Modlitewnik Franciszki Serafiny Podoskiej
•
0 likes•180 views
Humanistyka cyfrowa KUL – projekt dyplomowy "Wydawnictwo" Pobierz plik i odkryj więcej szczegółów
Recommended
Recommended
More Related Content
Similar to Modlitewnik Franciszki Serafiny Podoskiej
Similar to Modlitewnik Franciszki Serafiny Podoskiej (20)
Modlitewnik Franciszki Serafiny Podoskiej
- 3. Wersja elektroniczna powstała w ramach projektu dyplomowego na kierunku Humanistyki Cyfrowej na Wydziale Nauk Humanistycznych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Lublin 2019 Skład, łamanie, projekt typograficzny Agata Matla Projekt okładki i strony tytułowej Agata Matla Przygotowanie wersji elektronicznej Agata Matla Fotorafie Archiwum Klasztoru Sióstr Klarysek w Starym Sączu Agata Matla Sygnatura 7952 A Lokalizacja oryginału Biblioteka Instytutu Filologii Polskiej Digitalizacja Oddział Zbiorów Cyfrowych Lokalizacja wersji zdigitalizowanej http://dlibra.kul.pl/dlibra/docmetadata?id=39673&from=publication Kierujący projektem dyplomowym: Wydawnictwo dr hab. Justyna Dąbkowska-Kujko, prof. KUL
- 5. 1r
- 6. 1v 2r
- 7. 2v 3r
- 8. 4r3
- 9. 4v 5r
- 10. 5v 6r
- 11. 6v 7r
- 12. 7v 8r
- 13. 8v 9r
- 14. 9v 10r
- 15. 10v 11r
- 16. 11v 12r
- 17. 12v 13r
- 18. 13v 14r
- 19. 14v 15r
- 20. 15v 16r
- 21. 16v 17r
- 22. 17v 18r
- 23. 18v 19r
- 24. 19v 20r
- 25. 20v 21r
- 26. 21v 22r
- 27. 22v 23r
- 28. 23v 24r
- 29. 24v 25r
- 30. 25v 26r
- 31. 26v 27r
- 32. 27v 28r
- 33. 28v 29r
- 34. 29v 30r
- 35. 30v 31r
- 36. 31v 32r
- 37. 32v 33r
- 38. 33v 34r
- 39. 34v 35r
- 40. 35v 36r
- 41. 36v 37r
- 42. 37v 38r
- 43. 38v 39r
- 44. wprowadzenie
- 45. B ędący przedmiotem tej edycji XVIII-wieczny manuskrypt, spisany w klasztorze Klarysek w Starym Sączu, jest źródłem informacji o duchowości klariańskiej i sposobie prowadzenia medytacji. Zawiera on modlitwy i rozważania, a jednocześnie jest świadectwem kształtowania się myśli oraz umiejętności pisarskich polskich zakonnic w dobie oświecenia. Aby poznać dzieje mniszek starosądeckich w XVIII wieku oraz w pełni zrozumieć zapisane w modlitewniku rozmyślania, należy przywołać czasy znacznie wcześniejsze, kiedy spotkały się dwie niezwykłe osobowości – św. Franciszek i św. Klara. Oboje byli młodzi, pochodzili z zamożnych rodów, mieli przed sobą perspektywy na życie pełne uciech i przygód. Postanowili jednak naśladować Chrystusa i wieść prosty byt według ewangelicznego wzorca. Przyszło im żyć w czasach, kiedy sytuacja polityczna i ekonomiczna w Europie była trudna, a bogate warstwy społeczne nieustannie pomnażały swoje wpływy i majątki, często kosztem tych, którzy i tak niewiele posiadali. Kościół katolicki zaangażowany był w dużym stopniu w politykę i sprawy świeckie. Św. Franciszek widział potrzebę odnowy postaw chrześcijańskich i zwrócenia uwagi na biednych oraz uciśnionych. Porzuciwszy majątek, wraz z towarzyszami głosił Słowo Boże, pocieszał strapionych
- 46. i dawał przykład prostego, dobrego życia. Około roku 1209 udał się do papieża Innocentego III, któremu przedstawił Regułę – program oraz zasady życia swojego i współtowarzyszy. W roku 1223 papież Honoriusz III oficjalnym dokumentem zatwierdził Regułę Braci Mniejszych. Za przykładem Franciszka także Klara porzuciła dom rodzinny i poświęciła się na służbę Bogu. Przebywała w klasztorach benedyktynek, a następnie została umieszczona przy odnowionym przez Franciszka kościele św. Damiana pod Asyżem. Wkrótce przyłączyła się do niej sistra Katarzyna i inne panny, a ich wspólnotę nazywano Ubogimi Paniami. „W Kościele katolickim istniała tradycja, iż założyciele męskich zakonów tworzyli również żeńskie wspólnoty, żyjące według tej samej, odpowiednio tylko zmodyfikowanej reguły. Matką II Zakonu franciszkańskiego stała się św. Klara, która duchowość i dzieło św. Franciszka przeszczepiłanagruntniewieści”1 . Przezwiele lat Klara i Franciszek zabiegali o oficjalne zatwierdzenie sposobu życia Ubogich Pań. Nastąpiło to w roku 1218 lub 1219, kiedy kardynałHugolinułożyłpierwsząregułę,tzw. Konstytucje Hugoliańskie, wówczas to Panie z San Damiano nazywano Ubogimi Mniszkami Zamkniętymi. Klarze zależało na ścisłej łączności z zakonem Braci Mniejszych. Po śmierci
