1. De Boeddha als levenskunstenaar
en supertherapeut
Een persoonlijke visie
Dr. Gerbert Bakx

2. Boeddhisme: religie of filosofie?
• Geen religie: geen god, geen dogma’s of geboden
maar onderzoek!
• Boeddha: “Geloof niet wat ik zeg maar onderzoek!”
• Socrates: het ‘onderzochte’ leven
• Kant: “Verlichting is gebruik van het eigen verstand!”
• Heerlijk oneerbiedig: je hoeft niets te geloven!
• Boeddha: onderzoek het zelf! Probeer het uit!
• Geen wetenschap of filosofie: een benadering om
de realiteit te ‘ervaren’ in plaats van ze te
‘verklaren’
• Geen wetenschappelijke ‘waarheden’
• Geen geschriften, geen instituut (kerk),
geen rituelen, geen autoriteit,
geen officiële standpunten, geen paus…

3. Boeddha – Christus – Socrates
• Veeleer een psychotherapie en een
levenskunst : adviezen op basis van wijsheid
(géén wetenschap!)
• Lijden en het beëindigen van het lijden
• Gaat verder dan westerse psychotherapie
• Niet alleen voor volgelingen, gelovigen of
specialisten, maar voor het dagelijkse leven van
iedereen
• Adviezen van wijsheid en antwoorden op
levensvragen die tot een gelukkiger leven
kunnen leiden
• Boeddha: “de boeddha is in u!”
• Christus: “het rijk Gods is in u!”
• Socrates: “ken uzelf!”

4. De Boeddha (563 – 483 v.C.)
• Geboren als prins Siddharta Gautama
• Keerde zich op 29-jarige leeftijd af van zijn
rijkelijk leven aan het hof na de ‘ontdekking’
van het lijden
• Bereikte verlichting op 35-jarige leeftijd, na 6
jaar ‘onderzoek’
• Boeddha = de verlichte, ontwaakte
• Sakyamuni = de wijze van de Sakya’s
• Belangrijkste les: je wordt niet wijs in de luxe
en de gemakkelijkheid … maar ook niet door
ascese!

5. De vier nobele waarheden
• 1. De waarheid van het lijden (“dukha”)
• 2. De waarheid over de oorzaak van het lijden
• 3. De waarheid over de opheffing van het lijden
• 4. Het waarheid van het pad
• Achtvoudige pad (acht spaken van het wiel van de dharma)
 juiste inzicht
 juiste intentie
 juiste woorden
 juiste handelingen
 juiste levensonderhoud
 juiste inspanning
 juiste opmerkzaamheid
 juiste concentratie
• Wat is ‘juist’?

6. De Samsara - het levenswiel

7. Psychotherapie Oost en West
• Westerse psychotherapie en psychiatrie:
• ‘Orde’ en ‘inzicht’ brengen in de neurotische/energetische
fixaties van de samsara door ernstige en loodzware
psychiatrische ‘diagnoses’ en ‘behandelingen’
• Gedachten vervangen door andere gedachten
• Blijft gevangen in de logica van de samsara (ego): idolatrie
van het lijden, traumadenken, slachtoffercultuur, cultiveren
van een kwetsbaarheidscultus… (cfr. lijdende Christus)
• Moeizaam en langdurig proces! (‘werken’)
• Oosterse benadering:
• Lichtheid: stap vrolijk uit de samsara! (lachende Boeddha)
• Doorzie de illusies van het denken en van het lijden
• Mededogen => constructieve i.p.v. destructieve emoties
• Het is niet nodig eerst alles ‘in orde’ te maken!
• Word wakker en leef hier en nu in wijsheid!
• Kant: “Verlichting is durven het eigen verstand gebruiken!”

8. Zoals de hele
westerse filosofie
gezien kan
worden als
voetnoten bij
Plato,
zo kan de hele
westerse
psychotherapie
gezien worden als
voetnoten bij de
boeddha.

