SlideShare a Scribd company logo
1 of 6
Download to read offline
@=# gful/s r]tgf÷lzIff, gful/s ;dfh nuffot gful/sx?sf] bfloTj / st{Jo
!= gful/s r]tgf÷lzIff sf] kl/ro
 /fHoåf/f k|bfg ul/Psf] xs tyf clwsf/sf] pkof]u / tf]lsPsf] st{Jo af]w tyf lgjf{x ug]{ Pp6f
lglZrt /fHodf sfg"g åf/f cfj4 ;d'bfosf x/]s ;b:onfO{ gful/s elgG5 .
 dflg; ;fdflhs k|f0fL ePsf]n] gful/s hLjg -Civic life_ df ;lqmo ;xefuL eO{ ;dfhdf /xg a:g
/ x'ls{gsf nflu ;fdflhs lgodsf] kl/kfngf ug{'kb{5 . o;/L gful/s cfkmgf] clwsf/, e"ldsf /
bfloTjsf ;fy} zf;sLo Joj:yfdf zf;ssf] clwsf/, st{Jo / bfloTjk|lt ;r]t Ps cfbz{ gful/s
tof/ ug]{ qmddf gful/snfO{ lbOg] 1fgsf] :j¿knfO{ gful/s lzIff (Civic Education) elgG5 .
 gful/sx?df cfly{s, ;dflhs, Pj /fhlglts kIfdf hfu[t ;r]tgfnfO{ gful/s r]tgf elgG5 .
@= gful/s lzIffsf cfofdx¿
gful/sx¿nfO{ c;n gful/sdf ¿kfGt/0f ug{ tyf d'n'ssf] nf]stflGqs/0fsf] k|lqmofnfO{ ;+:yfut /
lbuf] agfpg] ;Gbe{df gful/s lzIffsf] cfjZostf / ;fGble{stfnfO{ s;}n] gsfg{ ;Sb}g . o;/L x]bf{
gful/s lzIffsf cfofdx¿n] w]/} kIfnfO{ ;d]6]sf] x'G5 cyf{t o;n] JolQmsf] JolQmut hLjg, ;fdflhs
/ /fli6«o hLjgsf ;fy} ;du| zf;sLo Joj:yfsf kIfnfO{ klg ;d]6g] ePsf]n] o;sf cfofdnfO{ ;Lldt
bfo/fdf /fv]/ x]g{ ;lsFb}g tfklg gful/s lzIffsf dxTjk"0f{ cfofdnfO{ lgDgfg';f/ pNn]v ug{ ;lsG5 M
s_ gful/s lzIffsf] ;f+:s[lts cfofd M gful/s lzIffn] ;f+:s[lts d"NodfGotf, efiff, ;flxTo, wd{,
l/ltl/jfh, k|yf, k/Dk/f, snf ;+:s[lt tyf k'/ftflTjs cj:yfsf] af]w u/fpg'sf ;fy} ;f]cg'¿k cfr/0f
cjnDag ug{ k|]l/t ug]{ sfo{df dxTjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ub{5 .
v_ gful/s lzIffsf] ;fdflhs cfofdM dflg; lglZrt ¿kdf ;fdflhs k|f0fL xf] . ;fdflhs ¿kdf /xg,
a:g / x'ls{gsf nflu ;dfhsf lglZrt lgod, dfGotf / ljlwx¿nfO{ kfngf ug{'kb{5 . gful/s lzIffsf
dfWodaf6 gful/ssf] gful/s clwsf/ / To;;Fu hf]l8P/ cfpg] st{Josf] af]w x'g'sf ;fy}
;fdfhLs/0fsf nflu cfjZos kg]{ dxTjk"0f{ tTjx¿ ;lxi0f'tf, dfgjLotfsf ljljw kIfx¿ / ;f]cg'¿k
ug'{kg]{ Jojxf/sf af/]df gful/snfO{ ;';"rLt u/fpg ;lsG5 .
u_ gful/s lzIffsf] /fhgLlts cfofdM gful/s lzIffaf6 /fhlgltsf ljleGg kIfx? /fHo, /fli6«otf,
/fHosf] /fhlglts ;/+rgf, /fhlglts ;+:sf/, ;/sf/sf] :j?j, zf;lso :j?k, ;/sf/sf c+ux?,
:yflgo ;/sf/, lgjf{rg kålt, ;+l3otf, ;dfj]zLs0f h:tf kIfx?sf] af/]df hfgsf/L u/fO{ /fhgLlts
Joj:yfnfO{ Jojl:yt / dha't agfO{ /fhgLltdf hgtfsf] cy{k"0f{ ;xeflutf ;'lglZrt u/L ;du|df
nf]stflGqs Joj:yfnfO{ :yfgLo txb]lv /fli6«o tx;Dd ;+:yfut / lbuf] agfpg d2t ldNb5 .
3_ gful/s lzIffsf] ljsf;d"ns cfofdM ;sf/fTds kl/jt{gtkm{ pGd'v j[l4nfO{ ljsf;sf ¿kdf lnOG5
. ljleGg hfthflt, efiffefifLx¿ nufot cNk;+Vos hgtfsf] lxt x'g]tkm{ ;du| ljsf; s]lGb|t /xg'kb{5
. gful/s lzIffsf] ljsf;d"ns cfofdn] ljsf;sf] k|ltkmn cNk;+Vossf] kIfdf k'Ug] u/L ;fdflhs
Gofosf] d"NodfGotfnfO{ cfTd;ft u/L k|fKt nfesf] k|efjsf/L ljt/0f x'g'kg]{ dfGotf /fVb5 . To:t}
o;n] ljsf;df hg;xeflutf, lbuf] ljsf;, jftfj/0f k|b'z0f h:tf ljifoj:t'x?nfO{ ;d]t ;d]6sf] x'G5
.
ª_ gful/s lzIffsf] g}lts cfofdM gful/s lzIffsf] o; cfofdn] gful/sx¿df g}ltstfsf] cfjZostf,
dxTjjaf]w u/fpg'sf ;fy} Pscfk;df e|ft[Tj, Pstf, k]|d, ljZjaGw'Tj, ;To / Gofosf] af]w u/fpF5 eg]
cg'zf;g, ;bfrfl/tf, rl/q lgdf{0f, /fli6«otf, /fli6«o Pstf Pjd cv08tf, /fi6« lgdf{0fsf] efjgfsf]
ljsf; u/fp5 . o;af6 gful/sx¿df cfkm"n] ug]{ x/]s lqmofsnfk / hgfpg] k|ltlqmof cGo kIfsf]
clwsf/;Fu ufF;]/ x]g]{ afgLsf] ljsf; x'G5 . cfkmgf] clwsf/sf] dfu tyf ;f]sf] k|of]u ubf{ To;;Fu}
hf]l8P/ cfpg] st{Jo tyf Tofuk|lt klg gful/snfO{ ;r]t u/fpF5 .
#= gful/s lzIffsf] dxTj / e'ldsf .
 ;Ifd tyf ;r]t gful/s tof/ ug{ .
 gful/snfO{ cfkmgf] JolQmut tyf ;fd'lxs clwsf/sfk|lt ;r]t u/fpg .
 clwsf/sf] ;fy} cfkmgf] JolQmut tyf ;fd'lxs st{Jo / lhDd]jf/L s] xf] < ;f]sf] af]w u/fO{ ;f]cg'¿k
Jojxf/ ug{ .
 cfkmgf] ;d'bfo / ;du| b]zsf] ;d:of klxrfg u/L ;f]sf] ;dfwfgsf nflu cfkmgf tkm{af6 v]Ng'kg]{
e"ldsf lgefpg hfu?s u/fpg .
 gful/sx¿nfO{ dxTjjk"0f{ ;fj{hlgs ljifo klxrfg u/fpg .
 ;fj{hlgs ;/f]sf/sf] ljifodf ;f/e"t ;xeflutf ;'lglZrt u/fpg .
 cfkmgf] clwsf/ k|of]u ;f];Fu ufFl;P/ cfpg] st{Jok|lt ;r]t u/fpg .
 gful/sx¿df cGo kIfsf] clwsf/sf] ;Ddfg ug]{ efjgf ljsf; u/fpg .
 JolQmsf] 1fgfTds Ifdtf / g}lts u'0fsf] ljsf; u/fpg .
 ;To, OdfGbf/, w]{ojfg, Ifdtfjfg , rl/qjfg JolQm agfpg] .
 ;a} lsl;dsf gsf/fTds k|j[lQ, Jojxf/ / ;+:s[lt pTkGg x'g glbg] / pTkGg eOxfn]df ;dod} ;'wf/
ug{ k|]l/t ub{5 .
$= gful/s lzIffsf]÷r]tgfsf] cfjZostf
lzIffnfO{ d[To'ko{Gt rln/xg] k|lqmofsf ¿kdf lnOG5 . o;/L gful/s lzIffsf] cfjZostfnfO{
lgDgfg';f/ pNn]v ug{ ;lsG5 M
 eljiosf s0f{wf/sf ¿kdf lnOg] o'jf ju{nfO{ d'n'ssf] ;fdflhs, ;f+:s[lts /fhgLlts d"NodfGotf tyf
