Dit boek hoort bij de workshop Webwijsheid, een onderdeel van de Mediaprof training. We gaan vooral in op de zoekmachines en zoeken met Google.

1. Mariëlle van Rijn
WEBWIJSHEID
ZOEKVAARDIGHEDEN

2. Voorwoord
Tijdens het zoeken op internet verdwalen we vaak
Ik hoop dan ook dat dit boekje leidt tot een
in de websites die we bezoeken. We worden afgeleid
efficiënter gebruik van de zoekmachines op
door hyperlinks, afbeeldingen en filmpjes. Al snel
internet.
zijn we een uur verder voordat we de juiste
resultaten vinden.
Hartelijke groet,
We zoeken veelvuldig maar we verdiepen ons
Mariëlle van Rijn
weinig in HOE we beter kunnen zoeken. Met name
voor leerlingen is dit erg belangrijk; het kritisch
zoeken en beoordelen is een vaardigheid die bij de
21e eeuw hoort.
In dit iBook presenteer ik mijn workshop
Wilt u meer informatie over de opleiding tot
Webwijsheid: de zoekmachines. Dit is tevens een
Mediaprof? Klik hier!
onderdeel van de opleiding tot Mediaprof. Deze
opleiding kunt u bij Stichting Consortium
Beroepsonderwijs, Onderwijsadvies Zoetermeer en
Onderwijs Maak Je Samen volgen.
i

3. • HOOFDSTUK 1•
WAT IS WEBWIJSHEID?
Het kritisch omgaan met internet
waarbij men in staat is internetinformatie te lokaliseren, te lezen, te
beoordelen en te verwerken

4. Verschil met leren van papier
Twee grote verschillen tussen leren uit een boek of
Het oefenen met een veelheid aan sociale rollen.
zijn (van Driel, 1990):
Het omgaan met complexe situaties, meerdere
*Multimodaliteit: verschillende media zijn met
perspectieven zien en (overlevings-) strategieën
elkaar verbonden.
bedenken.
*Interactiviteit: men is in staat om veranderingen
in de media aan te brengen.
Deze verschuiving behoeft andere competenties
namelijk:
Snelle oog-handcoördinatie, reactievermogen,
reageren op visuele cues, multitasking, netwerken
en samenwerken, ruimtelijk inzicht en
creativiteit.
Informatieverwerkingsvaardigheden en het
kunnen hanteren van nieuwe
communicatievormen, een nieuw vocabulaire met
Bron: Leren van jongeren
Literatuuronderzoek naar nieuwe geletterdheid
sms, e-mail, chat enzovoort.
Prof. dr. Wim Veen, Frans Jacobs.
3

5. onderzoek
Inschatting jongeren van zoekcapaciteiten
Studenten lijken ‘hypertext
minds’ te ontwikkelen waardoor
ze met nieuwe media snel kunnen
‘rondspringen’ in informatie en
leeromgevingen (Oblinger &
Oblinger, 2005)
Hoe leert de nieuwe generatie?
1. Via interactiviteit met systeem,
tools of andere gebruikers.
2. Internet is de grootste bron van
informatie.
3. Voorkeur voor beelden (per
leeftijdsgroep
voortschrijdend….) zowel om te
lezen als te produceren.
4. Het spelen van games.
5. Met gebruik van mobiele.
devices.
Leerlingen vinden het moeilijk om
effectieve zoekstrategieën te
ontwikkelen. Ze hebben moeite met
goede zoekvragen te formuleren
(Brandt-Gruwel e.a. 2007)
Bron: Leren van jongeren
Literatuuronderzoek naar nieuwe geletterdheid
Prof. dr. Wim Veen, Frans Jacobs.
4
Zoeken, beoordelen en verwerken
van informatie is een complexe
cognitieve vaardigheid. Dit behoeft
veel meer instructie.

