Arte barroca

A arte Barroca
Fernando Casas y Novoa
Fachada do Obradoiro da
Catedral de Santiago (1749)

Características do Barroco
Cronoloxía e características
• O Barroco tivo a súa orixe en Italia, no
s. XVII. Expandiuse por Europa e
América, cun desenvolvemento
desigual que alcanza ata a primeira
metade do s. XVIII.
• Non foi un movemento artístico, senón
que abrangueu moitos ámbitos da vida
e da cultura (música, literatura, teatro...)

Orixe do termo
• A palabra “barroco” aparece no século XVIII
con certo sentido pexorativo. A valoración
desta arte considérase absurda e grotesca
que nunca debería ser aplicada.
• O “bo gusto” está na arte clásica. Naquela
que se adapta ás regras estéticas da
arquitectura antiga procedente de Grecia e
Roma.

Procede da
palabra
portuguesa
barrueco
(perlas
deformes)
Arte
desproporcionado,
caprichoso,
truculento
Distorsión dos valores
Clásicos:
a) Movemento das formas.
b) Expresión dos sentimentos.
c) Desequilibrio.

Valores clásicos Valores barrocos
O Barroco nace como oposición ao Renacemento
Equilibrio Inestabilidade
Serenidade Movemento
Formas pechadas Formas abertas
Idealización Realismo expresivo
Moderación Esaxeración
Contexto
Concilio de Trento: o barroco
como propaganda da
Contrarreforma
Absolutismo: o barroco
como propaganda do
poder da monarquía
Roma capital da arte

Unha nova estética: resumo
• Fronte ao racionalismo e clasicismo (equilibrio e
simetría) renacentistas, o Barroco propón novos
valores estéticos:
• Movemento e complexidade (utilización de liñas
curvas, cóncavas e convexas).
• Predominio da luz e a cor, máis que o debuxo.
• Realismo nas representacións fronte o idealismo
renacentista. Preténdese exaltar sentimentos e
emocionar ou sorprender ao espectador.
• Gusto polo escénico e simbólico. Moitas veces, a
obra de arte preséntase como un decorado teatral
que pretende introducir ao observador no mundo de
sentimentos e das sensacións.

Escena: o anxo fere a
santa Teresa coa frecha
do amor divino
A familia que encarga a
capela observa a escena
desde unha tribuna
Bernini: Éxtase de Santa Tereixa, 1652.
É o exemplo máis claro de escenografía
Barroca, realizado na capela lateral da igrexa
De Santa Mª da Vitoria (Roma)

Arte de propaganda relixiosa
• A Igrexa católica, tras o Concilio de Trento,
encontrou nos artistas barrocos eficaces
propagandistas do novo espírito da
Contrarreforma.
• A representación de milagres, éxtases místicos,
martirios... Debían suscitar a fe e a piedade dos
fieis.
• As igrexas, fastosas na súa decoración,
representaban a antesala do ceo.
• Todo o divino se rodeaba de grandeza e
esplendor.

Praza de San Pedro do Vaticano.
Bernini. Simboliza o abrazo
da Igrexa aos seus fieis

A Igrexa do Gesù de Roma,
iniciada en 1568, foi un
modelo de igrexa para
os arquitectos barrocos
dos países católicos

Arte ao servizo do poder
• O Barroco tamén é a época das monarquías absolutas.
• Os pintores e escultores representaron a magnificencia
dos monarcas absolutos (Francia, Italia, España...).
• Os arquitectos deseñaron suntuosas mansións que eran o
reflexo do poder real.
• Os edificios rodeábanse de verdadeiros escenarios
constituídos por xardíns, prazas, escalinatas e fontes.
• Na Europa protestante e burguesa (Países Baixos e
Alemaña), a estética e os temas foron moi diferentes.
• A burguesía comerciante afianzara o seu poder
económico e encargaba obras de arte. Os clientes
burgueses pedían obras máis intimistas, que reflectían
a vida cotiá (retratos, temas domésticos, flores...).

