà ñoä töông phaûn cuûa detector. Thoâng soá naøy ñöôïc
goïi laø ñoä saâu bit (bit depth) cuûa heä thoáng vaø noù quyeát ñònh soá saéc thaùi xaùm (shades of gray)
khaû duïng ñeå hieån thò söï suy giaûm cuûa chuøm tia X. Taát caû maùy chuïp CBCT hieän nay ñeàu söû
duïng caùc detectors coù khaû naêng ghi nhaän ñöôïc söï khaùc bieät veà möùc xaùm cuûa 12 bits hoaëc
hôn. Detector 12-bit cung caáp 212
hay 4096 saéc thaùi ñeå hieån thò ñoä töông phaûn (contrast).
Detector 16-bit cung caáp 216
hay 65.536 saéc thaùi xaùm. Maëc duø hình aûnh CBCT vôùi ñoä saâu bit
cao hôn laø khaû dó, nhöng löôïng thoâng tin taêng theâm naøy seõ daãn ñeán söï tieâu hao nhieàu thôøi
gian tính toaùn vaø kích thöôùc teäp seõ taêng leân ñaùng keå.
TAÙI TAÏO HÌNH AÛNH
Maëc duø moät voøng quay thu nhaän döõ lieäu coù theå maát ít hôn 20 giaây, nhöng noù taïo ra töø 100
ñeán hôn 600 khung hình chieáu 2 chieàu rieâng leû (aûnh cô baûn/aûnh thoâ), moãi aûnh coù hôn 1 trieäu
pixels vôùi 12-16 bits döõ lieäu ñöôïc gaùn cho moãi pixel. Döõ lieäu naøy ñöôïc xöû lyù ñeå taïo ra moät
taäp döõ lieäu daïng khoái goàm caùc phaàn töû theå tích hình khoái (voxels) baèng moät chuoãi caùc thuaät
toaùn cuûa phaàn meàm maùy tính trong moät quaù trình ñöôïc goïi laø taùi taïo sô caáp (primary
reconstruction). Sau ñoù, nhöõng hình aûnh tröïc giao (vuoâng goùc) ñöôïc ñònh daïng laïi baèng caùch
caét taäp döõ lieäu daïng khoái ra töøng phaàn, quaù trình naøy ñöôïc goïi laø taùi taïo thöù caáp (secondary
reconstruction). Vieäc taùi taïo laïi nhöõng döõ lieäu naøy laø raát phöùc taïp veà maët tính toaùn. Ñeå taïo
ñieàu kieän deã daøng cho vieäc xöû lyù döõ lieäu, döõ lieäu coù theå ñöôïc nhaän baèng moät maùy tính thu
nhaän (acquisition computer) vaø ñöôïc truyeàn baèng keát noái maïng daây (ethernet connection)
ñeán moät maùy tính xöû lyù (maùy traïm workstation). Khaùc vôùi CT thöôøng qui, vieäc taùi taïo döõ lieäu
CBCT ñöôïc thöïc hieän baèng neàn taûng maùy tính caù nhaân chöù khoâng phaûi maùy traïm.
Quaù trình taùi taïo aûnh bao goàm 2 giai ñoaïn, moãi giai ñoaïn goàm nhieàu böôùc (Hình 10.7):
1. Giai ñoaïn tieàn xöû lyù (preprocessing stage) (Hình 10.8). Giai ñoaïn tieàn xöû lyù ñöôïc thöïc hieän
ôû maùy tính thu nhaän. Sau khi thu ñöôïc nhieàu hình chieáu phaúng, nhöõng hình aûnh naøy phaûi
ñöôïc hieäu chænh nhöõng sai leäch voán coù cuûa ñieåm aûnh, ñoä nhaïy khaùc nhau treân detector, vaø
söï chieáu xaï khoâng ñoàng ñeàu. Tuøy vaøo loaïi maùy CBCT, söï chuaån hoùa aûnh coù theå ñöôïc yeâu
caàu ñeå loaïi boû nhöõng khieám khuyeát naøy.
2. Giai ñoaïn taùi taïo (reconstruction stage). Caùc böôùc xöû lyù döõ lieäu coøn laïi ñöôïc thöïc hieän treân
maùy tính taùi taïo. Hình aûnh sau khi ñaõ ñöôïc hieäu chænh seõ ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh moät daïng
bieåu dieãn ñaëc bieät ñöôïc goïi laø sinogram, moät hình aûnh toång hôïp ñöôïc phaùt trieån töø nhieàu

12. hình chieáu. Quaù trình taïo ra sinogram naøy ñöôïc goïi laø bieán ñoåi Radon (Radon
transformation). Hình aûnh sau cuøng seõ ñöôïc taùi taïo töø sinogram vôùi moät thuaät toaùn chieáu
ngöôïc coù loïc (filtered backprojection algorithm); vaø thuaät toaùn ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát
laø thuaät toaùn Feldkamp. Quaù trình naøy ñöôïc goïi laø bieán ñoåi Radon ngöôïc (inverse Radon
transformation). Khi taát caû caùc laùt caét ñaõ ñöôïc taùi taïo, chuùng coù theå ñöôïc keát hôïp laïi vôùi
nhau thaønh moät khoái duy nhaát ñeå hieån thò.
Thôøi gian taùi taïo khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo caùc thoâng soá thu nhaän döõ lieäu (kích thöôùc
voxel, kích thöôùc tröôøng aûnh FOV, vaø soá löôïng hình chieáu), phaàn cöùng (toác ñoä xöû lyù, thoâng
löôïng döõ lieäu töø maùy tính thu nhaän ñeán maùy tính taùi taïo), vaø phaàn meàm (caùc thuaät toaùn taùi taïo
aûnh) ñöôïc söû duïng. Söï taùi taïo aûnh neân ñöôïc hoaøn thaønh trong moät khoaûng thôøi gian chaáp
nhaän ñöôïc (<5 phuùt) ñeå taïo thuaän lôïi cho tieán trình coâng vieäc treân laâm saøng.
Hình10.7: Thu nhaän vaø taùi taïo hình aûnh. Giai ñoaïn thu nhaän lieân quan ñeán vieäc thu thaäp caùc
hình chieáu cô baûn rieâng leû vaø hieäu chænh caùc hình aûnh naøy sau ñoù ñeå chænh söûa nhöõng ñieåm
khoâng nhaát quaùn. Hieäu chænh aûnh laø quaù trình theo tuaàn töï, bao goàm vieäc loaïi boû caùc khoaûng
troáng tín hieäu ra khoûi caùc khieám khuyeát pixel rieâng leû hay tuyeán tính, chuaån hoùa aûnh baèng
phöông phaùp caân baèng löôïc ñoà möùc xaùm (histogram equalization) ñeå söû duïng ñaày ñuû khoaûng
giaù trò cöôøng ñoä voxel, vaø loaïi boû caùc xaûo aûnh voán coù cuûa detector ñieän töû. Sau khi hieäu
chænh, caùc hình aûnh ñöôïc taùi taïo, bao goàm vieäc chuyeån ñoåi hình chieáu cô baûn ñaõ ñöôïc hieäu
chænh thaønh sinograms vaø aùp duïng taùi taïo Feldkamp cho caùc boä loïc ñaõ ñöôïc hieäu chænh cho
hình aûnh vaø söû duïng kyõ thuaät chieáu ngöôïc ñeå taùi taïo hình aûnh.
Thu thaäp hình aûnh
Hieäu chænh sai hoûng
cuûa pixel
Chuaån hoùa söï chieáu xaï
Ñieàu chænh tham soá
offset/gain
Ñieàu chænh döõ lieäu hình chieáu
Loïc döõ lieäu ñaõ ñieàu chænh
Chieáu ngöôïc döõ lieäu ñaõ ñieàu chænh
GIAI ÑOAÏN THU NHAÄN GIAI ÑOAÏN TAÙI TAÏO
Chuyeån ñoåi
sinogram
Taïo sinogram
Thu thaäp hình aûnh
Taùi taïo- thuaät toaùn Feldkamp
Hieäu chænh
sinogram

