Kunnen ouders de school aansprakelijk stellen voor een gepest kind? Heeft een leerling die geschorst is in afwachting van verwijdering recht op onderwijs? Mag een leraar politieke standpunten verkondi- gen in de klas? De mr heeft een zekere juridische knowhow nodig om een bijdrage te kunnen leveren aan de kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Welke rechten en plichten hebben ouders, leerlingen en personeel? Welke knelpunten en oplossingen zijn er?

1. 4 MR magazine, nummer 1, januari 2018
Wat mogen en moeten ouders, leerlingen en personeel?
RECHTEN & PLICHTEN:
KENNIS VEREIST!
Kunnen ouders de school aansprakelijk stellen voor een gepest kind?
Heeft een leerling die geschorst is in afwachting van verwijdering
recht op onderwijs? Mag een leraar politieke standpunten verkondi-
gen in de klas? De mr heeft een zekere juridische knowhow nodig om
een bijdrage te kunnen leveren aan de kwaliteitsverbetering van het
onderwijs. Welke rechten en plichten hebben ouders, leerlingen en
personeel? Welke knelpunten en oplossingen zijn er?
Frederik Smit
D
e rechten en plichten van ou-
ders, leerlingen, personeel, di-
rectie en bestuur van de school
in het primair en voortgezet onderwijs
zijn opgenomen in de onderwijswetten,
in besluiten van de minister en in Alge-
mene Maatregelen van Bestuur. Er zijn
daarnaast nog wetten op het onderwijs
van toepassing die de relaties regelen tus-
sen burgers onderling, het privaatrecht.
Deze wetten vormen de ‘harde’ grenzen,
de randvoorwaarden, waar binnen scho-
len, maar ook leraren, ouders en leerlin-
gen moeten opereren. In het voortgezet
onderwijs zijn daarnaast regels over de
toelating en de verwijdering van leerlin-
gen en het eindexamen opgenomen in
het InrichtingsbesluitVO en het Eindexa-
menbesluit. Als het gaat om de relatie
tussen ouders, leerlingen, leraar en de
school laten de overheid en de wetgever
veel over aan de scholen zelf, zolang dat
maar binnen de kaders van de wet ge-
beurt. Scholen worden gecontroleerd op
de naleving van de onderwijswetten door
de Onderwijsinspectie. Het valt niet mee
om als (g)mr-lid te weten wat er in al die
wetten staat, maar het is voor het mede-
zeggenschapswerk wel nodig om van de
grote lijnen op de hoogte te zijn en te we-
ten waar een school(bestuur) allemaal
mee te maken heeft.
Complex
Pieter Huisman, hoogleraar onderwijs-
recht aan de Erasmus School of Law,
geeft toe dat de rechten en plichten van
ouders, leerlingen en personeel een in-
gewikkelde materie is. ‘Je bent er een tijd
mee bezig om je dat eigen te maken als
je zitting neemt in de mr. In het onder-
wijs hanteren de professionals een vak-
taal, een jargon, met vele afkortingen,
dat best moeilijk te volgen is voor bui-
tenstaanders. En tegen de tijd dat je als
mr-lid het jargon waarin het onderwijs-
beleid wordt verpakt onder de knie hebt
én inzicht hebt in de eigen statuten en
reglementen die de school hanteert, dan
geef je het stokje vaak alweer door aan
iemand anders.’ En dat is nog niet alles.
Het onderwijs is ook een spiegel van de
maatschappij. ‘Net als in andere secto-
Pieter Huisman: 'Er is een tendens tot juri-
disering.'

2. 5MR magazine, nummer 1, januari 2018
>
ren van de samenleving worden profes-
sionals constant gemonitord en beoor-
deeld. De druk om te presteren neemt
toe. Ouders hebben steeds hogere ver-
wachtingen van het onderwijs en zetten
steeds vaker de relatie met de leerkracht
en de school op scherp voor een mooie
schoolcarrière van hun kind. In het on-
derwijs is de rechtsbescherming laag-
drempelig met vele raden en commissies
waar je met klachten terecht kunt. Er is
een tendens tot juridisering van de ver-
houdingen. Als school kun je zomaar
een advocaat op je dak krijgen als ou-
ders niet tevreden zijn.’
Rechten en plichten van
ouders
Een belangrijk recht van ouders is dat
geen ouderbijdrage mag worden ge-
vraagd als voorwaarde voor toelating van
hun kind op een school. Daarnaast heb-
ben ouders het informatierecht.Voor-
beelden hiervan zijn: het uitgereikt krij-
gen van de schoolgids bij inschrijving
van hun kind, het recht op behoorlijke in-
formatie over de gang van zaken op
school en over bijvoorbeeld de begelei-
ding bij de onderwijs- en beroepskeuze.