cfbz{af/] af]w u/fpg .
 x/]s tx / tKsfdf c;n ;+:s[lt / cfr/0fsf] cjnDagdfkm{t ;bfrf/ k4ltsf] ljsf; ug{ .
 ;dfh tyf /fi6«n] ef]lu/x]sf ;d:ofk|lt ;+j]bgzLn eO{ To;sf] ;dfwfgsf nflu cfkmgf] tkm{af6 lgjf{x
ug'{kg]{ e"ldsfk|lt ;r]t gful/sx¿ ljsf; ug{ .
 d'n'ssf] /fhgLlts Joj:yfnfO{ ;+:yfut ug{, ;fdflhs d"NodfGotfk|lt ;+j]bgzLn tyf cfly{s
;|f]t;fwgsf] plrt kl/rfng / Joj:yfkgk|lt k|efjsf/L e"ldsf v]Ng ;Sg] ;Ifd / cfbz{ g}ltsjfg
g]t[Tjsf] ljsf; :yfgLo txb]lv g} u/fpg .
 ;Ifd, Jofj;flos / lgi7fjfg /fhgLlt1sf] ;ªVof j[l4 u/L /fhgLltk|lt jt{dfgdf /x]sf] gsf/fTds
;f]rnfO{ kl/jt{g u/fpg .
 gful/sn] JolQmut / ;d"xut ¿kdf ug'{kg]{ Jojxf/ / cfr/0fsf ;fy} JolQmut / ;fd"lxs lxtsf]
;'/Iff ug{ .
 x/]s gful/snfO{ pgLx¿ /xg] a:g] ;d'bfosf ;fy} ;du|df /fi6«k|ltsf] bfloTjaf]w u/fpg .
 /fli6«otfk|lt ;r]t hfu?s gful/ssf] ljsf; u/fpg .
 JolQm-JolQm, JolQm-;d'bfo / /fHo aLr ;'dw'/ ;x;DaGwsf] ljsf; u/fpg .
 ax'hftLo, eflifs, wfld{s, ;f+:s[lts ljz]iftfx¿nfO{ cfb/;Ddfg ug]{ efjgf ljsf; u/fpg .
 nf]stflGqs Joj:yfsf] ;+:yfut ljsf; / To;sf] hLjGttfsf nflu hg;xeflutf k|jw{g ug{ .
 e|ft[Tj, k|]d, g}lts cfr/0fnfO{ k|jw{g u/L dflg;nfO{ jf:tljs cy{df gful/s agfpg .
 ;dfhsf] ;b:osf ¿kdf cfkmgf] clwsf/, bfloTj / st{Jo tyf zf;sLo Joj:yfdf zf;ssf] clwsf/,
bfloTj;lxt d'n'ssf nflu cfjZos Ps c;n gful/sdf x'g'kg]{ u'0f;lxtsf] gful/sx¿sf] ;ªVofTds
/ u'0ffTds ljsf; ug{ .
 ljlwsf] zf;g, c;n zf;g tyf dfgj clwsf/k|lt ;Ddfgsf] ;+:s[lt ljsf; u/fpg .
 ;fdflhs ;lxi0f'tf, ;befj tyf dfgjLo efjgfsf] ljsf; u/fpg .
 /fHo ;~rfngsf] ljlw, k|lqmofaf/] hfgsf/ tyf JolQmsf] /fhgLlts k|0ffnLk|lt /x]sf] bfloTj tyf
e"ldsf k|i6 u/L /fhgLlts k|0ffnLaf6 cfpg] kl/0ffdnfO{ k|efjsf/L / pknlAwd"ns agfpg .
 åGåsf] k"j{ cj:yfdf o;nfO{ a9g glbg tyf åGåkl5sf] ;+qmd0fsfndf o;sf] lbuf] Joj:yfkg ug{ .
 ul/a, cNk;+Vos cj:yfdf /x]sf hflt, efiffut / lnËLo ¿kdf k5fl8 k/]sf ju{sf] ;zQmLs/0f ug{ .
%= c;n gful/sdf x'g'kg]{ u'0fx? M
 /fi6« k|]d
 /fli6«o ;Dkltsf] ;+/If0f / ;Djå{g
 cfk;L ;xof]usf] efjgf
 g}ltstf
 dtflwsf/sf] ;lx k|of]u
 cfkmgf] clwsf/ tyf st{Jo k|lt ;hu
 wfld{s?kdf ;lxi0f'
^= gful/s r]tgfsf] g]kfnsf] ;Gbe{df jt{dfg cj:yf M
 gful/s st{Jo eGbf klg clwsf/ dfq vf]Hg] k|j[lt
 ckof{Kt gful/s lzIff
 ?l9jfbL k/Dk/f ;dfhdf xfn ;Dd sfod x'g'
 ul/lj, a]/f]huf/L / clzIff h:tf ;d:of xfn ;Dd h8f hdfP/ /fVg'
 gful/s ;dfhx? Gffkmfd'vL / zx/d'vL aGb} hfg'
 gful/s r]tgfsf] ljifo /fHosf] k|fyldstfdf gkg'{
 sfg"gsf] kfngfsf] l:ytL sdhf]/ x'g'
 cg}ltstf / e|i6frf/sf] af]nafnf x'g'
 gful/s ;dfhsf] e'ldsf pNnv]o g'x'g'
&= g]kfndf gful/s lzIff÷r]tgf clej[l4 ug]{ pkfox? M
 ljwdfg ;+ljwfg, P]g, sfg"gsf ljifodf gful/snfO{ al9 eGbf al9 hfgsf/ agfpg ;/sf/n] ;lqmotf
b]vfpg'k5{,
 ck/fw / ck/fwLnfO{ sfg"gsf bfo/f leq NofO{ b08lxgtfsf] cGto ug'{k5{,
 gful/s ;dfhnfO{ ufFpd'vL tyf ;]jfd'vL agfpg'k5{,
 ;+rf/ dfWod nufPt cGo ljleGg cgf}krfl/s dfWodx?af6 gful/s r]tgf clej[l4 ug'k5{,
 gful/s r]tgf /fHosf] k|d'v k|fyldstfdf /fVg'k5{,
 clwsf/ / st{Jo Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g h:tf wf/0ffsf] ljsf; ug'k5{,
*= hgtfsf] st{Jo / lhDd]jfl/x? M
g]kfnsf] jt{dfg ;+ljwfgsf] efu # df df}lns xsx?sf] Joj:yf ;+u}{ gful/ssf st{Jox?sf] ;d]t
pNn]v ul/Psf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfg wf/f $* df pNn]v ePsf gful/ssf st{Jox? M
wf/f $*= gful/ssf st{Jo M k|To]s gful/ssf st{Jo b]xfo adf]lhd x'g]5g M–
-s_ /fi6«k|lt lgi7fjfg xF'b} g]kfnsf] /fli6«otf, ;fj{ef}d;Qf / cv08tfsf] /Iff ug{',
-v_ ;+ljwfg / sfg"gsf] kfngf ug{',
-u_ /fHon] rfx]sf avt clgjfo{ ;]jf ug'{,
-3_ ;fj{hlgs ;DklQsf] ;'/Iff / ;+/If0f ug{' .
o;sf cltl/Qm hgtfsf d"ne"t st{Jo / lhDd]jfl/x? o;k|sf/ 5g .
 /fi6«sf] em08f, /fli6«o lrGxx?, /fli6«o ufg tyf /fi6«sf] nflu jlnbfg ug]{ zlxbx?sf] ;Ddfg ug'{ ,
 hgtf ljgf jlb{sf k|x/L ePsfn[[] ck/fw lgoGq0fdf ;xof]u u/L zflGt ;'/Iff sfod ug{df ;xof]u ug]{ ,
 ;fj{hlgs ;Dkltsf] ;'/Iff ug'{ ,
 lgjf{rgdf efu lnP/ cfkmgf] dtflwsf/sf] k|of]u ug'{,
 ;dflhs d'No dfGotfsf] ;Ddfg ug'{,
 ;fj{hlgs gLlt lgdf{0fdf cfkmgf] ;xeflutf hgfpg' ,
 /fHosf] ;+ljwfg, P]g, sfg"gsf] kfNgf ug'{
(= Gful/s ;dfh M
 u}/ /fhlglts rl/q ePsf] lg:jfy{ ?kdf ;dfh ;]jfdf sfo{/t ;d"xg} gful/s ;dfh xf] .
 gful/s ;dfhsf] d'Vo sfo{ ;dfh;]jf ug'{sf] ;fy}, ;dflhs hfu/0fåf/f gful/snfO{ cfkmgf] xs
clwsf/k|lt hfu?s agfpg'sf / /fHonfO{ hgpQ/bfoL agfpg' xf] .
 /fHok|bQ ;]jfx? Go"g ?kdf k'u]sf If]q Pjd e"efudf u}/;/sf/L Pjd ;fd'bflos ;+:yf / gful/s
;dfhsf] e"ldsf ;]jfk|jfx, hgkl/rfng, r]tgf clej[l4nufot ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf nflu
k|efjsf/L ePsf] kfOPsf] 5 .