6. 3 belangrijk
vaardigheden
Vaardigheden webwijsheid
1. Zoekvaardigheden.
De meeste mensen gebruiken
alleen de Google als zoekmachine
en denken niet bewust na over de
zoektermen.
We noemen dat ‘ data-driven’
zoekers. Ze laten zich leiden door
de gevonden resultaten.
2. Leesvaardigheden
Het lezen en scannen van de
hoeveelheid informatie die op je
af komt is te trainen. Je hebt te
maken met menu’s, zoekfuncties
en hyperlinks. Een onderdeel is
ook de visuele geletterdheid, het
halen van informatie uit beelden.
3. Beoordelingsvaardigheid
De informatie die op je af komt ga
je beoordelen op juistheid,
actualiteit en of het passend is bij
de vraag.
Bron: Kennisnet
Brochure Wat we weten over....webwijsheid in het PO en VO
5

7. Zoekfouten bij leerlingen
1. Het gebruik van verkeerde
zoektermen. Ze typen bijvoorbeeld een
letterlijke vraag in en krijgen tot hun
verbazing geen antwoord van de
zoekmachine.
2. Men kijkt alleen naar de bovenste tien
hits in Google, omdat de rest niet
relevant zou zijn.
5. Leerlingen doen aan plagiaat, en kopiëren tekst
soms inclusief de hyperlinks (‘klik hier’) of ze
laten per ongeluk de naam van de auteur staan in
hun eigen werkstuk.
6. De leerlingen gebruiken onbetrouwbare bronnen.
In die gevallen bevat de tekst grote onzin, maar
wordt het toch klakkeloos overgenomen.
3. Veel leerlingen zoeken alleen met
Google, in plaats van concurrerende
zoekmachines of speciale kinderzoekmachines zoals Davindi.
4. Men spelt woorden verkeerd,
waardoor men niets vindt. Google
geeft overigens meestal wel
spellingvarianten weer.
6

8. • HOOFDSTUK 2 •
VAARDIGHEDEN WEBWIJSHEID
Google ontvangt meer dan 200 miljoen
zoekacties per dag, waarvan meer dan de helft
afkomstig is van buiten de Verenigde Staten. De
drukste uren op google.com zijn tussen 6.00 en
12.00 uur PST, wanneer meer dan 2.000
zoekacties per seconde worden verwerkt.
•

9. In dit ibook worden de
zoekvaardigheden
van u verbeterd!
Hierbij komt aan de orde:
1) Zoekmachines
2) Kiezen van
zoektermen
Weetjes
3) Zoekoperatoren
4) Andere zoekmiddelen
De naam Google is afgeleid van het
Google beschikt over de grootste
woord googol, dat wordt gebruikt om
index met webpagina's ter wereld met
5) Oefenen met Google
het getal aan te duiden dat wordt
meer dan 3 miljard webpagina's. Als
geschreven als een 1 met 100 nullen.
deze index zou worden afgedrukt, zou
Dit woord is verzonnen door het
dit een stapel papier van 130 mijl
negen jaar oude neefje van de
hoog opleveren. Gewoonlijk wordt
wiskundige Edward Kasner.
deze enorme verzameling
zoekmachine
webpagina's van Google in minder
dan een halve seconde doorzocht.
8

10. Zoekmachines
Voorbeeld van een
semantische zoekmachine.
Ze zijn geïntegreerd bij de
Er zijn verschillende zoekmachines
die je kunt inzetten bij de
zoekopdrachten. Hieronder zie je de
verschillende zoekmachines.
bibliotheken.
http://zoeken.bibliotheek.nl/
Weblogs: Technoratie
Kaarten: GoogleMaps, Bingmaps,
Appelmaps
4. Wetenschappelijke
zoekmachines
1. Algemene zoekmachines
Yahoo, Google, Live search
Google Scholar, CiteSeer
(wetenschappelijke literatuur),
Pubmed
2. Metazoekmachines
5. Semantisch zoekmachines
Deze zoekmachines maken van
meerdere algemene zoekmachines
gebruik.
De Aquabrowser Library (ABL) is een
zoekmachine ontworpen door
Medialab. De ABL is een zoekmachine
gebaseerd op het principe van
associatief zoeken. De zoekresultaten
worden gepresenteerd in een
woordenveld.
Vinden.nl en Metacrawler
3. Specifieke zoekmachines
Deze zijn gericht op het zoeken van
speciale informatie
6. Real-life search
Ook kun je een zoekopdracht plaatsen
bij Twitter met #DTV
Afbeeldingen: Google afbeeldingen,
Flick’r , Bing en Yahoo
Video: YouTube, AltaVista,
Bron: Word informatievaardig
Saskia Brand-Gruwel, Iwan Wopereis
9