13. Hình 10.8: Quaù trình tieàn xöû lyù hình aûnh cuûa detector CBCT. Böôùc tieàn xöû lyù aûnh ñaàu tieân laø
ñieàu chænh tham soá offset (tham soá ñieàu chænh ñoä saùng)(1)
. Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch
tröø töøng pixel cho moät giaù trò offset rieâng ñöôïc tính baèng caùch laáy giaù trò trung bình treân moät
chuoãi 30 aûnh toái. Böôùc thöù hai laø hieäu chænh tuyeán tính tham soá gain (tham soá ñieàu chænh ñoä
töông phaûn)(2)
, töùc laø chia moãi pixel cho heä soá gain rieâng cuûa noù. Heä soá gain ñöôïc tính baèng
caùch laáy giaù trò trung bình treân moät chuoãi 30 aûnh ñöôïc chieáu xaï ñoàng nhaát maø khoâng toàn taïi
baát cöù vaät theå naøo naèm giöõa nguoàn phaùt tia X vaø detector. Chuoãi aûnh gain tröôùc heát ñöôïc
hieäu chænh offset vôùi chuoãi aûnh toái cuûa chính noù. Böôùc tieáp theo laø noäi suy loãi (defect
interpolation). Moãi pixel theå hieän traïng thaùi baát thöôøng (unusual behavior), trong aûnh gain
hoaëc trong chuoãi aûnh toái trung bình, ñeàu ñöôïc ñaùnh daáu trong baûn ñoà ghi loãi (defect map).
Giaù trò möùc xaùm cuûa pixels ñöôïc phaân loaïi laø loãi (defective) theo caùch naøy ñöôïc tính baèng
pheùp noäi suy tuyeán tính theo kyõ thuaät xuoáng doác tìm cöïc tieåu (least gradient descent). Ñoái vôùi
taám caûm bieán phaúng, thöôøng coù moät quy trình boå sung ñeå hieäu chænh caùc xaûo aûnh taïm thôøi.
Xaûo aûnh phaùt sinh trong caùc detectors loaïi naøy laø bôûi vì caû lôùp nhaáp nhaùy vaø photodiodes ñeàu
coù bieåu hieän caùc tín hieäu dö thöøa (residual signals).
(1), (2)
: Chuù thích cuûa ngöôøi dòch.
LÖU YÙ LAÂM SAØNG
Hoaït ñoäng cuûa thieát bò CBCT veà maët kyõ thuaät laø ñôn giaûn vaø töông töï, ôû nhieàu khía caïnh, vôùi
chuïp X quang toaøn caûnh. Tuy nhieân, khaùc vôùi chuïp toaøn caûnh, nhieàu caøi ñaët veà chieáu xaï vaø
thu nhaän döõ lieäu laø coù theå ñieàu chænh ñöôïc, tuøy vaøo maùy CBCT ñöôïc söû duïng (xem Baûng
10.1). Baùc só vaø ngöôøi vaän haønh maùy CBCT phaûi hieåu bieát caën keõ veà caùc thoâng soá vaän haønh
vaø nhöõng aûnh höôûng cuûa chuùng ñoái vôùi chaát löôïng hình aûnh vaø an toaøn böùc xaï.
TIEÂU CHÍ LÖÏA CHOÏN BEÄNH NHAÂN
Chuïp CBCT söû duïng lieàu böùc xaï ñoái vôùi beänh nhaân lôùn hôn lieàu cuûa caùc kyõ thuaät chuïp X
quang nha khoa khaùc. Nguyeân lyù chính cuûa nguyeân taéc ALARA phaûi ñöôïc aùp duïng: caàn coù söï
ñieàu chænh veà söï chieáu xaï ñoái vôùi beänh nhaân ñeå lôïi ích coù ñöôïc töø chaån ñoaùn lôùn hôn söï phôi

14. nhieãm böùc xaï coù haïi cho beänh nhaân. Noùi chung, chuïp CBCT chæ neân ñöôïc söû duïng khi caùc
phöông phaùp X quang lieàu thaáp hôn, nhö X quang quanh choùp hay X quang toaøn caûnh, khoâng
theå cung caáp thoâng tin caàn thieát cho vieäc chaån trò. Nhieàu tuyeân boá döïa treân söï ñoàng thuaän
cung caáp caùc höôùng daãn (guidelines) veà vieäc söû duïng CBCT treân laâm saøng ñaõ ñöôïc coâng boá.
Guidelines höôùng daãn söû duïng chung cuûa Vieän X quang Mieäng-Haøm Maët Hoa Kyø (AAOMR)
vaø Hieäp hoäi Nha khoa Hoa Kyø (ADA) cung caáp söï höôùng daãn chuïp vaø giaûi thích caùc hình aûnh
CBCT chaån ñoaùn. Nhöõng taøi lieäu naøy cung caáp söï höôùng daãn ñeå söû duïng vaø chæ ñònh hôïp lyù
CBCT, moâ taû traùch nhieäm cuûa baùc só vaø ngöôøi vaän haønh ñöôïc caáp pheùp trong vieäc chuïp
CBCT, phaùc thaûo caùc taøi lieäu thích hôïp vaø nhöõng caân nhaéc veà an toaøn böùc xaï, ñoàng thôøi ñöa
ra caùc khuyeán caùo ñeå kieåm soaùt chaát löôïng vaø giaùo duïc beänh nhaân. Ngoaøi ra, coøn coù caùc
guidelines höôùng daãn söû duïng cuï theå cuûa AAOMR ñoái vôùi noäi nha, caáy gheùp implant, vaø
chænh hình raêng maët. Veà cô baûn, chuïp CBCT neân ñöôïc söû duïng nhö moät coâng cuï chaån ñoaùn
boå trôï cho caùc kyõ thuaät chaån ñoaùn hình aûnh nha khoa hieän coù ñoái vôùi caùc öùng duïng laâm saøng
cuï theå, chöù khoâng phaûi laø moät thuû tuïc saøng loïc. Chæ ñònh chuïp CBCT neân ñöôïc ghi vaøo trong
beänh aùn hoaëc giaáy ñeà nghò hoaëc ñôn thuoác.
CHUAÅN BÒ BEÄNH NHAÂN
Beänh nhaân phaûi ñöôïc nhaân vieân y teá höôùng daãn vaø ñöa vaøo maùy chuïp, ñöôïc che chaén thích
hôïp ñeå baûo veä khoûi böùc xaï tröôùc khi ñöôïc coá ñònh ñaàu. Maëc duø vieäc baét buoäc söû duïng caùc
thieát bò naøy ñöôïc qui ñònh bôûi luaät phaùp tieåu bang hoaëc luaät phaùp lieân bang, chuùng toâi khuyeán
caùo raèng phaûi trang bò ít nhaát laø moät aùo chì cho beänh nhaân. Vieäc söû duïng aùo chì laø ñaëc bieät
thích hôïp ñoái vôùi phuï nöõ mang thai vaø treû em. Vieäc söû duïng coå aùo chì che tuyeán giaùp (lead
thyroid collar) laø raát ñöôïc khuyeán khích, vôùi ñieàu kieän laø noù khoâng caûn trôû quaù trình queùt, ñeå
giaûm phôi nhieãm cho tuyeán giaùp.
Ngay tröôùc khi queùt, beänh nhaân neân ñöôïc yeâu caàu thaùo taát caû caùc vaät duïng kim loaïi ra
khoûi vuøng ñaàu coå, goàm maét kính, trang söùc (boâng tai vaø khuyeân), vaø haøm giaû thaùo laép coù kim
loaïi. Khoâng nhaát thieát phaûi thaùo haøm giaû nhöïa thaùo laép toaøn boä.
Moãi maùy CBCT coù phöông phaùp coá ñònh ñaàu rieâng bieät, khaùc nhau töø töïa caèm ñeán caùc
thanh ñôõ ñaàu phía sau vaø hai beân roài ñeán ñeäm töïa ñaàu. Cöû ñoäng cuûa beänh nhaân coù theå ñöôïc
laøm giaûm thieåu baèng caùch aùp duïng moät hoaëc nhieàu phöông phaùp ñoàng thôøi. Chaát löôïng hình
aûnh bò suy giaûm nghieâm troïng do cöû ñoäng ñaàu cuûa beänh nhaân, vì vaäy ñieàu quan troïng laø söï
tuaân thuû cuûa beänh nhaân.
Söï ñònh höôùng chuøm tia X vaøo vuøng quan taâm laø raát quan troïng ñeå chuïp ñöôïc tröôøng aûnh
thích hôïp. Thöôøng thì caùc maët phaúng tham chieáu ngoaøi maët (ví duï: maët phaúng doïc giöõa, maët
phaúng ngang Frankfort) hoaëc caùc maët phaúng tham chieáu beân trong (ví duï: maët phaúng nhai,
maët phaúng khaåu caùi) ñöôïc caên chænh vôùi ñeøn laser beân ngoaøi ñeå ñònh vò chính xaùc vò trí ñaàu
beänh nhaân.
Tröø khi coù chæ ñònh cuï theå khaùc (nhö chuïp khôùp thaùi döông haøm ôû tö theá ngaäm mieäng
hoaëc chuïp cho muïc ñích chænh nha), hai haøm raêng cuûa beänh nhaân neân ñöôïc taùch ra nhöng vaãn
ñöôïc giöõ chaët vôùi nhau trong luùc queùt chuïp; ñieàu naøy coù theå ñöôïc thöïc hieän vôùi caây ñeø löôõi
hoaëc goøn cuoän. Vieäc taùch caùc raêng ôû hai haøm ra khoûi nhau laø ñaëc bieät höõu ích trong queùt