- 47. (1226) i kanonizacji (1228) Franciszka Ubogie Mniszki starały się o zmiany w regule, które pozwoliłyby na składanie profesji zakonnej na imię św. Franciszka, a nie jak dotychczas – św. Benedykta. Papieże Hugolin i Innocenty IV kolejno odrzucali prośby Klary, potwierdzając Konstytucje Hugoliańskie. Papież Innocenty IV ogłosił nową regułę w roku 1247, ale ta nadal nie spełniała oczekiwań mniszki, w konsekwencji czego Klara napisała własną regułę. Wyznaczyła w niej cztery najważniejsze zobowiązania zakonu, które również współcześnie stanowią podstawy życia sióstr klarysek. Są nimi: „zachowanie Ewangelii, posłuszeństwo Ojcu Świętemu, służba Kościołowi katolickiemu, pielęgnowanie duchowości św. Franciszka i łączności z rodziną franciszkańską”2 . Do ostatnich dni swojego życia Klara zabiegała o to, by papież zatwierdził jej regułę. Stało się to 9 sierpnia 1253 roku, na dwa dni przed śmiercią Klary. Kolejnareguładlazakonuklariańskiego została opracowana przez papieża Urbana IV. Ogłoszona bullą 18 października 1263 roku, regulowała całość spraw zakonu oraz klasztoru i zdecydowała ostatecznie o jego franciszkańsko – klariańskiem charakterze. „Obecnie w II Zakonie franciszkańskim są w użyciu dwie reguły. Klaryski, których Konstytucje oparte są na Reguleśw.Klary(zatwierdzonejprzezpapieża
- 48. InnocentegoIV)nazywanesąinnocentkami, natomiast te, które pozostają przy Regule Urbana IV– urbanistkami”3 . Pierwszą polską klaryską była bł. Salomea, córka księcia małopolskiego Leszka Białego z dynastii Piastów i księżniczki Grzymisławy Rurykowicz, córkiksięciałuckiegoIngwaraJarosławicza. Urodziła się w roku 1211 lub 1212 na Wawelu w Krakowie i już jako trzyletnia dziewczynka została przyrzeczona księciu halickiemu Kolomanowi – synowi króla węgierskiego Andrzeja II. Małżeństwo miało być gwarantem wzajemnej pomocy i pokoju między sąsiadami. Około roku 1225 Salomea i Koloman, osiągnąwszy stosowny wiek, uroczyście potwierdzili związek małżeński. Jednocześnie ślubowali czystość, co było wyrazem ich pobożności i stanowiło ofiarę składaną Bogu. Król Andrzej przekazał młodym małżonkom zarząd częścią terytorium państwa: Sławonię, Dalmację i Kroację. Para królewska rozpoczęła działalność misyjną, bynaziemiachobjętychherezjąprzywrócić wiarę katolicką. W trakcie najazdu wojsk tatarskich na Europę w 1241, wskutek odniesionych ran podczas bitwy nad rzeką Sajó Koloman zmarł. Trzydziestoletnia Salomea została wdową i powróciła do Polski z pragnieniem utworzenia na jej terenie żeńskiej wspólnoty św. Franciszka. W 1245 w Sandomierzu podczas kapituły
- 49. zakonnej prowincjał franciszkański o. Rajmund dokonał uroczystego aktu jej obłóczyn, a bp. krakowski Prandota udzielił jej konsekracji dziewic, czyli poświęcił na mniszkę. Za datę powstania II Zakonu franciszkańskiego w Polsce przyjmuje się właśnie rok 1245. Pierwszy klasztor klariański został wybudowany w Zawichoście i był fundacją bł. Salomei Piastówny oraz jej brata – księcia krakowsko-sandomierskiego Bolesława Wstydliwego. Wspólnotę zakonną utworzyły siostry, które przybyły z Pragi, przysłane przez św. Agnieszkę. Wraz z odzyskaniem w 1257 r. przez Bolesława stolicy księstwa Krakowa, zrodziła się myśl o wzniesieniu nowego klasztoru. W 1260 r. Salomea otrzymała zgodę papieża na przeniesienie konwentu do Skały. Cztery lata później zamieszkały tam wszystkie siostry. Na początku XIV wieku król Władysław Łokietek oddał wspólnocie ze Skały kościół św. Andrzeja w Krakowie, przy którym wzniesiono murowany klasztor. Siostry mieszkają w nim nieprzerwanie od roku 1325. W XIII wieku zbudowano także klasztory we Wrocławiu, w Gnieźnie oraz w Starym Sączu. Pierwszy z nich powstał w 1257 r. z inicjatywy księżniczki czeskiej, żony Henryka Pobożnego Anny. Pierwsze mniszki przysłała do niego z Pragi św. Agnieszka, siostra księżnej Anny. Jej córka Jadwiga wstąpiła do zgromadzenia
