Vrije wil, alleen een illusie? presentatie gehouden op 2 maart 2019 in Conferentieoord Zonnewende De overtuiging dat vrijheid alleen een illusie is, wordt door velen verdedigd en vindt ook vaak steun bij natuurwetenschappers. In deze presentatie wordt getoond dat het juist is dat er meer nodig is om over vrijheid te kunnen spreken dan alleen een wereld die uitsluitend door natuurwetten wordt bepaald. Het is nodig een geestelijk aspect in de mens te accepteren, de menselijke ziel namelijk, met zelfbewustzijn, verstand en vrije wil. Alleen op deze manier wordt de rijkdom van het menselijk gedrag inzichtelijk.

1. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 1 2-3-2019

2. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 2 2-3-2019
Wij zijn ons brein, Dick Swaab 2010
Interview van Koelewijn
met Dick Swaab in NRC,
23-9-2016
U beschrijft uzelf als
een neuroreductionist,
iemand die alles terug-
brengt naar het stoffelijke,
naar de natuur.
„En iedere bovennatuurlijke verklaring
probeert uit te sluiten, ja.
Er zijn hersenwetenschappers die zeggen dat het
zelfbewustzijn ook een illusie is.
„Ik zie het niet als illusie. Het is van een andere
orde dan de zin van het leven of de vrije wil.”
Wat volgens u dus wel illusies zijn.
„Ja, dat zijn duidelijk illusies.”

3. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 3 2-3-2019
De demon van Laplace (1794-1827)
We kunnen de huidige toestand van het heelal
beschouwen als het gevolg van het verleden en als
de oorzaak van de toekomst.
Als er een intelligentie zou zijn die, op een
gegeven moment, alle krachten zou kennen die
op de materie inwerken, alsook de exacte situatie
van elk onderdeel van alle materie, dan zou deze
alle bewegingen van de grootste hemellichamen
tot het kleinste atoom kunnen omvatten, en zou
er niets meer onzeker zijn voor deze intelligentie;
het verleden net als de toekomst worden voor
hem zichtbaar gemaakt.
"Essai philosophique sur les probabilités," 5de editie, Parijs 1825
gevolg (volgens Laplace):
wij leven in een volledig gedetermineerde wereld.

4. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 4 2-3-2019
Vrijheid en wetenschap
- de hele materiele wereld is onderworpen aan de
natuurwetten;
- wetenschap (science) gaat over deze natuurwetten;
- om vrije wezen (zoals de mens) mogelijk te maken,
worden er eisen aan de natuurwetten gesteld;
- want als de wetten volledig deterministisch zijn,
- dan is er vrijheid alleen als er een wonder gebeurt;
- vrijheid zou dan alleen een subjectieve illusie zijn.

5. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 5 2-3-2019
licht met doorlatende spiegel
De inkomende lichtbundel
wordt gedeeltelijk:
- of doorgelaten
- of gereflecteerd
Voor een enkele lichtdeeltje
(foton) is er geen natuurwet
die bepaalt of het wordt
gereflecteerd of doorgelaten.
Het traject is volledig
onvoorspelbaar.
inkomende
lichtbundel
gereflecteerde doorgelaten
lichtbundel lichtbundel
doorlatende
spiegel
Is het lichtdeeltje (foton) vrij?
het traject is niet voorspelbaar, maar om vrij te zijn is er
meer nodig (bewustzijn, eigen wil, kennis ......)

6. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 6 2-3-2019
het verhaal van Jeroen
Frans de Waal
het verhaal van
Jeroen
een drama van drie
chimpansees in Burger’s Zoo
Arnhem
Jeroen Nikkie Luit

7. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 7 2-3-2019
rangorde in een kolonie van chimpansees: het alfa mannetje: Act I
Jeroen: het oude alfa mannetje, verliest zijn positie na een gevecht met Luit.
Luit: het nieuwe alfa mannetje, het sterkste mannetje in de kolonie.
Nikkie: zou graag alfa mannetje willen zijn, maar is net niet zo sterk als Luit.
De opzet van Jeroen: opnieuw aan de macht te komen (met bijhorende
privileges in de groep).
Yeroen Nikkie Luit
het verhaal van Jeroen

8. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 8 2-3-2019
rangorde in een kolonie van chimpansees: het alfa mannetje: Act II
Jeroen helpt Nikkie zodat hij het nieuwe alfa mannetje wordt.
Nikkie: het nieuwe alfa mannetje heft de steun van Jeroen nodig om zijn positie
te houden.
Jeroen: heeft gedurende 4 jaar (seks) privileges.
Na 4 jaar breekt de coalitie Jeroen-Nikkie: Luit opnieuw alfa mannetje
Yeroen Nikkie Luit
het verhaal van Jeroen

9. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 9 2-3-2019
rangorde in een kolonie van chimpansees: het alfa mannetje: Act IV
Jeroen: herstelt de coalitie met Nikkie en wacht op een gelegenheid.
Het lukt hen in een bepaalde nacht met zijn drieën alleen in een kooi te verblijven.
Luit: wordt aangevallen door Nikkie en Jeroen en wordt in de volgende ochtend
zwaar gewond aangetroffen.
Luit: overlijdt tijdens de volgende operatie; geen van de chimpansees van de
kolonie accepteert ontbijt op die ochtend.
Nikkie verzorgt Jeroen, met Luit helemaal rechts
het verhaal van Jeroen

10. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 10 2-3-2019
twee apen worden ongelijk behandeld
Frans de Waal Twee apen worden ongelijk behandeld:
Deel van een TED Talk van Frans de Waal
https://www.youtube.com/watch?v=meiU6TxysCg.

11. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 11 2-3-2019
vrije wil
stappen naar een vrije wil:
niveau 1: niet voorspelbaar, spontane
handelingen
- veronderstelt een wereld waar het verleden niet
volledig bepalend is van de toekomst
- veronderstelt dat de wereld niet gedetermineerd is
- gaat verder dan toeval (randomness)
niveau 2: handeling gekoppeld aan de bedoeling
van de initiatiefnemer
- onvoorspelbare reactie op een externe prikkel
- onvoorspelbare handeling om te voldoen aan een
concreet verlangen
niveau 1 en 2 worden bereikt door:
- (hoger ontwikkelde) dieren
- met robots (AI: artificial intelligence): maar alleen als de
toevalligheid van buiten wordt aangebracht, of als er
een bijdrage is van een intelligent wezen (mens of dier).

12. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 12 2-3-2019
vrije wil
wat is nog meer nodig voor een vrije wil?
niveau 2: handeling gekoppeld aan de bedoeling van de initiatiefnemer
wat is het doel of bedoeling van de initiatiefnemer?
verlangen naar voedsel, drank, seks, autoriteit, verzorging, ……
niveau 3: verdere uitbreiding van niveau 2
- de doelen en verlangens kunnen abstracte begrippen zijn, bv rechtvaardigheid;
- de initiatiefnemer is bewust van zichzelf.
Ik ben vrij als ik dat kan doen wat ik als goed voor mij beschouw
- veronderstelt kennis over wat goed is;
- veronderstelt het bewustzijn dat ik
het ben die de keuze maakt.
Ook in Auschwitz was
niveau 3 vrijheid mogelijk
Arbeit macht frei (arbeid maakt vrij)
perverse spot

13. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 13 2-3-2019
bewustzijn
stappen van bewustzijn
stap 1: jezelf herkennen
- een object zien;
- vergelijken met het innerlijk beeld van mezelf
- concluderen: ik ben het.
stap 2: jezelf identificeren bij een handeling
- de gele stip op je voorhoofd verwijderen.
stappen 1 en 2 kun je vinden:
- hogere dieren;
- met robots: patroon herkenning (intelligentie door programmeur).
volledig bewustzijn?
bewust zijn
- dat hij zichzelf aan het zien is;
- dat hij ziet dat hij zichzelf aan het zien is;
- dat hij ziet dat hij ziet dat hij zichzelf aan het zien is.

14. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 14 2-3-2019
Escher over “zichzelf zien”

15. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 15 2-3-2019
↑ hand met spiegelende
bol, 1935
Maurits Cornelis Escher
1898-1972
prentenkabinet, 1956 →
Escher over “zichzelf zien”

16. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 16 2-3-2019
↑ hand met spiegelende
bol, 1935
Maurits Cornelis Escher
1898-1972
prentenkabinet, 1956 →
Escher over “zichzelf zien”

17. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 17 2-3-2019
↑ hand met spiegelende
bol, 1935
Maurits Cornelis Escher
1898-1972
prentenkabinet, 1956 →
Escher over “zichzelf zien”

18. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 18 2-3-2019
↑ hand met spiegelende
bol, 1935
Maurits Cornelis Escher
1898-1972
prentenkabinet, 1956 →
Escher over “zichzelf zien”

19. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 19 2-3-2019
intermezzo: vrijheid en waarheid
kenmerken van vrij handelen
er is speelruimte (geen determinisme)
in zekere zin onvoorspelbaar
maar er is meer:
verband met goede
iemand is vrij, als hij in staat is dat te doen
wat hij als goed beschouwt
hoe vrijheid beletten:
ketting
hem bedriegen, zodat hij als goed
beschouwt wat slecht is

20. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 20 2-3-2019
Benedictus XVI over vrijheid
Onze wereld heeft er
behoefte aan om “de
ware zin van de vrijheid
te herwinnen, die niet
bestaat uit de roes van
een totale autonomie,
maar uit het antwoord op de oproep van
het wezen (der dingen)."
respect voor het wezen en natuur van dingen en personen;
vrijheid gekoppeld aan de waarheid van de dingen;
Ik ben vrij omdat ik niet op nepgoederen uit ben maar op
goederen die waarachtig goed zijn;
Ik wil iets dat goed is i.p.v. omdat ik het wil is het goed.
Benedictus XVI op 2-10-2009
Toespraak tot Henriëtte
Barones van Lynden-Leijten,
nieuwe ambassadeur van het
Koninkrijk der Nederlanden
bij de Heilige Stoel.

21. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 21 2-3-2019
H. Jozefmaria Escrivá: De Weg, 702
De wereld, de duivel en het vlees zijn als drie
avonturiers die gebruik maken van de zwakheid van
het onbeteugelde in je binnenste. Zij willen dat je, in
ruil voor het waardeloos klatergoud van een pretje,
hun het zuivere goud, de parels, de briljanten en de
robijnen geeft, die gedrenkt zijn in het levende en
verlossende bloed van jouw God en die het losgeld
en de schat zijn van je eeuwigheid.
Waardeloos klatergoud i.p.v. echt goud

22. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 22 2-3-2019
samenvatting
de natuurwetten zijn niet-deterministisch
vrijheid is daarom in principe mogelijk;
in de natuur (incl. hogere dieren) vinden wij
- onvoorspelbaarheid,
- logische keuzes,
- maar geen echte vrijheid;
alleen de mens is vrij, dankzij:
- het zelfbewustzijn,
- kennis van het goede en kwade,
- een geestelijk streefvermogen dat niet
onderworpen is aan natuurwetten.
Opmerking: als de mens alleen gezien wordt
als een hoogontwikkeld dier zonder een
geestelijke, niet-materiele dimensie, dan wordt
ook de menselijke vrijheid ontkent.

23. CSR: Culture, Science and Religion Vrije wil, alleen een illusie? page 23 2-3-2019
Presentatie gehouden op 2 maart 2019
tijdens een studieweekend in
Conferentieoord Zonnewende, Moergestel