 gful/s ;dfhsf] hGd slxn]b]lv eof] / o;n] slxn]b]lv sfd ul//x]sf] 5 < eg]/ cflwsfl/s ?kdf
eGg ;lsg] cj:yf geP klg ;g !(*) sf] bzsdf gful/s clwsf/ / pkef]StfjfbL cfGbf]ngn]
ljZjJofkL dfGotf k|fKt u/]kl5 o;sf] nf]slk|otf a9g yfn]sf] xf] . cfhef]ln t /fHo;~rfng k|lqmofdf
logLx?sf] e"ldsf ;zSt, ;xof]uL / bafasf/L;d]t x'Fb} cfPsf] 5 .
 gful/s ;dfhsf] d'Vo e"ldsf g} /fhgLlts l/Sttfsf] kl/k"lt{ u/L hgtf / ;/sf/aLr ;]t'sf ?kdf
sfd ug'{df /x]sf] 5 .
 gful/s ;dfhn] klg /fHo ;+oGqsf] t];|f] If]qsf ?kdf e"ldsf v]N5g .
!)= o;sf] cfwf/e"t ljz]iftfx? o;k|sf/ 5 M
 j}wflgs x'G5, s'g} sfg'gsf] cfwf/df btf{ x'G5 .
 gfkmf xf]Og, :jod;]jL efjgfaf6 k|]l/t x'G5 .
 :jfoQ / :jrflnt ;+:yfsf ?kdf :yflkt x'G5 .
 /fhgLlts ljrf/wf/f, /fhgLlts lqmofsnfkaf6 cnu / :jtGq x'G5 .
 ;b:otf v'nf /x]sf] k|hftflGqs ;+:yf x'G5 .
 cfkmgf] xf]Og, nlIft ;d'bfosf] lxtdf sfd ub{5 .
 ;/sf/ / ;d'bfoaLr k'nsf] sfd ub{5 .
!!= gful/s ;dfhsf :j?kx? M
 k]zfut ;d"x M g]kfn kqsf/ dxf;+3, g]kfn lzIfs ;+3, g]kfn af/ Pzf]lzP;g, r]Da/ ckm sd;{
 hftLo ;+:yfx? M blnt ;+3, yf? sNof0f ;dfh, ls/fFt ;+3 cflb
 clwsf/jfbL ;+:yfx? M Amnesty Internatioanl, Pro Public, Transparcency
International
 pkef]Qmf ;dfh M cleefjs ;+3, pkef]Qmf d~r
 k}/jL ;d'xx? M dlxnf bafj ;d'x, g]kfn blnt ;+3, sfg'gL ;xfotf tyf k/fdz{ ;ldlt
 n}lÎs ;dtfd'vL ;dfh M dlxnf ;dfh, cfdf ;d'x, cf]/]s g]kfn
 /fhlglts ;d"xx? M dfgj clwsf/jfbL ;+:yfx?, lgjf{rg ko{j]If0f ;d"x
 Wfld{s tyf ;f+:s[lts ;d"xx? M ljZj lxGb' dxf;+3, g]kfn lxGb' kl/ifb, g]kfn ls/fFt ;+3
 lghL u'7L ;+:yfx? M dbg k'?:sf/ u'7L, dgdf]xg kmfpG8]zg, dbg kmfpG8]zg
!@= gful/s ;dfhsf] dxTj M
 ;dfhsf] ;zStLs/0f ug{,
 ;/sf/ / hgtfsf aLrdf /xL b'j}sf] ;DaGw;]t'sf ?kdf sfo{ ug'{,
 ;fd"lxs pknlAw / ;]jfsf] ljt/0fsf] ;xof]uL e"ldsf lgjf{x ug'{,
 bafasf/L ;d"x,
 ljsf;sf ;fem]bf/,
 :yfgLo ;|f]t;fwg kl/rfng ug]{ Vehicle,
 p2]Zo / k|fyldstf lgwf{/0f sfo{sf ;xof]uL,
 :yfgLo dfu / cfjZostfsf] k}/jL,
 Hfgr]tgf clej[l4df ;xof]uL,
 sdhf]/ ju{sf] c;n ldq .
!#=g]kfndf gful/s ;dfh If]qsf k|d'v sfo{ If]qx¿
 hnjfo' kl/jt{g / jftfj/0f ;+/If0f,
 lbuf] ljsf;,
 :yfgLo ;|f]t kl/rfng / Joj:yfkgsf If]qdf lqmofzLn
 :yfgLo :t/df ;]jfk|jfx ug]{ If]qx?df -lzIff, :jf:Yo, pBf]u, Joj;fo cflb_
 Hfg;xeflutf tyf ;fd'bflos ljsf;,Rf]tgf tyf hfu/0f
 afnaflnsf, dlxnf ljsf; Pjd, ckfªu, j[4, c;xfo ;+/If0f,
 b}jLk|sf]k tyf cfsl:ds ;]jf pknAw u/fpg]
!$= gful/s ;dfhsf] ;an kIf
 sd{rf/LtGqLo z}nLaf6 d'St,
 hgtfdf ;xh / ;/n kx'Fr ePsf,
 ultzLn / nlrnf] sfo{z}nL ckgfpg] ,
 hgd'vL tyf ;fd'bflos lqmofsnfkdf ;+nUgtf,
 ;dfh kl/jt{gsf Ph]G6
 nlIft ;d"x;Fu ;/sf/eGbf glhs a;]/ sfd ug{ ;Sg],
 nlIft ;d"xaf6 k|efjsf/L ;xeflutf h'6fpg ;Sg],
 ljsf; k|lqmof / To;sf] k|efjsf] ;xL;DaGw klxNofpg ;Sg],
 hgtfsf] cfjZostfsf] ;xL klxrfg ug]{,
 3/ b}nf]df ;]jf k'¥ofpg ;Sg],
 yf]/} vr{df hg;xeflutf h'6fP/ w]/} sfd ug{ ;Sg],
 ;r]tgfTds / bafad"ns sfo{qmd ;~rfng ug{ ;Sg],
 :yfgLo ;|f]t;fwgsf] a9L kl/rfng ug{ ;Sg],
 l56f]5l/tf] sfo{z}nL ckgfpg ;Sg],
 kl/jt{gnfO{ ;lhn} :jLsf/ ug{ ;Sg],
 u|fdL0f ,lk5l8Psf, ul/a, ;LdfGts[t ;d'bfof]Gd'v sfo{qmd ;~rfng
!%= g]kfndf gful/s ;dfhdf b]vLPsf ;d:ofx? .
 /fhlglts ?kdf t6:y x'g g;s]sf] / /fhlglts k|efj a9L /x]sf] .
 ;De|fGt ju{sf] k|e'Tj,
 ljleGg p2]Zo / k|sf/ ePsf]n] tNnf] tx;Dd ;dGjodf sl7gfO,
 :jod;]jL k|s[ltsf] x'g] ePsfn] Joj:yfkg kIf sdhf]/,
 Nf]vf, n]vfk/LIf0f, k|ltj]bg Pjd ;"rgf k|jfx / ljQLo Joj:yfkg k|0ffnL sdhf]/
 Hfjfkmb]lxtf, kf/blz{tf / k|ltlglwTj k4ltsf] cefj,
 JolStut k|of;af6 sfd ug]{ ePsfn] bL3{sfnLg ;f]r / sfo{gLltsf] cefj,
 3'dfp/f] kf/fn] /fhgLlt / wd{ k|rf/ ug]{ u/]sf], cNksfnLg kmfObfsf nflu sfd ug]{ x'Fbf bL3{sfnLg
k|s[ltsf cg';Gwfgd"ns sfo{sf] cefj,
 /fli6«o n]vf / ah]6 k|0ffnL aflx/af6 ;~rfng,
 ;/sf/sf] ;xof]uL / ;fem]bf/sf ?kdf eGbf j}slNks ;/sf/sf ?kdf k|:t't
 ;+:yfx?sf] ;ªVof slt 5 < s'gs'g ;+:yfn] sxfFsxfF sfo{qmd ;~rfng u/]sf 5g < eGg] klxNofpg
sl7gfO, tYofªs, ;"rgfsf] cefj .
 u}/gfkmfd"ns, :jod;]jL / cfTdlge{/ elgP klg gfkmf gsdfO{ s;/L cfTdlge{/ x'g ;S5 < o;y{
kl/efiffdf g} lj/f]wfef; b]lvG5 .
!^= ;d:of ;dfwfgsf pkfox¿
 Gful/s ;dfhsf] kl/efiff, sfo{If]q, bfloTj, clwsf/ / lhDd]jf/L :ki6 u/L Psåf/ k|0ffnLaf6 Joj:yfkg
/ ;~rfngsf nflu :ki6 gLltut / sfg'gL Joj:yf ug]{ .
 s/ / n]vfk/LIf0f;DaGwL sfg'gL Joj:yfsf] kfngf ug{ / ljQLo kf/blz{tfsf] gLlt cjnDag ug{
nufpg] .
 lglZrt p2]Zo / sfo{If]qdf dfq sfd ug{ tyf u|fdL0f / b'u{d If]qdf hfg k|f]T;fxg ug]{ .
 /fhlglts x:tIf]ksf] cGto ug]{ ,
 j}slNks ;/sf/sf ?kdf xf]Og ls ;xof]uL / kl/k"/ssf ?kdf sfd ug]{ .
 g]t[Tj rogdf k|lt:kwf{ / v'nfkg sfod ug]{,
 gful/s ;dfhdfsf] k|zf;lgs ;+/rgfdf klg ;dfj]lztf sfod ug]{,