Palacio de Versalles
(2ª m XVII)

a) Nome: Palacio de Versalles
b) Autor: Louis Le Vau (1612-1670),
André Le Nôtre (1613-1700), Mansart (1646-1708)
a) Cronoloxía: 1661-1708
b) Tipoloxía: palacio
c) Material: pedra, mármore e espellos
d) Estilo: Barroco
e) Localidade: Versalles
Residencia Real Residencia dos PríncipesDependencias ministeriais

Comentario:
•Descrición formal: consta de dúas fachadas: a principal, orientada
ao centro da cidade, e unha traseira, que se abre aos xardíns.
Fachada de máis de 600 m de longo. Estrutura: tres niveis en altura:
basamento, corpo principal, que se caracteriza pola repetición de
pilastras e columnas xónicas de orde colosal que enmarcan
grandes ventás; e o ático, coroado por trofeos.
•Seguindo o modelo francés, o interior articúlase ao redor dunha
escaleira no corpo central do palacio, lugar onde se achan as
habitacións do rei e da raíña. Neste corpo destaca a célebre galería
dos espellos, un espazo rectangular de 75 m de longo, decorado
con pinturas e lámpadas de cristal, no que se contrapoñen as
grandes ventás que dan ao xardín cos enormes espellos que
reflicten a luz solar e a das velas.
•O resto do edificio é unha serie de salóns dispostos en fila e
profusamente decorados. A á esquerda destinábase a residencia de
príncipes e nobres, e a á dereita, ás oficinas dos ministerios. Unida
a este corpo destaca a capela real construída por Mansart, un dos
exemplos máis destacados do barroco tardío.
•Contorna e integración urbanística: todo unitario (edificio e xardíns
(deseñados por Le Nôtre).
•Función, contido e significado: exaltación da monarquía absoluta.
Centro universal do poder, carácter divino, identificábase co rei Sol.
•Modelo e influencias: creouse por mor da ampliación dun antigo
palacio do rei Luís XIII, e converteuse non só nun novo modelo
urbanístico e arquitectónico, senón tamén no máximo
representante do Grand Siècle francés.
•Modelo de todos os palacios europeos. En España o Palacio de
Oriente de Madrid e palacio de Aranjuez.

Palacio de Versalles Parterre
deseñados por Le Nôtre (2ª m XVII)

Palacio de Versalles
(2ª m XVII). Galería
dos Espellos

Palacio de Würzburg
(1ª m XVII). Neumann
(escaleira) e Tiepolo
(pintura ao fresco)

Velázquez.
Felipe III a
cabalo. 1636
O cabalo rampante.
Símbolo da marca
Ferrari

Jan Steen.
Adolf Croeser
e a súa filla
Catharina.
1655

A arquitectura barroca
• Interese por dotar ao edificio de movemento.
• Os cornixamentos curváronse (cóncavo-convexo)
• Os frontóns partíronse creando curvas, contracurvas e
espirais.
• A planta do edificio tamén incorpora formas elípticas ou
ovais.
• Este dinamismo efectuouse mediante efectos de luz e
sombra, nunha exuberancia decorativa, os muros e as
columnas (columna salomónica).
• Elevación impresionante das cúpulas.
• Os grandes arquitectos son Bernini e Borromini
converteron Roma na capital do Barroco, deseñando
igrexas, prazas e fontes que transformaron a cidade.
• En París e outras capitais europeas construíronse enormes
palacios e mansións, como Versalles (Le Vau, Mansart e
Le Nôtre)

O modelo de igrexa
barroca presenta unha
nave única, cúpula sobre o
cruceiro e as naves laterais
convertidas en capelas
separadas.
Na fachada proliferan as
liñas curvas para dar
sensación de movemento

Interior da Igrexa do Gesù de Roma
Modelo para outros arquitectos dos países
católicos. (2ª m. XVI
Dourados
Bóvedas
con fresco
Mármores

Fachada e columnata de San
Pedro do Vaticano.
Carlo Maderno e Bernini. (1656-1667)

Comentario:
•Descrición formal: estrutúrase en dous espazos: un de forma
trapezoidal, denominado piazza recta, e outro elíptico, coñecido
como piazza obliqua.
•Na piazza obliqua Bernini creou unha columnata de orde dórica
disposta en catro fileiras cunha maior separación no centro e
presidida nos seus extremos por dous frontóns triangulares de
orde clásica.
•A piazza recta vai diminuíndo en altura a medida que se achega á
fachada proxectada por Carlos Maderno. Esta oculta a cúpula de
Miguel Anxo restándolle frontalmente importancia.
•Contorna e integración urbanística: ambas as dúas prazas crean
un espazo que permite aos fieis ver ao Papa cando dá a bendición.
•A creación en 1929, da Vía della Conciliazione permite visualizar a
praza coa basílica de San Pedro ao fondo, coroada pola gran
cúpula.
•Función, contido e significado: a horizontalidade da fachada
restaba protagonismo ao conxunto basilical. Para salientala
suxeríuselle a Bernini a construción dunha praza coa finalidade de
resolver a pouca altura da fachada e de acoller o maior número
posible de fieis.
•O corredor central do bosque de columnas serve como acubillo. A
escenografía propia do barroco pretendía provocar emoción nos
fieis.