15. chuïp moät cung haøm khi ñoù söï taùn xaï töø phuïc hình kim loaïi ôû cung haøm ñoái dieän coù theå ñöôïc
laøm giaûm.
Beänh nhaân neân ñöôïc höôùng daãn giöõ caøng yeân cô theå caøng toát tröôùc khi chuïp, hít thôû chaäm
baèng muõi, vaø nhaém maét. Vieäc nhaém maét seõ laøm giaûm khaû naêng beänh nhaân di chuyeån bôûi vieäc
theo doõi detector khi noù ñi qua tröôùc maët.
GIAO THÖÙC TAÏO AÛNH (IMAGING PROTOCOL)
Giao thöùc taïo aûnh laø moät taäp hôïp caùc thoâng soá chieáu xaï (veà maët kyõ thuaät) cuûa CBCT phuï
thuoäc vaøo muïc ñích khaùm ñöôïc chæ ñònh. Giao thöùc taïo aûnh ñöôïc phaùt trieån ñeå taïo ra hình aûnh
coù chaát löôïng toái öu vaø löôïng böùc xaï phôi nhieãm cho beänh nhaân ít nhaát. Ñoái vôùi caùc thieát bò
CBCT cuï theå, giao thöùc taïo aûnh do nhaø saûn xuaát cung caáp thöôøng coù saün. Thoâng thöôøng,
chuùng lieân quan ñeán nhöõng ñieàu chænh trong caøi ñaët thoâng soá chieáu xaï döïa treân kích thöôùc
beänh nhaân vaø caøi ñaët thu nhaän döõ lieäu nhö FOV, soá löôïng hình chieáu cô baûn, vaø ñoä phaân giaûi
voxel, döïa treân coâng vieäc chaån ñoaùn (Hình 10.9). Ngöôøi vaän haønh phaûi bieát aûnh höôûng cuûa
taát caû caùc thoâng soá ñoái vôùi chaát löôïng hình aûnh vaø lieàu böùc xaï cho beänh nhaân khi löïa choïn
giao thöùc taïo aûnh.
Hình 10.9: Baûng ñieàu khieån cuûa moät maùy chuïp CBCT (Accuitomo170, J. Morita
Manufacturing Company, Kyoto, Nhaät Baûn). Caùc bieåu töôïng maøu luïc nhaït hieån thò caùc caøi
ñaët ñaõ choïn cho moät FOV trung bình (80 mm × 80 mm) vôùi quyõ ñaïo quay 360 ñoä, vaø moät ñoä
phaân giaûi danh ñònh tieâu chuaån. Caùc thoâng soá chieáu xaï ñöôïc choïn (90 kV, 4 mA) coù theå ñöôïc
ñieàu chænh ñeå toái öu hoùa cho kích thöôùc cuûa beänh nhaân. Thôøi gian queùt vaø lieàu böùc xaï (chæ soá
lieàu caét lôùp vi tính (CTDI: computed tomography dose index) ñoái vôùi caùc caøi ñaët naøy ñöôïc
hieån thò ôû goùc treân cuøng beân traùi.
Caøi ñaët phaùt tia
Chaát löôïng vaø soá löôïng tia cuûa chuøm tia X phuï thuoäc vaøo ñieän aùp boùng phaùt (kVp) vaø doøng
boùng phaùt (mA). Phaïm vi giôùi haïn cuûa caùc thoâng soá chieáu xaï trong CBCT phuï thuoäc raát nhieàu
Kích thöôùc
FOV
Thoâng soá
chieáu xaï
Quyõ ñaïo quay
Cheá ñoä queùt