- 50. i wkrótce została jego przełożoną. Kolejny klasztor klariański na ziemiach polskich powstał w Gnieźnie dzięki bł. Jolancie, siostrze św. Kingi, żonie Bolesława Pobożnego, księcia kalisko- gnieźnieńskiego. Po śmierci męża Jolanta zapragnęła poświęcić resztę życia ideałom św. Klary i w 1283 r. doprowadziła do powstania w Gnieźnie klasztoru Klarysek. KlasztorwStarymSączuzostałufundowany przez Kunegundę – św. Kingę. Urodziła się onaok.1234 roku jako córka króla Węgier z dynastii Arpadów Beli IV i Marii – córki cesarza bizantyjskiego TeodoraILaskarisa. Jakopięcioletniedzieckozostałaprzyrzeczona księciu sandomierskiemu Bolesławowi Wstydliwemu. Przybyła na dwór jego matki Grzymisławy, gdzie mieszkała wraz z przyszłym mężem do czasu najazdu tatarskiego w 1241 r. Zmuszeni do ucieczki, ukrywali się w Krakowie, na Węgrzech, w Pieninach i na Morawach, a po powrocie zamieszkali w Nowym Korczynie. Przebywała tam siostra Bolesława, wdowa po Kolomanie – Salomea, która została jej opiekunką i ukształtowała młodą księżniczkę. Kinga poślubiła Bolesława w 1246 roku i wraz z nim władała księstwami krakowskim isandomierskim. Odgrywała dużą rolę w życiu politycznym i gospodarczym. Dbała o ubogich, opiekowała się poddanymi, a troska o ich rozwójduchowyzaowocowałafundacjąwielu kościołówiklasztorów.PośmierciBolesława
- 51. Kinga przybyła na Ziemię Sądecką, którą mąż ofiarował jej w wieczyste posiadanie. Zamieszkała w ufundowanym przez siebie klasztorze, zapewniła mu byt materialny i sprowadziła do niego mniszki ze Skały. ZrzekłasięprawksiążęcychnarzeczGryfiny, żony Leszka Czarnego, i w roku 1289 została mniszką. Zapadła na ciężką chorobę i zmarła w opinii świętości w roku 1292. Liczne cuda i łaski zdziałane za przyczyną Kingi zaowocowały jej beatyfikacją w 1690 r. oraz kanonizacją w 1999 r.
- 52. OPIS ŹRÓDŁA
- 53. R ękopis o wymiarach 14,8 cm × 9 cm liczy 39 kart. Oprawa wykonana z jasnej cielęcej skóry, została wklejona niepoprawnie, tyłem na przód. Wypalono na niej symetryczne linie, ornamenty roślinne, a w środkowej części monogramy. Na stronie przedniej widoczny jest monogram maryjny, nad nim litery K i M, u dołu Z, C i S. Na stronie tylnej oprawy wokół chrystogramu rozmieszczono te same litery, w odmiennej jednak kompozycji: K, M, Z u góry, C oraz S pod monogramem. W rękopisie znajdują się wpisy atrybucyjne, usytuowane są one przeważnie w niezapisanych miejscach u dołu kart: „Franciszka Podoska”, k. 8v, 23v, 26v; „Franciszka S. Podoska ZSMK”, k. 33v; pierwszy pojawia się już jednak w środkowej części karty tytułowej recto: „Franciszka Serafina Podoska ZSMK”; w lewym górnym rogu k. 2r z kolei tą samą ręką wpisano inicjały wraz z monogramem: „FSP ZSMK”. Dukt pisma Podoskiej nie jest tożsamy z tym,którymspisanotreśćzbioru.Tą samą ręką, co wpisy atrybucyjne – a wiele wskazuje, że jest to ręka Franciszki Serafiny Podoskiej – zapisana jest tylko jedna karta ósma (ściślej – jedna czwarta recto i cała strona verso); znajdujący się na trzech czwartych recto tejże tekst, wpisany jakąś obcą, tj. ani nie należącą do Podoskiej, ani nie występującą nigdzie więcej w rękopisie, ręką, został przycięty
- 54. u góry i z boku, co wskazuje, iż jest to karta wtórnie zaadaptowana ze względu na fakt, iż znaczny jej obszar był pusty i nadawał się do zagospodarowania. Niezwiązany więc z treścią modlitewnika tekst przycięto tak, by reszta (pusta) część karty ósmej pasowała do rozmiarów gotowego modlitewnika i mogła być do niego wklejona, a następnie zapisana. Oprócz wpisów dokonanych ręką Franciszki Podoskiej i obcego charakteru pisma w części strony recto karty ósmej, w rękopisie dominuje jeden dukt pisma na k. 2r – 7v, 9r – 34v. Do tylnej wewnętrznej części oprawy modlitewnika doklejone