Columnata de San
Pedro do Vaticano.
Bernini. (1656-1667)

Imaxe de San Pedro principios do XX

Imaxe de San Pedro
principios do XX

Proxecto de apertura da Vía della Conciliazione 1929

Imaxe actual da Vía della Conciliazione
ao fondo a basílica de San Pedro

Imaxe actual da Praza de San Pedro
e Vía della Conciliazione

Baldaquino da basílica de san Pedro
Bernini (1/3 XVII)
Bronce

Comentario:
•Descrición formal: é un
ciborio monumental, con
catro columnas salomónicas
culminadas en dosel; forxado
en bronce macizo negro e
sobredourado. Situado no
centro do cruceiro de la
Basílica de San Pedro
directamente baixo a cúpula.
Este colosal elemento
combina elementos
escultóricos e
arquitectónicos e alberga
baixo o seu dosel o altar
maior da basílica, que a súa
vez sitúase sobre a cripta na
que está situada tumba do
apóstolo San Pedro.

Cátedra de San Pedro
Bernini (1658-1666)
Madeira policromada,
alabastro, bronce

Comentario:
•Descrición formal: elaborada á vez que a
execución das obras da praza de San Pedro. É a
exaltación dun trono de madeira que a
cristiandade identifica como a cátedra do primeiro
bispo de Roma: San Pedro.
•A cadeira-cátedra realmente non era propiedade
de San Pedro senón que data do século IX, de
época paleocristiá e foi un agasallo de Carlos O
Calvo (neto de Carlomagno ao Papa Xoán VIII.
•A suposta reliquia de San Pedro está encaixada
nunha cadeira de bronce do altar envolvida en
nubes douradas e flanqueada por castro
esculturas en bronce: San Ambrosio, San
Agostiño, Santo Atanasio e San Xoán Crisóstomo
(pais da Igrexa).
•Un anxos de madeira elevan a tiara. Na parte
superior móstrase a representación do Espírito
Santo.
•Contorna: situado na ábsida da Basílica.
Compuxo a cátedra como foco de atención en
relación directa co baldaquino xigante.
•Función, contido e significado: simboliza a
autoridade do papado na que conflúen a tradición
histórica e a mística da luz do Espírito Santo.
•Predominio do Papa e da igrexa católica fronte a
extensión do protestantismo.
•Influencia: moitos retablos de igrexas barrocas.

Praza Navona
Antigo estadio de Roma
de Domiciano

Praza Navona
Gaspar Van Wittel
1699

Praza Navona
Fonte dos catro ríos
Bernini (2ª m XVII)
Praza Navona
Sta. Inés da Agonía
Borromini (2ª m XVII)

San Carlo alle Quattro Fontane
Borromini. 1634-1667
Ladrillo e estuco

Comentario:
•Descrición formal: Borromini estrutura a fachada
da igrexa en dous pisos. Cada un divídese en tres
rúas a partir dunha combinación de columnas de
orde colosal. Ambos os dous corpos atópanse
separados por un entaboamento que reproduce a
ondulación (xogo de cóncavos e convexos)
creada entre a rúa central e as laterais.
•No piso inferior destaca o nicho coa imaxe de
San Carlos Borromeo acompañado doutros
santos nos laterais. No piso superior sobresae o
medallón sostido por anxos que rompe o
entaboamento. Tanto o medallón como as
columnas colosais potencian a sensación de
verticalidade.
•No interior o arquitecto transforma a planta
cruciforme nunha planta pseudoelíptica (liñas
cóncavas e convexas xogan nas súas paredes).
Planta que pode definirse a partir dun espazo
central octogonal de costados ondulados, ao que
se lle engadiron dous elementos semicirculares
(vestíbulo e capela maior) no seu eixe
lonxitudinal.
•En alzado 16 columnas de orde composta
habilitan portas, nichos e capelas que soportan
un entaboamento que soportan catro bóvedas de
cuarto de esfera que cobren as capelas principais.

Comentario:
•Descrición formal: entre elas articúlase catro
cunchas que soporta unha cúpula ovalada,
decorada con casetóns xeométricos (octógonos,
cruces, hexágonos) reducindo o tamaño seguindo
a lei da perspectiva. Iso aumenta a sensación de
espazo interior.
•Contorna e integración urbanística: o solar que
ocupa o pequeno convento de San Carlo é un
punto clave do urbanismo romano. Nas esquinas
da cofluencia de rúas, dispuxéronse as catro
fontes que dan nome ao lugar.
•Función, contido e significado: foi construída no
monte do Quirinal (un dos sete outeiros de Roma)
para orde española dos Trinitarios Descalzos,
austera e pobre congregación monástica, cuxa
principal dedicación era a de obter fondos para
liberar aos cristiáns cativos dos musulmáns.
•A igrexa e o claustro (1638-1641) foron a primeira
obra do arquitecto en solitario e a fachada (1665-
1667), a derradeira da súa carreira.

