Descubre as artes de pesca que levan a cabo os mariñeiros e mariscadoras da vila de Cambados e as especies que pescan e venden na lonxa.

1. VIVIR DO MAR
“AS ARTES DE PESCA
NA VILA DE
CAMBADOS”
ONDE PESCAMOS
Cambados é un porto especializado na pesca ao cerco e no marisqueo. Os cambadeses e
cambadeses pescan e marisquean por toda a Ría de Arousa agás nas concesións doutras cofrarías.
No mapa da esquerda amósanse as principais
zonas de marisqueo dos mariñeiros e
mariscadoras de Cambados na Ría de Arousa.
Os barcos do cerco traballan habitualmente
entre A Garda e as illas Sisargas. Os que teñen
licencia poden traballar na costa portuguesa
ata a altura de Viana do Castelo e algúns, os
máis grandes, traballan durante o vrán no País
Vasco na campaña da anchoa.
QUE PESCAMOS
A flota de Cambados está especializada na
captura de especies de baixura, sobre todo
mariscos bivalvos, especies peláxicas e peixes e
mariscos de fondo.
A sardiña é unha especie que tivo sempre gran
importancia económica, polo seu interese para
a industria. Foi motor de desenvolvemento de
aparellos e embarcacións e eixo das industrias de transformación. A súa abundancia ou escaseza
foi motivo de crises económicas e conflictos sociais.
Con respecto á ostra, Cambados foi un importante centro de comercialización desta especie ata os
anos 40-50. Na actualidade a maior parte que aparecen na lonxa teñen a súa orixe nos cultivos que
se introduciron despois do esgotamento dos bancos naturais. Cambados foi o primeiro porto de
Galicia en captura de vieiras. A presencia de toxinas nos últimos anos está ocasionando unha grave
crise no sector.

2. A continuación, descríbense as artes de pesca que levan a cabo os mariñeiros de Cambados nas
que as especies que recollen cos diferentes tipos de pesca se venden na lonxa do porto de Tragove.
1. MARISQUEO
O marisqueo representa en tódalas rías galegas unha actividade pesqueira fundamental para a
economía das poboacións da nosa costa. Reporta unha considerable fonte de ingresos ó dar
traballo a un elevado número de persoas, á vez que fornece unha variada economía indirecta a
través das industrias pesqueiras ou alimentarias relacionadas cos moluscos.
Podemos dividi-los métodos do marisqueo en dous grandes grupos, cada un deles coas súas
variantes segundo a especie que se pretende capturar e tamén segundo os usos e costumes do
porto no que se utilizan.
1.1. A FLOTE
O marisqueo a flote é o método adecuado para a captura de moluscos que medran por debaixo da
liña de marea. A arte utilizada maioritariamente é o raño. Basicamente consisten nun angazo que
leva unido un copo feito de variñas metálicas e dotado dunha longa vara ou mango que pode
chegar a medir 8-9 metros. O mariscador lanza a arte ó mar e achégaa cara a embarcación
arrastrándoa contra o fondo, de modo que no copo van quedando os moluscos. Ó chegar ó pé da
barca, o mariscador súbea a bordo e escolle o molusco.
En zonas de máis altura faise necesario o uso de embarcacións para desprazarse ou traballar. Os
aparellos para apañar marisco arrástranse á man ou coa forza dos motores. No caso dos marisqueo
a flote maioritariamente traballan homes, rañeiros, na
actualidade están traballando ó redor de 200 persoas.
De Outubro a Marzo faenan ó libre marisqueo, as zonas
son os lombos do Ulla, Boído e Cabío. De Abril a
Setembro traballan nas concesións, que son
autorizacións que da a Xunta a cada Cofradía. A
concesión de Cambados chámase “O Galiñeiro”. As
especias que se apañan son: ameixa rubia, ameixa
babosa, ameixa fina, ameixa xapónica e berberecho.
1.2. A PÉ
Nos sitios onde o nivel da marea o permite trabállase a pé. Tamén se chama “ir á seca”. Os
mariscos apáñanse con angazos, sachos, forquillas ou ganchelos. O marisqueo a pé fanno
maioritariamente as mulleres, son cerca de 250 na actualidade. As zonas de marisqueo a pé están
abertas todo o ano. Traballan entre 13 e 14 días ó mes (días que teñen seca). As especies que
apañan son ameixa japónica, ameixa fina e ocasionalmente ameixa babosa e navalla.