11. Zoekoperatoren
Je typt: komkommersalade AND
tomatensalade
zoekoperatoren
Je krijgt zoekresultaten van
De zoekmachine heeft de
websites waar komkommersalades
mogelijkheid om de
en tomatensalades te vinden zijn.
resultaten te ‘verkleinen’ .
De woorden AND, OR en
NOT zijn Booleaanse
zoekoperatoren. Ze
worden met hoofdletters
gespeld en tellen niet mee
met als zoekterm.
Voorbeeld
U zoekt informatie over
komkommer en tomaten
salades.
Je typt: komkommersalade OR
tomatensalade
Je krijgt zoekresultaten van
websites met of
komkommersalades, of
tomatensalades of beide.
Je typt: komkommersalade NOT
tomatensalade
Je krijgt zoekresultaten van websites
met alleen komkommersalade.
10

12. Kiezen van zoektermen
Handleiding
Praktijk Voorbeeld
Je wilt weten of online pesten meer schade aanricht bij
kinderen dan ‘gewoon’ pesten .
Bij het vinden van antwoorden op
vragen is het belangrijk om helder te
krijgen wat je al weet van het
onderwerp. Is er weinig voorkennis van
het onderwerp kun je ervoor kiezen om
een aquabrowser te gebruiken.
1. Maak een mindmap van je vraag door
rondom het trefwoord via brainstorm
er woorden omheen te zetten.
2. Gebruik een aquabowser voor
synoniemen en aanverwante
zoektermen
Je gebruikt spreektaal in deze zoekopdracht. Een vaak
voorkomende fout bij zoeken. Het heeft ook geen zin om
het woord pesten tweemaal in een zoekopdracht te
gebruiken. De gevonden linken zijn vrij algemeen en
kunnen de informatie wel weergeven, maar dat vereist
verder zoeken in de gevonden hits. De informatie die je
vindt gaat met name over het verschil tussen pesten en
online pesten. De gevonden websites geven niet de
3. Maak combinaties van termen
(gebruik van synoniemen)
4. Hanteer de sneeuwbalmethode:
vertrek vanuit een veel geciteerd
juiste informatie en je gaat op zoek naar andere
synoniemen van online pesten.
Bron: Word informatievaardig
Saskia Brand-Gruwel, Iwan Wopereis
11

13. Door gebruik te maken van een aquabrowser kom
je op het synoniem:cyberpesten.
Je ontdekt betere zoektermen door te
kijken naar de resultaten: traditioneel pesten
De zoekwoorden worden aangescherpt: pesten
versus cyberpesten. Je vindt nu goede
versus cyberpesten. Je kiest ervoor om een
artikelen die antwoord geven op je vraag.
wetenschappelijke zoekmachine te gebruiken;
Google Scholar.
12

14. Gebruik URL
Andere manier om te zoeken
URL staat voor
‘Uniform Resource
Locator’
De url geeft een unieke
bestandslocatie aan op
internet.
U kunt ook zoeken met
gebruik maken van de
url:
- com=commerciële
instelling
- edu= educatieve
instelling
- net= netwerkdiensten
Gebruik van een portal of database
Een portal is een webpagina die dienst
Je kunt ook gebruik maken van een
doet als toegangspoort tot een reeks
database, dat is een gegevensbank
andere websites.
met een archiefkast dat eenvoudig
- org= nonprofit site
- info=informatieve site
doorzocht kan worden. Dit wordt veel
Een bekende portal is startpagina.nl
- gov=
overheidsinstelling
gebruikt voor de overheid en
bedrijven.
Bron: Word informatievaardig
Saskia Brand-Gruwel, Iwan Wopereis
Een voorbeeld is: SLO.nl en
overheid.nl
13

15. • HOOFDSTUK 3 •
VERFIJNING ZOEKOPDRACHT
In dit hoofdstuk gaan we leren welke extra
zoekmiddelen je kunt gebruiken om de
zoekopdracht te verfijnen.