Comentario:
•Modelos e influencias: os traballos últimos de
Miguel Anxo. Tamén se relaciona a fachada co
templo romano de El Deir en Petra (Xordania) s. II
d.C., que Borromini podería ter visto debuxada ou
gravada.
•O sistema de empequenecer os casetóns na
cúpula foi copiado do Panteón de Roma. A
artificialidade e o dinamismo de San Carlos
supoñen un exemplo maxistral para outras obras
barrocas.
Templo
de El Dair
Panteón de Roma

Fontana di Trevi
Nicola Salvi.
2ª m. XVIII
Roma

Arquitectura barroca
España
• Contou co gusto dos que encargaban as obras
(igrexa, monarquía, nobreza), como a xente do
común.
• Construíronse conventos e igrexas,
modificáronse numerosas capelas nas catedrais
e rematáronse edificios de anteriores estilos con
espectaculares fachadas barrocas.
• No século XVIII o barroco fíxose aínda máis
recargado e espectacular.
• Na arquitectura civil, as obras tiñan estruturas
máis regulares e equilibradas, como as prazas
maiores.
• Este estilo expandiuse por América.

España
SÉCULO ARQUITECTOS
XVII
Juan Gómez de Mora
Alonso Cano
Francisco Bautista
XVIII
Irmáns Churriguera
Fernando Casas y
Novoa
Pedro de Ribera

Retablo da igrexa de Santo Estevo
José Benito Churriguera (1693-1696)
(Salamanca)
Madeira con dourados

Comentario:
•Descrición formal: esta obra monumental inicia a
exuberancia das formas barrocas que tanta fama
deu á familia dos Churriguera, como demostra o
feito de que ás obras dun desbordante
decorativismo se lles dá o nome de
churriguerescas.
•O retablo inscríbese nos chamados retablos
unitarios que rompen coa tradición dos retablos
barrocos estruturados en pisos e rúas, con
preponderancia dos relevos escultóricos.
•Aquí o autor compón unha gran máquina
arquitectónica coa utilización de seis columnas
salomónicas no tramo central, que só se separan
para colocar o tabernáculo ou expositor do
Santísimo e nos extremos para introducir dúas
tallas escultóricas coas figuras de Santo Domingo
de Silos e San Francisco de Asís.
•Contorna: integración na ábsida, simbiose entre
gótico da igrexa e barroco da fábrica do retablo.
Na parte superior remata cun cadro de Claudio
Coello.
•Función, contido e significado: os dous
protagonistas principais son o lenzo (martirio de
San Estevo), e o sagrario (exaltación da
Eucaristía).
•Modelos e influencias: Bernini coa súa cátedra e
baldaquino de San Pedro. Terá moita influencia
noutros retablos barrocos.

Real Hospicio do Ave María
Pedro de Ribera (1ª m. XVIII)
Madrid

Praza Maior de Madrid
Juan Gómez de Mora (1620)
Foi reformada en 1672 e 1790

Francisco Rizi.
Auto de fe (1680)

Lorenzo Quirós
Ornato da Praza Maior con motivo da entrada de Carlos III en Madrid (1760)

Praza Maior de Madrid
Juan Gómez de Mora (1620)
Imaxe da Casa da Panadería

Comentario:
•Descrición formal: en 1617, Felipe III confiou a finalización deste
espazo a Juan Gómez de Mora. Para iso concibiu a praza como un
recinto regular que rompía coa trama urbana circundante e que
dispoñía para o seu acceso de tres entradas baixo arcos e seis
descubertas.
•O arquitecto, respectou a situación da Casa da Panadería e
dispuxo bloques de vivendas de cincos pisos de altura encima
dos baixos con arcadas, os cales eran destinados ao uso dos
mercadores.
•Máis adiante, e coa vontade de pronunciar a uniformidade da
praza tamén se proxectou a Casa da Carnicería, seguindo o estilo
da anterior e situándose fronte a ela.
•A praza quedou destruída polo lume en tres ocasións e o seu
actual aspecto (1790), realizado por Juan de Villanueva que
rebaixa a altura dos edificios e se pechaban as rúas abertas ao
recinto con grandes arcos de acceso.
•Contorna: aséntase na antiga praza do Arrabal, un dos principais
focos comerciais situado extramuros do recinto medieval.
•No momento que a cidade foi elixida como sede da corte e
capital, Felipe II encargou o deseño dunha auténtica praza maior a
Juan de Herrera para que respondese a un criterio de praza
regular.
•Función, contido e significado: lugar de reunión e centro de
espectáculos públicos (mercado, touros, representación teatrais,
autos de fe, actos de beatificación e canonización de santos)
•Modelos e influencias: influíu en outras prazas maiores en
España como por exemplo a de Salamanca.