More Related Content

Similar to नागरिक चेतना.pdf

पाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdf
पाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdfपाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdf
पाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdfNeerajOjha17
 
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीWOREC Nepal
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publicationUttam Siwakoti
 
Sushasan Aain of Nepal 2065
Sushasan Aain of Nepal 2065Sushasan Aain of Nepal 2065
Sushasan Aain of Nepal 2065bishal406
 
Sushasan Aain 2064
Sushasan Aain 2064Sushasan Aain 2064
Sushasan Aain 2064sanu sharma
 
Introduction to eco village programme
Introduction to eco village programmeIntroduction to eco village programme
Introduction to eco village programmeWOREC Nepal
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथाUmesh Maharjan
 
Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)sharadnp
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyayaBhim Upadhyaya
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012Prabin Tandan
 
Sampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaranSampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaranDPNet
 
1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrc1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrcNdrc Nepal
 
Ii day 8-npc presentation
Ii day 8-npc presentationIi day 8-npc presentation
Ii day 8-npc presentationDIPECHO Nepal
 
Communication and Dissemination Strategy for Comprehensive School Safety in ...
Communication and Dissemination Strategy for  Comprehensive School Safety in ...Communication and Dissemination Strategy for  Comprehensive School Safety in ...
Communication and Dissemination Strategy for Comprehensive School Safety in ...Ndrc Nepal
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...DPNet
 
Humanitarian reporting journalists handbook_nepal
Humanitarian reporting journalists handbook_nepalHumanitarian reporting journalists handbook_nepal
Humanitarian reporting journalists handbook_nepalMadhu Acharya
 
Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16WOREC Nepal
 

Similar to नागरिक चेतना.pdf (20)

पाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdf
पाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdfपाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdf
पाठ्यवस्तु समायोजन ढांचा (कक्षा ९-१०).pdf
 
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publication
 
Sushasan Aain of Nepal 2065
Sushasan Aain of Nepal 2065Sushasan Aain of Nepal 2065
Sushasan Aain of Nepal 2065
 
Sushasan Aain 2064
Sushasan Aain 2064Sushasan Aain 2064
Sushasan Aain 2064
 
Introduction to eco village programme
Introduction to eco village programmeIntroduction to eco village programme
Introduction to eco village programme
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथा
 
Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)Curriculum 11 12 (group-2)
Curriculum 11 12 (group-2)
 
7 aaha sanchar
7 aaha sanchar 7 aaha sanchar
7 aaha sanchar
 
Eco
EcoEco
Eco
 
NC Manifesto Abridged
NC Manifesto AbridgedNC Manifesto Abridged
NC Manifesto Abridged
 
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
 
Article world habitat day 2012
Article   world habitat day 2012Article   world habitat day 2012
Article world habitat day 2012
 
Sampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaranSampatti suddhikaran
Sampatti suddhikaran
 
1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrc1. app covid 19 book nepali ndrc
1. app covid 19 book nepali ndrc
 
Ii day 8-npc presentation
Ii day 8-npc presentationIi day 8-npc presentation
Ii day 8-npc presentation
 
Communication and Dissemination Strategy for Comprehensive School Safety in ...
Communication and Dissemination Strategy for  Comprehensive School Safety in ...Communication and Dissemination Strategy for  Comprehensive School Safety in ...
Communication and Dissemination Strategy for Comprehensive School Safety in ...
 
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
Communication and Dissemination Strategy on Comprehensive School Safety in Ne...
 