16. ôû nhaø saûn xuaát. Moät soá nhaø saûn xuaát maùy CBCT cung caáp thieát bò coù caøi ñaët phaùt tia coá ñònh,
khoâng ñieàu chænh ñöôïc, trong khi nhöõng nhaø saûn xuaát khaùc ñöa vaøo söû duïng caùc caøi ñaët phaùt
tia “chænh saün” cho caùc caù nhaân coù kích thöôùc khaùc nhau hoaëc caùc giao thöùc queùt cuï theå vaø
cho pheùp ngöôøi vaän haønh ñieàu chænh “thuû coâng” kVp hoaëc mA hoaëc caû hai (Hình 10.9).
Ngöôøi vaän haønh maùy CBCT, coù theå ñieàu chænh caøi ñaët thoâng soá chieáu xaï, phaûi hieåu raèng caùc
thoâng soá naøy coù aûnh höôûng ñeán caû chaát löôïng hình aûnh (Hình 10.10) vaø lieàu böùc xaï ñoái vôùi
beänh nhaân vaø caàn phaûi choïn löïa caån thaän caùc thoâng soá naøy ñeå ñaùp öùng nguyeân taéc ALARA.
Moät caûi tieán gaàn ñaây cuûa CBCT laø söû duïng boä kieåm soaùt lieàu xaï töï ñoäng (AEC) nhö moät
chieán löôïc giaûm lieàu ñeå toái öu hoùa lieàu böùc xaï cho beänh nhaân. Ñöôïc söû duïng trong haàu heát
caùc thieát bò MDCT, AEC coá gaéng ñieàu chænh vaø tuøy chænh doøng boùng phaùt (mA) cuï theå cho
töøng beänh nhaân theo cöôøng ñoä böùc xaï ñöôïc detector ghi laïi baèng caùch söû duïng moät lieàu chieáu
ngaén thaêm doø (NewTom-FP; Quantitative Radiology s.r.l., Cefla Group, Verona, Italy) hoaëc
söû duïng boä ñieàu bieán lieàu xaï (exposure modulation) trong quaù trình quay (SafeBeam
technology, NewTom VGI evo/NewTom GiANO, Quantitative Radiology s.r.l., Cefla Group,
Verona, Italy). Döï kieán raèng vieäc trieån khai roäng raõi AEC trong CBCT seõ traùnh ñöôïc nhu caàu
ñieàu chænh thuû coâng caùc thoâng soá chieáu xaï döïa treân kích thöôùc beänh nhaân.
Khi vieäc laøm giaûm phôi nhieãm laø caàn thieát ñeå buø tröø cho nhöõng khaùc bieät veà kích thöôùc
beänh nhaân, thì thay ñoåi mA seõ thích hôïp hôn thay ñoåi kVp do möùc taêng nhieãu khi giaûm moät
lieàu chieáu nhaát ñònh seõ nhoû hôn. Vieäc ñieàu chænh mA coù aûnh höôûng ñeán lieàu hieäu quaû. Töông
töï, möùc kVp cao hôn coù theå ñöôïc xem xeùt ôû beänh nhaân coù caùc vaät theå tyû troïng cao trong cô
theå, chaúng haïn nhö raêng ñöôïc traùm bít oáng tuûy hoaëc implant nha khoa, ñeå laøm giaûm nhöõng
xaûo aûnh do cöùng hoùa chuøm tia (beam-hardening artifacts) töø nhöõng vaät lieäu naøy. Vieäc ñieàu
chænh kV coù aûnh höôûng ñeán lieàu böùc xaï nhieàu hôn so vôùi ñieàu chænh mA, vôùi moãi laàn taêng 10
kV seõ laøm taêng gaàn gaáp ñoâi lieàu böùc xaï khi taát caû caùc thoâng soá khaùc ñöôïc giöõ nguyeân. Caùc
thoâng soá chieáu xaï phaûi phuø hôïp vôùi kích thöôùc beänh nhaân vaø coâng vieäc chaån ñoaùn.
Ñoä phaân giaûi khoâng gian
Ñoä phaân giaûi khoâng gian laø khaû naêng hieån thò chi tieát nhoû cuûa hình aûnh. Noù ñöôïc quyeát ñònh
chuû yeáu bôûi kích thöôùc pixel danh ñònh, hình hoïc cuûa chuøm tia chieáu, söï taùn xaï chuøm tia bôûi
beänh nhaân, ñoä nhoøe (blur) do chuyeån ñoäng cuûa detector, heä soá ñieàn ñaày (fill factor: phaàn dieän
tích pixel coù khaû naêng thu nhaän aùnh saùng), kích thöôùc tieâu ñieåm, soá löôïng aûnh cô baûn, vaø
thuaät toaùn taùi taïo. Hình chieáu thu ñöôïc töø caùc maùy (nhaø saûn xuaát) khaùc nhau coù kích thöôùc
voxel khaùc nhau. Ngoaøi ra, caùc maùy CBCT coù theå cung caáp caùc löïa choïn kích thöôùc voxel.
Ñoái vôùi nhöõng löïa choïn naøy, detector thu thaäp thoâng tin treân moät loaït ñieåm aûnh theo höôùng
ngang vaø höôùng doïc roài laáy giaù trò trung bình cuûa döõ lieäu. Coâng ngheä gheùp ñieåm aûnh (pixel
binning) naøy laøm giaûm ñaùng keå quaù trình xöû lyù döõ lieäu, giaûm thôøi gian taùi taïo thöù caáp. Do ñoù,
kích thöôùc voxel neân ñöôïc xaùc ñònh chính xaùc laø thu nhaän hay taùi taïo. Maëc duø vieäc laøm taêng
ñoä phaân giaûi hình aûnh trong moät soá maùy CBCT khoâng laøm aûnh höôûng ñeán nhöõng thay ñoåi cuûa
caùc thoâng soá chieáu xaï, moät soá nhaø saûn xuaát ñöa vaøo caùc giao thöùc chieáu xaï giaûm lieàu cho caùc
caøi ñaët ñoä phaân giaûi thaáp.

17. Hình 10.10: AÛnh höôûng cuûa thoâng soá chieáu xaï treân chaát löôïng hình aûnh. Caùc laùt caét caän
ñöôøng doïc giöõa (parasagittal slices) 0.076-mm cuûa khôùp thaùi döông haøm traùi ôû moät töû thi
chöùng minh söï aûnh höôûng cuûa vieäc thay ñoåi mA (coät) vaø kVp (haøng) leân chaát löôïng hình aûnh
cuûa caùc caáu truùc tyû troïng cao (xöông voû) vaø caáu truùc tyû troïng thaáp (xöông xoáp). Maëc duø taát caû
hình aûnh laø ñuû ñeå hình dung nhöõng thay ñoåi ñaïi theå veà hình thaùi ôû taát caû caùc giaù trò, nhöng coù
söï gia taêng ñoä haït (nhieãu) cuûa hình aûnh ñöôïc taïo ra ôû kVp vaø mA thaáp, laøm cho vieäc phaân
bieät caáu truùc beø xöông raát nhoû hay caùc baát thöôøng beà maët cuûa baûn xöông voû trôû neân khoù khaên
hôn. Coù chuùt ít caûi thieän chuû quan veà chaát löôïng hình aûnh ôû caøi ñaët lôùn hôn 74 kVp vaø 6.3 mA
maëc duø lieàu böùc xaï taêng ñaùng keå.
Thôøi gian queùt vaø soá löôïng hình chieáu
Ñieàu chænh toác ñoä khung hình cuûa detector ñeå taêng soá löôïng hình chieáu cô baûn taïo ra nhöõng
hình aûnh taùi taïo vôùi xaûo aûnh ít hôn vaø chaát löôïng toát hôn (Hình 10.11). Tuy nhieân, vieäc laøm
taêng soá löôïng hình chieáu ñoøi hoûi thôøi gian taùi taïo sô caáp daøi hôn vaø laøm taêng phôi nhieãm böùc
xaï cho beänh nhaân.
Quyõ ñaïo queùt
Hình aûnh taùi taïo töø caùc quyõ ñaïo queùt khoâng ñaày ñuû, giôùi haïn, hoaëc bò caét xeùn döôùi 360 ñoä coù
theå coù caùc xaûo aûnh do goùc ñoä haïn cheá (limited-angle artifacts) bôûi vì thieáu thoâng tin. Chuùng
bao goàm caùc veát soïc (streaking artifacts) ñôn höôùng ôû ngoaïi vi, xaûo aûnh hình cheùn (cupping
artifact) vaø xaûo aûnh do thieáu photon (photon starvation artifacts). Döõ lieäu bò thieáu coù theå ñöôïc
buø ñaép baèng nhieàu caùch, bao goàm söû duïng kieán thöùc thoáng keâ veà giaûi phaãu cuûa beänh nhaân vaø
söû duïng nhieàu thuaät toaùn ñeå hoaøn thieän döõ lieäu hình chieáu.
Tröôøng nhìn (FOV)
Chuaån tröïc chuøm tia X sô caáp baèng caùch ñieàu chænh FOV cho pheùp haïn cheá böùc xaï tia X ñoái
vôùi vuøng ROI. Giaûm FOV thöôøng coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng cô hoïc hoaëc, trong moät soá
tröôøng hôïp, baèng ñieän töû. Giaûm kích thöôùc chuøm tia X baèng phöông phaùp cô hoïc ñöôïc thöïc