3. 1.3. TIPOS DE AMEIXAS APAÑADAS NO MARISQUEO
“Ameixiñas si, ameixiñas non, o que as queira que baixe o riñón”
1.3.1. AMEIXA FINA
A denominación comercial en Galicia é almeixa fina e comercialmente tamén é coñecida como
ameixa de Carril. A cuncha, relativamente, é fina en comparación con outras especies,
caracterízase por ter ben marcadas as estrías radiais e as
lonxitudinais, que debuxan un cuadriculado patente, sobre
todo na parte posterior. Este debuxo axuda máis a identifica-la
especie cá cor da cuncha.
A cor é moi variable, dependendo do tipo e composición do
sustrato no que se cría, entre gris clara e castaño escura, con
predominio dos tonos pardos claro ou grises. Pode presentar
manchas máis escuras, irregularmente repartidas. As dúas
valvas presentan a mesma cor.
Medra normalmente en fondos de area limpa e firme ou cascallo, desde o espazo intermareal ata
zonas de poucos metros de profundidade. O desenvolvemento varía moito segundo as
temperaturas da auga e a riqueza en plancto, alcanzando o tamaño comercial, de 3-5 centímetros
de lonxitude, ó cabo de 3 ou 4 anos. Pode chegar a medir 6-8 cm. A talla mínima é de 40 mm no
seu eixo maior. O máis habitual é consumilas en cru, cunhas pingas de limón, pero poden utilizarse
noutras preparacións culinarias (caldeiradas, á prancha, á mariñeira, en guisos de fabas, etc.).
1.3.2. AMEIXA BABOSA
A ameixa babosa é unha variedade de ameixa semellante á fina pero de menor calidade e valor
comercial. Captúrase e críase en abundancia en toda a costa galega. Resulta bastante similar ás
outras ameixas, quizais máis alongada. A cor da cuncha adoita ser gris pálida ou acastañada, con
manchas irregulares máis escuras e da mesma cor marrón ou púrpura. As estrías lonxitudinais son
moi visibles, pero como as radiais son máis tenues, non mostran a cuadrícula típica da ameixa fina
ou da xaponesa.
A ameixa babosa medra en bancos de area fina, cascallo ou
limos, desde o límite da baixamar ata profundidades de 40 m
de fondo. En comparación coas outras ameixas, a babosa é
moito máis sensible ós cambios de temperatura e, sobre todo,
de salinidade da auga, polo que sofre grandes mortandades a
consecuencia das riadas producidas en épocas de temporais e
chuvias abundantes.
A talla comercial mínima é de 38 mm de lonxitude no seu eixo
maior.
Pódese consumir en cru ou cociñada, aínda que normalmente se desaconsella a primeira forma
porque disque solta moita baba (e de aí o nome). Claro que outros din que a súa carne é máis
tenra cás outras e, polo tanto, é a máis apta para comer crúa. En calquera caso, o máis común é
comelas cociñadas. Admite con éxito diferentes tratamentos culinarios, desde unha breve cocción
ata tratamentos máis elaborados. É a especie máis apropiada para elabora-las ameixas á mariñeira.