Humanitarian reporting journalists handbook_nepal
Humanitarian reporting journalists handbook_nepalHumanitarian reporting journalists handbook_nepal
Humanitarian reporting journalists handbook_nepal
 
Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16Pairabi Newsletter Issue 16
Pairabi Newsletter Issue 16
 

Recently uploaded

Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104misteraugie
 
Student login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinStudent login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinRaunakKeshri1
 
1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi 6.pdf
1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi  6.pdf1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi  6.pdf
1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi 6.pdfQucHHunhnh
 
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptxSOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptxiammrhaywood
 
Z Score,T Score, Percential Rank and Box Plot Graph
Z Score,T Score, Percential Rank and Box Plot GraphZ Score,T Score, Percential Rank and Box Plot Graph
Z Score,T Score, Percential Rank and Box Plot GraphThiyagu K
 
Sports & Fitness Value Added Course FY..
Sports & Fitness Value Added Course FY..Sports & Fitness Value Added Course FY..
Sports & Fitness Value Added Course FY..Disha Kariya
 
Introduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The BasicsIntroduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The BasicsTechSoup
 
Grant Readiness 101 TechSoup and Remy Consulting
Grant Readiness 101 TechSoup and Remy ConsultingGrant Readiness 101 TechSoup and Remy Consulting
Grant Readiness 101 TechSoup and Remy ConsultingTechSoup
 
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...EduSkills OECD
 
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SDMeasures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SDThiyagu K
 
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Krashi Coaching
 
9548086042 for call girls in Indira Nagar with room service
9548086042  for call girls in Indira Nagar  with room service9548086042  for call girls in Indira Nagar  with room service
9548086042 for call girls in Indira Nagar with room servicediscovermytutordmt
 
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformA Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformChameera Dedduwage
 
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdfSanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdfsanyamsingh5019
 
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajansocial pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajanpragatimahajan3
 
Software Engineering Methodologies (overview)
Software Engineering Methodologies (overview)Software Engineering Methodologies (overview)
Software Engineering Methodologies (overview)eniolaolutunde
 

Recently uploaded (20)

Mattingly "AI & Prompt Design: Structured Data, Assistants, & RAG"
Mattingly "AI & Prompt Design: Structured Data, Assistants, & RAG"Mattingly "AI & Prompt Design: Structured Data, Assistants, & RAG"
Mattingly "AI & Prompt Design: Structured Data, Assistants, & RAG"
 
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
 
Advance Mobile Application Development class 07
Advance Mobile Application Development class 07Advance Mobile Application Development class 07
Advance Mobile Application Development class 07
 
Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1
Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1
Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1
 
Student login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinStudent login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpin
 
1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi 6.pdf
1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi  6.pdf1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi  6.pdf
1029-Danh muc Sach Giao Khoa khoi 6.pdf
 
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptxSOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
SOCIAL AND HISTORICAL CONTEXT - LFTVD.pptx
 
Z Score,T Score, Percential Rank and Box Plot Graph
Z Score,T Score, Percential Rank and Box Plot GraphZ Score,T Score, Percential Rank and Box Plot Graph
Z Score,T Score, Percential Rank and Box Plot Graph
 
Sports & Fitness Value Added Course FY..
Sports & Fitness Value Added Course FY..Sports & Fitness Value Added Course FY..
Sports & Fitness Value Added Course FY..
 
Introduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The BasicsIntroduction to Nonprofit Accounting: The Basics
Introduction to Nonprofit Accounting: The Basics
 
Grant Readiness 101 TechSoup and Remy Consulting
Grant Readiness 101 TechSoup and Remy ConsultingGrant Readiness 101 TechSoup and Remy Consulting
Grant Readiness 101 TechSoup and Remy Consulting
 
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
 
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SDMeasures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
 
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
 
9548086042 for call girls in Indira Nagar with room service
9548086042  for call girls in Indira Nagar  with room service9548086042  for call girls in Indira Nagar  with room service
9548086042 for call girls in Indira Nagar with room service
 
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformA Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
 
INDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptx
INDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptxINDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptx
INDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptx
 
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdfSanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
 
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajansocial pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
 
Software Engineering Methodologies (overview)
Software Engineering Methodologies (overview)Software Engineering Methodologies (overview)
Software Engineering Methodologies (overview)
 