18. hieän baèng caùch chuaån tröïc tröôùc chieáu xaï (preirradiation collimation) (laøm giaûm kích thöôùc
cuûa böùc xaï sô caáp) hoaëc chuaån tröïc sau chieáu xaï (postirradiation collimation) (laøm giaûm kích
thöôùc cuûa böùc xaï ñaõ truyeàn ñi, tröôùc khi noù ñöôïc thu nhaän). Chuaån tröïc ñieän töû lieân quan ñeán
vieäc loaïi boû döõ lieäu ñaõ ñöôïc ghi treân detector nhöng naèm ngoaøi vuøng quan taâm. Chuaån tröïc
ñieän töû laø khoâng mong muoán vì noù laøm beänh nhaân phôi nhieãm böùc xaï nhieàu hôn möùc caàn
thieát.
Giaûm FOV ñoái vôùi vuøng ROI laøm caûi thieän chaát löôïng hình aûnh do böùc xaï taùn xaï giaûm
(Hình 10.11). Quan troïng hôn, giaûm FOV thöôøng laøm giaûm lieàu böùc xaï cho beänh nhaân töø
25%-66% tuøy vaøo loaïi maùy, loaïi chuaån tröïc (ñöùng hay ngang), löôïng chuaån tröïc cô hoïc, vaø vò
trí (haøm treân vôùi haøm döôùi; vuøng raêng tröôùc vôùi vuøng raêng sau).
Hình 10.11: AÛnh höôûng cuûa soá löôïng hình chieáu cô baûn vaø kích thöôùc FOV leân chaát löôïng
hình aûnh. Taêng soá löôïng hình chieáu trong moät laàn queùt 360 ñoä (truïc x) cung caáp nhieàu döõ lieäu
hôn vaø laøm giaûm nhieãu aûnh; tuy nhieân, noù laøm taêng lieàu böùc xaï töông öùng cho beänh nhaân.
Giaûm soá löôïng hình chieáu daãn ñeán vieäc laáy maãu khoâng ñuû vaø taïo ra caùc veát soïc. Giaûm FOV
(truïc y) laøm giaûm phôi nhieãm cho beänh nhaân vaø böùc xaï taùn xaï, keát quaû laø hình aûnh coù ñoä
töông phaûn taêng vaø nhieãu giaûm.
LÖU TRÖÕ (ARCHIVING), TRÍCH XUAÁT (EXPORT) VAØ PHAÂN PHOÁI (DISTRIBUTION)
DÖÕ LIEÄU
Quaù trình taïo aûnh CBCT taïo ra hai saûn phaåm döõ lieäu: (1) döõ lieäu hình aûnh daïng khoái
(volumetric image data) töø quaù trình queùt vaø (2) hoà sô hình aûnh (image report) do ngöôøi vaän
haønh taïo ra. Caû hai boä döõ lieäu phaûi ñöôïc löu tröõ vaø phaân phoái. Sao löu (backup) döõ lieäu queùt
thöôøng ñöôïc thöïc hieän ôû ñònh daïng hình aûnh rieâng hay ñoäc quyeàn. Tuy nhieân, vieäc xuaát döõ
lieäu hình aûnh thöôøng laø ôû ñònh daïng teäp theo tieâu chuaån DICOM phieân baûn 3. Ñaây laø tieâu
chuaån tham chieáu cuûa Toå chöùc Tieâu chuaån Quoác teá ñoái vôùi taát caû caùc hình aûnh chaån ñoaùn (y
y
x

19. khoa, nha khoa, vaø thuù y) vaø bao goàm taát caû caùc phöông thöùc, nhö X quang, aùnh saùng nhìn
thaáy, vaø sieâu aâm. Ñaây laø tieâu chuaån cuûa hình aûnh nha khoa ôû Hoa Kyø, ñöôïc ADA chaáp nhaän.
Döõ lieäu CBCT DICOM coù theå ñöôïc nhaäp vaøo caùc chöông trình phaàn meàm öùng duïng cuï theå
cuûa beân thöù ba, cung caáp söï moâ phoûng aûo ñöôïc söû duïng ñeå laäp keá hoaïch ñieàu trò vaø döï ñoaùn
keát quaû caáy gheùp implant vaø phuïc hình, phaãu thuaät chænh hình, chænh nha, hoaëc phuïc hình
(xem chöông 11 vaø 14).
XAÛO AÛNH (AÛNH GIAÛ)
Yeáu toá chính laøm giaûm chaát löôïng hình aûnh CBCT laø xaûo aûnh (xem chöông 13). Xaûo aûnh laø
söï bieán daïng hoaëc loãi cuûa hình aûnh, khoâng lieân quan ñeán ñoái töôïng ñang ñöôïc nghieân cöùu.
AÛnh CBCT voán coù nhieàu xaûo aûnh hôn aûnh MDCT bôûi vì noù söû duïng phoå naêng löôïng thaáp
hôn, hình hoïc hình noùn cuûa chuøm tia, söï phaân kyø cuûa chuøm tia hình noùn vaø söï taùn xaï. AÛnh
CBCT cuõng thöôøng coù möùc ñoä nhieãu cao hôn MDCT. Xaûo aûnh coù theå ñöôïc phaân loaïi theo
nguyeân nhaân gaây ra chuùng.
XAÛO AÛNH COÁ HÖÕU
Xaûo aûnh xuaát hieän töø nhöõng maët haïn cheá trong caùc quaù trình vaät lyù lieân quan ñeán vieäc thu
nhaän döõ lieäu. Daïng hình hoïc cuûa chuøm tia chieáu, caùc cung quay vôùi quyõ ñaïo haïn cheá, vaø caùc
phöông phaùp taùi taïo hình aûnh taïo ra ba loaïi xaûo aûnh sau:
oXaûo aûnh taùn xaï
oXaûo aûnh trung bình theå tích töøng phaàn (Partial volume averaging artifact)
oXaûo aûnh hieäu öùng chuøm tia hình noùn
Taùn xaï laø keát quaû cuûa hieän töôïng caùc photon tia X bò nhieãu xaï khoûi ñöôøng ñi ban ñaàu cuûa
chuùng sau khi töông taùc vôùi vaät chaát. Bôûi vì CBCT söû duïng caûm bieán vuøng, chuùng baét caû caùc
photon bò taùn xaï, caùc photon naøy goùp phaàn laøm giaûm chaát löôïng hình aûnh toång theå hay “nhieãu
löôïng töû” so vôùi MDCT (Hình 10.12). Söï taùn xaï gaây ra caùc veát soïc töông töï nhö xaûo aûnh do
cöùng hoùa chuøm tia.
Hình 10.12: Xaûo aûnh treân CBCT do
nhieãu löôïng töû. Hình aûnh CBCT phaân
giaûi cao ôû ñoä phaân giaûi maëc ñònh (kích
thöôùc voxel danh ñònh 0.125 mm) cho
thaáy caùc haït (graininess) hay nhieãu löôïng
töû roõ reät gaây ra bôûi böùc xaï taùn xaï laøm
nhieãm xaï tín hieäu cuûa detector.

20. Trung bình theå tích töøng phaàn laø moät ñaëc ñieåm chung cuûa MDCT vaø CBCT, xaûy ra khi kích
thöôùc (ñoä phaân giaûi) voxel ñöôïc choïn cuûa quaù trình queùt lôùn hôn kích thöôùc (ñoä phaân giaûi vaø
ñoä töông phaûn) cuûa ñoái töôïng ñöôïc chuïp. Trong tröôøng hôïp naøy, pixel ñöôïc hieån thò khoâng
ñaïi dieän cho xöông hay moâ meàm maø laø giaù trò ñoä saùng trung bình cuûa caùc moâ khaùc nhau. Caùc
ñöôøng ranh giôùi trong hình aûnh thu ñöôïc coù theå xuaát hieän döôùi daïng “töøng baäc” hoaëc ñoàng
nhaát caùc möùc maät ñoä pixel. Xaûo aûnh trung bình theå tích töøng phaàn xaûy ra ôû caùc vuøng coù beà
maët ñang thay ñoåi nhanh choùng theo höôùng truïc Z, ví duï, ôû xöông thaùi döông. Choïn voxel thu
nhaän nhoû nhaát ñeå laøm giaûm söï hieän dieän cuûa nhöõng hieäu öùng naøy.
Hieäu öùng chuøm tia hình noùn laø moät nguoàn xaûo aûnh tieàm naêng, ñaëc bieät laø ôû phaàn ngoaïi vi
cuûa khoái queùt. Do söï phaân kyø cuûa chuøm tia X khi noù quay quanh beänh nhaân trong maët phaúng
ngang, caùc caáu truùc ôû ñaàu hoaëc cuoái tröôøng aûnh chæ ñöôïc phôi baøy khi nguoàn tia X naèm ôû phía
ñoái dieän (Hình 10.13). Keát quaû laø söï bieán daïng hình aûnh, caùc veát soïc, vaø nhieãu ngoaïi vi lôùn
hôn. Hieäu öùng naøy ñöôïc giaûm thieåu baèng caùch söû duïng caùc hình thöùc taùi taïo CT khaùc nhau
cuûa caùc nhaø saûn xuaát. Veà maët laâm saøng, hieäu öùng coù theå ñöôïc laøm giaûm baèng caùch ñònh vò
vuøng ROI naèm trong maët phaúng ngang cuûa chuøm tia X.
Hình 10.13: Xaûo aûnh do chuøm tia hình noùn. Pheùp chieáu cuûa ba chuøm tia X töôïng tröng (moät
vuoâng goùc, moät cheách leân, vaø moät cheách xuoáng) töø tieâu ñieåm cuûa nguoàn phaùt ñöôïc theå hieän ôû
hai vò trí quay cuûa boùng phaùt tia X, caùch nhau 180 ñoä. Löôïng döõ lieäu toái öu ñöôïc ñaàu doø thu
thaäp ñeå taùi taïo töông öùng vôùi khoái xanh döông giöõa caùc pheùp chieáu choàng laáp nhau. ÔÛ trung
taâm, löôïng döõ lieäu thu ñöôïc laø toái ña, trong khi ôû ngoaïi vi (maøu xanh trong suoát), löôïng döõ
lieäu thu ñöôïc ít hôn ñaùng keå. Hình aûnh ôû maët phaúng ñöùng doïc cho thaáy caùc hieäu öùng hình aûnh
cuûa vieäc noäi suy döõ lieäu baèng thuaät toaùn taùi taïo do khoâng thu ñuû döõ lieäu ôû phaàn ngoaïi vi phía

