Senergy Consult is een adviesbureau voor duurzaamheid en energiebesparing van gebouwen. Wij maken pragmatische, op maat gesneden adviezen voor gebouweigenaren en -gebruikers en andere vastgoedprofessionals, zoals ontwikkelaars, bouwmanagementbureaus, architecten en adviseurs. Hierbij richten wij ons specifiek op het MKB en kleine utiliteitgebouwen. In onze adviestrajecten staan de wensen van onze opdrachtgevers altijd centraal. Onafhankelijk, realistisch en duurzaam.

1. 12 april 2012

2. Wat is Senergy Consult?
• Synergie
“Situatie waarin het effect van twee of meer samenwerkende of
gecombineerde organen of functies groter is dan de som van de effecten die
elk van de organen of functies alleen zou kunnen opwekken”
• Energie
“Eigenschap van een systeem om arbeid te kunnen leveren (natuurkundig)”
• Senergy Consult
“Onafhankelijk adviesbureau dat zich inzet om door betere samenwerking
tussen mens en gebouw en tussen de gebouwelementen onderling het
energieverbruik van het gebouw te verbeteren en het gebouw te
verduurzamen”
2

3. Senergy Consult – drie pijlers
energiebesparing binnenmilieu
duurzaamheid
3

4. Senergy Consult - adviestraject
Intakegesprek
Rapport
Gebouwscan
gebouwscan
Advies Advies-
rapport
Energie Binnenmilieu Duurzaamheid
Implementatie
Aanbesteding
Uitgevoerde
Uitvoering
maatregelen
Oplevering en
nazorg
Maandelijkse
Monitoring
rapportage
4

5. Senergy Consult - diensten
Klimaatklachten Ultrasoon
Gebouwscan Thermografie
Energielabel
Advies
Energie Binnenmilieu Duurzaamheid
BREEAM-NL BBG
Implementatie
EPC-berekening Aanbesteding
Subsidies
Uitvoering
Installatieadvies
Oplevering en DB&O
nazorg
DMOP
Monitoring
Inkoopadvies
5

6. Wat is duurzaamheid?
“Duurzaamheid is de toestand die aansluit bij de behoeften van het heden,
zonder dat daarmee de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als
in andere delen van de wereld, in gevaar worden gebracht”
1. People
Leefbaar Rechtvaardig
Duurzaamheid
2. Planet 3. Profit
Levensvatbaar
6

7. Cradle To Cradle (C2C)
Biologische kringloop Technische kringloop
Afval
Planten
Afval
Consument Productie
Afbrekende Product
organismen
Afval = voedingstof Afval = grondstof
7

8. Duurzaamheid volgens BREEAM
1. 2. 3.
MANAGEMENT GEZONDHEID ENERGIE
4. 5. 6.
TRANSPORT WATER MATERIALEN
7. 8. 9.
AFVAL LANDGEBRUIK VERVUILING
& ECOLOGIE
8

9. Verduurzaming voor beleggers (1)
1. Betalingsbereidheid en interesse
• 86% van de gebruikers wil duurzaam(er) huisvesten
• Een meerderheid geeft aan er meer voor te willen betalen
2. Huurpremie
• Effectieve huuropbrengsten van duurzaam vastgoed zijn 5-6% hoger
• Locatie is en blijft hierin een belangrijke (tegenwerkende) component
3. Risicobeperking
• Preventie tegen risico’s (toekomstige wetgeving, een slecht imago of eisen huurders (RGD, C-label))
• Minder risico’s → stabieler rendement → lager risicopremie → lagere financieringskosten
4. Minder leegstand, meer zekerheid
• Duurzaam vastgoed kent minder leegstand
• Bij stijging aanbod duurzaam vastgoed, minder leegstandsrisico en hoger rendement
5. Transactieprijzen / marktwaarde
• Transactieprijzen van duurzaam vastgoed zijn significant hoger (10-30%)
6. Langer courant
• Verduurzaamd vastgoed voldoet langer aan strenger wordende wetgeving
• Betere concurrentiepositie met toekomstige nieuwbouw
7. Maatschappelijk Verantwoord Investeren
• Vergelijkbaar met Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)
• Verduurzaming van vastgoed maakt de portefeuilles waartoe het behoort aantrekkelijker
8. Subsidies / fiscaal
• Bijvoorbeeld de Regeling Groenprojecten 2010 of de Energie Investerings Aftrek (EIA)
Bron: “Verbetering door verduurzaming – Het effect van verduurzaming op de marktwaarde van bestaande kantoren”,
DTZ Zadelhoff, januari 2011 9