नागरिक चेतना.pdf

  • 1. @=# gful/s r]tgf÷lzIff, gful/s ;dfh nuffot gful/sx?sf] bfloTj / st{Jo != gful/s r]tgf÷lzIff sf] kl/ro  /fHoåf/f k|bfg ul/Psf] xs tyf clwsf/sf] pkof]u / tf]lsPsf] st{Jo af]w tyf lgjf{x ug]{ Pp6f lglZrt /fHodf sfg"g åf/f cfj4 ;d'bfosf x/]s ;b:onfO{ gful/s elgG5 .  dflg; ;fdflhs k|f0fL ePsf]n] gful/s hLjg -Civic life_ df ;lqmo ;xefuL eO{ ;dfhdf /xg a:g / x'ls{gsf nflu ;fdflhs lgodsf] kl/kfngf ug{'kb{5 . o;/L gful/s cfkmgf] clwsf/, e"ldsf / bfloTjsf ;fy} zf;sLo Joj:yfdf zf;ssf] clwsf/, st{Jo / bfloTjk|lt ;r]t Ps cfbz{ gful/s tof/ ug]{ qmddf gful/snfO{ lbOg] 1fgsf] :j¿knfO{ gful/s lzIff (Civic Education) elgG5 .  gful/sx?df cfly{s, ;dflhs, Pj /fhlglts kIfdf hfu[t ;r]tgfnfO{ gful/s r]tgf elgG5 . @= gful/s lzIffsf cfofdx¿ gful/sx¿nfO{ c;n gful/sdf ¿kfGt/0f ug{ tyf d'n'ssf] nf]stflGqs/0fsf] k|lqmofnfO{ ;+:yfut / lbuf] agfpg] ;Gbe{df gful/s lzIffsf] cfjZostf / ;fGble{stfnfO{ s;}n] gsfg{ ;Sb}g . o;/L x]bf{ gful/s lzIffsf cfofdx¿n] w]/} kIfnfO{ ;d]6]sf] x'G5 cyf{t o;n] JolQmsf] JolQmut hLjg, ;fdflhs / /fli6«o hLjgsf ;fy} ;du| zf;sLo Joj:yfsf kIfnfO{ klg ;d]6g] ePsf]n] o;sf cfofdnfO{ ;Lldt bfo/fdf /fv]/ x]g{ ;lsFb}g tfklg gful/s lzIffsf dxTjk"0f{ cfofdnfO{ lgDgfg';f/ pNn]v ug{ ;lsG5 M s_ gful/s lzIffsf] ;f+:s[lts cfofd M gful/s lzIffn] ;f+:s[lts d"NodfGotf, efiff, ;flxTo, wd{, l/ltl/jfh, k|yf, k/Dk/f, snf ;+:s[lt tyf k'/ftflTjs cj:yfsf] af]w u/fpg'sf ;fy} ;f]cg'¿k cfr/0f cjnDag ug{ k|]l/t ug]{ sfo{df dxTjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ub{5 . v_ gful/s lzIffsf] ;fdflhs cfofdM dflg; lglZrt ¿kdf ;fdflhs k|f0fL xf] . ;fdflhs ¿kdf /xg, a:g / x'ls{gsf nflu ;dfhsf lglZrt lgod, dfGotf / ljlwx¿nfO{ kfngf ug{'kb{5 . gful/s lzIffsf dfWodaf6 gful/ssf] gful/s clwsf/ / To;;Fu hf]l8P/ cfpg] st{Josf] af]w x'g'sf ;fy} ;fdfhLs/0fsf nflu cfjZos kg]{ dxTjk"0f{ tTjx¿ ;lxi0f'tf, dfgjLotfsf ljljw kIfx¿ / ;f]cg'¿k ug'{kg]{ Jojxf/sf af/]df gful/snfO{ ;';"rLt u/fpg ;lsG5 . u_ gful/s lzIffsf] /fhgLlts cfofdM gful/s lzIffaf6 /fhlgltsf ljleGg kIfx? /fHo, /fli6«otf, /fHosf] /fhlglts ;/+rgf, /fhlglts ;+:sf/, ;/sf/sf] :j?j, zf;lso :j?k, ;/sf/sf c+ux?, :yflgo ;/sf/, lgjf{rg kålt, ;+l3otf, ;dfj]zLs0f h:tf kIfx?sf] af/]df hfgsf/L u/fO{ /fhgLlts Joj:yfnfO{ Jojl:yt / dha't agfO{ /fhgLltdf hgtfsf] cy{k"0f{ ;xeflutf ;'lglZrt u/L ;du|df nf]stflGqs Joj:yfnfO{ :yfgLo txb]lv /fli6«o tx;Dd ;+:yfut / lbuf] agfpg d2t ldNb5 . 3_ gful/s lzIffsf] ljsf;d"ns cfofdM ;sf/fTds kl/jt{gtkm{ pGd'v j[l4nfO{ ljsf;sf ¿kdf lnOG5 . ljleGg hfthflt, efiffefifLx¿ nufot cNk;+Vos hgtfsf] lxt x'g]tkm{ ;du| ljsf; s]lGb|t /xg'kb{5 . gful/s lzIffsf] ljsf;d"ns cfofdn] ljsf;sf] k|ltkmn cNk;+Vossf] kIfdf k'Ug] u/L ;fdflhs Gofosf] d"NodfGotfnfO{ cfTd;ft u/L k|fKt nfesf] k|efjsf/L ljt/0f x'g'kg]{ dfGotf /fVb5 . To:t} o;n] ljsf;df hg;xeflutf, lbuf] ljsf;, jftfj/0f k|b'z0f h:tf ljifoj:t'x?nfO{ ;d]t ;d]6sf] x'G5 . ª_ gful/s lzIffsf] g}lts cfofdM gful/s lzIffsf] o; cfofdn] gful/sx¿df g}ltstfsf] cfjZostf, dxTjjaf]w u/fpg'sf ;fy} Pscfk;df e|ft[Tj, Pstf, k]|d, ljZjaGw'Tj, ;To / Gofosf] af]w u/fpF5 eg] cg'zf;g, ;bfrfl/tf, rl/q lgdf{0f, /fli6«otf, /fli6«o Pstf Pjd cv08tf, /fi6« lgdf{0fsf] efjgfsf] ljsf; u/fp5 . o;af6 gful/sx¿df cfkm"n] ug]{ x/]s lqmofsnfk / hgfpg] k|ltlqmof cGo kIfsf] clwsf/;Fu ufF;]/ x]g]{ afgLsf] ljsf; x'G5 . cfkmgf] clwsf/sf] dfu tyf ;f]sf] k|of]u ubf{ To;;Fu} hf]l8P/ cfpg] st{Jo tyf Tofuk|lt klg gful/snfO{ ;r]t u/fpF5 . #= gful/s lzIffsf] dxTj / e'ldsf .  ;Ifd tyf ;r]t gful/s tof/ ug{ .
  • 2.  gful/snfO{ cfkmgf] JolQmut tyf ;fd'lxs clwsf/sfk|lt ;r]t u/fpg .  clwsf/sf] ;fy} cfkmgf] JolQmut tyf ;fd'lxs st{Jo / lhDd]jf/L s] xf] < ;f]sf] af]w u/fO{ ;f]cg'¿k Jojxf/ ug{ .  cfkmgf] ;d'bfo / ;du| b]zsf] ;d:of klxrfg u/L ;f]sf] ;dfwfgsf nflu cfkmgf tkm{af6 v]Ng'kg]{ e"ldsf lgefpg hfu?s u/fpg .  gful/sx¿nfO{ dxTjjk"0f{ ;fj{hlgs ljifo klxrfg u/fpg .  ;fj{hlgs ;/f]sf/sf] ljifodf ;f/e"t ;xeflutf ;'lglZrt u/fpg .  cfkmgf] clwsf/ k|of]u ;f];Fu ufFl;P/ cfpg] st{Jok|lt ;r]t u/fpg .  gful/sx¿df cGo kIfsf] clwsf/sf] ;Ddfg ug]{ efjgf ljsf; u/fpg .  JolQmsf] 1fgfTds Ifdtf / g}lts u'0fsf] ljsf; u/fpg .  ;To, OdfGbf/, w]{ojfg, Ifdtfjfg , rl/qjfg JolQm agfpg] .  ;a} lsl;dsf gsf/fTds k|j[lQ, Jojxf/ / ;+:s[lt pTkGg x'g glbg] / pTkGg eOxfn]df ;dod} ;'wf/ ug{ k|]l/t ub{5 . $= gful/s lzIffsf]÷r]tgfsf] cfjZostf lzIffnfO{ d[To'ko{Gt rln/xg] k|lqmofsf ¿kdf lnOG5 . o;/L gful/s lzIffsf] cfjZostfnfO{ lgDgfg';f/ pNn]v ug{ ;lsG5 M  eljiosf s0f{wf/sf ¿kdf lnOg] o'jf ju{nfO{ d'n'ssf] ;fdflhs, ;f+:s[lts /fhgLlts d"NodfGotf tyf cfbz{af/] af]w u/fpg .  