jednakzostałyczterykarty(36-39)oinnym niż pozostałe rozmiarze: 13,3 cm × 8,8 cm. Zapisane są one odmiennym aniżeli już tu wskazany charakterem pisma – starannym, kaligraficznym, późniejszym zapewne od tego, które przeważa w całym manuskrypcie. Do przygotowania rękopisu użyto papieru czerpanego, miejsca pochodzeniajegonieudałosięjednak ustalić. Główna treść modlitewnika (k. 1r – 7v, 9r – 34v) została zapisana na pociętych wcześniej arkuszach ze znakiem wodnym przedstawiającym osiodłanego konia. W wewnętrznym górnym rogu kart: 5, 12, 17 widoczna jest prawie cała jego sylwetka, za wyjątkiem głowy i przednich nóg, te zaś znajdują się na kartach 6, 13 i 24. Drugi filigran, wyobrażający koronę, zobaczyć można u góry karty
- 55. 35, a na jednej z dołączonych do manuskryptu karcie 38 da się dostrzec kolejny, lecz niezidentyfikowany znak wodny.
- 57. przez Wiktora Bazielicha w czasopiśmie „Nasza Przeszłość”4 . Zakon Świętej Matki Klary to pełne rozwinięcie skrótu, którym siostry sądeckiego klasztoru wraz z własnym podpisem zwykły sygnować swoje księgi. Trafność tego rozwiązania potwierdziła siostra Salomea, obecnie archiwistka w klasztorze sądeckim; dzięki jej pomocy udało się też ustalić, że w latach 1734– 1768 Franciszka Serafina Podoska należała do wspólnoty tamtejszychklarysek.Wypis z „Księgi zmarłych” klasztoru w Starym Sączu jest bardzo interesującym źródłem do poznania kolei życia siostry Franciszki SerafinyPodoskiej,pozwalateżna wskazanie przybliżonych dat powstania rękopisu: W skazówka do dokładniejszego poznan ia tożsamości właścicielki modlitewnika ukryta jest w monogramie „ZSMK”, wypalonym na oprawie, zapisanym na karcie tytułowej tuż pod nazwiskiem Podoskiej, na k. 1r w lewym górnym rogu i u dołu karty 33v. Skrót ów staje się czytelny dopiero po dogłębnym zapoznaniu się z treścią manuskryptu. Wielokrotnie przywoływane w modlitwach imiona świętych Franciszka i Klary kierują myśli ku duchowości franciszkańskiej, a wspominanej tam Kunegundy – św. Kingi nie sposób nie połączyć z historią klariańskiego zakonu w Starym Sączu. Monogram ów został już opisany
- 58. Wielebna Siostra Franciszka Serafina Podoska Tę Pan Bóg w młodym wieku i niewinności powołał do zakonu, gdyż od maleńkich lat chowała się w klasztorze. Jednak nie przez tentacyjej i trudności otrzymała wokacyją zakonną, bo lubo miała ducha do zakonu, jednak – że była piękna i wdzięczna, i miła – świat ją łudził do siebie, i gdy w roku 14 wieku swego przed obłóczynami wyjechała na świat, bardzo się pobestwiła próżnością świata i obłudną światowych ludzi perswazyją, odwodzących ją od wokacyjej zakonnej, dlaczego bardzo zmieszana i strapiona w sobie była, nieraz łzami się zalewając. Jednak skryta z tem sama w sobie była, nikomu się nie powierzając, lecz przecie wydało się to, gdy nastąpił akt obłóczyn. W tej wszystkiej wnętrznej wojnie i udręczeniu zwyciężyła sama siebie i przystąpiła do habitu świętego, czego obawiało się Zgromadzenie, aby na dalszy czas była kontenta z wokacyjej swojej, ale inaczej Boska dyspozycyja skierowała. Jak tylko poznała szczęście z wokacyjej zakonnej, tak bardzo ukontentowana była w niej. Była zawsze wesoła i przy tym skromna, osobność kochająca, mało mówiąca, ducha prawdziwie zakonnego i pracująca na funkcjach zakonnych lat kilkanaście. Była miłosierna na ubogich i sirotom protekcyją dająca. Siostrom w potrzebie dogadzająca. Ołtarze pracą rąk swoich zdobiąca, różnemi robotami i kosztem przy czyrstwych siłach i zdrowiu doskonałem zawsze będąc. Potem, portulaną będąc, na żołądek zachorowała, coraz to bardzi słabieć poczęła. Odebrawszy Święte Sakramenta i Olej Święty, szczęśliwie w Bogu zasnęła roku pańskiego 1768 die 26 maja, mając lat wieku swego 48, w zakonie żyła lat 345 . W klasztorze zakonnice posiadały prywatne książki: egzemplarze reguły, konstytucje, zbiory pieśni, medytacji oraz modlitewniki, które przekazywały innym siostrom. Z całą pewnością można stwierdzić, iż Franciszka Podoska była właścicielką omawianego tu manuskryptu, o czym świadczą wpisy atrybucyjne, ale to nie w niej należy upatrywać autorki