4. 1.3.3. AMEIXA RUBIA
Ten unha cuncha sólida e perfil ovalado. Presenta liñas de crecemento finas. A cor é típicamente
rubia, avermellada, desde tons cremas a rubia castaña, adoito
con raias, manchas ou bandas quebradas máis escuras que a
cor do fondo.
En Galicia abunda nas Rías Baixas . Vive enterrada nos fondos
de area e grava, desde a franxa infralitoral ata os 200 m de
profundidade. Péscase con raños desde a embarcación.
Cocíñase e consómese como as outras ameixas, aínda que
esta é menos apreciada. A carne endurece se se prolonga a
cocción. Tamén se utiliza para conserva.
1.3.4. AMEIXA XAPONESA
A ameixa xaponesa é unha variedade de ameixa de alto valor comercial e interese pesqueiro,
procedente, habitualmente, de parques de cultivo.
A cuncha presenta as estrías ben marcadas, máis que na fina.
A cuncha é máis rugosa. A cor é normalmente gris escura
(tamén máis escura cá ameixa fina), con variacións moi
acusadas desde abrancazada ata gris mouro, dependendo do
tipo e composición do sustrato no que se cría. Adoita
presentar manchas escuras irregulares en disposición radial.
As dúas valvas poden presentar diferencias de cor.
Caracterízase por presentar un crecemento moi rápido, o que explica que sexa a especie máis
apropiada para o cultivo. A talla mínima é de 40 mm no seu eixo maior. Nas nosas rías alcanza o
tamaño comercial tras dous anos de cultivo. Trátase da especie de ameixa máis frecuente nos
nosos mercados, de prezo asequible e boa calidade de carne, resulta moi aprezada polos
consumidores. Cocíñase á mariñeira, en sopa, con arroz, con fideos ou como guarnición de pratos
de peixe. Resulta desgraciadamente frecuente que se mesture coa ameixa fina, máis cara, nun
claro fraude ó consumidor.
1.3.5. CADRO COMPARATIVO
Ameixa fina
Estrías finas e regulares, ben
marcadas as radiais e as
lonxitudinais.
Ameixa xaponesa
Ameixa babosa
Estrías radiais máis marcadas, e
Estrías lonxitudinais máis
as lonxitudinais non son
marcadas; pouco apreciables as
apreciables na rexión media.
radiais.
Marca de inserción do
ligamento só apreciable na
valva dereita.
Marcas apreciables nas dúas
valvas.
Pouco diferenciadas.
Cara interna da cuncha branca
ou cun lixeiro ton laranxa.
Marrón, violácea ou amarela.
Branca, rosada ou alaranxada.

5. 2. BARQUERÍA
2.1. O CERCO
É unha arte rectangular sustentada por unha talla de corchos, que se mantén vertical mediane
unha tralla de plomos. Pesca envolvendo mediante rodeo o banco de peixes, e cerrase en forma de
bolsa pola parte inferior, mediante un cabo ou cable chamado xareta. Os cerqueiros son os buques
que utilizan as redes de captura na superficie. Existen os cerqueiros de litoral e os de altura.
O cerco chegou a Cambados nos últimos anos
do século XIX. Cos primeiros cercos, de
pequeño tamaño, traballábase con traiñeiras
movidas a remo e vela. Coa introducción dos
motores aumentou o tamaño dos barcos e dos
aparellos.
Este traballo desempéñase tanto de día como
de noite. O horario é de Luns ás 12:00h ata o
Venres ás 12:00h e as especies que capturan
son o xurel, a sardiña, a xouba o bocarte e a
piarda. O cerco é unha arte de pesca moi
importante no porto de Cambados, polo volume de capturas e o número de persoas empregadas.
2.2. BOU DE MAN / BOU DE VARA E TRAMBOLÍN
O método de pesca actualmente máis popular é o arrastre, constituído basicamente por unha rede
construída en forma de saco, con flotadores na parte superior da abertura e pesos na parte do
fundo, e cabos amarrados ás extremidades desa "boca" polos cales a rede é arrastrada
normalmente polo fondo do mar.
O bou é unha arte de arrastre de fondo de pouca anchura
vertical para a captura de especies, leva portas e dúas
longas mallas que actúan de ás enganchadas a dúas
trallas, unha superior con flotadores e outra inferior con
lastres que se unen á embarcación mediante calóns.
Emprégase preto da costa, para pesca de baixura, feito
polo que se chama ás veces tamén bou de día.
As embarcación utilizadas son os arrastreiros que son
buques que para pescar utiliza redes que arrastra polo
fondo ou preto del, según as especies que desexa pescar.
As redes de arrastre teñen unha longa tradición e son das máis características do porto de
Cambados. Con ellas captúranse especies de fondo.
Os meses de traballo son de Xullo a Outubro (incluídos) e de Luns a Venres en horario diúrno. As
especies que se capturan son o choco, a lura e especies varias como a faneca ou a pescadilla. No
caso do bou de vara e trambolín os meses de traballo son de Novembro a Marzo (incluídos) e as
especies capturadas son marisco (zamburiña e nécora), choco e especies varias como a faneca ou a
pescadilla.