10. Verduurzaming voor beleggers (2)
-Hoger comfort
-Lagere kosten
-Beter imago
Vraag neemt
Verduurzaming toe
-Huurprijs stijgt
Extra Conceptueel model -Lager
investering voor verduurzaming leegstandsrisico
-Huurwaarde stijgt
Marktwaarde
Financiering
stijgt
Loan-To-Value*
biedt extra
investeringsruimte * Loan-To-Value (LTV) is de
verhouding tussen de hoofdlening
en de waarde van het onderpand.
Bron: “Verbetering door verduurzaming – Het effect van verduurzaming op de marktwaarde van bestaande kantoren”,
DTZ Zadelhoff, januari 2011 10

11. Verduurzaming voor gebruikers
Gebruikers willen:
De servicekosten bedragen
• Flexibiliteit (gebruiksgemak)
gemiddeld 22% van de totale
• Efficiënt ruimtegebruik (gebruiksgemak)
huisvestingskosten (ruim €
• Energiezuinigheid (imago, kosten)
37 per m2 v.v.o.).
• Comfort (productiviteit)
• Architectuur (imago) De gemiddelde stijging
• Prijs (kosten) van servicekosten
bedraagt jaarlijks 4%.
Verduurzaming heeft betrekking op 68% van de
servicekosten en dus 15% van de totale huisvestingskosten.
Bron: “Verbetering door verduurzaming – Het effect van verduurzaming op de marktwaarde van bestaande kantoren”,
DTZ Zadelhoff, januari 2011 11

12. Duurzame energie - opwekking
Energieproductie in Nederland Hernieuwbare energie
(2010)
700
0%
Totale productie [1.000 TJ]
600
500 32%
2% 5%
400 7%
67%
300
1%
200
86%
100 Zonne-energie
Verdeling in 2010 Windenergie
0 Waterkracht
Biomassa
Fossiele brandstoffen
Hernieuwbare energie * Voorlopige cijfers
** Expansieturbines, stoom,
Kernenergie
voedingwater en het niet-biogene
Overige energiedragers** deel van afvalverbranding
Bron: CBS StatLine, Centraal Bureau voor de Statistiek, november 2011 12

13. Duurzame energie – CO2-emissie
CO2-emissie in 2008
10%
0% 6% 23%
Transport
Land- en tuinbouw
Industrie
5% Energiebedrijven
Bouwnijverheid
Diensten en overheid
38% 18% Huishoudens
Bron: monitweb.energie.nl (oktober 2011) 13

14. Energielabel; wat is dat?
“Het energielabel is een aanduiding voor de prestatie van het gebouw met
betrekking tot het energieverbruik.”
Inzicht
zuinigheid
Verplicht
sinds 2008
Sancties
per 2013
BRL 9500
10 jaar
geldig Basis voor
EPA-advies
14

15. Energielabel vs energiegebruik
“Je verwacht met een A-label het energieverbruik van een A-
label, maar dat klopt niet altijd. Dat heeft te maken met de
installaties die niet goed zijn ontworpen, niet goed zijn afgesteld,
niet goed worden beheerd of niet goed worden gebruikt.”
werkelijk energieverbruik
energielabel
Bron: Cofely Energy Solutions, 2011 15

16. Energielabel vs marktwaarde
• Logaritmisch ( ), maar Energielabel (labelkleur)
vooral invers verband ( )
is sterker dan lineair
verband ( ). Dat betekent
dat de marktwaarde per m2
v.v.o. relatief sterker stijgt
als de Energie-Index daalt.
• Er is een sterk
Marktwaarde [€ / m2 v.v.o.]
waardeverschil tussen
panden met een
energielabel D en C.
• Een deel van de huurders
heeft geen interesse meer
in kantoren met een D-label
of lager.
• Binnen de Randstad heeft
de Energie-Index meer
effect op de marktwaarde. Energie-Index (labelkleur)
Bron: “Verbetering door verduurzaming – Het effect van verduurzaming op de marktwaarde van
bestaande kantoren”, DTZ Zadelhoff, januari 2011 16