21. treân vaø döôùi cuûa taäp döõ lieäu daïng khoái neân taïo ra moät xaûo aûnh hình “V” ngoaïi vi (nhieãu taêng,
bieán daïng vaø ñoä töông phaûn giaûm).
XAÛO AÛNH DO MAÙY QUEÙT
Vieäc laáy maãu khoâng ñuû (undersampling) coù theå xaûy ra khi coù quaù ít hình chieáu cô baûn ñöôïc
cung caáp ñeå taùi taïo hình aûnh hoaëc khi caùc cung quyõ ñaïo quay laø khoâng hoaøn toaøn. Maãu döõ
lieäu thieáu daãn ñeán söï ñoïc leäch (misregistration), bieân aûnh saéc neùt (sharp edges), vaø hình aûnh
bò nhieãu nhieàu hôn do raêng cöa, xuaát hieän döôùi daïng caùc vaân soïc mòn (Hình 10.14). Bôûi vì
vieäc taêng thôøi gian queùt (soá löôïng hình chieáu cô baûn) hoaëc giaûm söï quay cuûa cung queùt seõ
laøm taêng hoaëc giaûm (töông öùng) möùc ñoä phôi nhieãm cho beänh nhaân, neân taàm quan troïng cuûa
xaûo aûnh naøy caàn ñöôïc xem xeùt trong moái lieân heä vôùi thoâng tin chaån ñoaùn.
Thoâng thöôøng, xaûo aûnh do maùy queùt xuaát hieän döôùi daïng voøng troøn do söï khoâng hoaøn haûo
trong chöùc naêng thu nhaän böùc xaï cuûa maùy queùt hay quaù trình chuaån hoùa keùm (Hình 10.15).
Moãi vaán ñeà treân ñeàu daãn ñeán vieäc ñoïc laëp ñi laëp laïi ôû moãi vò trí goùc cuûa detector, gaây ra xaûo
aûnh voøng (circular/ring-shaped artifact).
Söï leäch truïc cuûa nguoàn phaùt tia X so vôùi detector taïo ra moät xaûo aûnh vieàn keùp (double
contour artifact), töông töï nhö xaûo aûnh ñöôïc taïo ra do cöû ñoäng cuûa beänh nhaân. Vieäc söû duïng
thieát bò CBCT laëp ñi laëp laïi theo thôøi gian coù theå daãn ñeán nhöõng thay ñoåi nhoû trong caáu hình,
vaø caùc thaønh phaàn coù theå caàn ñöôïc toå chöùc laïi ñònh kyø.
Hình 10.14: Xaûo aûnh Moireù. Khoaûng caùch quaù lôùn giöõa caùc hình chieáu cô baûn (laáy maãu
khoâng ñuû) hoaëc quyõ ñaïo queùt khoâng ñaày ñuû coù theå daãn ñeán söï ñoïc leäch döõ lieäu bôûi phaàn
meàm taùi taïo, ñöôïc goïi laø raêng cöa (aliasing). Treân hình aûnh CBCT, ñaëc bieät laø ôû vuøng ngoaïi
vi, caùc ñöôøng soïc mòn taêng tyû troïng (hyperdense) vaø giaûm tyû troïng (hypodense) xen keõ nhau

22. döôøng nhö toûa ra töø bieân aûnh (edge) cuûa döõ lieäu daïng khoái, taïo ra hieäu öùng “Moireù” ñaëc
tröng, moät loaïi xaûo aûnh raêng cöa.
Hình 10.15: Xaûo aûnh voøng. Xaûo aûnh do maùy queùt xuaát hieän döôùi daïng caùc voøng troøn treân maët
phaúng truïc cho thaáy söï khoâng hoaøn haûo trong chöùc naêng thu nhaän böùc xaï cuûa maùy queùt do
chuaån hoùa keùm.
XAÛO AÛNH DO CHUØM TIA X
Khi chuøm tia X ñi qua vaät theå, phaàn lôùn caùc photons naêng löôïng thaáp bò haáp thuï laøm cho
chuøm tia coøn laïi trôû neân cöùng hôn do chöùa caùc photons naêng löôïng cao. Hieän töôïng naøy, ñöôïc
goïi laø cöùng hoùa chuøm tia (beam hardening), gaây ra hai loaïi xaûo aûnh: (1) xaûo aûnh hình cheùn
(cupping artifact) laø söï bieán daïng hình aûnh cuûa caùc caáu truùc kim loaïi do haáp thuï vi sai
(differential absorption), vaø (2) xaûo aûnh do giaù trò troáng (extinction artifacts/missing value
artifacts) laø caùc veät vaø daûi toái naèm giöõa hai ñoái töôïng coù ñaäm ñoä daøy ñaëc (Hình 10.16). Trong
thöïc haønh laâm saøng, neân giaûm kích thöôùc tröôøng nhìn, ñieàu chænh vò trí beänh nhaân, hoaëc taùch
hai cung raêng ra ñeå traùnh queùt vaøo nhöõng vuøng deã cöùng hoùa chuøm tia (ví duï: phuïc hoài kim
loaïi, implant nha khoa). Ñieàu cuõng quan troïng khoâng keùm laø phaûi thaùo caùc vaät duïng kim loaïi
nhö trang söùc ra khoûi cô theå tröôùc khi chuïp ñeå laøm giaûm hieäu öùng cöùng hoùa chuøm tia ngoaïi vi
leân vuøng ROI.
XAÛO AÛNH DO CÖÛ ÑOÄNG CUÛA BEÄNH NHAÂN
Cöû ñoäng cuûa beänh nhaân coù theå daãn ñeán söï ñoïc leäch döõ lieäu, taïo ra caùc ñöôøng vieàn keùp
(double contours) ôû hình aûnh taùi taïo (Hình 10.17). Kích thöôùc voxel caøng nhoû (töùc laø ñoä phaân
giaûi khoâng gian caøng lôùn), thì chuyeån ñoäng caàn thieát ñeå gaây ra söï sai leäch caáu truùc caøng nhoû.
Vaán ñeà naøy coù theå ñöôïc giaûm thieåu baèng caùch coá ñònh ñaàu vaø söû duïng thôøi gian queùt caøng
ngaén caøng toát.

