3. Politika eta Erlijioa nahasianPolitika eta Erlijioa nahasian
• 1593an, Henri IV.a kalbinista izateari
uko egin eta katoliko bilakatu zen,
Frantziako errege izateko.
• Joana Albretekoaren Erreformaren
aldeko apustuak porrot egin zuen eta
katolizismoaren aldeko jarrerak
irabazi zuen, Frantzian erlijio
gatazkak amaituz.
4. • Frantzia, XVII eta XVIII. mendearen
hasieran, Europako politika eta
kulturaren gidari (Iparraldean
antzeman daiteke).
• Lapurdi, euskal literaturaren gune
indartsuena mende honetan.
5. Lapurdiko EskolaLapurdiko Eskola
• Iparraldeko apaizak komentu
batean: euskarazko lanak prestatu
(euskaraz kristau heziera )
• 1599an, Bertrand de Etxaus
apezpiku Baionan: Doctrina
Christiana (euskaraz kristau heziera
eta euskaraz nola idatzi eta irakurri)
6. • Itsas merkatalgoari esker ekonomian
gorakada eman zen, kutur egarria
sortuz iparraldean: herritarrek
antzerkiak ikusi, liburuak
irakurtzeko… grina
• Sarako eskolako partaideek euskal
idazle izatea zuten helburu nagusi,
beti ere kristau ikasbidea
mantenduz.
7. EtxeberriEtxeberri
• Hiru bertso
liburu
• Hizkuntza
aberatsa
• Bertso asko
arrantzaleei
zuzenduak
Lagun gabe ioan ninduen portuetan barrena
Garizuma barurtzera ian gabe
ahamena.
Ene ganik ikhas ezak, ezin ni nauk egia,
berthute handia dela saindu erromeria.
Ezen gorputz hezgaitza dik handiro hark
olhatzen
eta bortxaz arimaren uztarrira
ekhartzen.
Seniorale ibiltzeaz ondratzen tuk sainduak
eta hekin bitartekoz ardiasten donuak,
Bainan egik aphezaren konseiluaz bidea,
Hierusalem, Erroma eta San Iakesko
luzea.
Ungi baten egiteko mila erhakeria,
halako orduz igoal duk ez etxetik ilkhia.
ahamena: mokadua, olhatzen: jotzen,
Seniorale: erromes, ardiasten: lortzen,
erhakeria: erokeria, ilkhia: atera
8. GazteluzarGazteluzar
• Bertso liburu bat
• Etxeberrirenak
baino landuagoa
eta garbiagoa
• Latineko eliz
kantuak itzuli
euskarara
marinelek
abesteko
9. Errazu, zeruko Musa
Nola erdi den Birjina
Nola duen Jainko Haurrak
Izatu lehen eguna.
Errazu nola egin den
Gizon, zeruko Jainkoa
Eta nola Jainko egin
Gizon gu bezalakoa
Nola Dabid’en kastatik
Gizon egin den munduan,
Egun daiñotik Jaun goiko
Izatu zena Zeruan.
Urrun hadi Parnaseko
Musa zahar profanoa:
Eta zu zato zeruko
Musa berri dibinoa
Jesu-Kristo gure Jauna
Ekhar bezate bihotzek;
Ithurriek Ur saindua
Fruitu bizia Haritzek.
Adio Phebus! hire etxe
Hire itsaso guztia
Etzarete aski hiltzeko
Ene egarri handia
Bi Musak
10. Axular (Urdazubi, 1556)Axular (Urdazubi, 1556)
• Pedro Dagerre Azpilkueta, Sarako erretore
• Salamancako unibertsitatean ikasketak
• Liburu bakarra, maisulana: Gero
• Gero (1643):
– erlijio liburua: geroko utzi ordez, oraintxe
bertan zentzatzeko aholkua
– Estiloa: sinonimoak eta antzeko hitzak elkarren
ondoan pilatzeko joera
– Hiru atal: gomendiozko karta, irakurtzaileari
gutuna eta mamia
11. Arnaut OihenartArnaut Oihenart (Maule, 1592)(Maule, 1592)
• Nafarroako parlamentuko abokatu eta
Zuberoan eta Nafarroan administrazioko
karguak
• Elizgizona ez zen lehen idazle handia
• Bi lan nagusi:
– Notitia Utriusque Vasconiae, tum Ibericae tum
Aquitanicae (historia lana)
– Les Proverbes Basques… (706 atsotitz eta bere
gaztaroari buruzko olerkiak)
• Oihenartek Etxepare baino bertso
hotzagoak eta artifizialagoak egiten zituen.
12. GeroGero, Axular, Axular
(irakurtzaileari)(irakurtzaileari)
Egun batez, konpaiñia on batean, euskaldunik
baizen etzen lekhuan nengoela, ekharri zuen
solhasak, izan zen perpausa, etzuela, deusek
ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez
gorputzeko ere, nola egitekoen geroko utzteak,
egunetik egunera, biharretik biharrera luzatzeak.
Eta on zatekeiela, gauza hunetzaz liburu baten,
euskaraz, guztiz ere euskararik baizen
etziakitenentzat, egitea: eta hartan, gero dioenak
bego dioela erakustea.
14. • 1593an, erreformazaleen buru zen Henri
IV.ak kalbinista izateari uko egin eta
katolizismora eman zuen urrats,
Frantziako errege izateko bide bakarra
horixe zuela ikusten baitzuen. Monarkia
katolikoaren aldeko jarrerak irabaztearekin
batera, bukatu ziren Frantzian XVI.
mendean hain eragin handia izan zuten
erlijio gatatzkak.
24. • Villasante literatur kritikoak bost
baldintza eskatzen ditu: aspalditasuna,
originaltasuna, mami baliotsua izatea,
forma ederrez azaldua egotea eta
hizkuntzaren aldetik ere eredu izatea.
Baldintza horiek guztiak betetzen dituela
Axularren Gerok frogatzen du villasantek:
“Gure Gero zinetako maisulana da, beraz,
bai azalez eta bai mamiz, betiereko balioa
duten horietakoa, balio iraunkorra
dutenetakoa.”
30. • Ez da harritzekoa, literaturaren
hastapenetan ahozko tradiziotik bizi
den herriari bertso moldez baliatuz
irakasten saiatzea. Gauza bera
gertatu da herri guztietan,
alfabetatuak izan baino lehen.
32. • Oihenart da elizgizon ez den lehen idazle
handia. Baziren Euskal herrian garai
hartan jakintsu laiko gehiago ere, hala
Garibai, Etxabe eta beste zenbait, baina
horietako inor ez da iritsi euskaraz
Oihenarten mailara.
• Normala da elizgizonak izatea; izan ere,
garai haietan kulturarako bidea zuzenago
zuten hauek pertsona arruntek baino.