10. Boeddhistische levenskunst:
de interne revolutie

11. Meester Hakuin

12. Zenmeester Hakuin werd door de mensen in zijn omgeving gezien als iemand die een
zuiver en onberispelijk leven leidde.
Hij had een grote reputatie en vele mensen kwamen hem om advies vragen.
In dezelfde straat woonde een knap meisje, dochter van de kruidenier. Op een gegeven
ogenblik bleek het meisje zwanger. De ouders waren daarover hevig ontsteld en wilden
weten wie de vader was. Maar het meisje wilde niet zeggen wie de vader van het kind was.
De ouders zetten haar echter onder druk en uiteindelijk zwichtte het meisje en wees
Hakuin als vader aan, hoewel hij niets met deze toestand te maken had.
De ouders van het meisje maakten woedend hun opwachting bij de meester. ‘Het is een
schande dat een man als u, die zich zo onberispelijk voordoet, ondertussen de vader van
het kind van onze dochter blijkt te zijn!’
‘Is dat zo?’, was alles wat de Zenmeester antwoordde.
De Zenmeester had bij iedereen zijn goede reputatie verloren, maar hij bekommerde zich
daarom niet in het minst. Het nieuws van het schandaal verspreidde zich tot buiten de
stad en niemand kwam hem nog om advies vragen. De meester bleef onbewogen.
Toen het kind geboren was, brachten de ouders het naar Hakuin: ‘U bent de vader, u moet
er dan ook voor zorgen.’ De meester nam de zorg voor het kind op zich. Melk en al wat het
kindje nodig had kocht Hakuin bij zijn buurman, de kruidenier.
Na een jaar kreeg de jonge moeder last van gewetenswroeging. Ze vertelde haar ouders
wat er werkelijk gebeurd was en wees de echte vader van haar kind aan.
De ouders van het meisje waren opnieuw hevig ontsteld en gingen meester Hakuin
opzoeken. Zij vroegen hem allernederigst om vergeving en putten zich uit in
verontschuldigingen.
‘U bent een zeer heilig man, dat u, ondanks uw onschuld, niettemin zó voor het kind van
onze dochter hebt gezorgd!’, zeiden zij. Zij vroegen het kind ook terug om er verder voor
te zorgen.
Het enige wat de Zenmeester zei, was: ‘Is dat zo?’
En hij gaf het kind, waar hij al die tijd liefdevol voor gezorgd had, gewoon terug.

13. Immanentie
= gebonden energie
Transcendentie
= vrije energie
Ervaringsfunctie
S = O
Kritische functie
S <=> O
Intuïtieve
kennis
Objectieve kennis
Intuïtieve
gevoelens
Ego-intentioneel:
gericht op eigen
overleving
Het kwaad in de wereld is
slechts de opgefokte en
hardnekkige ego-
intentionaliteit die de zin
van het leven zoekt in
bezit, macht en aanzien.
De kosmos is
een proces van
bewustwording
en van bevrijding
van energie
Alter-intentioneel:
gericht op het/de ander
Immanentie en Transcendentie
Voorstellingen
Taal - Weten - Kennen
‘De naam van de roos’
Inzicht, beheersing
Controle
Logica - Argumenteren
Theorieën - Verklaring
Westerse wetenschap
Subjectieve ervaring
Ervaring (‘aanvoelen’)
Woordeloosheid
Verrukking - Emerveillement
‘De schoonheid van de roos’
Liefde - Geluk - Schoonheid
Verlichting, verlossing
Mystieke ervaringen
Natuur – God Oneindigheid
vb. Boeddhisme

14. Twee verhalen over de mens…
Objectief-wetenschappelijke realiteit (‘weten’, verklaren’)
Subjectief-existentiële realiteit (‘ervaren’, ‘begrijpen’)
Keuze
Vrijheid
Verlangens
Angsten
>> Deze realiteiten ‘bestaan’ niet voor de wetenschap!
Motivatie
Liefde
Geluk - ongeluk
Hersengebieden
>> Deze realiteiten ‘bestaan’ niet voor onze beleving!
Neuronen
Neurofysiologie
Onderzoek met o.a. hersenscans of biologische tests
Hersencircuits
Activaties
Inhibities
‘Onderzoek’ door ervaring, introspectie, aanschouwing…
Glimlach
Kunst
Dans
Verfmoleculen
op een doek
Spiercontracties
Spieren
Ontroering - verdriet
Neurotransmitters
Biologische psychiatrie
Enthousiasme - zinloosheid
Sympathie
Vriendschap Schoonheid
Wat niet gemeten kan
worden, bestaat niet!
Ervaren
Wat geteld kan worden
is niet wat telt…
Twee
wereldbeelden,
vaak een
dovemansgesprek!
Identiteit
EigendomIK
Serotonine
Dopamine
Synapsen
Endorfinen
Vertrouwen
Factoren