Ze hebben ook recht op medezeggen-
schap in schoolaangelegenheden en om
ondersteunende werkzaamheden voor de
school te verrichten. Soms moeten de
ouders expliciet instemmen met een han-
deling door de school. Bijvoorbeeld bij
passend onderwijs hebben ze instem-
mingsrecht op de wijze van begeleiding
die is vastgelegd in het ontwikkelingsper-
spectief.Worden deze rechten niet geres-
pecteerd, dan kan de ouder een klacht
indienen bij de klachtencommissie. Ou-
ders hebben ook plichten. Zo ligt de pri-
maire zorgplicht voor hun kind bij de ou-
der en niet bij de school. Beide ouders
dragen de gezamenlijke verantwoorde-
lijkheid voor de opvoeding en de ontwik-
keling van het kind. Dit betekent dat ze
hun kind moeten inschrijven bij een
school en ervoor zorgen dat het deze
school na inschrijving geregeld bezoekt.
De leerling is leerplichtig op de eerste
dag van de maand volgend op die waarin
hij of zij vijf jaar is geworden. De leer-
plicht duurt tot het einde van het school-
jaar waarin de leerling zestien is gewor-
den en wordt verlengd tot het achttiende
jaar wanneer de leerling nog geen diplo-
ma op minimaal mbo-2 niveau heeft ge-
haald. Een leerling is vanaf zijn twaalfde
jaar ook zelfstandig naast zijn ouders ver-
antwoordelijk voor het naleven van de
bezoekplicht. De ouders hebben de ver-
plichting relevante informatie over het
kind aan het bevoegd gezag van de
school te verstrekken, zich binnen de
school op een behoorlijke manier te ge-
dragen en zich te gedragen naar de nor-
men van goed ouderschap.
Informatie afstemmen
Peter Hulsen, directeur Ouders & On-
derwijs, merkt in de praktijk dat veel ou-
ders geen idee hebben wat ze van de
school kunnen verwachten: ‘Vooral als
het gaat om belangrijke beslissingen, zo-
als de overgang naar het voortgezet on-
derwijs, komt dat tot uiting. De procedu-
re met achtereenvolgens een
schooladvies, aanmelding, plaatsing,
eindtoets en eventueel heroverweging
van het schooladvies en hernieuwde aan-
melding/plaatsing leidt voor veel ouders
per stap tot vragen. Heeft hun kind de
eindtoets beter gemaakt dan verwacht
dan kan de school, in nauw overleg met
de ouders en hun kind, besluiten het
schooladvies aan te passen.Veel ouders
weten echter niet dat ze om heroverwe-
ging kunnen vragen. Mede daarom vindt
bijstelling minder vaak plaats dan moge-
lijk.’Veel onduidelijkheid is er ook over
aanspraken op begeleiding bij individuele
ondersteuningsvragen. Hulsen: ‘Bij vra-
gen van ouders over de pedagogische of
didactische begeleiding van de school
gaat het veelal over het tijdig signaleren
en adequaat inspelen op bepaalde ont-
wikkelingen bij de leerling, de communi-
catie daarover en het duidelijk aangeven
welke begeleidingsmogelijkheden er voor
de school zijn. Maar dat is een eenzijdige
benadering. Scholen kunnen daarnaast
actief hun informatie afstemmen op de
begeleidingsmogelijkheden van de ouders
zélf. Als leerkrachten leerlingen huiswerk
meegeven, verstrek ouders dan informa-
tie hoe ze hun kind hiermee kunnen hel-
pen.’ Als ouders er met de school niet
uitkomen, dan kunnen ze eventueel ge-
bruikmaken van de klachtenregeling.
Hulsen signaleert een aantal knelpunten
bij de medezeggenschap: ‘Als ouders zich
verkiesbaar stellen voor de mr weten ze
vaak niet wat er van hen wordt gevraagd
om mede sturing te kunnen geven aan
het beleid van de school en waar ze rele-
vante informatie kunnen vinden. Ook
maken ze nauwelijks gebruik van de
'Overgang naar het voortgezet
onderwijs leidt vaak tot vragen'
Directeur Peter Hulsen van Ouders & On-
derwijs: 'Ouders weten vaak niet wat ze van
de school kunnen verwachten.'

3. 6 MR magazine, nummer 1, januari 2018
ervaringen van andere medezeggen-
schapsraden. Ze laten zich in hun me-
ningsvorming nog te veel leiden door de
informatie van de schoolleider. Ouders in
de mr hebben behoefte aan onafhankelij-
ke, zakelijke informatie om het beleid te
kunnen doorgronden, op een gelijkwaar-
dig niveau met de directie te communi-
ceren en zo nodig een kritische rol te
kunnen vervullen.’