23. Hình 10.16: Xaûo aûnh do chuøm tia X. Hieän töôïng cöùng hoùa chuøm tia (nhöõng daûi toái), söï taùn xaï
(nhöõng veät traéng), vaø xaûo aûnh hình cheùn (bieán daïng hình aûnh).
Hình 10.17: Xaûo aûnh do cöû ñoäng cuûa beänh nhaân. Cöû ñoäng cuûa beänh nhaân trong luùc chuïp coù
theå gaây ra xaûo aûnh do ñoïc leäch (misregistration artifacts), xuaát hieän döôùi daïng caùc ñöôøng
vieàn keùp ôû hình aûnh taùi taïo nhö ñöôïc minh hoïa ôû caùc maët phaúng truïc (A), traùn (B), vaø ñöùng
doïc (C).
ÑIEÅM MAÏNH VAØ HAÏN CHEÁ
CBCT coù nhieàu tính naêng phuø hôïp cho nhieàu öùng duïng nha khoa nhöng noù cuõng coù moät soá
haïn cheá.
ÑIEÅM MAÏNH
Kích thöôùc vaø chi phí
Thieát bò CBCT coù kích thöôùc, dieän tích laép ñaët giaûm ñaùng keå vaø chi phí chæ baèng 1/4 -1/5 so
vôùi thieát bò CT thoâng thöôøng. Ñieàu naøy laøm cho noù khaû duïng trong phoøng khaùm nha khoa.
Thu nhaän döõ lieäu nhanh

24. Vôùi nhöõng tieán boä gaàn ñaây veà toác ñoä khung hình coù theå ñaït ñöôïc cuûa detector baùn daãn, toác ñoä
xöû lyù cuûa maùy tính vaø caùc maùy chuïp tích hôïp cung quyõ ñaïo baùn phaàn, haàu heát quaù trình queùt
CBCT ñöôïc thöïc hieän trong voøng chöa ñaày 30 giaây.
Ñoä phaân giaûi döôùi millimeter
Taát caû maùy chuïp CBCT hieän ñang söû duïng caùc thieát bò baùn daãn megapixel ñeå thu nhaän tia X,
cung caáp ñoä phaân giaûi voxel döôùi millimeter trong taát caû caùc maët phaúng tröïc giao. Moät soá
maùy chuïp CBCT coù khaû naêng chuïp aûnh coù ñoä phaân giaûi cao (ñoä phaân giaûi voxel danh ñònh laø
0.076- ñeán 0.125- mm) caàn ñeå phaân bieät caùc caáu truùc chi tieát nhoû vaø caùc quaù trình beänh lyù,
nhö khoaûng nha chu, hình thaùi oáng tuûy, tieâu hoaëc gaõy chaân raêng.
Lieàu böùc xaï cho beänh nhaân töông ñoái thaáp
Caùc baùo caùo ñaõ ñöôïc coâng boá chæ ra raèng coù moät phaïm vi roäng veà lieàu hieäu duïng cuûa beänh
nhaân (UÛy ban Quoác teá veà Baûo veä Böùc xaï [ICRP] 2007) ñoái vôùi CBCT haøm maët tuøy thuoäc vaøo
loaïi vaø model cuûa thieát bò CBCT vaø caùc thoâng soá ñöôïc söû duïng trong thöïc haønh laâm saøng, nhö
FOV, caùc caøi ñaët chieáu xaï (kVp vaø mA), vaø thu nhaän döõ lieäu (cung quay, soá löôïng aûnh cô
baûn). Lieàu hieäu duïng ñöôïc baùo caùo cho ngöôøi tröôûng thaønh vôùi moïi giao thöùc naèm trong
khoaûng 46-1073 μSv ñoái vôùi FOV môû roäng, 9-548 μSv ñoái vôùi FOV lôùn, 4 -421 μSv ñoái vôùi
FOV trung bình, vaø 5-297 μSv ñoái vôùi FOV nhoû. Caùc giaù trò naøy gaàn töông ñöông vôùi 1-42 laàn
chuïp X quang toaøn caûnh kyõ thuaät soá (khoaûng 20 μSv) hoaëc töông ñöông 3-123 ngaøy phôi
nhieãm böùc xaï neàn töï nhieân (khoaûng 3100 μSv ôû Hoa Kyø). Lieàu böùc xaï cho beänh nhaân coù theå
ñöôïc laøm giaûm baèng caùch chuaån tröïc chuøm tia, naâng cao caèm, ñeo kính baûo hoä, che chaén
tuyeán giaùp vaø coät soáng coå. CBCT cung caáp moät loaït caùc khaû naêng giaûm lieàu ñaùng keå so vôùi
MDCT ñaàu thoâng thöôøng (430-1160 μSv). Lieàu ñieån hình cuûa caùc quy trình chuïp tieâu chuaån
töø CBCT ñeán MDCT ñöôïc lieät keâ ôû chöông 3 (Baûng 3.2 vaø hình 3.4).
Phaân tích töông taùc (Interactive Analysis)
Vieäc taùi taïo vaø ñoïc döõ lieäu CBCT ñöôïc thöïc hieän vôùi maùy tính caù nhaân. Ngoaøi ra, moät soá nhaø
saûn xuaát cung caáp phaàn meàm vôùi tính naêng môû roäng cho caùc öùng duïng cuï theå, nhö ñaët
implant hoaëc phaân tích chænh nha (xem chöông 11, 14, vaø 15). Cuoái cuøng, tính khaû duïng cuûa
caùc thuaät toaùn ño ñaïc baèng con troû cung caáp cho ngöôøi thöïc haønh khaû naêng töông taùc ñeå ñaùnh
giaù, dieãn giaûi vaø ño ñaïc kích thöôùc thôøi gian thaät (real-time).
HAÏN CHEÁ
Hình aûnh CBCT coù nhöõng haïn cheá so vôùi hình aûnh CT thoâng thöôøng.
Nhieãu aûnh
Chuøm tia hình noùn chieáu xaï vaøo moät theå tích moâ lôùn hôn taïo ra nhieàu böùc xaï taùn xaï hôn töø
hieäu öùng Compton. Phaàn lôùn böùc xaï bò taùn xaï naøy ñöôïc taïo ra theo moïi höôùng vaø ñöôïc ghi laïi
bôûi caùc pixels cuûa detector. Do ñoù, soá löôïng photon ñöôïc phaùt hieän ôû moãi pixel khoâng phaûn
aùnh söï suy giaûm thaät söï cuûa moät ñoái töôïng naèm treân ñöôøng ñi cuûa chuøm tia X. Söï khaùc bieät
naøy, ñöôïc goïi laø nhieãu, goùp phaàn laøm giaûm chaát löôïng hình aûnh. Löôïng böùc xaï taùn xaï noùi
chung tyû leä vôùi toång khoái löôïng moâ chöùa trong chuøm tia X sô caáp; noù taêng khi ñoä daøy cuûa ñoái
töôïng vaø kích thöôùc tröôøng taêng leân. Söï ñoùng goùp cuûa böùc xaï taùn xaï naøy vaøo vieäc taïo aûnh coù
theå lôùn hôn chuøm tia sô caáp. Trong caùc öùng duïng laâm saøng, tyû soá böùc xaï taùn xaï/böùc xaï sô caáp
(scatter-to-primary ratio) laø khoaûng 0.01 ñoái vôùi CT moät chuøm tia, 0.05-0.15 ñoái vôùi CT chuøm