15. De oorspronkelijke ervaring
• Alle ervaringen doen zich voor in de geest!
• In de natuurlijke staat van zijn (boeddha-natuur)
is er alleen de oorspronkelijke, natuurlijke
ervaring: zuivere, niet-duale ervaring hier en nu
met de verwondering en verrukking van een kind
(sprakeloos, ‘wow!’, mystieke ervaring)
• In de oorspronkelijke ervaring is de geest als een
ruimte, als een spiegel die niet aangetast wordt
door dat wat hij weerspiegelt (gedachten, goud of
modder…)
• Waarnemer en waargenomene vallen samen
zoals reflecties in een spiegel altijd samenvallen
met het reflecterende oppervlak (= gewaarzijn)

16. Gecreëerde werkelijkheden …
Door de taal creëert de conceptuele geest
in de oorspronkelijke ervaring een
kunstmatige scheiding tussen twee
‘dimensies’ of pseudo-substanties:
een objectief-achtige
materiële ‘werkelijkheid’
buiten mij, onafhankelijk
van de ervaring
Deze scheiding leidt tot ‘ervaringen’ die de
scheiding bevestigen:
wij ‘ervaren’ (‘voelen’) ons verhaal!
Dat is de cognitieve vergissing
een subjectief-achtig waarnemend
bewustzijn in mij: het ‘ik’ (ego)
het ‘ik’ is geen aanwijsbare entiteit
maar een activiteit, een streven, een
grijpen, verzetten, controleren…

17. Mindfulness en non-dualiteit…
• Men kan de oorspronkelijke ervaring en de eigen
geest benaderen door gewoon (mindful) aanwezig
te zijn…
• Dit is als ontspannen aan de
oever van de gedachtestroom
zitten i.p.v. speelbal te zijn van
de golven op de dualiserende
gedachtestroom
• Gedachten zijn cognitieve constructies zonder
werkelijkheidswaarde: zij verwijzen niet naar een
onafhankelijk bestaande werkelijkheid!
(de gedachte aan een tijger is geen tijger!)

18. Lijden en dualiteit
• Lijden is een reactie vanuit een bepaald oordeel,
concept of verhaal (‘ik’, ‘zelfbescherming’…) in
plaats van vanuit het natuurlijke gewaarzijn
• Geen lijden zonder concepten of verhalen!
• Er kan alleen lijden zijn als men het verhaal
gelooft (of zelfs maar de indruk heeft) dat er:
 a) een ‘echt bestaande werkelijkheid’ is
 b) een ‘echt bestaand ik’ het ‘slachtoffer’ is
• Het naar binnen geprojecteerde ‘echte’ zelf
lijdt onder de naar buiten geprojecteerde
‘echte’ nare gebeurtenissen.
• Cfr. Wanneer is men ‘gekwetst’?
• Een kind gelooft: ‘De tafel heeft mij pijn gedaan’
 (maar blijft niet getraumatiseerd of bang van tafels…)

19. • Gehechtheid aan verhalen en ‘weten’:
 ‘ik ben een product van mijn verleden…’
 ‘ik draag mijn lijden, wonden, kwetsuren, littekens…’
 lijden is een teken van liefde
 verschil tussen verstand en gevoelens
 verschil tussen theorie en praktijk
• Gehechtheid aan veiligheid, zekerheid en
voorspelbaarheid: alles moet blijven zoals het
is, niets mag veranderen (dat is ‘verlies’)
 na-rouwen i.p.v. vóór-rouwen
 na-denken i.p.v. vóór-denken
• Gehechtheden
houden ons gevangen…
Lijden: gehechtheden

20. Lijden: depressie
• Illusie/cognitieve misvatting (verhaal) dat er een
echt bestaand ‘ik’ is dat zich in een echt
bestaande hopeloze situatie (‘depressie’) bevindt.
• Illusie/misvatting dat dit het gevolg is van een
echt bestaande situatie in de buitenwereld of in
de hersenen (ziekte, neurotransmitters…)
• Geloof dat het leven nu geen zin meer heeft
• Het antwoord op de vraag naar de zin van het
leven kan nooit logisch beantwoord worden!
(eindeloze progressie!)
• Het denken (‘zoeken’) kan nooit de oplossing
brengen voor een probleem dat door dit denken
is veroorzaakt! (Einstein)
• Bevestiging van het idee van waardeloosheid en
machteloosheid: ‘nu ben ik nog depressief ook!’