Praza Maior de Salamanca
Alberto de Churriguera (1756)

Galicia: etapas
• Distinguimos catro etapas:
1. 1ª metade do XVII. Continuación da arquitectura
clasicista anterior, sobria e severa, influxo
herreriano e manierista. Destacan Fernández
Lechuga e González Araújo.
2. 2ª metade do XVII. Exuberancia e ornato do
barroco. Destacan: Melchor de Velasco, Peña
de Toro e Domingo de Andrade.
3. 1ª metade do XVIII. Barroco de placas: Casas y
Novoa e Simón Rodríguez.
4. Mediados XVIII. Triunfo do Rococó: Clemente
Fernández Sarela e Lucas Ferro Caaveiro.

Galicia: características
a) Material: granito é practicamente o único
material utilizado. Ás veces aparece a lousa
(escasa).
b) Planta (XVII): b.1. dunha sola nave, con capelas
laterais (referencia Il Gesú de Roma) tipo
xesuítico. Modelo da Contrarreforma. b.2. cruz
latina con tres naves de tradición medieval. b.3.
dunha sola nave, cabeceira recta e sen capelas
laterais.
• XVIII: plantas curvas (Peregrina de Pontevedra)
ou (capela da Virxe dos Ollos Grandes da
Catedral de Lugo).
c) Fachadas de tres tipos.

Peche cabeceira da catedral
de Santiago
Peña de Toro
(2ª m. XVII)

Baldaquino da Catedral de Santiago
Domingo de Andrade
(2ª m. XVII)

Torre Berenguela
Domingo de Andrade
(2ª m. XVII)

Escaleiras Sto. Domingos de Bonaval
Domingo de Andrade
(2ª m. XVII)

Casa da Parra
Domingo de Andrade
(2ª m. XVII)

Fachada do Obradoiro
(1ª m. XVIII)

Debuxo da portada
de Vega e Verdugo
1657

Comentario:
•Descrición formal: esta fachada-retablo do Obradoiro concebiuse
como un pano ornamental para protexer o pórtico da Gloria.
•Para iso o arquitecto expuso unha portada de granito articulada en
tres rúas cun claro dinamismo ascensional e con amplas ventás
que alixeiran o conxunto e que proporcionan a luz suficiente como
para apreciar as tallas do pórtico e as naves da igrexa románica.
•O corpo central da portada elévase un pouco máis que o resto.
Culmina cunha fornela que contén o grupo escultórico de Santiago
e dous reis aos seus pés que simbolizan a monarquía española. Na
basa da fornela podemos observar a tumba do apóstolo en relevo.
•Contorna e integración urbanística: culminou a remodelación
urbanística da praza do Obradoiro que se ía levando a cabo dende o
s. XVI coa construción dun Hospital Real e do novo claustro da
Catedral.
•Función, contido e significado: o seu nome débese á prolongada
presenza que, na praza que hai fronte á Catedral, tiveron os
obradoiros de canteiros que traballaban na remodelación barroca
impulsada polo coéngo e arquitecto José Vega e Verdugo en 1658.
•Este propuxo sobrepoñer un corpo barroco en toda a extensión
visible do edificio, que acollese ao peregrino á vez que pretendía
enriquecer o interior cun gran baldaquino sobre a tumba do
apóstolo.
•Función, contido e significado: a fachada-retablo demostra a
influencia que exerceron os gravados sobre arquitecturas efémeras
nos artistas coetáneos deste período artístico.
•Influencia que tiveron os tratados manieristas flamengos e
nórdicos no emprego de bloques prismáticos, cornixas con volutas
e esferas como punto de apoio.

Fachada das Capuchinas
(1ª m. XVIII)
A coruña

Capela da Virxe dos Ollos Grandes
Catedral de Lugo
(1ª m. XVIII)
Lugo

Fachada das Clarisas
Simón Rodríguez
(1ª m. XVIII)
A coruña

San Fiz Solovio
Simón Rodríguez
(1ª m. XVIII)
A coruña

Capela da Peregrina
Antonio Souto
(2ª m. XVIII)
Pontevedra

Casa do Deán
Clemente Fdez. Sarela
(2ª m. XVIII)
Santiago

Casa do Cabildo
Clemente Fdez. Sarela
(2ª m. XVIII)
Santiago

Concello de Lugo
Lucas Ferro Caaveiro
(2ª m. XVIII)
Lugo

A escultura barroca
• Movemento.
• Naturalismo.
• Liñas curvas que pretenden crear
inestabilidade, coma se os personaxes fosen
capturados nun momento fugaz da acción.
• Roupaxes con numerosas dobras contribúen a
dar maior dinamismo.
• O mármore e o bronce foron os principais
materiais utilizados.
• Temas relixiosos e mitolóxicos.
• O escultor máis representativo é Bernini, que
influíu en numerosos artistas, como o francés
Girardón.