25. tia hình reû quaït vaø CT xoaén oác vaø coù theå laø 0.4 - 2 ñoái vôùi CBCT. Vì nhöõng lyù do naøy, ngöôøi
ta luoân mong muoán söû duïng FOV nhoû nhaát coù theå khi chuïp CBCT.
Caùc nguoàn nhieãu aûnh khaùc trong CBCT laø caùc bieán thieân thoáng keâ (statistical variations)
veà tính ñoàng nhaát cuûa chuøm tia tôùi (nhieãu löôïng töû [quantum mottle]) vaø nhieãu theâm vaøo cuûa
heä thoáng detector (nhieãu ñieän töû). Tính khoâng ñoàng nhaát cuûa photon tia X phuï thuoäc vaøo soá
löôïng tia X sô caáp vaø tia X taùn xaï bò haáp thuï, phoå tia X sô caáp vaø taùn xaï ñeán detector, vaø soá
löôïng hình chieáu cô baûn. Nhieãu ñieän töû laø do söï xuoáng caáp voán coù cuûa heä thoáng detector lieân
quan ñeán hieäu quaû haáp thuï naêng löôïng tia X taïi detector.
Ngoaøi ra, do söï phaân kyø taêng leân cuûa chuøm tia X treân caûm bieán vuøng, neân coù moät hieäu
öùng goùt chaân (heel effect) roõ reät. Hieäu öùng naøy taïo ra söï phaân boá khoâng ñoàng ñeàu cuûa
chuøm tia tôùi vaø daãn ñeán söï khoâng ñoàng ñeàu trong quaù trình haáp thuï vôùi hình aûnh coù tyû soá tín
hieäu/nhieãu (nhieãu) lôùn hôn ôû phía aâm cöïc (cathode) so vôùi phía döông cöïc (anode).
Ñoä töông phaûn cuûa moâ meàm keùm
Ñoä töông phaûn laø khaû naêng bieåu loä söï khaùc bieät tinh teá veà ñaäm ñoä tia (radiodensity) cuûa hình
aûnh. Söï khaùc nhau veà ñoä saùng laø keát quaû cuûa söï suy giaûm tia X khaùc nhau bôûi caùc moâ khaùc
nhau veà tyû troïng, soá hieäu nguyeân töû, vaø ñoä daøy. Coù hai yeáu toá chính laøm giaûm ñoä töông phaûn
cuûa hình aûnh CBCT. Thöù nhaát, böùc xaï taùn xaï laø moät yeáu toá quan troïng laøm giaûm ñoä töông
phaûn cuûa hình aûnh baèng caùch ñöa theâm vaøo caùc tín hieäu neàn (background signals) khoâng ñaïi
dieän cho giaûi phaãu, laøm giaûm chaát löôïng hình aûnh. CBCT coù ñoä töông phaûn moâ meàm keùm
hôn ñaùng keå so vôùi MDCT, vaø khoâng ñuû ñeå ñaùnh giaù chi tieát beänh lyù moâ meàm. Thöù hai, coù
raát nhieàu xaûo aûnh coá höõu do taám caûm bieán phaúng aûnh höôûng ñeán ñoä tuyeán tính (linearity) hay
ñoä nhaïy (response) ñoái vôùi tia X. Ñoä baõo hoøa (hieäu öùng pixel phi tuyeán treân moät ñoä phôi saùng
nhaát ñònh), doøng toái (dark current) (ñieän tích tích luõy theo thôøi gian khi coù hoaëc khoâng coù aùnh
saùng chieáu vaøo), vaø pixel xaáu (pixels khoâng phaûn öùng vôùi söï phôi saùng) goùp phaàn gaây ra hieän
töôïng phi tuyeán (nonlinearity). Ngoaøi ra, ñoä nhaïy cuûa caùc vuøng khaùc nhau cuûa taám caûm bieán
ñoái vôùi böùc xaï (pixel-to-pixel gain variation) coù theå khoâng ñoàng ñeàu treân toaøn boä vuøng.
KEÁT LUAÄN
CBCT laø moät coâng ngheä chaån ñoaùn hình aûnh daïng khoái hieäu quaû, taïo ra hình aûnh coù ñoä phaân
giaûi döôùi millimeter, xaùc ñaùng veà chaát löôïng chaån ñoaùn ôû caùc ñònh daïng, cho pheùp hieån thò
caùc caáu truùc xöông vuøng haøm maët ôû daïng khoái vôùi lieàu vaø chi phí thaáp hôn so vôùi MDCT.
Maëc duø deã thöïc hieän veà maët kyõ thuaät, hình aûnh CBCT neân ñöôïc xem laø moät phöông thöùc
chaån ñoaùn boå trôï cho beänh söû vaø khaùm laâm saøng. Chuïp aûnh chaån ñoaùn neân tuøy theo “nhieäm
vuï cuï theå” maø ñieàu chænh caùc giao thöùc chieáu, queùt vaø caùc tuøy choïn ñònh daïng hình aûnh ñeå toái
öu hoùa söï hieån thò hình aûnh vaø giaûm thieåu lieàu böùc xaï cho beänh nhaân.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Principles of Cone Beam Computed Tomographic Imaging
 Angelopoulos C, Scarfe WC, Farman AG. A comparison of maxillofacial CBCT and
medical CT. Atlas Oral Maxillofac Surg Clin North Am. 2012;20:1–17.
 Scarfe WC, Farman AG. What is cone-beam CT and how does it work? Dent Clin North
Am. 2008;52:707–730.

26.  Scarfe WC, Li Z, Aboelmaaty W, et al. Maxillofacial cone beam computed tomography:
essence, elements and steps to interpretation. Aust Dent J. 2012;57(suppl 1):46–60.
Radiation Dose
 Carrafiello G, Dizonno M, Colli V, et al. Comparative study of jaws with multislice
computed tomography and cone-beam computed tomography. Radiol Med. 2010;115:600–
611.
 Ludlow JB, Timothy R, Walker C, et al. Effective dose of dental CBCT - a meta-analysis
of published data and additional data for nine CBCT units. Dentomaxillofac Radiol.
2015;44(1):20140197.
 Okano T, Harata Y, Sugihara Y, et al. Absorbed and effective doses from cone beam
volumetric imaging for implant planning. Dentomaxillofac Radiol. 2009;38:79–85.
 Pauwels R, Beinsberger J, Collaert B, et al. SEDENTEXCT Project Consortium: Effective
dose range for dental cone beam computed tomography scanners. Eur J Radiol.
2012;81:267–271.
 ICRP, Rehani MM, Gupta R, et al. Radiological protection in Cone Beam Computed
Tomography (CBCT). ICRP publication 129. Ann ICRP. 2015;44(1):9–127.
 Theodorakou C, Walker A, Horner K, SEDENTEXCT Project Consortium, et al.
Estimation of paediatric organ and effective doses from dental cone beam CT using
anthropomorphic phantoms. Br J Radiol. 2012;85:153–160.
 The 2007 recommendations of the International Commission on Radiological Protection.
IRCP Publication 103. Ann ICRP. 2007;37:1–332.
Image Reconstruction
 Endo M, Tsunoo T, Nakamori N, et al. Effect of scattered radiation on image noise in
cone beam CT. Med Phys. 2001;28:469–474.
 Feldkamp LA, Davis LC, Kress JW. Practical cone-beam algorithm. J Opt Soc Am.
1984;1:612–619.
 Siewerdsen JH, Jaffray DA. Cone-beam computed tomography with a flat-panel imager:
magnitude and effects of x-ray scatter. Med Phys. 2001;28:220–231.
Patient Selection Criteria
 American Academy of Oral and Maxillofacial Radiology. Clinical recommendations
regarding use of cone beam computed tomography in orthodontics. [corrected]. Position
statement by the American Academy of Oral and Maxillofacial Radiology. Oral Surg Oral
Med Oral Pathol Oral Radiol. 2013;116:238–257.
 American Association of Endodontists and American Academy of Oral and Maxillofacial
Radiology. Joint position statement: use of cone beam computed tomography in
endodontics 2015 update. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol. 2015;120:508–
512.
 Carter L, Farman AG, Geist J, American Academy of Oral and Maxillofacial Radiology,
et al. American Academy of Oral and Maxillofacial Radiology executive opinion
statement on performing and interpreting diagnostic cone beam computed tomography.
Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2008;106:561–562.

27.  The American Dental Association Council on Scientific Affairs. The use of cone-beam
computed tomography in dentistry: an advisory statement from the American Dental
Association Council on Scientific Affairs. J Am Dent Assoc. 2012;143:899–902.
 Tyndall DA, Price JB, Tetradis S, et al. Position statement of the American Academy of
Oral and Maxillofacial Radiology on selection criteria for the use of radiology in dental
implantology with emphasis on cone beam computed tomography. Oral Surg Oral Med
Oral Pathol Oral Radiol. 2012;113:817–826.
Image Artifacts
 Benic GI, Sancho-Puchades M, Jung RE, et al. In vitro assessment of artifacts induced by
titanium dental implants in cone beam computed tomography. Clin Oral Implants Res.
2013;24:378–383.
 Esmaeili F, Johari M, Haddadi P, et al. Beam hardening artifacts: comparison between
two cone-beam computed tomography scanners. J Dent Res Dent Clin Dent Prospects.
2012;6:49–53.
 Schulze R, Heil U, Gross D, et al. Artefacts in CBCT: a review. Dentomaxillofac Radiol.
2011;40:265–273.