x/]s tx / tKsfdf c;n ;+:s[lt / cfr/0fsf] cjnDagdfkm{t ;bfrf/ k4ltsf] ljsf; ug{ .  ;dfh tyf /fi6«n] ef]lu/x]sf ;d:ofk|lt ;+j]bgzLn eO{ To;sf] ;dfwfgsf nflu cfkmgf] tkm{af6 lgjf{x ug'{kg]{ e"ldsfk|lt ;r]t gful/sx¿ ljsf; ug{ .  d'n'ssf] /fhgLlts Joj:yfnfO{ ;+:yfut ug{, ;fdflhs d"NodfGotfk|lt ;+j]bgzLn tyf cfly{s ;|f]t;fwgsf] plrt kl/rfng / Joj:yfkgk|lt k|efjsf/L e"ldsf v]Ng ;Sg] ;Ifd / cfbz{ g}ltsjfg g]t[Tjsf] ljsf; :yfgLo txb]lv g} u/fpg .  ;Ifd, Jofj;flos / lgi7fjfg /fhgLlt1sf] ;ªVof j[l4 u/L /fhgLltk|lt jt{dfgdf /x]sf] gsf/fTds ;f]rnfO{ kl/jt{g u/fpg .  gful/sn] JolQmut / ;d"xut ¿kdf ug'{kg]{ Jojxf/ / cfr/0fsf ;fy} JolQmut / ;fd"lxs lxtsf] ;'/Iff ug{ .  x/]s gful/snfO{ pgLx¿ /xg] a:g] ;d'bfosf ;fy} ;du|df /fi6«k|ltsf] bfloTjaf]w u/fpg .  /fli6«otfk|lt ;r]t hfu?s gful/ssf] ljsf; u/fpg .  JolQm-JolQm, JolQm-;d'bfo / /fHo aLr ;'dw'/ ;x;DaGwsf] ljsf; u/fpg .  ax'hftLo, eflifs, wfld{s, ;f+:s[lts ljz]iftfx¿nfO{ cfb/;Ddfg ug]{ efjgf ljsf; u/fpg .  nf]stflGqs Joj:yfsf] ;+:yfut ljsf; / To;sf] hLjGttfsf nflu hg;xeflutf k|jw{g ug{ .  e|ft[Tj, k|]d, g}lts cfr/0fnfO{ k|jw{g u/L dflg;nfO{ jf:tljs cy{df gful/s agfpg .  ;dfhsf] ;b:osf ¿kdf cfkmgf] clwsf/, bfloTj / st{Jo tyf zf;sLo Joj:yfdf zf;ssf] clwsf/, bfloTj;lxt d'n'ssf nflu cfjZos Ps c;n gful/sdf x'g'kg]{ u'0f;lxtsf] gful/sx¿sf] ;ªVofTds / u'0ffTds ljsf; ug{ .  ljlwsf] zf;g, c;n zf;g tyf dfgj clwsf/k|lt ;Ddfgsf] ;+:s[lt ljsf; u/fpg .  ;fdflhs ;lxi0f'tf, ;befj tyf dfgjLo efjgfsf] ljsf; u/fpg .  /fHo ;~rfngsf] ljlw, k|lqmofaf/] hfgsf/ tyf JolQmsf] /fhgLlts k|0ffnLk|lt /x]sf] bfloTj tyf e"ldsf k|i6 u/L /fhgLlts k|0ffnLaf6 cfpg] kl/0ffdnfO{ k|efjsf/L / pknlAwd"ns agfpg .  åGåsf] k"j{ cj:yfdf o;nfO{ a9g glbg tyf åGåkl5sf] ;+qmd0fsfndf o;sf] lbuf] Joj:yfkg ug{ .
  • 3.  ul/a, cNk;+Vos cj:yfdf /x]sf hflt, efiffut / lnËLo ¿kdf k5fl8 k/]sf ju{sf] ;zQmLs/0f ug{ . %= c;n gful/sdf x'g'kg]{ u'0fx? M  /fi6« k|]d  /fli6«o ;Dkltsf] ;+/If0f / ;Djå{g  cfk;L ;xof]usf] efjgf  g}ltstf  dtflwsf/sf] ;lx k|of]u  cfkmgf] clwsf/ tyf st{Jo k|lt ;hu  wfld{s?kdf ;lxi0f' ^= gful/s r]tgfsf] g]kfnsf] ;Gbe{df jt{dfg cj:yf M  gful/s st{Jo eGbf klg clwsf/ dfq vf]Hg] k|j[lt  ckof{Kt gful/s lzIff  ?l9jfbL k/Dk/f ;dfhdf xfn ;Dd sfod x'g'  ul/lj, a]/f]huf/L / clzIff h:tf ;d:of xfn ;Dd h8f hdfP/ /fVg'  gful/s ;dfhx? Gffkmfd'vL / zx/d'vL aGb} hfg'  gful/s r]tgfsf] ljifo /fHosf] k|fyldstfdf gkg'{  sfg"gsf] kfngfsf] l:ytL sdhf]/ x'g'  cg}ltstf / e|i6frf/sf] af]nafnf x'g'  gful/s ;dfhsf] e'ldsf pNnv]o g'x'g' &= g]kfndf gful/s lzIff÷r]tgf clej[l4 ug]{ pkfox? M  ljwdfg ;+ljwfg, P]g, sfg"gsf ljifodf gful/snfO{ al9 eGbf al9 hfgsf/ agfpg ;/sf/n] ;lqmotf b]vfpg'k5{,  ck/fw / ck/fwLnfO{ sfg"gsf bfo/f leq NofO{ b08lxgtfsf] cGto ug'{k5{,  gful/s ;dfhnfO{ ufFpd'vL tyf ;]jfd'vL agfpg'k5{,  ;+rf/ dfWod nufPt cGo ljleGg cgf}krfl/s dfWodx?af6 gful/s r]tgf clej[l4 ug'k5{,  gful/s r]tgf /fHosf] k|d'v k|fyldstfdf /fVg'k5{,  clwsf/ / st{Jo Pp6} l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g h:tf wf/0ffsf] ljsf; ug'k5{, *= hgtfsf] st{Jo / lhDd]jfl/x? M g]kfnsf] jt{dfg ;+ljwfgsf] efu # df df}lns xsx?sf] Joj:yf ;+u}{ gful/ssf st{Jox?sf] ;d]t pNn]v ul/Psf] 5 . g]kfnsf] ;+ljwfg wf/f $* df pNn]v ePsf gful/ssf st{Jox? M wf/f $*= gful/ssf st{Jo M k|To]s gful/ssf st{Jo b]xfo adf]lhd x'g]5g M– -s_ /fi6«k|lt lgi7fjfg xF'b} g]kfnsf] /fli6«otf, ;fj{ef}d;Qf / cv08tfsf] /Iff ug{', -v_ ;+ljwfg / sfg"gsf] kfngf ug{', -u_ /fHon] rfx]sf avt clgjfo{ ;]jf ug'{, -3_ ;fj{hlgs ;DklQsf] ;'/Iff / ;+/If0f ug{' . o;sf cltl/Qm hgtfsf d"ne"t st{Jo / lhDd]jfl/x? o;k|sf/ 5g .
  • 4.  /fi6«sf] em08f, /fli6«o lrGxx?, /fli6«o ufg tyf /fi6«sf] nflu jlnbfg ug]{ zlxbx?sf] ;Ddfg ug'{ ,  hgtf ljgf jlb{sf k|x/L ePsfn[[] ck/fw lgoGq0fdf ;xof]u u/L zflGt ;'/Iff sfod ug{df ;xof]u ug]{ ,  ;fj{hlgs ;Dkltsf] ;'/Iff ug'{ ,  lgjf{rgdf efu lnP/ cfkmgf] dtflwsf/sf] k|of]u ug'{,  ;dflhs d'No dfGotfsf] ;Ddfg ug'{,  ;fj{hlgs gLlt lgdf{0fdf cfkmgf] ;xeflutf hgfpg' ,  /fHosf] ;+ljwfg, P]g, sfg"gsf] kfNgf ug'{ (= Gful/s ;dfh M  u}/ /fhlglts rl/q ePsf] lg:jfy{ ?kdf ;dfh ;]jfdf sfo{/t ;d"xg} gful/s ;dfh xf] .  gful/s ;dfhsf] d'Vo sfo{ ;dfh;]jf ug'{sf] ;fy}, ;dflhs hfu/0fåf/f gful/snfO{ cfkmgf] xs clwsf/k|lt hfu?s agfpg'sf / /fHonfO{ hgpQ/bfoL agfpg' xf] .  /fHok|bQ ;]jfx? Go"g ?kdf k'u]sf If]q Pjd e"efudf u}/;/sf/L Pjd ;fd'bflos ;+:yf / gful/s ;dfhsf] e"ldsf ;]jfk|jfx, hgkl/rfng, r]tgf clej[l4nufot ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf nflu k|efjsf/L ePsf] kfOPsf] 5 .  