- 59. spisanych modlitw. Trop pozwalający na ustalenie jej tożsamości, znajduje się w tekstach na kartach 11v, 26r, 28v, gdzie pojawia się imię świętej Teresy, określanej przez piszącą „osobliwą patronką”. Można zatem przypuszczać, że pierwsza właścicielka i autorka rękopisu to owa bliżej nieokreślona siostra Teresa, która modli się przez wstawiennictwo świętych franciszkańskich oraz swą patronkę św. Teresę. Analogicznie w tekście zapisanym przez Franciszkę Podoską (część recto k. 8 i cała strona verso tejże karty) pojawia się imię świętej Franciszki oraz świętej Serafiny, które można traktować jako osobliwe patronki Podoskiej. „W Starym Sączu, w zachowanych, niekompletnych spisach zmarłych zakonnic notowano panny pod ich imionami świeckimi, choć nadawano im również zakonne”6 . Najprawdopodobniej pierwszezimionwpisanychdoksięgizmarłych było imieniem zakonnym, które kandydatka na mniszkę otrzymywała w czasie obrzędu obłóczyn, czyli przyjęcia habitu klaryski. do zgromadzenia w roku 1734, a więc znała obie siostry Teresy i to właśnie od którejś z nich mogła otrzymać ten manuskrypt. Scharakteryzowane przez Wiktora Bazielicha7 zbiory biblioteczne starosądeckiego klasztoruobejmują m.in. dzieła, które były własnością ksień o imieniuTeresa.Pierwsza z nich, Teresa Oliwia Stadnicka, była ksienią w latach 1729 – 1736 oraz od roku
- 60. 1755dośmierciw1758.Wlatach1737 – 1755 ksienią została natomiast Teresa Jolenta Zborowska, która zmarła w roku1763. Franciszka Podoska wstąpiła do zgromadzenia w roku 1734, a więc znała obie siostry Teresy i to właśnie od którejś z nich mogła otrzymać ten manuskrypt. Niektóre z ksiąg zostały podpisane, dzięki czemu można poznać ich kolejne właścicielki. I tak na przykład, wpisy własnościowe pozostawione w księgach sądeckiego klasztoru wskazują, iż do ksieni Stadnickiej należały: Manna duszy, Rozmyślania nabożne, Poseł zbawienia panien zakonnych klasztoru Świętego Andrzeja adwentowe nabożeństwo podawający, Zwierciadło duchownej łaski, Poseł boskiej łaskawości albo wielkich łask duchownych, Relacyja żywota i śmierci WielebnejMatkiTeresyodDuchaŚ[więtego], Duchowna teologija abo kościół Ducha Ś[więtego], Teologija zakonna człowieka duchownego ucząca, Posag duchowny od świętych ojców i matek zakonnym córkom zostawiony, Myśli albo refleksyje chrześcijańskie rozłożone na wszystkie dni całego roku, Historyja świątobliwego życia wielebnego sługi Bożego Józefa od Matki Boskiej Kalasancyjusza. WłasnościąTeresy Jolanty Zborwoskiej z kolei były: Kazania na różnych publikach, Nabożeństwa na przedniejsze czasy i święta całego roku, Snopczek miry, Wojsko serdecznych nowo rekrutowanych na chwałę Boską afektów,
- 61. Trzy traktaty duchowne, O doskonałości zakonnej księgi czwore, Duchowna teologija abo kościoł Ducha Ś[więtego]. Niestety zbyt mało mamy próbek charakterupismaobuksieńpozostawionych w wymienionych księgach, dlatego nie mogą one stanowić wiarygodnego i wystarczającego materiału porównawczego do postawienia hipotezy o autorstwie; siostry uczyły się kaligrafii i mogły posługiwać się zbliżonym duktem pisma. Warto zauważyć, że również współcześnie sam podpis często odbiega od charakteru pisma, którym zapisywany jesttekstciągły,i nie powinien stanowić jedynego materiału dowodzącego autorstwa. Ponadto nawet w tych nielicznych podpisach ksień pozostawionych w należących do nich księgach można dostrzec, iż poszczególne litery różnią się między sobą wielkością i kształtem, co także stanowi przeszkodę do przeprowadzenia precyzyjnej analizy pisma. W najstarszej zachowanej w klasztorze księdze zmarłych, z której pochodzi nota o Franciszce Serafinie Podoskiej, znajduje się także opis losów ksieni Teresy Jolenty Zborowskiej, księga ta nie zawiera jednak żadnych informacji o Teresie Oliwii Stadnickiej.