Rechten en plichten van
leerlingen
De belangrijkste rechten van een leer-
ling zijn het recht op feitelijke deelname
aan het onderwijsproces, medezeggen-
schap in de school, kwalitatief behoorlijk
onderwijs, behoorlijke informatie over
de gang van zaken, begeleiding bij on-
derwijs- en beroepskeuze, adequate be-
oordeling van onderwijsprestaties, een
veilige school en deelname aan activitei-
ten binnen de school die geen deel uit-
maken van het primaire onderwijspro-
ces, zoals zwemmen en een schoolreisje.
De leerlingen kunnen formeel alleen
deelnemen aan deze activiteiten wan-
neer betaald is voor de vrijwillige ouder-
bijdrage. Ouders hebben soms moeite
de ouderbijdrage af te dragen, waardoor
hun kind niet aan alle activiteiten mee
kan doen. De school moet dan wel voor
opvang zorgen. Ook het gebruik van
voorzieningen binnen de school die bui-
ten het primaire onderwijsproces vallen,
zoals een overblijfruimte en een biblio-
theek, behoort tot de rechten van de
leerlingen. Maar leerlingen zijn ook ver-
plicht tot deelname aan (alle)
onderwijs(activiteiten) en het leveren
van voldoende inspanning om de oplei-
ding te kunnen voltooien (zoals het vol-
gen van lessen en het maken van huis-
werk) en ze moeten zich binnen de
school op een betamelijke manier gedra-
gen naar de normen van goed leerling-
schap.Wanneer een leerling de normen
overtreedt die binnen de school gelden
en die zijn opgenomen in bijvoorbeeld
het leerlingenstatuut of in een gedrags-
code, kan het bevoegd gezag hierop rea-
geren met een opvoedkundige maatre-
gel, zoals een middag terug laten komen
of een formele ordemaatregel nemen,
bijvoorbeeld schorsing.
Begeleiding noodzakelijk
Anouk Gielen, voorzitter van het Lande-
lijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS),
wijst erop dat iedere school een leerlin-
genstatuut heeft waarin de rechten en
plichten van leerlingen zijn vastgelegd.
Toch houdt niet elke school zich daar
aan. ‘Er zijn scholen die misbruik maken
van de onwetendheid van de leerlingen,
bijvoorbeeld aan welke normen een leer-
ling moet voldoen om toegelaten te wor-
den tot het examen. Een leraar zegt bij-
voorbeeld tegen een leerling: joh, je staat
er slecht voor, doe maar geen eindexa-
men. Het LAKS wil dat scholen leerlin-
gen nog actiever informatie verstrekken
over hun rechten om misverstanden te
voorkomen.’ Gielen ziet daar een belang-
rijke rol voor de leerlingenraad om de
boodschap zo goed mogelijk over te
brengen onder alle leerlingen. ‘Het is
voor de leerlingen belangrijk dat er ook
een onafhankelijke vertrouwenspersoon
is aangesteld waar ze klachten en ver-
trouwelijke onderwerpen mee kunnen
bespreken. De vertrouwenspersonen
worden op scholen helaas niet altijd inge-
roosterd voor hun taken.’
Ze snijdt vervolgens een aantal proble-
men bij de medezeggenschap aan: ‘In het
regeerakkoord is opgenomen dat de mr
instemmingsrecht krijgt op de hoofdlij-
nen van de begroting om financiële inci-
denten te voorkomen. Dat lijkt een ver-
betering, maar daarmee zadel je leer-
lingen in de mr wel met een probleem op.
Besturen presenteren namelijk vaak no-
deloos ingewikkeld de financiën van de
school en leerlingen krijgen amper goede
begeleiding om deze voorstellen goed te
begrijpen. En als leerlingen instemmen
met een slechte begroting kan dat tegen
ze worden gebruikt. Het zou een hele
verbetering zijn om begrotingen in jip-
en-janneketaal te presenteren.’ Gielen
merkt dat de begeleiding van leerlingen
in de mr in het algemeen vaak onder-
LAKS-voorzitter Anouk Gielen: 'Er zijn scholen die misbruik maken van de onwetendheid
van leerlingen.'

4. 7MR magazine, nummer 1, januari 2018
maats is. ‘Door de hoge werkdruk heb-
ben leraren geen tijd om die begeleiding
erbij te doen en worden leerlingen aan
hun lot overgelaten. Het is belangrijk om
docenten hiervoor vrij te roosteren. Op
veel scholen is het gebruikelijk dat leer-
lingen een vergoeding krijgen per verga-
dering. De hoogte van het bedrag ver-
schilt nogal per school. Het LAKS wil
dat er een fatsoenlijke vergoeding tegen-
over het mr-werk staat. Zeg maar wat je
als zestienjarige verdient als je bijvoor-
beeld achter de kassa zit bij Albert Heijn.