Éxtase de Sta. Teresa
Bernini
(1ª m. XVII)
Sta. Mª da Vitoria (Roma)

Comentario:
•Descrición formal: mostra do Theatrum sacrum, o espazo adquire
un carácter escenográfico moi pronunciado, no que se acolle un
espectáculo sacro a medio camiño entre o espiritual e terreal.
•Sobre un altar situado no centro da capela, represéntase o grupo
principal da escena, un anxo retirando a seta candente que cravou
no peito de Santa Teresa, que, reclinada sobre nubes,
experimenta unha sensación de dor e pracer que simbolizan o
amor divino.
•Para representar a éxtase mística de Sta. Teresa, Bernini esculpe
un rostro con ollos pesadamente pechados e boca entreaberta
despois de recibir o lume divino de mans dun anxo riseiro de
xestos contidos.
•A convulsión interna da santa tamén se plasma nos pregues
abundantes e expresivos do seu hábito, cos cales realiza un xogo
de volumes e claroscuros que outorgan un dinamismo á escena.
O artista consegue ademais pronunciar o movemento a través do
cruzamento de diagonais que crean as dúas figuras formando
unha composición en aspa.
•A luz cenital situada no prosecenio ilumina de forma natural o
grupo escultórico converténdose nunha luz divina grazas aos
raios de bronce situados encima do grupo.
•Nas paredes laterais sitúanse relevos marmóreos que
representan palcos en perspectiva onde se asoman os membros
da familia doante.
•Temática: representa a transverberación de Sta. Teresa, unha das
experiencias de éxtase ou unión mística con Deus narrada no
Libro da vida de Sta. Teresa de Xesús, escritora mística e
fundadora da orde das Camelitas Descalzas.
•Modelos e influencias: influíu en moitas obras tanto do Barroco
como outros estilos posteriores como o de Dalí.

Comparativa do David de Donatello, Miguel Anxo e Bernini

Apolo e Dafne
Bernini
(1ª m. XVII)

Apolo e as nifas
Girardon
(2ª m. XVII)
Versalles

Escultura barroca
España
• Continuou o camiño trazado no
Renacemento.
• Empregaba a madeira policromada e
dominaba o tema relixioso coa
realización de retablos para igrexas e
imaxes para as procesións.
• O realismo alcanzou na imaxinaría
proporcións verdadeiramente
dramáticas caras consumidas, signos
de dor e sufrimento.

Escultura barroca
España
SÉCULO ESCULTORES
XVII
Gregorio Fernández
J. Martínez Montañés
Alonso Cano
Pedro de Mena
XVIII
José de Churriguera
Narciso Tomé
Francisco Salzillo

Cristo xacente
Gregorio Fernández
(1ª m. XVII)
Valladolid

Piedade
Gregorio Fernández
(1ª m. XVII)
Valladolid

Inmaculada Concepción
Alonso Cano
1655
Granada

Madalena penitente
Pedro de Mena
1664
Granada

Oración na horta
Salzillo
(2ª m. XVIII)
Murcia

Galicia
Inmaculada
Retablo da igrexa do
mosterio de Samos
Francisco Moure
(1ª m. XVII)

Cadeira do coro de San Martín Pinario
Mateo de Prado
(2ª m. XVII)
Galicia

A pintura barroca
características
• Realista.
• Predominio da cor sobre o
debuxo.
• Preocupación pola luz.
Claroscuro.
• Movemento nas composicións.

A pintura barroca
características nos países católicos
• Os clientes son a Igrexa,
realeza e nobreza.
• Temática relixiosa,
mitolóxica e cortesá
continuou predominando.
• Destacamos: Italia, Francia,
Flandes e España.

A pintura barroca
características nos países católicos: Italia
• Destacou Michelangelo Merisi di Caravaggio
que traballou case sempre en Roma. Creou o
tenebrismo, un estilo que se caracterizou
polo contraste violento entre fondos escuros
e os focos de luz, e que tivo moitos
seguidores.
• Outra corrente estivo ligada ao clasicismo
renacentista, con cadros de paisaxes. Tamén
se continuou cultivando a pintura ao fresco
para a decoración de bóvedas e cúpulas.