16. Extra zoekmiddelen
De zoekmachines geven de mogelijkheid om de zoekresultaten te ‘ verkleinen’ of te vergroten. Je kunt
gebruik maken van geavanceerd zoeken van de zoekmachine of speciale tekens/operatoren gebruiken. We
gebruiken de zoekmachine Google als voorbeeld.
Url met bepaalde termen
Gebruik: inurl:grapjas
In de adresbalk van de website
staat nu grapjas.
Gebruik aanhalingstekens om
met hele zinnen te zoeken bij
bv. liedjes, boektitels.
Door de aanhalingstekens
“dwing” je google om websites
te zoeken waar de letterlijke
tekst in staat! In dit geval vindt
Google niets.
Bron: https://sites.google.com/site/zoektips/nl
15

17. Zoek woord in titel website:
gebruik intitle of bij meedere
woorden allintitle.
De zoekopdracht intitle:Wilhelmus van Nassouwe levert 2180
websites met zijn naam als titel. De zoekopdracht zonder intitle levert
64.300 resultaten. De resultaten zijn veel diverser.
Sorteer op datum:
Gebruik: Date:3 (alleen websites die
laatste drie maanden zijn
vernieuwd).
Zoeken met uitsluiten:
gebruik - (minteken)
Houdt rekening met de spatie
tussen pasta en minteken.
16

18. Zoek je een bepaalde file op
Met de site-operator kun je je
een website?
zoekopdracht ook beperken tot
Gebruik: filetype:pdf (of
een bepaald domein.
ander bestandstype).
site:edu zoekt alleen op sites van
Amerikaanse
universiteiten(wetenschappelijk),
Welke website zijn gelinkt
aan een website?
site:int zoekt op sites van
internationale
Gebruik link:www.......
organisaties (regelgeving o.a. EU
en VN
Zoeken met related. Google
Zoek naar definitie woord.
geeft nu verwante pagina’s
Gebruik define:klamboe
weer van de zoekopdracht.
related:nrc.nl (zoekt ook bij
andere kranten)
17

19. Je krijgt artikelen niet alleen van
de de NRC over dit onderwerp
maar ook van de andere kranten.
Zoek je een bepaalde file op een
website? Typ filetype met erachter het
type wat je zoekt, bv. pdf, docs, excel.
Je krijgt de websites die gelinkt zijn
aan mediawijzer.net. Is handig om te
zien of de website betrouwbaar is.
Gebruik de tilde-operator (~) om combinaties van
synoniemen te vinden. Bij de zoekopdracht
~orkaan vind je ook resultaten van woorden met
dezelfde betekenis, zoals tyfoon of tropische
storm.
18

20. Wildcard
Als je niet zeker weet
hoe je een woord spelt
dan gebruik je *
Bv Tsjaiko*ski
De Wayback Machine
gebruik je om te
achterhalen hoe de
website er vroeger uit zag.
Maar ook hoe lang de
website bestaat.
19

21. De wildcard wordt gebruikt om de
leegte in te vullen ...handig als je
het woord niet kunt vinden.
Je vindt de oudere versies van de website
van Citaverde. De blauwe cirkels zijn
screenshots van de toenmalige website.
Typ define voor een definitie van een
woord.
20

22. • HOOFDSTUK 4 •
In dit hoofdstuk staan meerdere zoekopdrachten om je
vaardigheden te oefenen.