Het is ook essentieel dat leerlingen bij
ons mr-cursussen volgen om de kneepjes
van de medezeggenschap te leren en in-
zicht te krijgen in de rechten en plichten
van leerlingen.’
Rechten en plichten van
personeel
De rechten en plichten van personeels-
leden zijn in belangrijke mate bepaald
door wetgeving, de cao in het bijzonder
onderwijs, het ambtenarenreglement in
het openbaar onderwijs, het schooltype
en de schoolsoort waaraan het personeel
is verbonden. Omdat de school een
zorgplicht heeft ten opzichte van haar
leerlingen voor een veilig schoolklimaat,
rust op een leraar een bijzondere zorg-
plicht, onder meer ten aanzien van de
gezondheid en de veiligheid van de leer-
lingen die aan zijn zorg zijn toever-
trouwd en onder zijn toezicht staan.
Voor het onderwijs bestaat geen alge-
meen geldende gedrags- en beroepsco-
de. Schoolbesturen kunnen zelf een ge-
dragscode vaststellen, waarin zij
aangeven welk gewenst en professioneel
gedrag ze van medewerkers verwachten
tegenover het bevoegd gezag, de direc-
tie, hun collega’s, ouders en leerlingen.
In gesprek gaan
Frans Brekelmans, bestuursadviseur van
de Algemene Onderwijsbond (AOb), ziet
dat personeelsleden vaak de elementaire
kennis van wet- en regelgeving missen
en niet weten hoe zij constructief met
juridisch mondige en assertieve ouders
kunnen omgaan. ‘Onze boodschap bij de
vakbond is: ga vooral in gesprek met el-
kaar voordat er problemen komen.
Neem de tijd om over de wederzijdse
verwachtingen te praten en bespreek in
teamvergaderingen wat het personeel
kan doen om de samenwerking tussen
ouders, leerlingen en school te optimali-
seren, rekening houdend met de rechten
en plichten van alle betrokkenen.Wij
bieden onze leden workshops aan om
hiermee beter te leren omgaan. Kernele-
menten in die workshops zijn: hoe zorg-
vuldig te handelen, elkaar tijdig en be-
grijpelijk te informeren over de
schoolprestaties van de leerlingen, effec-
tief te communiceren en optimaal ge-
bruik te maken van inspraakmogelijkhe-
den. Ook de wijze waarop je als
leerkracht leerlingen en ouders extra on-
dersteuning kunt bieden in een veilig
schoolklimaat is een belangrijk element.
Als bijvoorbeeld leerlingen thuis zitten
wegens een schorsing, moet je ervoor
zorgen dat ze wel les krijgen.’ De AOb
vindt het belangrijk dat de mr actief
agendapunten voor de teamvergaderin-
Dr. Frederik Smit is onderzoeker
en adviseur onderwijs, https://
frederiksmit.nl.
• F. Brekelmans & R. van
Schoonhoven (2017). De ontwik-
keling van de arbeidsvoorwaar-
denvorming in het Nederlandse
onderwijs: van gebaande paden
naar hobbelige wegen. Tijd-
schrift voor Onderwijsrecht en
Onderwijsbeleid 2016-2017 (5),
441-452.
• P. Huisman, F. Brekelmans, J.
Dijkgraaf, M. van Es, B. Paij-
mans, R. Sarneel & B. Vorster-
mans (2017). Basisboek onder-
wijsrecht. Den Haag: Sdu.
• P. Huisman, F. Brekelmans &
M. van Es (2017). Rechten en
plichten van ouders, leerlingen
en leraren in de school. Brochu-
re Algemene Onderwijsbond.
• F. Smit (2014). Enkele juridi-
sche aspecten. In R. Oostdam &
P. de Vries. Samen werken aan
leren en opvoeden. Coutinho:
Bussum, 237-247.
• Ouders & Onderwijs (2017).
De Staat van de Ouder. www.
StaatVanDeOuder.nl
gen indient en elk half jaar de balans op-
maakt van wat er terecht is gekomen van
de beleidsvoorstellen om te voorkomen
dat de mr een papieren tijger is. ‘Wij ad-
viseren mr-leden om zoveel mogelijk
doorsnee personeelsleden, ouders en
leerlingen bij de evaluaties te betrekken
om hier een reëel beeld van te krijgen.’ <
Frans Brekelmans,AOb-bestuursadviseur:
'Bespreek in teamvergaderingen wat het per-
soneel kan doen om de samenwerking tussen
ouders, leerlingen en school te optimaliseren.'