6. 2.3. TRASMALLOS
“Tramalleiros ao mar, arroaces ao par”
Os aparellos de enmalle capturan peixes cando tentan pasa a través de eles. Hai referencias
documentais do seu uso en Cambados no século XVI.
É unha arte fixa composta por tres panos, dous exteriores e un interior, que se arman
conxuntamente entre unha tralla de corchos e unha tralla de plomos. Pesca por embolsamento. É
dicir, baséase en que os peixes cando se desplazan non perciben a rede e ó tropezar con ella
empuxan o pano tupido formando bolsas das que xa non poden saír. É a arte de maior uso entre as
artes costeiras artesanais.
O seu horario de traballo é diurno, respetando o
descanso semanal de 48h. Os meses de traballo son de
Xaneiro a Maio (incluídos). O tipo de embarcación que
se utiliza para desenvolver esta arte son as
embarcacións para a pesca artesanal (entre 5 e 6
metros), son barcos pequenos que faenan cerca da
costa. Dentro desta clasificación existe unha grande
variedad, dependendo da arte, aparello ou útil de pesca
que emprega. Este tipo de barcos vai alterando o tipo de
arte ou aparello segundo a época do ano. A especie que
se captura cos trasmallo, maioritariamente é o choco.
2.4. AS BETAS
Arte fixa de enmalle composta por unha sola peza de
rede armada entre unha tralla de corchos e unha tralla de
plomos. O seu horario é diúrno, respetando o descanso
semanal de 48h, e trabállase durante todo o ano, aínda
que a época máis forte é no vrán. As especies que se
capturan coas betas son a pescadilla, a faneca, o corobelo
e o salmonete.
2.5. OS MIÑOS
Arte fixa composta por tres panos que se arman
conxuntamente entre unha tralla de corchos e unha tralla
de plomos. É moi similar ó trasmallo, diferenciándose nas
súas medidas e mallas. Pesca tamén por embolsamento.
O horario de faena vai de Novembro a Marzo (incluídos)
Respétase o descanso semanal de 48h e a especie que se
captura maioritariamente é o centolo.

7. 3. AS NASAS
A nasa é unha arte de pesca na que se emprega unha armazón de forma cilíndrica ou troncocónica,
de madeira ou metal, recuberta por un pano de rede, cunha boca en forma de funill pola que entra
marisco ou peixes, que se deposita no mar para posteriormente recollela. Deixánse somerxidas
dun cabo, arríanse dúas veces ó día pararetirar as posibles capturas.
Estes aparellos son trampas que atraen con engados ás
especies. Hai unha gran variedade de formas e tamaños
en función do que se queira pescar con ellas. Coas nasas
péscanse sobre todo crustáceos (nécoras, camaróns...) e
polbos. Esta arte de pesca pertence ás chamadas artes
pasivas, xa que é o propio animal o que as procura,
normalmente como refuxio, ficando aprisionado nelas.
Existen varios tipos de nasas dependendo da forma e das
especies ás que están destinadas. Entre outras podemos
citar: nasas para nécora, nasas para camarón, nasas para
polbo e nasas fanequeira. O número de nasas a empregar depende da tonelaxe da embarcación e
do número de tripulantes. Esta regulamentación depende da zona de traballo e do tipo de nasas.
No caso de Cambados as nasas que se empregan son as nasas do pulpo e as nasas da nécora.
Por un lado, no caso da nasa do pulpo o horario de traballo e durante todo o ano. Polo outro lado,
o horario de traballo da nasa da nécora é durante o vrán e ademais de pescar nécoras tamén se
pescan camaróns.
DATOS RECOLLIDOS EN:
-Manual de “Mariñeiro Pescador”, Piñeiro Ballesteros, E., Fernández García, N. Plana Artes
Gráficas, 2009. (59-67)
-”O mar en Cambados. Breve historia e catálogo da exposición”. Cofraría de Pescadores de
Cambados. Candea 2001.