- 62. Siostryzakonnekorzystały z księgozbioru klasztornej biblioteki, a także z prywatnych książek, którymi się wymieniały i obdarowywały. Za zgodą przełożonych na własny użytek spisywały swoje rozmyślania, hymny, akty, nabożeństwairóżne modlitwy. Tak tworzone książeczki przekazywane były innym siostrom osobiście, przez ksienię lub zapisywane w spadku. Omawiany tutaj rękopis jest świadectwem tego rodzaju praktyk w klasztorze starosądeckim. Lektura manuskryptu może prowadzić do wniosku, że obecne w nim zapiski mają charakter brulionowy i nie tworzą spójnej całości; to jest to zbiór modlitw oraz uwag dotyczących poprawnego sposobu ich odmawiania. Pośród tekstów rękopisu zwraca uwagę swego rodzaju plan, zakładający prowadzenie medytacjiprzezkolejneosiemdni.Nakartach2r– 8vwymienianesąkolejnotajemnicez życiaJezusa Chrystusa, które można dołączyć do intencji generalnej rozważań na dany dzień. Karty 17r – 23r zawierają punkty do medytacji, dotyczące przede wszystkim kwestii powołaniaiżyciazakonnego.Wymienienisątu święciwspomożyciele,przezwstawiennictwo których w danym dniu powinno się modlić. Na karcie 23(r -v) sporządzony został krótki spis intencji, jakie należy ofiarowaćpodczas modlitww poszczególnedni.Kluczemwiążącym tetrzyplanysąpowtarzającesięsłowa„kolekcyje”, „rekolekcyje”orazczasichtrwania–osiemdni.
- 63. zakresu prac czy obowiązków zakonnic. Każda wspólnota posiadała własne ceremonie, zwyczaje obchodzenia świąt i uroczystości.Odprawianeprzezkrakowskie klaryski rekolekcje, zwane początkowo „kolekcyjami”8 , były wyjątkowym czasem refleksji i przygotowania do kolejnych dni spędzonych w klasztorze. W wieku XVII odbywały się one raz w roku, trwały tydzień lub dłuższej. W wieku XVIII wspólnota zakonna uczestniczyła w nich dwa razy w roku, w okresie paschalnym i pod koniec listopada. Wprowadzono także zwyczaj trzydniowych rekolekcji przed obłóczynami i dziesięciodniowych przed profesją9 : Klasztor starosądecki nie doczekał się dotychczas rzetelnego opracowania traktującego o duchowości, praktykach modlitewnych i zwyczajach panujących w tym zgromadzeniu. Z pomocą przychodzą publikacje dotyczące Klasztoru Sióstr Klarysek w Krakowie. Wszystkie zgromadzenia zobowiązane były do przestrzegania reguły, konstytucji, zaleceń powizytacyjnych oraz szeregu norm, przepisów ustanawianych przez władze kościelne. Należy jednak zaznaczyć, że klasztory klarysek były jednostkami autonomicznymi, niezwiązanymi z innymi klasztorami zakonu. Osobliwy charakter miejscauwidaczniałsięnapoziomiezarówno prowadzenia formacji duchowej, jak
- 64. Omawiany rękopis jest świadectwem zwyczaju odprawiania ośmiodniowych rekolekcji przez wspólnotę klarysek starosądeckich.Siostryzachowałytętradycję i współcześnie, tak jak przed wiekami, uczestnicząwdwóchseriachrekolekcji11 . Dla części sióstr jest to czas duchowej odnowy i wyciszenia, a dla pozostałych wzmożonej pracy i dodatkowych obowiązków. W drugiej serii rekolekcji role się zmieniają. Wypracowane w przeszłości praktyki religijne pomagają służyć Kościołowi katolickiemu, pielęgnować duchowość św. Franciszka oraz zachować łączność z całą rodziną franciszkańską. Tak jak w innych wspólnotach serafickich, duchowość klarysek Rekolekcje odprawiano w klasztorze wgrupach i część sióstr podczas swoich rekolekcji praktycznie była wyłączona ze wspólnoty zakonnej, z którą mogła