17. Energielabel vs huurindex
ontwerp
‘Groene’
gebruik kantoorgebouwen
ontwerp (labels A, B en C)
Huurindex [%]
‘Niet-groene’
beheer kantoorgebouwen
(labels D, E, F en
G)
“Niet-energiezuinige kantoorgebouwen hebben vanaf 2009 te
kampen met een relatief sterke huurdaling, terwijl
energiezuinige gebouwen juist positieve huurontwikkelingen
laten zien.”
Bron: “De waarde van energiezuinigheid en bereikbaarheid – een analyse van de Nederlandse kantorenmarkt”, Nils Kok
(Universiteit Maastricht) en Maarten Jennen (Erasmus Universiteit) in opdracht van Agentschap NL en DTZ Zadelhoff, 2011 17

18. Energiekosten: stijging
Producentenprijs energie
200
Aardgas
Prijsindexcijfer* [2005=100]
150 Elektriciteit
100
50 * Prijs t.o.v.
prijspijl 2005
0
2004
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2005
2006
2007
2008
2009
2010
60
Gemiddelde
40 prijsstijging
elektriciteit =
Jaarmutatie [%]
20 3,8%
0
Gemiddelde
-20 prijsstijging
aardgas =
-40 Gemiddelde inflatie = 2,1% 7,5%
Bron: CBS StatLine, december 2011 18

19. Energiekosten: verbruik
Gasverbruik [m3/m2/jaar] Elektriciteitsverbruik [kWh/m2/jaar]
90 600
80
500
70
60 400
50
300
40
30 200
20
100
10
0 0
Bron: Cijfers en tabellen 2007, SenterNovem 19

20. Energiekosten: verbruik kantoor
9%
verwarming
19%
40%
overig* koeling 1%
3%
22% 6%
ICT verlichting
* horeca, transport,
pompen, etc.
tapwater ventilatie
Bron: Energieverbruik kantoren, databank SenterNovem, 2008 20

21. Binnenmilieu
Thermisch binnenklimaat Luchtkwaliteit
- Behaaglijkheid (temperatuur) - Ventilatie (luchtverversing)
- Tocht - Bio-effluenten (CO2)
- Temperatuur-gradiënt - Emissies
- Koude- en warme vloeren - Verbrandingsproducten
- Koude- en warmte straling - Relatieve vochtigheid
Licht & uitzicht Geluid
- Visueel comfort algemeen - Geluidniveau algemeen
- Verlichting - Geluid van buiten
- Daglicht - Geluidisolatie
- Uitzicht - Installatiegeluid
- Akoestisch comfort (nagalmtijd)
21

22. Binnenmilieu - Wat is DB&O?
“Duurzaam Beheer en Onderhoud (DB&O) heeft als doelstelling
tevreden gebruikers in gebouwen en streeft naar een optimale
energie-efficiëntie van gebouwen, installaties en de processen die
daarin plaatsvinden”
Beleving in relatie
tot verwachting Perceptie
(gebruik) Technische conditie ≠
technisch functioneren
Duurzaam,
vriendelijk,
comfor-
tabel
Beheer gebouw Techniek
Bewaken van (gebouw) (installatie)
prestaties
DB&O = Synergie
22

23. Energie besparen: werkwijze
• Door bewustwording kan iedereen bijdragen
1. Bewust worden • Licht uitschakelen, apparatuur niet stand-by, etc.
• Processen en mogelijke problemen in kaart brengen
2. Inventariseren • Ambities definiëren
• Meten/opnemen gebouw en techniek (nulpunt)
3. Meten • Energierekeningen afgelopen 3 jaar
• Data verwerken in geattesteerde software
4. Berekenen • Theoretisch energieverbruik (energielabel)
• Berekende waarden vergelijken met werkelijke
5. Analyseren • Opsomming mogelijke verbeteringen
• Verbeteringen doorvoeren / implementeren
6. Realiseren • Mogelijke problemen oplossen
• Meten of het beoogde resultaat is gerealiseerd
7. Bewaken • Continuïteit bewaken
23

24. Energie besparen: Trias Energetica
1. Beperk de vraag 2. Gebruik
duurzame energie
Resterend gebruik
fossiele brandstoffen
3. Efficiënt gebruik fossiele brandstoffen
24

25. november 2011