A vocación de
San Mateo
Caravaggio
1601

O santo enterro
Caravaggio
1604

Crucifixón de
San Pedro
Caravaggio
1601

A pintura barroca
características nos países católicos: Francia
• Houbo unha corrente academicista
(Poussin), con obras de temas cortesáns
que seguen unhas regras estritas na
composición e no debuxo.
• Outros artistas desenvolveron pintura
naturalista e de gran forza, na que
predominan os personaxes populares (Louis
Le Nain) ou os xogos de luz e sombra (La
Tour)

Le Nain
Familia de campesiños nun interior
1642

A pintura barroca
características nos países católicos: Flandes
• Rubens foi o máximo expoñente
da pintura flamenca.
• A súa obra reúne as principais
características da estética barroca,
como o predominio da cor sobre o
debuxo, o dinamismo e a
sensualidade nas composicións.

Descendemento
de Cristo
Rubens
(1ª m. XVII)

As tres grazas
Rubens
(1ª m. XVII)

O duque de
Lerma a cabalo
Rubens
(1ª m. XVII)

A pintura barroca
características dos países reformistas: Holanda
• A ausencia de decoración na igrexa e a
nova clientela burguesa orientaron as
obras cara a outras temáticas.
• Rembrandt, Hals e Vermeer foron os
artistas máis representativos desta
escola pictórica, que foi o máximo
expoñente da pintura barroca
protestante.

Imaxe actual de
Delft. Casco antigo
Delft

Imaxe actual de
Delft. Casco antigo

Rapaza a ler
unha carta
Vermeer
1657-1659

Alegoría da pintura
Vermeer
1667

Muller pelando mazás
De Hooch
1663

As rexentes do asilo de Haarlem. 1664
Hals: neste solemne retrato de grupo feminino o artista reflicte a
personalidade de cada unha das súas clientas

Rembrandt: Rolda de Noite.
1642.
Realiza unha obra mestra
neste encargo de retrato de
grupo dunha compañía da
milicia de Amsterdam

Rembrandt: Lección de
anatomía. 1632.

A pintura barroca
características da pintura española
• A altísima calidade das realizacións artísticas
e literarias en España no s. XVII orixina o
chamado Século de Ouro español.
• Na pintura domina a temática relixiosa pero
tamén é moi rico e variado noutros temas:
retratos, bodegóns, escenas da vida cotiá e
cadros mitolóxicos para mostrarnos o mundo
no que vivían.
• Destaca a figura xenial de Diego Velázquez,
que xunto a un grupo de artistas, representa
a grande época da pintura española.

Pintura barroca
España
S. XVII PINTORES
1ª metade
Diego Velázquez
Francisco Zurbarán
Alonso Cano
José de Ribera
2ª metade
Escola sevillana
Bartolomé Esteban Murillo
Juan de Valdés Leal
Escola madrileña
Claudio Coello
Juan Carreño de Miranda

A pintura barroca española
Diego Velázquez, o mestre da luz
• Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599-
1660) naceu en Sevilla e entrou, con 11
anos, a formarse no taller do pintor Francisco
Pacheco. Aos 24, o Conde-Duque de
Olivares, chamouno para retratar ao rei e,
pouco despois, foi nomeado pintor de cámara
de Felipe IV.
• Velázquez, nas súas diversas etapas,
traballou tódolos xéneros pictóricos. A súa
impresionante técnica e o seu estilo
caracterízase por:

Diego Velázquez, o mestre da luz
• Uso maxistral da luz e da perspectiva
aérea, que xunto ao sfumato, lle
permiten “pintar o aire”.
• Composicións complexas, con diversos
planos e focos de luz, que achegan
maior intensidade ás escenas.
• Realismo das escenas e a
profundidade psicolóxica dos
personaxes, que trata sempre de
humanizar para que comuniquen co
espectador.