spotykać się w chórze i w refektarzu na posiłkach, ale nie wolno jej było prowadzić z nikim żadnej rozmowy. Zakonnice te były również zupełnie odcięte od świata zewnętrznego, nie zezwalano im na przyjmowanie odwiedzin ani na rekreację. Z tego też powodu siostry udające się na rekolekcje żegnano w celi u ksieni, a one same także żegnały się ze starszymi matkami i z chorymi zakonnicami. Rekolekcje polegały głównie na medytacji i słuchaniu nauk dwa razy dziennie. W przedostatni dzień ksiądz rekolektant (często bywał nim jezuita, reformata lub karmelita) udzielał zakonnicom odpustu zupełnego, po czym odbywała się adoracja i śpiewano Te Deum. W ostatnim dniu, po nawiedzeniu Najświętszego Sakramentu i po mszy, siostry witano szczególnie uroczyście w kapitularzu, a ksieni zezwalała im na prowadzenie rozmów.10
- 65. starosądeckich koncentruje się na Jezusie Chrystusie, Matce Bożej i świętych franciszkańskich, m.in.: św. Franciszku, Klarze, Kunegundzie, Salomei, Józefie Kalasancjuszu, św. Antonim, Michale, Bernardynie. W klasztorze starosądeckim formacja duchowa zakonnic w XVII wieku opierała się na swoistym przewodniku, stworzonym dla tego zgromadzenia. „Tekst znajduje się w starannie napisanym pismem jednej ręki, niewielkim papierowym kodeksie, chociaż zapewne brakuje kilku końcowych kart, a ostatnie dwie są częściowo zniszczone. Kodeks liczy 46 kart o wymiarach 140 x 85 mm […]. Esrtreicher nie zna wersji drukowanej Wózka duchownego. Biorąc pod uwagę nawiązania w tekście do życia zakonnego typowego dla klarysek, można wnioskować, iż ten przewodnik formacyjny został przygotowany specjalnie dla nich”12 . Wózek duchowny Zakonnych Panien zawiera wskazówki oraz przykłady medytacji, które mogą być inspiracją i pomocą w prowadzeniu osobistej modlitwy: Tej medytacyjnej albo wnętrznej modlitwy pięć albo sześć części ludzie nabożni liczą, to jest przygotowanie, czytanie, medytacja, dziękowanie, ofiarowanie i prośbę. […]. Pierwsza część tej modlitwy serdecznej jest przygotowanie, o którym mówi Pismo Święte: „Przed modlitwą przygotuj duszę twoję”. Do tego przygotowania naprzód służyć może modlitwa, która jest napisana wyżej przed mówieniem godzin kościelnych. Przygotowanie zaś samego należy w krótkim uważeniu
- 66. Majestatu Bożego i dobroci Bożej, także w pierwszym wejrzeniu na podłość i złość własną człowieka, skąd ma wzbudzony być afekt pokory wielkiej, z którym ma mówić człowiek one słowa Abrahamowe: „Będę ja mówieł do Pana, gdyżem jest proch i popiół”. Także i drugi afekt wielkiej uczciwości Majestatu Bożego, którą sobie ma stawić przed oczy osoba modląca się, aby z bojaźnią i z strachem służyła w tej sprawie Panu Bogu. A na ostatek wzbudzić ma afekt wzgardy samej siebie, czyniąc jakie dzieła skruchy za grzechy z onym jawnogrzesznikiem i tak temi słowy zacząć może: „Panie Boże mój nieskończonej miłości i dobroci, ja, nanędzniejsze stworzenie Twoje, chcę mówić z Tobą na modlitwie. Upadam i daję chwałę Majestatowi Twemu boskiemu jako stworzenie godne wszelakiej hańby i wzgardy dla grzechów moich, któremim Cię obraziła. Ofiaruję Tobie serce moje, żałując serdecznie za grzechy, które są przeciwne najczystszej dobroci Twojej. Postanawiam mocno nigdy Cię więcej nie obrażać. Pokaż, Panie mój, Twoję dobroć i miłosierdzie, a przymi mię do tajemnicy społeczności i rozmowy z Twoim Majestatem boskim”13 .