gful/s ;dfhsf] hGd slxn]b]lv eof] / o;n] slxn]b]lv sfd ul//x]sf] 5 < eg]/ cflwsfl/s ?kdf eGg ;lsg] cj:yf geP klg ;g !(*) sf] bzsdf gful/s clwsf/ / pkef]StfjfbL cfGbf]ngn] ljZjJofkL dfGotf k|fKt u/]kl5 o;sf] nf]slk|otf a9g yfn]sf] xf] . cfhef]ln t /fHo;~rfng k|lqmofdf logLx?sf] e"ldsf ;zSt, ;xof]uL / bafasf/L;d]t x'Fb} cfPsf] 5 .  gful/s ;dfhsf] d'Vo e"ldsf g} /fhgLlts l/Sttfsf] kl/k"lt{ u/L hgtf / ;/sf/aLr ;]t'sf ?kdf sfd ug'{df /x]sf] 5 .  gful/s ;dfhn] klg /fHo ;+oGqsf] t];|f] If]qsf ?kdf e"ldsf v]N5g . !)= o;sf] cfwf/e"t ljz]iftfx? o;k|sf/ 5 M  j}wflgs x'G5, s'g} sfg'gsf] cfwf/df btf{ x'G5 .  gfkmf xf]Og, :jod;]jL efjgfaf6 k|]l/t x'G5 .  :jfoQ / :jrflnt ;+:yfsf ?kdf :yflkt x'G5 .  /fhgLlts ljrf/wf/f, /fhgLlts lqmofsnfkaf6 cnu / :jtGq x'G5 .  ;b:otf v'nf /x]sf] k|hftflGqs ;+:yf x'G5 .  cfkmgf] xf]Og, nlIft ;d'bfosf] lxtdf sfd ub{5 .  ;/sf/ / ;d'bfoaLr k'nsf] sfd ub{5 . !!= gful/s ;dfhsf :j?kx? M  k]zfut ;d"x M g]kfn kqsf/ dxf;+3, g]kfn lzIfs ;+3, g]kfn af/ Pzf]lzP;g, r]Da/ ckm sd;{  hftLo ;+:yfx? M blnt ;+3, yf? sNof0f ;dfh, ls/fFt ;+3 cflb  clwsf/jfbL ;+:yfx? M Amnesty Internatioanl, Pro Public, Transparcency International  pkef]Qmf ;dfh M cleefjs ;+3, pkef]Qmf d~r  k}/jL ;d'xx? M dlxnf bafj ;d'x, g]kfn blnt ;+3, sfg'gL ;xfotf tyf k/fdz{ ;ldlt  n}lÎs ;dtfd'vL ;dfh M dlxnf ;dfh, cfdf ;d'x, cf]/]s g]kfn  /fhlglts ;d"xx? M dfgj clwsf/jfbL ;+:yfx?, lgjf{rg ko{j]If0f ;d"x  Wfld{s tyf ;f+:s[lts ;d"xx? M ljZj lxGb' dxf;+3, g]kfn lxGb' kl/ifb, g]kfn ls/fFt ;+3  lghL u'7L ;+:yfx? M dbg k'?:sf/ u'7L, dgdf]xg kmfpG8]zg, dbg kmfpG8]zg
  • 5. !@= gful/s ;dfhsf] dxTj M  ;dfhsf] ;zStLs/0f ug{,  ;/sf/ / hgtfsf aLrdf /xL b'j}sf] ;DaGw;]t'sf ?kdf sfo{ ug'{,  ;fd"lxs pknlAw / ;]jfsf] ljt/0fsf] ;xof]uL e"ldsf lgjf{x ug'{,  bafasf/L ;d"x,  ljsf;sf ;fem]bf/,  :yfgLo ;|f]t;fwg kl/rfng ug]{ Vehicle,  p2]Zo / k|fyldstf lgwf{/0f sfo{sf ;xof]uL,  :yfgLo dfu / cfjZostfsf] k}/jL,  Hfgr]tgf clej[l4df ;xof]uL,  sdhf]/ ju{sf] c;n ldq . !#=g]kfndf gful/s ;dfh If]qsf k|d'v sfo{ If]qx¿  hnjfo' kl/jt{g / jftfj/0f ;+/If0f,  lbuf] ljsf;,  :yfgLo ;|f]t kl/rfng / Joj:yfkgsf If]qdf lqmofzLn  :yfgLo :t/df ;]jfk|jfx ug]{ If]qx?df -lzIff, :jf:Yo, pBf]u, Joj;fo cflb_  Hfg;xeflutf tyf ;fd'bflos ljsf;,Rf]tgf tyf hfu/0f  afnaflnsf, dlxnf ljsf; Pjd, ckfªu, j[4, c;xfo ;+/If0f,  b}jLk|sf]k tyf cfsl:ds ;]jf pknAw u/fpg] !$= gful/s ;dfhsf] ;an kIf  sd{rf/LtGqLo z}nLaf6 d'St,  hgtfdf ;xh / ;/n kx'Fr ePsf,  ultzLn / nlrnf] sfo{z}nL ckgfpg] ,  hgd'vL tyf ;fd'bflos lqmofsnfkdf ;+nUgtf,  ;dfh kl/jt{gsf Ph]G6  nlIft ;d"x;Fu ;/sf/eGbf glhs a;]/ sfd ug{ ;Sg],  nlIft ;d"xaf6 k|efjsf/L ;xeflutf h'6fpg ;Sg],  ljsf; k|lqmof / To;sf] k|efjsf] ;xL;DaGw klxNofpg ;Sg],  hgtfsf] cfjZostfsf] ;xL klxrfg ug]{,  3/ b}nf]df ;]jf k'¥ofpg ;Sg],  yf]/} vr{df hg;xeflutf h'6fP/ w]/} sfd ug{ ;Sg],  ;r]tgfTds / bafad"ns sfo{qmd ;~rfng ug{ ;Sg],  :yfgLo ;|f]t;fwgsf] a9L kl/rfng ug{ ;Sg],  l56f]5l/tf] sfo{z}nL ckgfpg ;Sg],  kl/jt{gnfO{ ;lhn} :jLsf/ ug{ ;Sg],  u|fdL0f ,lk5l8Psf, ul/a, ;LdfGts[t ;d'bfof]Gd'v sfo{qmd ;~rfng !%= g]kfndf gful/s ;dfhdf b]vLPsf ;d:ofx? .  /fhlglts ?kdf t6:y x'g g;s]sf] / /fhlglts k|efj a9L /x]sf] .  ;De|fGt ju{sf] k|e'Tj,
  • 6.  ljleGg p2]Zo / k|sf/ ePsf]n] tNnf] tx;Dd ;dGjodf sl7gfO,  :jod;]jL k|s[ltsf] x'g] ePsfn] Joj:yfkg kIf sdhf]/,  Nf]vf, n]vfk/LIf0f, k|ltj]bg Pjd ;"rgf k|jfx / ljQLo Joj:yfkg k|0ffnL sdhf]/  Hfjfkmb]lxtf, kf/blz{tf / k|ltlglwTj k4ltsf] cefj,  JolStut k|of;af6 sfd ug]{ ePsfn] bL3{sfnLg ;f]r / sfo{gLltsf] cefj,  3'dfp/f] kf/fn] /fhgLlt / wd{ k|rf/ ug]{ u/]sf], cNksfnLg kmfObfsf nflu sfd ug]{ x'Fbf bL3{sfnLg k|s[ltsf cg';Gwfgd"ns sfo{sf] cefj,  /fli6«o n]vf / ah]6 k|0ffnL aflx/af6 ;~rfng,  ;/sf/sf] ;xof]uL / ;fem]bf/sf ?kdf eGbf j}slNks ;/sf/sf ?kdf k|:t't  ;+:yfx?sf] ;ªVof slt 5 < s'gs'g ;+:yfn] sxfFsxfF sfo{qmd ;~rfng u/]sf 5g < eGg] klxNofpg sl7gfO, tYofªs, ;"rgfsf] cefj .  u}/gfkmfd"ns, :jod;]jL / cfTdlge{/ elgP klg gfkmf gsdfO{ s;/L cfTdlge{/ x'g ;S5 < o;y{ kl/efiffdf g} lj/f]wfef; b]lvG5 . !^= ;d:of ;dfwfgsf pkfox¿  Gful/s ;dfhsf] kl/efiff, sfo{If]q, bfloTj, clwsf/ / lhDd]jf/L :ki6 u/L Psåf/ k|0ffnLaf6 Joj:yfkg / ;~rfngsf nflu :ki6 gLltut / sfg'gL Joj:yf ug]{ .  s/ / n]vfk/LIf0f;DaGwL sfg'gL Joj:yfsf] kfngf ug{ / ljQLo kf/blz{tfsf] gLlt cjnDag ug{ nufpg] .  lglZrt p2]Zo / sfo{If]qdf dfq sfd ug{ tyf u|fdL0f / b'u{d If]qdf hfg k|f]T;fxg ug]{ .  /fhlglts x:tIf]ksf] cGto ug]{ ,  j}slNks ;/sf/sf ?kdf xf]Og ls ;xof]uL / kl/k"/ssf ?kdf sfd ug]{ .  g]t[Tj rogdf k|lt:kwf{ / v'nfkg sfod ug]{,  gful/s ;dfhdfsf] k|zf;lgs ;+/rgfdf klg ;dfj]lztf sfod ug]{,