O vendedor de auga
de Sevilla
Velázquez
1618-1622
Temática: costumista

Os borrachos ou o
triunfo de Baco
Velázquez
1628-1629
Temática: mitolóxica

A fragua de Vulcano
Velázquez
1630

As lanzas ou A
rendición de Breda
Velázquez
1635
Temática: histórica

O príncipe Baltasar Carlos
Velázquez
1635-1636
Temática: retrato

Bufón don Sebastián
de Morra
Velázquez
1645
Temática: retrato

A Venus do espello
Velázquez
1647-1651

As fiandeiras ou A
fábula de Aracne
Velázquez
1657

As Meninas
Velázquez
1656
Temática: retrato

Comentario:
•Descrición formal: mostra as figuras dispostas nun plano inferior
da composición; o artista logra crear un gran campo visual. A
infanta Margarita establécese como punto converxente das
diferentes diagonais compositivas, que debeuxan o resto de
personaxes, e que se proxectan desde a infanta ata o espello á
porta do fondo.
•Estes dous elementos, espello e porta achegan ademais unha
gran profundidade escénica. O primeiro reflicte algo que está fóra
do espazo propiamente pictórico, e o segundo amplía
brillantemente o espazo visual. Soprende tamén a grande
modernidade no corte dalgunhas das figuras e obxectos nas
marxes do lenzo, detalle que achega espontaneidade á escena.
•O pintor utiliza indistintamente unha pincelada longa e fluída con
outra curta e precisa, que lle axuda a perfilar con mestría os
detalles no vestidos e das infantas. É capaz de transmitir, con
gran realismo, texturas tan diferentes como a dureza da madeira
ou a suavidade do pelame do can.
•Outro elemento é a captación da luz nos seus efectos xerais e
nos detalles. Na obra hai dous focos: un que irradia directamente
sobre as figuras do primeiro plano e outro que entra na habitación
pola porta aberta ao fondo, mentres que o resto da composición
queda en penumbra.
•Velázquez domina a perspectiva aérea. Gran riqueza cromática
destacando o branco, negro.
•Temática: suscitou numerosas interpretacións. A máis aceptada
é que considera a irrupción da infanta Margarita cando Velázquez
pinta os reis.
•Modelos e influencias: en pintores de vangarda no século XX
como o grupo Crónica.

Diversos retratos
da infanta Margarita
con dous, tres, cinco
e oito anos
Figura central
do cadro das Meninas

Ribera, o tenebrismo
• 1591-1652. Alcumado Lo Spagnoletto,
naceu en Xátiva (Valencia) e
desenvolveu a súa carreira e Italia.
• Os seus cadros relixiosos e os seus
retratos reflicten o tenebrismo de
Caravaggio e o cru dramatismo do
barroco español.

Martirio de San Bartolomeu
Ribera
1618
Temática: relixiosa

Martirio de San Felipe
Ribera
1639

O soño de Xacob
Ribera
1639
Temática: bíblica

O pé varo ou patizambo
Ribera
1642

A muller barbuda. Magdalena
Ventura e o seu marido
Ribera
1631

Zurbarán, a representación da realidade
• 1598-1664. É un pintor extremeño formado
en Sevilla. A súa primeira etapa está moi
influída polo tenebrismo de Caravaggio, pero
despois adquire un estilo propio. É moi
coñecido polos seus cadros relixiosos
especialmente de frades, e polos seus
bodegóns.
• Zurbarán pintou unha serie de santas, ás que
representa coma damas nobres ataviadas
con elegantes vestidos da época. Os seus
escasos bodegóns tamén ilustran a vida cotiá
do XVII.

Bodegón con cacharros
Zurbarán
cara o 1650
Temática: natureza morta

Aparición de San Pedro a San
Pedro Nolasco
Zurbarán
1629

Santa Dorotea
Zurbarán
1ª m. XVII

Murillo, realismo e idealismo
• 1617-1682. Bartolomé Esteban Murillo
nado en Sevilla, pintou sobre todo
temas relixiosos, especialmente de
Inmaculadas. Tamén realizou cadros
costumistas, escenas da vida cotiá
protagonizadas por nenos e pícaros.
• Murillo representa a realidade cun halo
de tenrura e de idealización que e
característico da súa pintura.

A Sagrada Familia do paxariño
Murillo
cara o 1650

Moza e a súa dona
Murillo
1660
Temática: retrato

Neno espulgándose
Murillo
cara o 1650

Nenos xogando aos dados
Murillo
Entre 1665 e 1675
Temática: costumistas

Os nenos da cuncha
Murillo
cara 1670-1675

A Inmaculada do Escorial
Murillo
Entre 1660-1665

Valdés Leal,
• 1622-1690. Nado en Sevilla. Artista de
fecunda inventiva pero desigual no
acabado das súas obras.
• Son famosas as súas obras para o
Hospital da Caridade de Sevilla sobre o
tema moi extendido por europa da
vanitas, as alegorías Finis gloriae
mundis (o fin das glorias mundanas) e
In ictu oculi (Nun abrir e pechar de
ollos).

In icti oculi
Valdés Leal
1672
Temática:
alegórica

Finis Gloriae Mundi
Valdés Leal
1672
Temática: alegórica

Arte barroca

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Arte barroca

Similar to Arte barroca (20)

More from Agrela Elvixeo

More from Agrela Elvixeo (20)

Arte barroca