- 67. Kolejne części medytacji to czytanie pobożnych tekstów oraz rozważanie punktów podanych do medytacji. „Wózek duchowny” zaleca, by medytacja była krótka, a przy tym „skuteczna do wzbudzenia wolej, żeby do drugich części modlitwy, które wzbudzają afekt i są owocem własnym medytacyjej, służyć mogła. Tym sposobem, żeby więtszy czas dany był afektom i chuciom nabożnym niż dyskursowi, którego jedno dlatego użyć potrzeba, aby zapalił afekt”14 . Po zakończeniu rozmyślania należy przystąpić zatem do dziękczynienia, ofiarowania i próśb, które są owocami medytacji, głosem duszy. Lektura manuskryptu pozwala dostrzec powtarzający się sposób prowadzenia rozważań. Na początku modlitwy zakonnica kieruje swoje słowa do Chrystusa (k. 5v, 13r, 24r, 27r). Przepraszazagrzechy,prosio miłosierdzie i potrzebne łaski (k. 5r, 10r – 11r, 12r – 14v, 24r, 27r – 28r), kontempluje życie Zbawiciela, z uwielbieniem odnosi się do Krwi i Męki Chrystusa (k. 14v – 16v, 25r-v, 29r –32v) dając w ten sposób świadectwo ogromnej miłości do Boga. Pełna pokory i skruchy świadoma jest ona swoich grzechów i czuje się niegodna łask i radości, których doświadcza każdego dnia swojego życia. Mówi o sobie: „najnikczemniejsze stworzenie”,
- 68. „wieczna grzesznica” (k. 9v), „błoto i żebrak” (k. 12v), „najniegodniejsza robaczyna” (k. 13v). W modlitwach prosi odardobregoprzeżyciarekolekcji(k.16v, 17v, 24v, 26v), a dziękując za powołanie do zakonu (k. 4v, 18v, 19r), poleca siebie i duchowieństwo opatrzności Bożej. Nie zapomina prosić Boga o zbawienie zmarłych i błogosławieństwo dla dobrodziejów klasztoru. Na koniec rozważań zwraca się do Matki Bożej (k. 11r-v, 13r-v, 25v, 33r-v) i świętych patronów (k. 11v, 16r, 26r-v, 28v, 33v) z prośbą o wstawiennictwo i opiekę. Opisane w „Wózku duchownym” kolejne etapy prowadzenia medytacji znajdują swoje odbicie w tytułach i treści poszczególnych modlitw. Na początku (k. 2r – 4v) pojawiają się Intencyje, Akty podczas kolekcyj i do medytacyij (k. 4v – 5r), Modlitwa na uproszenie pomocy Boskiej na przygotowanie do medytacyj (k. 5r – 6v), Modlitwa druga wznieca w sobie gorącego pragnienia na rozmyślanie, gdy się już czas medytacyjzbliża(k.6v– 7v),Informacyjana rekolekcyje i refleksyja, jako się stawić przed ukrytem Majestatem Boskim (k. 9r – 10v). Następnie na karcie 10v pojawia się Modlitwa do Syna Bożego, na k. 11r: Modlitwa druga do Ducha Świętego, k. 13r: Modlitwa, k. 13v: Modlitwa trzecia, które
- 69. łączą w sobie uwielbienie, dziękczynienie i prośby kierowane do Boga, dopełnienie rozważań stanowią zaś zapiski dotyczące ofiarowania rekolekcji (k. 14v – 24r). W tekstach zwracają uwagętakżeinstrukcje dotyczącepobożnegoodprawianiamedytacji i adoracji Najświętszego Sakramentu (k. 9r, 12r-v). Podobne wytyczne przedstawia wspomniany przewodnik formacyjny.
- 70. S pisane przez klaryskę słowa ściśle pokazują jej niezwykłą relację z rodziną zakonną oraz są świadectwem prostej wiary oraz bezgranicznej, oblubieńczej miłości do Chrystusa. Omówiony tu manuskrypt pozwala poznać kierunki kształtowania duchowości i formacji zakonnej sióstr w Starym Sączu. Archiwum klasztorne posiada zbiór modlitewników, których opracowanie znacząco wzbogaciłoby wiedzę o duchowości zgromadzenia. Należy pamiętać, że zbiory biblioteczne starosądeckich zakonnic uległy rozproszeniu po kasacie konwentu w okresie zaborów i tak jak modlitewnik będący przedmiotem tej pracy, znalazły się poza murami starosądeckiego klasztoru. Istnieje zatem potrzeba odszukania i uporządkowania bezcennych źródeł, które pozwolą poznać koleje życia zakonnic, zwyczaje oraz duchowość klariańską.
- 71. aneks Fotografie ksiąg klarysek archiwum klasztorne w starym sączu
- 72. Księga zmarłych. Rys życia sp. Matek Dobrodziejek
- 76. Manna duszy
- 77. Poseł boskiej łaskawości albo wielkich łask duchownych,
- 78. Relacyja żywota i śmierci Wielebnej Matki Teresy od Ducha Ś[więtego]
- 79. Relacyja żywota i śmierci Wielebnej Matki Teresy od Ducha Ś[więtego]
- 80. Teologija zakonna człowieka duchownego ucząca
- 81. Myśli albo refleksyje chrześcijańskie rozłożone na wszystkie dni całego roku
- 82. Kazania na różnych publikach
- 84. O doskonałości zakonnej księgi czwore
- 85. Duchowna teologija abo kościoł Ducha Ś[więtego]