23. oefeningen
1. Zoek een recept met macaroni zonder
kaas.
2. Je kijkt op de website van
www.devoedingswijzer.nl
Je wilt weten of de website betrouwbaar is
en hoe lang de website online is. Hoe doe je
dat?
3. Zoek een jaarverslag 2012 (DOCX) van
de organisatie Sonar
4. Zoek de definitie van het woord
ratificatie
5. Je wilt informatie over een invloedrijke
verpleegkundige in de 19e eeuw. Je weet
de naam niet meer, maar het is NIET
Florence Nightingale. Hoe zoek je?
7. Je zoekt
8. Leerlingen vragen om
wetenschappelijke
andere presentatie vormen
informatie over digitale
dan het gebruik van
leesvaardigheden jongeren.
PowerPoint.
Hoe pak je dit aan?
Je kent alleen Powerpoint,
hoe pak je dit aan?
6. Je wilt informatie over de kosten van
tablets uitgezonderd de iPad. Hoe zoek
je?
22

24. 1.
oefeningen
1. Zoek een recept met macaroni zonder
kaas.
2.
2. Je kijkt op de website van
Je kunt bekijken welke websites gelinkt zijn aan
voedingswijzer.nl. Welke andere websites verwijzen naar deze
website. Dit geeft een goede indicatie of de website te
vertrouwen is. Of je gebruikt de WaybackMachine
www.devoedingswijzer.nl
Je wilt weten of de website betrouwbaar is
en hoe lang de website online is. Hoe doe je
dat?
3. Zoek een jaarverslag 2012 (DOCX) van
de organisatie Sonar
4. Zoek de definitie van het woord
ratificatie
5. Je wilt informatie over een invloedrijke
verpleegkundige in de 19e eeuw. Je weet
de naam niet meer, maar het is NIET
3.
Florence Nightingale. Hoe zoek je?
6. Je wilt informatie over de kosten van
tablets uitgezonderd de iPad. Hoe zoek
je?
23

25. 4.
5.
Is een lastige opdracht. Bij de eerste poging heb ik een
combinatie van AND en minteken uitgeprobeerd.
Hier vind ik meteen de naam die ik zocht: Mary Seacole .
6. Makkelijke.....
Dit gaf wel een aantal sites, hierop zou je verder kunnen
borduren. Het viel me op dat de ‘ hits’ vaak betrekking hadden
op boeken. Misschien verder zoeken op de aquabrowser en de
portal van de bibliotheek.
24

26. 7. Je zoekt wetenschappelijke informatie over digitale
M.Driessen en scan het artikel en gebruik haar bronnen
leesvaardigheden jongeren. Hoe pak je dit aan?
(sneeuwbalmethode). Zo kom je op een reeks van artikelen.
Bij deze opdracht maak ik eerst een mindmap van mijn
voorkennis. Ik gebruik iBrainstorm om synoniemen en
aanvullende informatie te verzamelen.
Het gaat over wetenschappelijke recente artikelen. Ik ga
Google Scholar gebruiken en probeer eens met een combinatie
van termen te zoeken. Links zie je de optie sinds 2009....Je
krijgt artikelen die niet gedateerd zijn. Ik maak de
zoekopdracht groter door AND te gebruiken. Op deze manier
vind ik ook Nederlandse artikelen. Ik neem het artikel van
25

27. Daarnaast gebruik ik altijd mijn Twitter-account om op
8. Leerlingen vragen om andere presentatie vormen dan het
relevante informatie te komen. Via Twitter kwam ik bij
gebruik van PowerPoint.
Jeroen Clemens en Amber Walraven. Zij zijn onderzoekers die
U kent alleen Powerpoint, hoe pak je dit aan?
onderzoek doen naar online tekstbegrip. Op de website van
Jeroen vond ik een aantal presentaties die ik kon gebruiken.
Op deze wijze vind je steeds meer artikelen waar je de
informatie kunt uithalen.
Als je dit probeert vind je alleen maar informatie over
PowerPoint. beter kun je dit zoekwoord gebruiken:
Onderaan vind je zoekopdrachten die gerelateerd zijn aan dit
onderwerp.
26

28. AUTEUR
Mariëlle van Rijn
Zelfstandig professional, de eigenaar van
Leernetwerk.
Ontwikkelaar en trainer van de opleiding
Mediapro(o)f. Deze opleiding richt zich op
ontwikkeling van vaardigheden van leraren
in PO, VO en MBO van de 21e eeuw. In mijn
werk richt ik me vooral op het organiseren,
meedenken en toepassen van deze nieuwe
skills in de klas voor zowel de leerling als de
leraar.
Voorzitter van Stichting Openwijs en
consultant van EXOVA.