21. Lijden: depressie
Antwoord op depressie vanuit ‘hoger zelf’:
• Doorzien van de dualiserende gedachtestroom en
van het geloof in jezelf als waardeloos en het
leven als zinloos!
• Doorzien van de cognitieve en emotionele
vergissing: denken en gevoel zijn oorzaak en
gevolg van zichzelf, zij houden zichzelf in stand
• Loslaten van deze identificatie, opgeven van het
zwarte verhaal
• Leren zinvolheid te ervaren zonder de zin eerst
filosofisch of logisch aan te tonen! (bv. meditatie,
mindfulness)
• Je levenskwaliteit hangt af van de kwaliteit van je
verhalen. (Marcus Aurelius)
• De zin van het leven is de zin in het leven!

22. Lijden: verslaving
• Doorgaans gevolg van in de jeugd aangeleerde
cognitieve misvatting (verhaal) dat
 a) er een ‘echt’ ik is dat waardeloos, dom, zwak of
kwetsbaar is en zich niet goed voelt
 b) iets ‘nodig’ heeft om in een echt moeilijke
situatie zich (tijdelijk) beter te voelen.
• Bevestiging van het idee van waardeloosheid en
machteloosheid: ‘nu ben ik nog verslaafd ook!’
• Doorzien: verslaving is een gevolg van
 a) het verlangen naar meer welzijn en
 b) de vergissing die in de buitenwereld te zoeken
• Doorzien van de dualiserende gedachtestroom:
er is geen afgescheiden en behoeftig zelf!

23. Lijden: relatieverslaving
• Relatieverslaving is een gevolg van de illusie dat
diepe gevoelens van intense behoefte en
afhankelijkheid door de ander volledig ingevuld
moeten/kunnen worden
• Gevolg van geloof in:
 a) een werkelijk bestaande behoefte en angst
(angst voor eenzaamheid, verlatingsangst)
 b) een werkelijk bestaande persoon die je nodig
hebt om van dat gemis en die angst af te komen.
• ‘Verdriet’ en ‘boosheid’ bij relatie-einde (‘breuk,
op de klippen lopen, verraad, laten vallen, zwart
gat…’) zijn eerder dervingssymptomen!
• Geldt als standaard ideaalbeeld!

24. Lijden: relatieverslaving
Doorzien: het ervaren geluk is het gevolg van een
open verbinding met de eigen natuurlijke staat van
zijn, niet van de ‘liefde’ van de ander!
Uitdaging: liefde zonder hechting.
Uitgangspunten van een spirituele relatie:
1. De relatie is geen doel op zich maar een middel
tot spirituele ontwikkeling (‘hoger zelf’) van de
partners (beter leren dansen!)
2. Beide partners zijn autonome, volwassen
mensen zonder recht op elkaar. (Alleen partners
die op eigen benen kunnen staan en voldoende
evenwicht hebben, kunnen samen dansen!)
3. Je kunt alleen verantwoordelijk zijn voor je eigen
geluk en lijden (je eigen stappen), niet voor dat
van je partner!

25. Lijden: posttraumatische stress
• Initieel ‘trauma’ of ‘traumatiserende’ gebeurtenis
• Verzet tegen de onvermijdelijke ‘herbeleving’
• Door er niet aan te willen denken (willen
‘vergeten’) denkt men er juist meer aan!
• Antwoord: herkaderen van de herbeleving vanuit
‘hoger zelf’: er is nooit een ‘trauma’ geweest!
• Het enig verschil tussen een ‘werkelijk’ verhaal
en een ‘ingebeeld’ (herkaderd) verhaal is de
gedachte dat het ene ‘echt’ gebeurd is en je een
‘echt’ slachtoffer bent en het andere niet.
• Je bent wat je denkt. (de Boeddha)
• Je kan het hart veranderen door een ander
verhaal te vertellen. (Martha Nussbaum)

26. Bevrijding uit de Samsara
Een onplezierig leven is als een nare droom hebben.
Een plezierig leven is als een fijne droom hebben.
Verlichting is als ontwaken uit de droom.

27. Wijsheid: dankbaarheid
Let us rise up and be thankful,
for all we learned today,
and if we didn't learn a lot today,
at least we learned a little,
and if we didn't learn a little,
at least we didn't get sick,
and if we did get sick,
at least we didn't die,
so let us all be thankful.